türkıye-abd ılışkılerı ve yenı abd yönetımı

26 Pages·2017·3.17 MB·Turkish

ANALİZ OCAK 2017 SAYI: 187
TÜRKIYE-ABD ILIŞKILERI
VE YENI ABD YÖNETIMI
KILIÇ BUĞRA KANAT, KERI LYN MICHALKE, JACKSON HANNON

ANALİZ
OCAK 2017 SAYI: 187
TÜRKIYE-ABD ILIŞKILERI
VE YENI ABD YÖNETIMI
KILIÇ BUĞRA KANAT, KERI LYN MICHALKE, JACKSON HANNON
COPYRIGHT © 2017
Bu yayının tüm hakları SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum
Araştırmaları Vakfı’na aittir. SETA’nın izni olmaksızın yayının
tümünün veya bir kısmının elektronik veya mekanik (fotokopi,
kayıt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basımı, yayını, çoğaltılması
veya dağıtımı yapılamaz. Kaynak göstermek suretiyle alıntı
yapılabilir.
Uygulama: Hasan Suat Olgun
Baskı: Turkuvaz Haberleşme ve Yayıncılık A.Ş., Istanbul
SETA | SIYASET, EKONOMI VE TOPLUM ARAŞTIRMALARI VAKFI
Nenehatun Cd. No: 66 GOP Çankaya 06700 Ankara TÜRKIYE
Tel: [phone] | Faks: [phone]
www.setav.org | [email protected] | @setavakfi
SETA | Istanbul
Defterdar Mh. Savaklar Cd. Ayvansaray Kavşağı No: 41-43
Eyüp Istanbul TÜRKIYE
Tel: [phone] | Faks: [phone]
SETA | Washington D.C.
1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106
Washington D.C., 20036 USA
Tel: [phone] | Faks: 202-223-6099
www.setadc.org | [email protected] | @setadc
SETA | Kahire
21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen Flat No: 19 Cairo EGYPT
Tel: [phone] | 00202 279 56985 | @setakahire
TÜRKIYE-ABD ILIŞKILERI VE YENI ABD YÖNETIMI
IÇINDEKILER
ÖZET 7
GİRİŞ 8
İLİŞKİLERİ CANLANDIRMA VE KURUMSALLAŞTIRMA 10
NATO’NUN YENİDEN CANLANDIRILMASI 10
DİPLOMATİK İLİŞKİLERİ DÖNÜŞTÜRMEK 12
KAMU DİPLOMASİSİNİ GÜÇLENDİRME 13
EKONOMİK İŞ BİRLİĞİNİ GELİŞTİRME 14
İKİLİ İLİŞKİLERİ SAĞLAMLAŞTIRMA 16
SURİYE’DE İŞ BİRLİĞİ 16
DEAŞ’LA MÜCADELE 17
ABD-PYD İLİŞKİLERİ 18
15 TEMMUZ DARBESİ VE FETÖ MESELESİ 20
YENİ ALANLAR 21
SONUÇ 23
setav.org 5
ANALİZ
YAZARLAR HAKKINDA
Kılıç Buğra Kanat
SETA-Washington D.C. Araştırma Direktörü Kılıç Buğra Kanat, Penn State Üniversitesi Erie
Kampüsü’nde Siyaset Bilimi doçentidir. Doktorasını Syracuse Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü’nde
tamamlayan Dr. Kanat aynı üniversiteden yüksek lisansını ve Marquette Üniversitesi Uluslararası
İlişkiler Bölümü’nden ikinci yüksek lisansını almıştır. 2015 yılında Penn State Üniversitesi Erie
Kampüsü’nde Üstün Araştırma Ödülü ve Öğretim Üyeleri Konseyi Araştırma Ödülü’ne layık
görülen Kanat, daha önce Dış Politika Girişimi Geleceğin Liderleri Programı’na katılmıştır. Dr.
