ULUSAL TELEVİZYONLARDAKİ DİNİ SOHBET PROGRAMLARININ ANLAM VE GÖRÜNTÜ

13 Pages·2013·0.2 MB·Turkish

ULUSAL TELEVİZYONLARDAKİ DİNİ SOHBET PROGRAMLARININ
ANLAM VE GÖRÜNTÜ AÇISINDAN İNCELENMESİ*
Nüket Elpeze Ergeç**
ÖZET
Medyada bir konunun okuyucu ya da izleyici tarafından algılanma biçimi, o konuya ilişkin medya-
da ayrılan alan ve kullanılan kelime ve ifadelere bağlıdır. Medyanın en önemli kolu olan televiz-
yonun işlevlerinden birisi de eğitici mesajlar oluşturmak ve toplumun bilgilenmesine katkıda bu-
lunmaktır. Dini konulara ilişkin Türkiye'deki ulusal televizyonlarda zaman zaman yayınlara rast-
lanmaktadır. Kamu hizmeti yayıncılığı anlayışına uygun olarak, toplumun bilgilendirilmesi gere-
ken konulardan birisi olan dini konuların televizyon kanallarında ne oranda ve ne tarzda yer aldı-
ğının incelenmesi bu çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır. Bu amaçla ulusal yedi televiz-
yon kanalı 15 Eylül-14 Ekim 2004 tarihleri arasında bir ay süresince incelenmiş ve elde edilen
veriler anlatısal yapı çözümleme, göstergebilimsel çözümleme ve içerik çözümleme analiz teknik-
leriyle değerlendirilmiştir.
Anahtar sözcükler: Din, TV programları, içerik çözümlemesi, anlambilimsel çözümleme, göster-
gebilimsel çözümleme.
THE ANALYSIS OF THE RELIGIOUS DISCUSSION PROGRAMS
IN NATIONAL TV IN TERMS OF MEANING AND IMAGING
ABSTRACT
The perception of a subject covered in the media by a reader or an audience depends on the space
allocated for the related subject and terms and discourse used in the news. As being the most im-
portant medium of the media, one of the functions of the TV is to disseminate educational messag-
es and to help inform society. Sometimes in Turkey Networks involve religious programs. In ac-
cordance with the public service approach, that how much and in what ways religious subjects,
one of the areas that the society needs to be informed, are constituted on TV is the main problem
that this paper attempts to examine. To this purpose, seven TV channels were examined for one
month period from September 15 to October 14, 2004, and the data obtained from these channels
were evaluated using narrative-structural analysis, semiological and content analyses techniques.
Keywords: Religion, TV programs, content analysis, narrative structural analysis, semiological
analysis.
(DeFleur 1970, Gitlin 1978, Benett 1982) dahil
GİRİŞ
bir çoklarının zihninde, iletişim araştırmasının
yönelmesi gereken temel önemdeki sorun
Günümüzde televizyon günlük hayatımızın
medyanın izleyici üzerindeki etkisidir.
içinde. Artık her şeyi televizyondan öğreniyor,
geniş katılımlı ortamlara televizyon aracılığıyla
Medyanın en güçlü aracı televizyonda kamera
eşlik ediyoruz. Televizyon izleyicisi ile yayın-
merceğini dünyaya açılan bir pencere olarak
lar arasında zihinsel bir ilişki olduğu tartışıl-
inşa eden bir saydamlık eğretilemesi üzerine
maz. Genelde eğlendiren televizyon eğitme
temellendirilmiştir. Ancak, bu büyülü pencere
işlevi ile izleyiciye yol gösterici mesajlar gön-
gördüğümüz şeylerin imgelerini kaydedip dola-
derir. İdeal olanı; medyanın en önemli kolu
şımını sağlayabileceği gibi, imge ile göndergesi
olan televizyonun temel görevi toplumun bi-
arasındaki gerçek ya da mantıksal olarak doğru
linçlenmesine katkısı olacak mesajlar üretmek-
ilişkiyi tersine de çevirir (Fiske 1997: 31).
tir. Bu nedenle medya çalışmaları alanında etki
Televizyon ile toplum arasındaki ilişki televiz-
araştırmaları en önemli çalışma alanı olarak
yonun toplumun zihnini ne kadar beslediği,
görülmektedir. Bazı iletişim araştırmacıları

* Bu çalışma II.Uluslararası Dini Yayınlar Kongresi'nde (05-07 Kasım 2004) bildiri olarak sunul-
muştur.
** Yrd. Doç. Dr., Gaziantep Üniversitesi Gaziantep Meslek Yüksekokulu
Ulusal Televizyonlardaki Dini Sohbet Programlarının... (186-198)