Kanat’ın makaleleri Foreign Policy, Insight Turkey, The Diplomat, Middle East Policy, Arab Studies
Quarterly, Mediterranean Quarterly, Journal of South Asian and Middle Eastern Studies, Journal of
Balkan and Near Eastern Studies ile Journal of Muslim Minority Affairs dergilerinde yayımlanmıştır.
Halen Daily Sabah’ta köşe yazarı olan Dr. Kanat, aynı zamanda History, Politics and Foreign Policy
in Turkey, Change and Adaptation in Turkish Foreign Policy ve Politics and Foreign Policy in Turkey:
Historical and Contemporary Perspectives’in yazı işleri müdür yardımcılığını yürütmektedir.
Keri Lyn Michalke
Lİsans derecesini Utah Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü'nde, Uluslararası
Politikalar ve Dış İlişkiler ve Güvenlik konularında uzmanlaşarak tamamladı. Avrupa ve Pasifik'te
uzun zaman geçirdi. Keri Lyn'in uzmanlık alanları arasında Amerikan siyaseti ve dış politikası, Rus
dış politikası ve Transatlantik ilişkileri bulunmaktadır.
Jackson Hannon
Lisans eğitimini Arapça ve Siyaset Bilimi alanlarında Utah Üniversitesi’nde tamamlamış, burada
ekonomi ve uluslararası ilişkiler sertifikaları almıştır. SETA Washington DC’de araştırma asistanı
olan Hannon bundan önce Ürdün’de Arapça eğitimi görmüştür. Hannon’un çalışmaları uluslararası
güvenlik, Ortadoğu ve Afrika siyaseti ile Transatlantik ilişkilere yoğunlaşmaktadır.
6 setav.org
TÜRKIYE-ABD ILIŞKILERI VE YENI ABD YÖNETIMI
ÖZET
Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) Kasım ayında yapılan başkanlık seçimle-
rinden sonra gözler ABD-Türkiye ilişkilerinin Trump yönetiminde alacağı şekle
çevrildi. NATO şemsiyesi altındaki güçlü ittifak ve DEAŞ’a karşı mücadeledeki
koalisyon ortaklığına rağmen iki ülke ilişkilerinde son yıllarda önemli gerilim-
ler yaşamaktadır. Yeni yönetim başta YPG’nin Kuzey Suriye’de desteklenmesi
ve FETÖ lideri Gülen’in iadesi olmak üzere Türkiye-ABD ilişkilerini son yıllar-
da oldukça geren sorunlarla yüzleşmek zorunda kalacaktır. Bunun yanında yeni
Bu çalışma
Başkan Trump ikili ilişkileri mevcut krizlere açık durumdan daha istikrarlı bir
Türkiye-ABD
hale getirecek bazı adımları göz önünde bulundurmak zorundadır. Bunlar ara-
ilişkileri açısından
sında NATO ittifakının yeni bir anlam kazanması ve güçlendirilmesi, ekonomik yeni yönetimin
ilişkilerin çeşitlendirilerek geliştirilmesi ve diplomatik anlamda iki ülke ilişkileri- karşısına
nin daha katmanlı hale getirilmesi yer almaktadır. çıkabilecek risk
ve fırsatları
Son olarak elbette ilişkilere farklı bir boyut kazandıracak yeni iş birliği alan-
değerlendirerek
larının da ortaya çıkarılması ikili ilişkilerin geleceği için oldukça önemlidir. Özel-
gerilimli
likle Doğu Akdeniz’de güvenlik ve enerji iş birliği çalışmaları bu alanda atılması
atmosferden
gereken en önemli adımlar arasında yer almaktadır. Bu bağlamda çalışma iki çıkış için olası
ülke ilişkileri açısından yeni yönetimin karşısına çıkabilecek risk ve fırsatları de- politikaları analiz
ğerlendirerek gerilimli atmosferden çıkış için olası politikaları analiz etmektedir. etmektedir.
setav.org 7
ANALİZ
malar, ABD’nin müttefikleriyle olan ilişkilerini
açıklamada sıklıkla kullanılan söylemler hali-
ne gelmiştir. ABD müttefikleri, Washington’ın
bölge ülkelerinin yaşadığı sorunları anladığını
ve kaygılarına saygı duyduğunu artık hissetme-
mektedir. Daha açık belirtmek gerekirse Başkan
Obama’nın ifadeleri ve son zamanlarda yöneti-
cilerinin yaptığı açıklamalar müttefiklerle ilişki-
lerde kayıtsızlığı, duyarlılığın olmadığını, bazı
durumlarda ABD’nin müttefiklerinin kaygılarını
paylaşmadığını göstermektedir. Müttefikleri bir
yük ve “bedavacı” olarak tasvir eden yorumlar,
ABD ile ilgili güvensizlik duygusunu derinleşti-
rebilir ve yeni bir ittifak ve ortaklık ilişkisi modeli
ortaya çıkmasına sebep olabilir.
ABD müttefikleri açısından yaşanan bu ge-
GIRIŞ
nel krizler ABD-Türkiye ilişkileri için de geçerli-
Trump yönetimini Türkiye ile ilişkilerde zor bir dir. Tıpkı diğer müttefiklerle ilişkilerinde olduğu
dönem beklemektedir. İki ülke arasında yaşanan gibi ABD’nin Türkiye’nin güvenlik kaygılarına
problemlerin önemli bir bölümü Amerikan dış karşı kayıtsız kalma durumu ve bunun yanın-
politikasındaki genel ve yapısal meselelerle ilgi- da Türkiye’deki ciddi krizlere hızlı ve acil cevap
li olmakla beraber daha büyük bir bölümü son vermede yaşanan başarısızlık ve 15 Temmuz’daki
dönemde yaşanan gelişmelerle ilgilidir. Genel darbe girişimini idrak edememe ikili ilişkilerde
ve yapısal problemler ABD’nin son dönemde ciddi sorunları da beraberinde getirmiştir. İki
müttefikleriyle ilişkili olarak gelişmiştir. Özellik- ülke arasındaki karşılıklı ilişkilerde özellikle Bush
le Obama döneminde Washington müttefikleri yıllarından bu yana dalgalanmalar olmasına rağ-
ile ilişkilerinde oldukça inişli çıkışlı bir dönem men Haziran 2013’te meydana gelen Gezi Parkı
yaşamıştır. Müttefikler arasında ABD’nin dış Şiddet Eylemleri’nden sonra ilişkiler giderek kö-
politikasındaki zikzaklar ve söylem ile eylem ara- tüleşmiştir.
sında yaşanan fark ciddi bir güvensizlik ortamı Başkan Obama Beyaz Saray’a çıktığı zaman
yaşanmasına sebep olmuştur. Bu gelişmeler de ABD-Türkiye ilişkileri en problemli dönemle-
elbette Amerika’nın eskisi kadar güvenilir bir or- rinden birini yaşamaktaydı. ABD’nin Irak’ı işgal
tak olmadığı ve özellikle güvenlik meselelerinde kararı ve Türkiye Parlamentosunun ABD’nin
bölgesel aktörlerin daha etkin bir rol oynaması Türkiye üzerinden Irak’a girmesini engelleyen 1
gerektiği düşüncesini yerleştirmiş bulunmakta- Mart tezkeresi ile başlayan kriz, çuval hadisesi ile
dır. Bu genel kanı füze savunma sistemi ertelen- en sorunlu dönemlerinden birine girmişti. İki ül-
diği için Polonya, toprak bütünlüğü konusun- kenin Bush yönetiminin son yıllarında ilişkileri
daki ABD taahhüdündeki problemler nedeniyle düzeltmek için girişimde bulunmasına rağmen
Japonya, İran’la nükleer anlaşma sebebiyle Suudi bu çabalar çok geç ve çok cılız kalmıştır. Başkan
Arabistan, Körfez ülkeleri ve İsrail gibi ABD’nin Obama Türkiye ile ilişkileri öncelikli hale getiren
birçok geleneksel müttefikiyle ilişkilerinde gö- bir gündemle görev süresine başladı. İlk dönemi