sorunlarını ne kadar ele aldığı ve topluma sun- drama ve belgeseller toplumun din konusunda
duğu çözüm ile ilgilidir. Din insanları kendi bilgilenmesinde önemli yer tutmaktadır. Din
istekleriyle iyiliğe, doğruluk ve mutluluğa oldukça dikkatli incelenmesi gereken hassas bir
götürecek olan inançları, tapınma biçimlerini, konudur. Toplumumuzda önemli ve etkin bir
bir takım ahlak ölçülerini içine alan ve Tanrı konuma sahip olan televizyon dini konulara
tarafından gönderildiğine inanılan kurallar hangi programlar aracılığıyla yaklaşmaktadır?
bütünü olarak tanımlanabilir (Yasa 1970: 112). Bu program çeşitleri içerisinde dini sohbet
Dini inancın, bireylerin hayat tarzlarını ve programlarında televizyon anlatımı ne boyutta
değer yargılarını etkileyen bir boyutu vardır. kullanılmaktadır? Süre, içerik, biçim ve sunum
Dini değerlere sahip çıkma, toplumun bu de- açısından nasıl yayınlanmaktadır? Kamunun ne
ğerlerle ilgili konularla barışmasına bağlıdır. izleyeceğini belirleyen ve bu doğrultuda top-
Bu değerlere sahip çıkma ya da dini bilinçlen- lumu etkileyen televizyonun din konusunda
me ile ilgili konular bireysel olarak doyurulma- etkisi nedir? Televizyon programlarında dini
sı beklenen konulardan biridir. Din, bu değerle- yayınlarda ön plana çıkan dini öğretici sohbet
rin paylaşımını, kimliğin biçimlenmesini, iba- programlarının televizyonculuk açısından an-
det ve yaşam tarzı, tarih ve dünyaya bakış gibi lamı ve göstergelerin kullanılması doğru mu-
konuları da beraberinde getirmektedir. Dini dur? İşte bu bakış açıları, çalışmanın problemi-
konular günümüzde sadece Ramazan ayı geldi- ni oluşturmaktadır.
ğinde yoğun olarak televizyon ekranlarında yer
almakta, diğer gün ve aylarda ise konuşulma- 2. Çalışmanın Amaç ve Kapsamı
ması gereken, küs olduğumuz bir konu olarak
yayın akışlarında hemen hiç gözükmemektedir. Yukarıda belirlenen problem çerçevesinde,
Türkiye'deki ulusal televizyon kanallarının din
Medyada bir konunun okuyucu ya da izleyici konusunda toplumu bilgilendirmek için, dini
tarafından nasıl algılanacağı o konuya ilişkin konulara ne kadar sıklıkta yer ayırdığı, konuları
ayrılan alan ve kullanılan kelime ve ifadelere hangi boyutlarda incelediği ve bunları işlerken
bağlı olarak ortaya çıkar. Dini konular televiz- nasıl bir yayın tarzı kullandığının incelenmesi
yonda kimi zaman popüler konular etrafında bu çalışmanın temel amacıdır. Bu doğrultuda
anlatılmaya çalışılmış gayrı ciddi programlarda Ramazan ayı dışında herhangi bir zaman süre-
yer almış (Kuran'ın şifresi, mehdi beklentisi cindeki yayın aralığının seçilmesi araştırmanın
gibi) ya da izlenilmeyecek saatlerdeki prog- amacına ulaşmasını sağlayabilecekti. Bu amaç
ramlara konu mu olmuştur? Sohbet, tartışma ya doğrultusunda 15 Eylül-14 Ekim 2004 tarihleri
da ilahilerin okunduğu programlarda mı dini arasındaki bir aylık süreçte izlenirlikleri ve
konular gündeme gelmiştir? Medyanın en etkili televizyon kanalları arasındaki duruşları baz
aracı olan televizyon dini konulara ne düzeyde alınarak belirlenen yedi farklı ulusal televizyon
yaklaşmaktadır? Eş deyişle ulusal televizyon kanalının günlük yayın akışları takip edilmiştir.
kanallarının topluma dini konuları anlatmak ve Bu tarihler arasındaki bir aylık süreçte dini
bilgilendirmek açısından doğal olarak üstlen- içerikli programların içerik çözümlemesi yön-
mesi gereken öncülük işlevini yerine getirip temi uygulanarak araştırılması bu araştırmanın
getirmediği, getiriyorsa bunu hangi boyutta birinci alt amacını oluşturmaktadır. Bu çerçe-
yaptığı bu çalışmanın temel problemidir. vede çalışmanın alt amaç soruları ise şunlardır;
1. Çalışmanın Problemi 1- Genel olarak incelemeye alınan televizyon
kanallarının bu bir aylık süreçte dini konulara
Toplumun herhangi bir konuda bilgilenmesinde
ayırdıkları sürede bir farklılık gözlemlenmekte
televizyonun etkisi tartışılmaz. Televizyonlarda
midir? Gözlemlenmekte ise ne yöndedir?
yayınlanan programların kamu hizmeti anlayı-
şıyla hazırlanması ve sunulması kamu yararının 2- Yayın akışları incelenen televizyonlar bir
gözetilmesi Anayasal ve yasal bir zorunluluk- aylık süreçte din konusunu hangi programlar
tur. Sadece yılın belirli zamanlarında dini ko- çerçevesinde yayınlamaktadır? Farklılık var
nulara yer veriliyorsa o zaman televizyonun mıdır?
eğitme işlevinde toplumun önünde olması
gerektiği varsayımı işlevini yerine getirmiyor Çalışmanın ikinci alt amacı ise dini öğretici
demektir. Özellikle yapılan sohbet programı, sohbet programlarının hangi televizyon kanal-

187
Selçuk İletişim, 4, 2, 2006
larında, anlam ve içerik açısından nasıl yer da ATV, Kanal D, STAR, TRT 1, TGRT, Ka-
aldığının incelenmesidir. Bu dönemlerde nal 7 ve Samanyolu TV yayın akışları internet
TGRT, Samanyolu TV ve Kanal 7 kanallarında üzerindeki web sayfalarından ve gazetelerden
yer alan sohbet programları göstergebilimsel takip edilmiştir. Sohbet programları ise yayın
çözümleme yöntemiyle incelenmiştir. Bu ka- saatlerinde bir hafta süre ile kayda alınarak
nallarda yer alan sohbet programlarının rastlan- incelenmiştir.
tısal olarak 31 Eylül-6 Ekim 2004 tarihleri
arasında bir hafta süreyle kaydedilerek, çözüm- Çalışma bir ayı takip, on beş günü yorumlama
lemeye tabi tutulması bu çalışmanın diğer alt olmak üzere 1,5 aylık süreçte tamamlanmıştır.
amacını oluşturmaktadır. Bu çerçevede çalış-
mada şu soruların cevabı araştırılmıştır; 5. Çalışmanın Sınırlılıkları
3- Belirlenen üç televizyon kanalında yayınla- Çalışmada bir dizi sınırlılık söz konusudur.
nan sohbet programları arasında süre, biçim ve Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
içerik açısından bir fark var mıdır? Eğer varsa
ne yöndedir? 1- Çalışma 15 Eylül-14 Ekim tarihleri arasın-
daki yayın aralığı ve seçili yedi ulusal TV ka-
4- Televizyon tekniğinin kullanılması açısından nalının yayınları ile sınırlıdır.
bu programlar arasında anlamlı bir fark var
mıdır? Bunun sonuçları nelerdir? 2- Çalışma bir alan araştırması olduğu ve sade-
ce dini konudaki programların inceleme alanı
Çalışmada yukarda belirlediğimiz amaçlara olarak seçildiği için, ulusal televizyon kanalları
ulaşabilmek için belirlenen televizyon kanalları tümü anlamında geçerli olmayabilir.
ülkenin önde gelen kanallarıdır. Liberal ticari
televizyonları temsilen ATV, Kanal D ve Star 3- Araştırma dini konuları televizyon ekranında
TV, İslamcı televizyon kuruluşlarını (Dursun bilimsel anlamda incelenmesi açısından özgün
2004: 6, Çelenk 2005: 256) temsilen TGRT, ve tektir. Bu nedenle ilgili literatürde bu bağ-
Kanal 7 ve Samanyolu TV araştırma kapsamı- lamda benzer çalışmaya rastlanmaması açısın-
na dahil edilmiştir. TRT 1 ise kamu hizmeti dan da sınırlılık içermektedir.
yayıncılığının temsilcisi olarak, toplumsal
sorumluluk ilkeleri çerçevesinde yayın yapma 4- Araştırmada Ramazan ayının yakınlaşması
iddiası nedeniyle örnekleme dahil edilen tele- nedeniyle başlatılan programlar araştırma kap-
vizyon kanalını oluşturmaktadır. samı dışında tutulmuştur.
3. Çalışmanın Önemi 5- Her araştırmada olduğu gibi araştırmacıdan
ve araştırma konusundan kaynaklanan sınırlı-
Çalışma televizyon ve kamu yayıncılığı ilişki- lıklar bu çalışma için de geçerlidir. Özellikle
sine, dini yayınların incelenmesi açısından televizyonların İnternet ya da web sayfalarında
baktığı için önemli görülmelidir. Medya ve yer alan yayın akışları ile televizyonda yayına
kamu yayıncılığı alanında çalışanlara kaynaklık verdikleri programlar arasında uyumsuzluklar
etmesi açısından da önemlidir. olabilmekte, yayın saatleri ya da programları
gün içinde değişebilmektedir. Bu nedenle takip
4. Çalışmanın Yöntemi etmekte güçlükler yaşanmış ve bundan kaynak-
lanan sınırlılıklarla karşılaşılmıştır.
Çalışmada içerik çözümleme yöntemi, anlatısal
yapı çözümleme yöntemi ve göstergebilimsel 6. Bulgular ve Yorum
çözümleme yöntemi kullanılmıştır. Ulusal
yayın yapan yedi televizyon kanalındaki dini Çalışmanın birinci kısmında ülkemizde yayın
yayınların incelenmesi içerik çözümleme yön- yapan yedi farklı ulusal televizyon kanalının
temi ile seçilen dört farklı öğretici sohbet prog- bir aylık program akışları incelenmiştir. Bu
ramları ise anlatısal yapı çözümlemesi ve gös- inceleme sürecinde sosyal olayları sayısallaştı-
tergebilimsel çözümleme yöntemi ile incelen- rarak açıklayan içerik çözümlemesi yöntemi
miştir. 15 Ekim-14 Eylül 2004 tarihleri arasın- kullanılmıştır. İçerik çözümlemesi, iletilerin
188
Ulusal Televizyonlardaki Dini Sohbet Programlarının... (186-198)