rülmektedir. boyunca Obama ile Erdoğan arasındaki yakın
Washington’ın müttefiklerini yüz üstü bı- ilişki ve “model ortaklık” söylemi iki ülke ara-
raktığı ya da tehlikeye attığı şeklindeki açıkla- sındaki ilişkilerin tarihin en iyi dönemlerinden
8 setav.org
TÜRKIYE-ABD ILIŞKILERI VE YENI ABD YÖNETIMI
birinden geçtiğini göstermiştir. Fakat Obama ABD’nin Kuzey Suriye’de YPG’ye aşırı ba-
başkanlığının ikinci döneminin başlamasıyla iki ğımlılığının yanında ABD-Türkiye ilişkileri
ülke bölgesel sorunlar üzerinde ciddi anlaşmaz- son beş yılda Suriye’nin geleceğine ilişkin an-
lıklar yaşamaya başlamıştır. laşmazlıklar yüzünden de defalarca gerilmiştir.
Suriye’deki çatışmaya ilişkin uyuşmazlık ve Suriye’deki protesto gösterilerinin başında hem
2013 yılında Mısır’daki darbe sonucunda yaşa- Ankara hem de Washington meseleye öncelikle
nan anlaşmazlık ikili ilişkilerdeki önemli ayrış- diplomatik bir çözüm bulmaya çalışmıştı. Ancak
ma alanları olarak ortaya çıkmıştır. Daha sonra bu çabaların sonuç vermemesi üzerine iki ülke
ise Kobani kriziyle birlikte Suriye konusunda hemen hemen aynı zaman diliminde Esed reji-
gerginlik artmıştır. ABD’nin Türkiye’nin po- mine karşı bir pozisyon almıştı. Ancak özellikle
zisyonuna yönelik eleştirileri, Türkiye’nin ise 2012 yılından itibaren iki ülke arasında Suriye
ABD’nin YPG’ye askeri destek sağlamasına ses konusunda yaşanan fikir ayrılıkları kimyasal
yükseltmesi iki ülke ilişkilerinin tarihi açısından silah saldırılarından sonra daha fazla derinleş-
en büyük güven bunalımlarından birine sebep miştir. ABD hükümetinin Suriye politikasında
olmuştur. Türkiye tarafından terör örgütü olarak gösterdiği kararsızlık Türkiye ile birlikte bölge-
nitelendirilen YPG’ye verilen askeri desteğin or- de diğer müttefiklerin de kafasını karıştırmış ve
taya çıkarabileceği güvenlik riski Amerikan yö- ABD ile ilişkilerde karşılıklı güvenin ciddi bir
netimi tarafından yeterince dikkate alınmamıştır. şekilde sarsılmasına sebep olmuştur. Bu dönem-
ABD PYD’ye olan uyarılarının örgütün Su- de mülteciler için güvenli bölge ve muhalefet
riye’deki hırslarını ve Türkiye’ye karşı potansiyel güçleri için eğit-donat programı gibi Türkiye’nin
saldırılarını durdurma konusunda yeterli ola- birçok önerisi ABD tarafından yeterince dikkate
cağını öne sürmeye devam etmiştir. Bu süreçte alınmamıştır. DEAŞ’ın ortaya çıkmasıyla birlik-
YPG’nin ana kolu olan PKK bir yandan Türki- te bu konuda izlenecek taktik ve operasyonlar
ye’de saldırılarını artırırken YPG de sınır boyun- konusunda ciddi soru işaretleri doğmuştur. Son
ca Kuzey Suriye’de nüfus mühendisliği çalışma- aylarda özellikle Halep’te yaşanan insani trajediye
sını hızlandırmıştır. Dahası Türkiye’nin krizin oldukça kayıtsız kalan ABD yönetimi Suriye me-
başından bu yana kırmızı çizgi olarak kabul ettiği selesinde muhtemel iş birliği imkanları konusun-
bölgede Fırat Nehri’nin batısına da geçecek bir da ciddi bir kafa karışıklığının ortaya çıkmasına
yayılma ABD’nin desteklediği YPG birlikleri ta- sebep olmuştur.