açık, aşikar içeriğinin nesnel, ölçülebilir ve televizyonu izlemiştir. Tabii sadece saymaca
doğrulanabilir bir açıklamasını yapabilmek yöntemle incelediğimiz bu kanallarda yayınla-
amacıyla kullanılmaktadır. Bu çözümleme nan dini yayınların niceliği kadar, bu yayınların
yöntemi, anlamlandırmanın düz anlamsal yü- niteliği de önemlidir.
zeyini çözümleyerek bir iletişim sisteminden
seçilen birimlerin belirlenmesi ve sayılması İçerik çözümlemesi yöntemi uygulanan çalış-
biçiminde uygulanır. Araştırmada sayılacak malarda öncelikle yapılması gereken, sınıflama
birimler, araştırmacının incelemek istediği her sistemi oluşturmaktır. Araştırma kapsamındaki
şey olabilir. Ancak, tek ölçüt bu birimlerin konuların sınıflara bölünmesi gerekmektedir.
kolaylıkla tanımlanabilir olmalarıdır (Fiske Sınıflandırma ile araştırılmak istenen gerçeğe
1996:176). yönelik çeşitli etkiler açığa kavuşturulmaktadır.
Öncelikle sınıflama sistemi bir ölçek sunmak-
Çalışmada dinin topluma anlatılması konusun- tadır ve bu ölçek araştırma sorusu açısından
da, televizyonun rolü sorgulanmaktadır. Bu önemli olan noktaların sosyal gerçekten seçi-
amaçla temsili örnekleme yoluyla seçilen ulu- mini belirlemektedir. Sınıflama sistemi üzerin-
sal televizyon kanallarının yayınları incelen- den sosyal gerçek yapılandırılmakta, düzen-
miştir. Ancak bu noktada dini yayından kaste- lenmektedir. Ayrıca sınıflama sistemi sosyal
dilenin ne olduğunun ve neyi kapsadığının gerçeğin elemanlarını belli özelliklere göre
çerçevesinin çizilmesi gerekir. Çalışma kapsa- sınıflandırmakta ve bu süreçte araştırma sorusu
mında dini yayın; eğitici ve bilgilendirici nite- açısından dikkate alınmayan anlam farklılıkları
liği olan, doğrudan ya da çıkarımsal olarak dini çözümleme dışı bırakılmaktadır (Gökçe 1995:
konularda mesajlar veren yayınlar olarak kabul 78). Bu sınıflama sistemi oluşturulurken mev-
edilmiştir. Ülkemizde yayın yapan belli başlı 7 cut araştırma dikkate alınmıştır. Araştırma
ulusal kanal araştırma kapsamına alınmıştır. Bu kapsamına alınan dönemdeki program yapıları
kanalların yayın akışları 15 Eylül-14 Ekim incelenmiş ortak alanlar tespit edilmiş ve ça-
2004 tarihleri aralığında incelenerek çerçevesi lışmanın soruları da dikkate alınarak program-
çizilen dini yayınlara ne kadar yer verdikleri lar açısından aşağıdaki konu sınıfları tespit
belirlenmeye çalışılmıştır. Bu incelemeyle ilgili edilmiştir;
sonuçlar aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
a) Sohbet programı
Tablo 1. Televizyon Kanallarına Göre Dini b) Doğrudan dini mesajlar veren diziler
Program Sayısının Dağılımı c) Kuran'ı Kerim okuma
d) Kandil geceleri yayınlanan Mevlit programı
Dini içerikli Yüzde (%)
Bu sınıflandırmaya bağlı olarak, Tablo 2’de
program sayısı
görüldüğü gibi televizyon kanallarına göre
TRT 1 11 6,8
dağılımlara rastlanmıştır.
ATV 4 2,4
Kanal D - -
TRT 1 televizyon kanalında bu dönemde 10
Star TV 12 7,4
sohbet programına rastlanmıştır. Bunun dört
TGRT 38 23,7
tanesi perşembe sabahları saat 05.30’de yayın-
STV 31 19,2
lanan “İnanç Dünyası” programıdır. Her hafta
Kanal 7 65 40,4
Perşembe günleri aynı saatlerde yayınlanan
Toplam 161 100
program yarım saat sürmektedir. Din ve Ahlak
Tablo 1’de belirlenen televizyon kanalları ve konularının anlatıldığı program sohbet niteli-
bu kanalların, yukarıda yapılan tanımlamaya ğindedir. TRT 1 kanalında yayınlanan diğer
göre belirlenen dini yayın sayıları görülmekte- dini sohbet niteliğindeki program Diyanet İşleri
dir. Genel programlar içinde bir aylık dönemde Başkanlığı tarafından hazırlanan “Diyanet
TRT 1 televizyonu 11 programa yer verirken, Saati” programıdır. Bu program her hafta Cu-
ATV 4, Star TV 12 programa yer vermiştir. ma günleri sabah 05.00’de yayınlanmaktadır.
Kanal D ise dini içerikli yayınlara hiç yer ver- Program dört bölümden oluşmaktadır ve bir
memiştir. Kanal 7, 65 programla en fazla dini saat sürmektedir. Kur’an-ı Kerim okuma, dini
program yayınlayan kanal olurken bunu 38 sohbet, dizi ve şiirler (ya da sorun söyleyelim)
programla TGRT ve 31 programla Samanyolu bölümlerinden oluşan program da her hafta

189
Selçuk İletişim, 4, 2, 2006
farklı bir konu işlenmektedir. Araştırma kap- Ayrıca inceleme kapsamında Berat kandili
samındaki dönemde iki kez “Prof. Dr. Ali Bar- nedeniyle 29 Eylül 2004 Çarşamba günü saat
dakoğlu ile Başbaşa” isimli bir program yayın- 20.00’de başlayan bir buçuk saatlik mevlit
lanmıştır. Cuma sabahları saat 10.30’da yayın- kandili programı yayınlanmıştır.
lanan program sohbet niteliğinde olup güncel
konulara cevap veren iki haftada bir cuma
günleri yayımlanan bir program niteliğindedir.

Tablo 2. Dini İçerikli Yayınların Çeşitlerine Göre TV Kanallarında Dağılımı (15 Eylül-14 Ekim
2004)

TRT 1 A T V Kanal Star TGRT STV Kanal Toplam
Program çeşitleri D TV 7
Sohbet programı 10 - - - 29 22 29 90
Dizi - 4 - 12 8 8 6 38
Kuran-ı Kerim Okuma - - - - - - 29 29
Mevlit programı 1 - - 1 1 1 4
Toplam 11 4 - 12 38 31 65 161
gün sabah 09.00'da “Huzura Doğru” isimli bir
ATV'de dini içerikli diyebileceğimiz “Gerçeğin
program sunulmaktadır. Dini sohbet, ilahi ve
Ötesi” isimli bir dizi yayımlanmaktadır. Hafta-
menkıbelerden oluşan programda ayrıca bir
da bir gün yayınlanan dizi sıra dışı olayları
tarihçi tarafından tarihi yerler tanıtılmaktadır.
mucize olarak nitelendirerek yaratıcıyla açık-
Bunun dışında TGRT'de “6.His” adında drama-
lama yoluna gitmektedir. Araştırmanın yapıldı-
tik dizi de yayımlanmaktadır. Kısa olayları
ğı zaman aralığında haftada bir gün 25 Eylül, 2
anlatan dizide her bir programda insanlara iyi
Ekim ve 9 Ekim tarihlerinde cumartesi saat
Müslüman olmanın mesajları verilmektedir. Bu
23.00 de yayınlanan program, 14 Ekim 2004
dizi düzenli olarak her salı ve cumartesi gecesi
tarihinden itibaren yayın günü perşembeye,
yayınlanmaktadır. TGRT de Berat Kandili
saati de 20.00'ye alınmıştır.
nedeniyle TRT 1 ile aynı saatte (20.00) mevlit
yayını da yapılmıştır. TGRT’de Uyanış, İlahi
Araştırma süresince Kanal D televizyonunda
aşk gibi televizyon filmlerine de rastlanmıştır.
dini içerikli hiç bir yayına rastlanmamıştır.
Ancak, bunların yayın saatleri düzenli olama-
dığından takip edilememiştir.
Star televizyonunda inceleme kapsamında
“Sırlara Yolculuk” isimli dini içerikli ancak
mucizevi olayları dini bağlantılı olarak açıkla- Samanyolu televizyonu “İnancın Gölgesin-
yan dizi yayınına rastlanmıştır. Araştırma süre- de”isimli bir dini sohbet programı yayınlan-
cinde 12 defa rastlanan bu dizinin yayın günü maktadır. Bu kanalda sohbet programları belli
ve saati süreklilik göstermemektedir. İnsanlara standartlarda olmasına rağmen, genel olarak
iyi kişiler olmazlarsa cezalandırılacakları mesa- yayın saatlerinde ya da sunumu yapan kişiler
jı veren, çağrışımlı olarak inançlı ve iyi Müs- bakımından TGRT TV kadar bir düzenlilik
lüman olmanın yolları anlatılan dizi, çeşitli gözlemlenmiştir. Hafta içi her gün sabah
dramatik kısa dizilerden oluşmaktadır. Ayrıca 9.30'da yayınlanan programa inceleme kapsa-
Perşembe akşamları yayınlanan Objektif prog- mında 22 defa rastlanmıştır. Bu program 4
ramında Kur’an-ı Kerimin şifreleri, mehdinin farklı bölümden oluşmaktadır. Dini, hayatın
gelmesi gibi konular işlenmiştir. Araştırma, içinden ve aktif olarak anlatan program dina-
dini yönden eğitici programlar kapsamında mik bir görünüm sergilemektedir. Samanyolu
yapıldığı için, bu tip popüler tartışma program- televizyonunda da dramatik dizi kapsamında
ları araştırma kapsamı dışında tutulmuştur. “Sırlar Dünyası” isimli bir dizi yayımlanmak-
tadır. Bu dizi haftada iki gün yayınlanmaktadır
ve araştırma kapsamında 8 defa rastlanmıştır.
Araştırmada TGRT’nin, dini yayıncılıkta belirli
Ayrıca Berat Kandili nedeniyle bu kanalda da
bir standart oluşturmuş programlar yayınladığı
saat 22.20’de mevlit yayını yapılmıştır.
gözlemlenmiştir. Bu televizyon kanalında her
190
Ulusal Televizyonlardaki Dini Sohbet Programlarının... (186-198)