rafından gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Özellik- Bu süreçte son olarak ikili ilişkileri derin-
le Fırat Kalkanı Harekatı sonrasında YPG güçleri- den etkileyen başka bir faktör 15 Temmuz darbe
nin Türk birliklerini hedef alan saldırıları mevcut girişimidir. Özellikle darbe sırasında gelen me-
durumdaki iki ciddi sorunu ortaya çıkarmıştır. sajların tonu ve seçilen kelimeler Türk halkında
Birincisi YPG’nin Türk unsurlarına saldırmaya- ABD’nin “bekle ve gör” politikasını uyguladığı
cağı konusundaki düşünce ortadan kalkmıştır. algısını oluşturmuştur. Başkan Obama’nın kal-
İkincisi de Biden’ın Ankara’da YPG’ye yaptığı kışmayı takiben Türk mevkidaşını aramak için
uyarıya rağmen örgütün Fırat’ın doğusuna çekil- dört gün beklemesi ve ilk siyasi ziyaretin Başkan
memesi ABD’nin verdiği güvenceler konusunda Yardımcısı Biden tarafından darbe girişiminden
da ciddi soru işaretlerinin ortaya çıkmasına sebep 40 gün sonra gerçekleştirilmesi bu durumu daha
olmuştur. Bunlarla birlikte PKK’nın son zaman- da zor bir yola sokmuştur. Darbe sonrasında ise
larda Türkiye’ye karşı giriştiği saldırılarda ortaya FETÖ lideri Gülen’in Türkiye’ye iadesi konu-
çıkan Kuzey Suriye bağlantısı orta vadede ABD sunda iki ülke arasında yaşanan anlaşmazlık iliş-
ile Türkiye ilişkileri için ciddi bir sorun yaratacak kilerin daha ciddi bir şekilde etkilenmesine sebep
duruma gelebilir. olmuştur.
setav.org 9
ANALİZ
Bu anlaşmazlıkların tamamı Türkiye ile ABD ve müttefiklerinin NATO’yu değişen teh-
ABD arasındaki karşılıklı güvensizlik ortamını dit koşullarına karşı kurumsal olarak uyarlaması
beslemiştir. Aynı zamanda bu süreç ABD’nin gerekmektedir. Bu tehditler müttefikler arasında
Türkiye’deki itibarının hızlı bir şekilde azalma- daha yakın iletişim ve koordinasyonun geliştiril-
sına da yol açmıştır. İlişkilerin normalleşmesine mesini gerekli kılmaktadır. Bu açıdan yeni süreç-
dönüş Türkiye ile ABD’nin karşılaştığı hayati te Türkiye gibi iki “failed state”e komşu olan bir
konularda güvenin yeniden inşası konusunda iş ülkenin oluşturulacak yeni güvenlik doktrinine
birliği yapmalarını gerektirmektedir. Yeni ABD katkıda bulunması gerekmektedir. Komşu ülke-
yönetiminin bu noktada ikili ilişkileri geliştir- lerdeki krizler göz önünde bulundurulduğunda
mesi ve son birkaç senedeki hasarın ortadan kal- Türkiye’nin Irak ve Suriye sınırında NATO’dan
dırılması için bazı ciddi adımlar atması şarttır. destek ve güvence arayışı içinde olması şaşırtıcı
Analizin bundan sonraki bölümü bu konuda iki değildir. Ancak bu noktada bu önemli kurumun
ülke ilişkilerinde muhtemel risk ve fırsatları içer- reforme edilmesi ve yeniden şekillendirilmesinin
mektedir. Fırsatların iyi değerlendirilip risklerin önünde iki engel görünmektedir.