Kanal 7 televizyonunda diğer kanallardan fark- TGRT, STV ve Kanal 7’de sabah aynı saatler-
lı olarak Kur'an-ı Kerimin okunduğu bir prog- de yayınlanan sohbet programlarının da daha
ram yer almaktadır. Bu program her gün sabah çok o saatlerde evde kalan kesimlere hitap
05.30'da başlamakta olup Kur'an-ı Kerimden ettiği söylenebilir. Bunun da izlenirliklerinin ve
belli miktarda cüzler okunmaktadır. Sohbet kimler tarafından izlendiğinin araştırılması
programı olarak hafta içi “Hayat Dersleri” gerekir.
programı, hafta sonu ise “İslam ve Hayat”
isimli programlar yayınlanmaktadır. Cuma ve Çıkan sonuç itibari ile en fazla dini içerikli
Pazartesi günleri ise formatı diğer dramatik yayın yapan Kanal 7 olarak tespit edilmiştir.
dizilere benzeyen “Kalp Gözü” isimli program Bir ayda 65 program yayınlayan Kanal 7’yi, 38
yayınlanmaktadır. Aynı zamanda bu kanalda da programla TGRT ve 31 programla STV izle-
Berat Kandili nedeniyle saat 20.00’de Mevlit mektedir. Ancak sadece rakamlara bakmak
programı verilmiştir. Kanal 7 televizyonunda çalışmayı yanıltabilir. Bu nedenle yayınların
Mihrali, Anadolu Efsaneleri, Memleket Hika- içeriğinin de incelenmesi somut verilere ulaş-
yeleri adında dolaylı mesajlar veren diziler de mak bakımından anlamlı olacaktır. Bu kanal-
bulunmaktadır. larda, dini eğitici sohbet programları hemen her
gün yayınlandığından, belli bir yorum gücü
Bu çözümleme kapsamında televizyonların elde edilebileceği düşünüldüğü için inceleme
seçtiğimiz örneklemelerle sınırlı olabilecek kapsamına alınmıştır. Bundan sonraki bölümde
biçimde dini konulara yer ayırma bakımından Öğretici Dini Sohbet Programlarının yapısı
genel yapısı ortaya çıkarılmıştır. Dini sohbet anlam ve görüntü olarak incelenecektir.
programlarına bir ay içinde toplam 90 tane
rastlanmıştır. Yani günde hemen hemen 3 dini DİDAKTİK DİNİ SOHBET
yayın gibi düşünülebilir. Ancak bu programlar- PROGRAMLARININ ANLAMSAL VE
dan TRT 1‘de yayınlanan dini sohbet program- GÖRÜNTÜSEL YAPISININ
ları sabah 05.00 de yayına girmekte olup, izle- İNCELENMESİ
nirliğin en düşük olduğu saatlerdir. Televizyon
program planlaması genellikle hedef kitlenin Sohbet programları maliyetleri düşük, yapımla-
televizyon kullanma davranışına göre düzenle- rı kolay olan ve diğer programlara göre daha
nir. Bu davranışın zamansal boyutu program kısa sürede gerçekleştirilebilen programlardır.
planlaması bakımından özellikle önemlidir. En Bu programlar özellikle cazibe unsuru bakı-
çok sayıda izleyicilerin televizyonu kullandığı mından diğer televizyon program türlerine
saatler “en çok izlenirlik dönemi (prime ti- oranla oldukça yoksul oldukları için, programın
me)”olan 19.00- 22.00 saatleri arasıdır. Dolayı- izleyicisinin beklenti ve karakteristikleri önem-
sıyla televizyon istasyonları en pahalı malze- lidir. Didaktik dini sohbet programlarının genel
melerini bu zaman diliminde yayınlamak için yapılarına bakıldığında toplumu din konusunda
üretirler ve kanalların izlenme oranı özellikle bilgilendirmek amacıyla hazırlandığı görülür.
bu saatler için çok önem taşır. Bu zaman dilimi Bu tip programlarda öncelikle “Hedef kitlenin
dışında kalan saatlerde tüm kanalların izlenme özellikleri nelerdir? İzleyicinin ilgisi programa
oranı düştüğü için izleyici payı, yani o saatler- nasıl çekilebilir? İzleyicinin konu ve konuklar
de televizyon izleyenlerin en çok izlediği tele- hakkındaki bilgisi nedir? Programlardaki ko-
vizyon programı anlayışı önem kazanır (Mutlu nuklardan izleyici ne öğrenmek istiyor?” soru-
1995: 94). Yayıncılıkta devamlılık için belli bir larının cevaplanması ve bu kaygılarla progra-
gelir düzeyi önemli olduğu için kamu yayıncı- mın hazırlanması gerekir. Çünkü genel olarak
lığı anlayışı çok kolay ihmal edilebilmektedir. bilgilendirici programlar insanlara sıkıcı gelir
Sabah saat 05.00’deki bir yayının toplumun ve izlemek istemezler. Bilgilerin etkin olarak
yüzde kaçına ulaşabildiğinin araştırılmasına kişilere ulaşması programların çekiciliğine
bile gerek yoktur. Ancak TRT 1’deki “Diyanet bağlı olmaktadır. Örnekleme olarak seçilen bu
Saati”ve “İnanç Dünyası” programları daha programların yapılarının çözümlenmesinde
sonra TRT 3, TRT 4, TRT İnt ve TRT Türk'de televizyonculuk açısından bütüncü bir bakış
yine izlenirliğin yüksek olduğu zaman dilimi geliştirebilmek için iki farklı çözümleme yön-
dışında tekrar verilmektedir. temi kullanılacaktır.

191
Selçuk İletişim, 4, 2, 2006
1-Sohbet programlarının anlatısal özellikleri sunda bilgilendirici bir amaç için hazırlanan bu
televizyon programlarının anlatısal yapısı farklı
2-Görüntülerin yarattığı anlamlar ve simgesel kompozisyonlarda hazırlansa da benzerlikler
inşa içermektedir. Çalışmada bunlar karşılaştırmalı
olarak sunulacaktır. Anlatısal yapı çözümleme-
Bu yöntem, çalışmada kullanılan çözümleme- sinde Barthes (1993) üç işlem öngörür; kesit-
nin tek yönlü olmasını önlemektedir. Böylelik- leme, döküm ve düzenleme. Kesitleme, anlatı-
le sohbet programları, biçimsel özelliklerle nın parçalara ayrılmasıdır. Bir çeşit karelere
ilgilenen bir anlatısal çözümlemeyle ve görün- ayırma işlemidir. Bu, Barthes'a göre rastlantısal
tülerle ilgilenen bir çözümlemeyle sınırlı bir olarak yapılabilir. Metinde belirtilmiş kodların
uygulama olacaktır. Anlatısal çözümleme ve dökümüne döküm işlemi denilmektedir. Buna
göstergebilimsel çözümleme yaklaşımlarının saptama adı da verilmektedir. Metindeki birbi-
kendi uğraş alanları çerçevesinde gideremedik- rinden ayrılmış, üst üste binmiş karışmış birim-
leri sorunları bulunmaktadır. Bu iki çözümleme lerin saptanarak bağlantıların oluşturulması ise
yaklaşımının birlikte kullanılması programların düzenleme işlemi ile yapılmaktadır. Bu işlem-
daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. lere göre çalışma kapsamındaki programları
öncelikle karelere ayırma işlemi gerçekleştiri-
1- Dini Sohbet Programlarının Anlatısal lecektir. Her bir program başlangıcından itiba-
Yapıları (Kanal 7, TGRT, Samanyolu TV) ren parçalara ayrılacaktır. İnceleme için, Türki-
ye'deki ulusal televizyonlardan TGRT, Kanal 7
Anlatı olarak program sürecine bakmak, prog- ve STV kanallarında yayınlanan, önceki bö-
ramların biçimlerine yani nasıl sunulduklarına lümdeki araştırma sırasında düzenli olarak
eğilmeyi gerektirir. Anlatısal yapı çözümlemesi yayın akışında yer aldığı belirlenen, sohbet
metinlerin biçimsel düzenlenişine odaklanır. programları seçilmiştir. Bu amaçla 30 Eylül-6
Özü ve oluşumu bakımından karşılaştırmalı bir Ekim 2004 tarihleri arasında bu kanallardaki
etkinliktir. Barthes bu çözümleme biçiminde sohbet programları kayda alınmıştır.
biçimselleştirme, ayrıcılık ve çoğulluk ilkele-
rinden bahseder (Barthes, 1993). Anlatısal yapı - "Huzura Doğru”(TGRT), “İnancın Gölge-
çözümlemesinde bir içerik değil de biçimler sinde” (STV) ve “Hayat Dersleri” ve "İslam
araştırılır. Bu çözümleme anlatıları bir araya ve Hayat" (Kanal 7) Programlarının Anlatı-
getirmeye, anlatılardan oluşan bir bütünlüğü sal Yapı Çözümlemesi
oluşturmaya, bu bütünlükten de bir yapı elde
etmeye çalışır. Biçim üzerinden yoğunlaştığı Barthes’dan hareket ederek öncelikle progra-
için kendi sınırlılıkları vardır ve diğer çözüm- mın kesitlere ayrılması gerekir. İnceleme kap-
leme yöntemleri ile desteklenmelidir. Anlatının samındaki programlar jenerik, sunucu, progra-
dili, kuşkusuz gerçek anlamda dilin, yani dilbi- mın bölümleri, dekor ve konuklar şeklinde
limcilerin incelediği dilin ötesinde saptanabilir. kesitlere ayrılabilir.
Ulusal dilleri inceleyen dilbilim, bir dilbilimci-
nin ele alabileceği son birim olan tümce üstün- TGRT’de yayımlanan “Huzura Doğ-
de çalışır. Tümcenin ötesindeki yapı artık dilbi- ru”programı, incelendiği dönem boyunca her
limin değil de ikinci bir dilbilimin, dilbilim gün sabah 09.00'da yayına girmiş ve ortalama
ötesinin yetki alanına girer. Bu da anlatı çö- 45 dakika sürmüştür. Program sunucu ve uz-
zümlemesinin yapıldığı yerdir. Yani tümce manın karşılıklı konuştuğu sohbet bölümü,
ötesinde, bir çok tümcenin bir araya getirilme- menkıbelerin anlatıldığı bölüm, ilahilerin
siyle oluşur (Barthes 1993:120). Programın okunduğu bölüm ve tarihi yerlerin tanıtıldığı
anlatısı sözel gramerin görsel gramerle kompo- bölüm olmak üzere dört farklı bölüm olarak
zisyonunu grafik ya da diğer sembolik ifadele- yayınlanmaktadır.
rin kullanımını, program sürecinde yapılan
görüşmelerin biçimsel ve içeriksel sunumunu STV’de ise benzer nitelikteki “İnancın Gölge-
kapsamaktadır. sinde” isimli program izlendiği dönem boyunca
09.00 ile 09.30 saatleri arasında yayına girmiş
Bu çalışmada dini içerikli sohbet programları olup yayına giriş saatlerinde bir düzenlilik
çözümlenmektedir. Toplumu dini inanç konu- gözlemlenmemiştir. Hafta içi her gün yayına
192
Ulusal Televizyonlardaki Dini Sohbet Programlarının... (186-198)

giren program ortalama 25-30 dakika sürmekte de yine diğerlerinde olduğu gibi İslamiyet'i
ve dört bölümden oluşmaktadır; İyilik yapan hatırlatan sembolleri kullandığı için doğru ve
insanların anlatıldığı İyi İnsanlar Bölümü, Hz. mantıklıdır.
Muhammed (S.A.V)’in hayatı ve arkadaşları
ile ilgili notların anlatıldığı Sahabe Efendileri- Sohbet programlarında program açılışının iki
miz Bölümü, türbelerin ziyaret edilerek burada temel işlevi; izleyicinin dikkatinin programa
bulunan manevi kişilerin hayatlarının anlatıldı- çekmek ve programa katılanların kimliğini
ğı bölüm ve izleyicilerin sorularının cevaplan- belirlemektir. Bu tip programlarda dikkat çek-
dığı bölüm. mek biraz zor olabilir. Ancak televizyonda ele
alınacak konuyla ilgili olarak stüdyo dışında
Kanal 7’de hafta içi her sabah 09.00’da “Hayat gerçekleştirilecek çekimlerin etkili bir kurgu ve
Dersleri” isimli program yayına girmektedir. efekt ya da müzik eşliğinde dizinlenmesi prog-
Hafta sonları ise benzer içerikte “İslam ve ram için güçlü bir açış sağlayabilir. Bu çeşit bir
Hayat” isimli dini sohbet programı yayınlan- açılış sadece grafik yazılardan ya da katılanla-
maktadır. Bu kanalda yayınlanan her iki prog- rın yüzlerinden oluşan bir açılışa göre çok daha
ramda aynı nitelikte hazırlanmıştır. Bu her iki güçlü olacaktır (Mutlu 1995: 103). “Huzura
programda da uzman bir kişi stüdyo ortamında, Doğru” programında ilgi çekiciliği arttırmak
posta ya da elektronik posta yoluyla alınan için program çeşitli doğa görüntüleri eşliğinde
soruları cevaplandırmaktadır. Bu programlarda ilahi okunması ile başlamaktadır. İlahinin bit-
farklı bölümler bulunmamaktadır. Düz ve sakin mesi sonrasında stüdyo ortamına geçilmekte-
bir program mantığı bulunmaktadır. dir. Sunucunun konuşmasıyla program başla-
maktadır. Sunucu bu programda erkektir ve
“Huzura Doğru” programı her programda ol- bütün sohbet programlarında olduğu gibi ko-
duğu gibi bir jenerik ile başlamaktadır. Bir nunun ne olduğunu anlatan bir giriş yapmakta-
yapımın jenerik müziği, hemen her programla dır. Sunucunun kişiliği, görünümü ve sesi prog-
ilgili olarak izleyicinin duyacağı ilk sestir; ramın izlenirliği açısından önemlidir. Rahatlık,
izleyicilerin dikkatini çekmeli ve programın işini severek yaptığını belli eden bir tavır, be-
yapısı, genel atmosferi hakkında ipucu verme- den dilini ölçülü ve yeterli bir biçimde kullan-
lidir (Gökçe 1997: 115). “Huzura Doğru” prog- ma, isteklilik, dostane bir görünüm, tüm bunlar
ramının jeneriği, güzel ahlak, ibadet, insan bir televizyon sunucusunun kişiliğinin beğe-
sevgisi, kulluk, vatan sevgisi gibi yazıların belli nilmesini sağlayan bir unsurdur. Bunun tersi
belirsiz görünüp kaybolmasından, beyaz örtülü bir tavır ve duruş sunucunun kişiliğini antipatik
bir nine ya da bir çocuğun bakışı ile çeşitli kılacak bir unsurdur (Mutlu 1995: 101). Sunu-
doğa görüntülerinin geçmesinden oluşmaktadır. cu bir koltukta oturmaktadır, programa ciddiyet
Jenerik fonda bir müzik eşliğinde Huzura Doğ- katmak amacıyla takım elbise giymiş ve kra-
ru yazısının kırmızı bir ateş parçası görünü- vatlıdır. Son derece temiz ve düzgün giyimli
münden çıkması ve sabitlenmesi ile son bul- olan sunucu, konuklara merakla sorular sor-
maktadır. Program içeriğini yansıtan bir jenerik makta ve dostane içten tavırlarıyla dikkat çek-
tarzındadır. Programda jenerikte yazılan konu- mektedir. Burada sunucu izleyicinin sözcüsü
ların işleneceği ve bu konuları “Huzura Doğru” kimliğine bürünmektedir. Program uzman
programınca kucaklandığı işaret edilmektedir. olduğu düşündürülen konuğun sorulara cevap
vermesi biçiminde düzenlenmiştir. Daha önce
“İnancın Gölgesinde” programının giriş jeneri- alınan sorular sunucu tarafından uzman konuğa
ği, belli belirsiz gül, kuş ve su damlalarından sorulmaktadır. Uzman konuk hep aynı kişidir.
oluşan hareketli bir şekilde gidip gelen görün- Konuşma sürecinde sunucu ilgi ile dinleyerek
tüler üzerine programın isminin bindirilişinden tam bir sohbet ortamı yaratılmasını sağlamakta,
oluşmaktadır. Program süresince bu jenerik ara sıra yorumlar da katmaktadır. Bu da prog-
çeşitli aralarda da kullanılmaktadır. Bu jenerik rama canlılık kazandırmaktadır. Uzman konuk
programın ne hakkında olduğuna dair ipucu konuşması ve beden diliyle sorulara vermiş
vermektedir. “Hayat Dersleri” programı jeneri- olduğu doyurucu cevaplarla uzman kimliğini
ği ise bir hat görüntüsü altındaki cami, minare, kanıtlamaktadır.
abdest alan, namaz kılan dua eden insan görün-
tülerinin geçmesinden oluşmaktadır. Bu jenerik