kontrol altına alınması halinde Türkiye ile ABD Bunlardan ilki özellikle Türkiye özelinde
arasında ilişkilerin iyileştirilmesi sadece iki dev- son zamanlarda Türkiye’nin İttifak’tan bekledi-
let için değil bölgesel güvenlik ve istikrar için de ği güvenceleri alamamış olması yer almaktadır.
önemli olacaktır. 2012 yılında ABD, Almanya ve Hollanda, Suriye
rejimi tarafından bir Türk jetinin düşürülmesi
ve Suriye’den Türk topraklarına gerçekleştirilen
ILIŞKILERI
saldırılar gibi birçok olaydan sonra Adana, Ga-
CANLANDIRMA VE
ziantep ve Kahramanmaraş’a Patriot füze batar-
KURUMSALLAŞTIRMA yalarını konuşlandırmayı kabul etmiştir. Son bir
sene içinde ise ABD ve Almanya teknik kaygıları
gerekçe göstererek füze sistemlerini geri çekme
NATO’nun Yeniden Canlandırılması
kararı vermiştir. Daha sonra The New York Ti-
Türkiye ve ABD arasındaki en önemli bağlardan
mes ABD’li yetkililerin “anti-füze sistemlerinin
biri son 60 yıldır iki ülkenin NATO şemsiyesi
İran ve Kuzey Kore’nin tehditlerine karşı savun-
altında kurmuş olduğu ittifaktır. Soğuk Savaş
ma için başka yerlerde gerekli olacağını” söyledi-
boyunca iki ülke ortak tehdit algısına karşı bir-
ğini bildirmiştir.1 ABD daha sonra atılan roket-
likte mücadele etmiş ve bu ilişki Batı dünyası-
lere karşı koruma sağlamak amacıyla Türkiye’ye
nın Soğuk Savaş yıllarında korunmasında önemli
HIMARS yerleştirmiş olsa da Patriot tartışmaları
bir rol oynamıştır. Fakat Soğuk Savaş’ın bitimi
güvenlik kurumunda büyük bir güven bunalımı-
sonrasında NATO bugün hala kurulu en önemli
na neden olmuştur. Hava savunma sistemi ile il-
ittifak olmasına rağmen Türkiye ve ABD İttifak
gili yaşanan bu anlaşmazlık önümüzdeki dönem-
şemsiyesi altında ilişkinin anlamını yeniden ta-
de ciddi bir krizi beraberinde getirebilir.
nımlayamamıştır. Bu sebeple yeni ABD Başkanı
İkinci problem ise ABD’deki yeni yöneti-
ve yönetimi NATO’ya yeni bir ruh ve anlam ver-
min NATO konusunda alacağı pozisyon ile ilgili
mek zorundadır.
kafa karışıklığından kaynaklanmaktadır. Başkan-
Son yıllarda ortaya çıkan siber güvenlik ve
lık yarışı sırasında Trump’ın NATO’da ülkesi-
uluslararası terör gibi güvenlik problemleri NA-
nin yükünün azaltılması konusundaki fikirleri
TO’nun yeni bir görev tanımına sahip olmasını
Transatlantik ittifakının bundan sonraki işleyişi
zorunlu kılmaktadır. Bu yeni tehditler karşısın-
da geçici ittifaklar ve koalisyonlar kurmak yerine 1. Eric Schmitt, “After Delicate Negotiations, U.S. Says It Will Pull
Patriot Missiles from Turkey”, The New York Times, 16 Ağustos 2015.
10 setav.org