193
Selçuk İletişim, 4, 2, 2006
“İnancın Gölgesinde” programı İstanbul'un ismindeki unvanından anlaşılmaktadır. Ortala-
çeşitli cadde ve sokaklarında sunucunun görün- ma 25 dakika süren programda bütün hareket,
tüye gelmesiyle başlamaktadır. Bu programda her iki programda da uzman kişilerin sol ellerin
hiç stüdyo ortamı kullanılmamaktadır. Sohbet arada bir oynatmalarıyla sınırlıdır. Programda
programlarının dikkat çekiciliğini arttırabilmek güvenilirlik ve otorite sadece uzman kişilerin
için kullanılan yöntemlerden olan farklı me- görüntülerinden ibarettir.
kanların kullanılması bu programın en belirgin
özelliğidir. Bu hem programın çekiciliğini
Anlatısal yapı çözümlemesine göre program-
arttırmakta hem de halkın içinde olduğu mesajı
daki kesitlerden bir diğeri dekordur. Dekor salt
verilmek istenmektedir. Program baştan sona
konun geçtiği ve konukların bulunduğu yer
son derece dinamik ve hareketli bir biçimde
değildir. Her dekor yazı tekniğinde kullanılabi-
kurgulanmıştır. Bu kurgu gereği, sunucu prog-
lecek görüntüye dayanan bir özellik taşır. De-
ram süresince hep değişik mekanlara gitmekte-
kor ve çevre düzenlemesiyle ulaşılmak istenen
dir. Bu mekanlardan ayrılırken de kendi düşün-
amaç gösterinin içinde oluştuğu fiziksel çevre-
celerinde yorumlara yapmaktadır. Fiziki olarak
yi ve havayı elde etmektir. Dekora öyle ayrıntı-
düzgün, modern giyimli ve genç olan sunucu
lar eklenir ki salt bunlar gösterilerek bir olay
program süresince hep bir şeyleri merak eden
hakkında izleyiciye bilgi vermek mümkündür.
ve bunların peşinde giden bir kimlik sergile-
Dekorun oluşturulmasında etken başlıca unsur-
mektedir. Burada sunucunun kimliği ve görün-
lar üslup, görüntü düzenlemesi, biçim ve kulla-
tüsü ile gençlerle iletişim kurması sağlanmak-
nılan malzeme, ton farklılıkları ve renktir
tadır. Programın kayıta alındığı bir hafta süre-
(Gökçe 1997: 116). “Huzura Doğru” programı
since sunucu sürekli beyaz ağırlıklı giyinmiştir.
stüdyo ortamında renkli bir dekor yaratmıştır.
Beyaz temizliğin ve saflığın simgesi olması
Evin bir köşesi havası verilerek hazırlanan
nedeniyle bu rengin düşündürdükleri yoluyla
dekor, izleyicilere evde bir sohbet gerçekleştiri-
izleyici üzerinde güven duygusu oluşması
liyor izlenimi verebilecek biçimde düzenlen-
amaçlanmaktadır. Sunum sırasında sunucunun
miştir. Kullanılan koltukların turuncu renkleri,
boy çekimleri kullanılmaktadır. Bu sunucunun
mor çiçekler, renkli duvarlar ortamı hareket-
programa hakim olmasını sağlamaktadır. Aynı
lendirmiş ve izleyicinin programı izlerken
zamanda İstanbul sokaklarında bilginin peşinde
dikkatini canlı tutması sağlanmıştır.
giderken izleyiciye de kılavuzluk etmektedir.
Bu program dini yaşanan canlı bir yapıda sun-
makta ve izleyiciye yaşayan ve yaşananlardan “İnancın Gölgesinde” programı stüdyoda ya-
yola çıkarak ulaşmaya çalışmaktadır. pılmadığı için sohbet için gidilen kişilerin bu-
lundukları doğal ortamlar kullanılmıştır. Dekor
“Hayat Dersleri” programında jeneriğin bitmesi için ayrı bir çalışma yapılmamış, konuklar
ile doğrudan stüdyo ortamına geçilmektedir. genelde yaşadıkları mekanlarda çekime alın-
Stüdyoda bir masada elinde mektupları ile mıştır. Bu programa dinamizmi katmak, sıkıcı-
programın başlamasını bekleyen bir uzmanın lığı önlemek için televizyonculukta uygulanan
görüntüsü ekrana gelir. Girişte programın çeki- yöntemlerden biridir. Program bir bahçede ya
ciliğini arttıracak herhangi bir unsur kullanıl- da bir evde ya da bir türbede geçmektedir. Bu
mamıştır. Uzman olduğu belli bir yaşın üstünde da programın üslubundan kaynaklanmaktadır.
olmasından ve görüntüsü ile anlatılmıştır. Uz-
man görüşü, bu tip programlarda bilimi yani “Hayat Dersleri” programında dekor bir masa
olgusallığı temsil ettiği için, nesnelliğin üretil- ve arkaya yapıştırılan bir posterden ibarettir.
mesinde önemli bir yere sahiptir. Program Poster Kabe’den bir görüntü ya da bir caminin
izleyicilerden alınan mektuplardaki soruların içinin genel görüntüsünden oluşmaktadır. Yani
cevaplanması ile başlamakta ve aynı şekilde programın içeriğine uygun bir dekor seçimi
devam ederek sonuçlanmaktadır. Programda yapılmıştır. Ancak son derece çabasız ve çeki-
izleyicinin dikkatini devam ettirebilecek hiç bir ciliği olmayan bir dekor olarak yorumlanabilir.
unsur kullanılmamıştır. Aynı şekilde “İslam ve Bu tip dekorlarda amaç, bütün dikkati konuş-
Hayat” programı da jenerikten sonra masada macıya yöneltmektir.
oturan bir uzman görüntüsü ile başlamaktadır.
Bu kişinin uzman olduğunu görüntüsünden ve
194
Ulusal Televizyonlardaki Dini Sohbet Programlarının... (186-198)

2- Dini Sohbet Programlarındaki Görüntü- göstergeler olarak anlamasını destekleyecek bir
lerin Yarattığı Anlamlar ve Simgesel İnşa biçimde üretilmektedir (Seiter 1987 aktaran
Dursun 2001: 184). Televizyon izleyicisi prog-
Televizyon sessel ve görsel eylemlerin teknik ramları izlerken, programlar sürecinde kullanı-
olarak bir araya getirildiği bir gösteri dünyası- lan simge ve sembollerin amaçlı olarak üretil-
dır. Sınırlı alanlarda gerçekleştirilen çekimlerle diğinin farkında değildir. Sonuçta her bir prog-
sınırsız bir duygu dünyasının yaratılabilmesine ram belirli senaryo kalıplarının bilinçli bir
imkanı sunar. Bu ilişkiden yola çıkarak belirli şekilde üretilmesi ile ortaya çıkmaktadır. Bu
göstergelerin işaret ettikleri anlamlar bulgula- üretim sürecinde uzlaşımlara dayalı çeşitli
nabilir. Gösterge kavramı üstüne yüzyıllardır görsel stratejiler de kullanılmaktadır. Bu strate-
birçok felsefeci ve bilim adamı düşünce üret- jiler programların içeriğine göre belirlenmekte-
miş, başta dilsel göstergeler olmak üzere çeşitli dir. Göstergebilimi televizyona uygularken
alanlardaki göstergeleri incelemişlerdir. Çağdaş aracın, göstergeleri iletmesinden başka “gös-
göstergebiliminin iki öncüsü Charles Sanders tergeler” olarak işlev gören yönleri de dikkate
Peirce ve Ferdinand de Saussure olarak kabul alınmalıdır. Bu bakış açısına göre, televizyona
edilmektedir. Peirce (1839-1914) hem dilsel ilişkin en ilginç şeyler çekim ölçekleridir. Bu-
hem de dil dışı göstergelerle ilgili semiotik nun aynısı kamera devinimleri ve kurgu tekniği
adında bir kuram geliştirmiştir. Göstergeleri için de söylenebilir (Berger 1993: 35). O halde
ikon, belirti ve simge olarak üçlü bir sınıflan- televizyon programlarında yer alan görüntüle-
dırma sistemi içinde açıklar. Saussure ise dil rin ürettiği anlamları değerlendirmek için;
dizgeleri üzerinde durur ve gösterge, gösteren
ve gösterilen ilişkisi içinde göstergeyi açıklar.  Kameraların çekim ölçeklerine ve çerçeve-
lendirmelerine,
Peirce’nin ikonik ya da görüntüsel göstergesi
 Görüntülerin kurgulanmasına
belirttiği şeyi doğrudan doğruya temsil eder ve
canlandırır. Bu göstergeler toplumsal olarak da dikkat etmek gerekir. Uygun bir kamera yöne-
kabul edilmiştir. Haritalar ya da bir resim iko- timi, izleyicinin izlediği programa daha çok ilgi
nik göstergedir. Belirtisel gösterge ise nesnesi duymasını sağlayacaktır. Yönetmen izleyicinin
ortadan kalktığında kendisini gösterge yapan ilgisini canlı tutabilmek için değişik çekim
özelliği hemen yitirecek olan ama yorumlayan tipleri, farklı görüntü boyutları ve faklı bakış
bulunmadığında bu özelliği yitirmeyecek olan açıları sunarak onu etkilemek zorundadır. Gö-
göstergedir. Bir başka deyişle belirti iki öğe rüntülerde çeşitlilik izleyicinin ilgisini çekmede
arasındaki gerçek bir çağrışıma dayanır. Yani temel öğe olmalıdır.
dumanın ateşi çağrıştırdığı gibi. Simge ise
yorumlayan olmasaydı kendisini gösterge ya- Kameranın çalıştırılması ile yapılan görüntü
pan özelliği yitirecek olan bir göstergedir. Bir kaydına çekim denilmektedir. Her çekimin üç
başka deyişle simge insanlar arasında bir uz- amacı bulunur; Konuyu net olarak göstermek,
laşmaya dayanan bir göstergedir. Sözgelimi, olumlu bir görüntü düzenlemesi elde etmek ve
doğal dillerdeki sözcükler uzlaşmaya dayalı dramatik etki yaratmak. Görsel vurgulama
birer simgedir. Çünkü bir sözcük belirttiği şeyi yapmak çekim ölçeğiyle doğrudan bağlantılı-
yalnızca bu anlama geldiğini anlamamız saye- dır. Çekim ölçekleri genel olarak şöyle sırala-
sinde belirtmiş olur (Rifat 1992: 22). nabilir:
Televizyon yayınları gerçek dünyayı görüntü- Uzak çekim:Geniş bir alanın görüntüsünü çok
sel göstergelerle bizlere yorumlayan ve anlatan uzaktan veren çekimlerdir. Bu tip çekimler
dizgelerde oluşur. Bu nedenle yayınların inşa konuya ya da bir ayrıma başlarken açış çekimi
sürecinde belirli göstergelerin işaret ettikleri olarak kullanılır. Çevreleyici ve betimleyici bir
anlamlar bulgulanabilir. Televizyonun göster- amacı vardır. İzleyiciyi daha sonra gelecek
gebilimsel çözümlemelerinin amaçlarından çekimlere hazırlar ve bir hava yaratır.
biri, televizyonda simgesel işaretlerin kullanımı
konusunda izleyicide bir bilinç oluşturmaktır. Genel çekim: Kişileri olayın geçtiği alanın
Seiter'in dikkat çektiği gibi, televizyon imajının tümü içinde veren çekimlerdir. Olayla ilgili
pek çoğu izleyicinin onları sadece belirtisel tüm öğeler görüntüye girer. Böylece izleyici

195