Türkler Ansiklopedisi (cilt 8): Orta Çağ

1629 Pages·2002·9.758 MB·Turkish

by  Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca

TÜRKLER

CĠLT 8

ORTA ÇAĞ

YENĠ TÜRKĠYE YAYINLARI

2002

ANKARA

15
YAYIN KURULU

16
DANIŞMA KURULU

17
KISALTMALAR

18
ĠÇĠNDEKĠLER (BAĞLANTILI)
TÜRKLER

YAYIN KURULU
DANIġMA KURULU
KISALTMALAR

C. Anadolu Türk Beylikleri Sanatı ...................................................................................... 24
Anadolu Türk Beylikleri Sanatı / Prof. Dr. Gönül Cantay [s.15-29] ................................. 24
Anadolu Beylik Döneminde Mimari ve Himaye / Prof. Dr. Howard Crane [s.30-37] ....... 47
Beylikler Dönemi Hanları / Doç. Dr. Ali BaĢ [s.38-45] ...................................................... 60
Beylikler Dönemi Mimarisinde TaĢ Süsleme Programı / Dr. Muhammet Görür
[s.46-54] ............................................................................................................................... 72
Beylikler Dönemi Mimarisinde Figürlü Süsleme / Dr. Muhammet Görür [s.55-61] ........ 87
DaniĢmendlilerde Kültür ve Sanat / Dr. Sefer Solmaz [s.62-71] ....................................... 97
Saltuklu Mimarisi / Yrd. Doç. Dr. Haldun Özkan [s.72-82] ............................................. 116
Bitlis/Ahlat’taki Türk Devri Yapıları / Celil Arslan [s.83-99] ........................................... 135
Hasankeyf’de Artuklu, Eyyûbî, Akkoyunlu ve Osmanlı DönemiMimarî Eserleri / Yrd.
Doç. Dr. HüseyĠn YurttaĢ [s.100-113] .............................................................................. 164
XII-XIV. Yüzyıl Artuklu Kabartma Desenli Sırsız Seramikleri / Yrd. Doç. Dr. Gül Tunçel
[s.114-125] ......................................................................................................................... 190
Germiyanoğulları Beyliği’nde Mimari / Prof. Dr. A. Osman Uysal [s.126-132] ............. 210
MenteĢeoğulları Beyliği Mimarisi / Doç. Dr. Remzi Duran [s.133-142] ......................... 220
Ramazanoğulları Beyliği Mimarî Eserlerinde Süslemeler / Doç. Dr. ġerĠfe Özüdoğru
[s.143-155] ......................................................................................................................... 233
Akkoyunlu Devri Mimarisi / Prof. Dr. Hamza Gündoğdu [s.156-165] ............................ 256
XI-XVII. Yüzyıllarda Azerbaycan’da Abidevî Yapıların Özellikleri / Dr. Rayihe B.
Amenzade [s.166-173] ...................................................................................................... 273
Nahçivan’da Türk Mimarisi / Turgay Yazar [s.174-184] .................................................. 286
Tarihî Türk Halıcılığı / Prof. Dr. Hamza Gündoğdu [s.185-195] ..................................... 305
Klâsik Tebriz Minyatürleri (XIII-XIV. Yüzyıllar) / Dr. Dildar Atmaca ġirzad [s.196-200] 322
Selçuklu ve Beylikler Döneminde Aksaray ġehri / Dr. Muhammet Görür [s.201-207] . 328
19
Ahlat Mezar TaĢları / Prof. Dr. Beyhan Karamağralı [s.208-217] ................................... 338
Van Gölü Havzası’ndaki Tarihî Mezarlıklar ve Mezar TaĢları / Prof. Dr. Abdüsselâm
ULUÇAM [s.218-226] ......................................................................................................... 354
Nahçıvan’da TaĢtan YapılmıĢ Koç ve Koyun Heykelleri / Doç. Dr. Hacı FahrettĠn Seferli
[s.227-232] .......................................................................................................................... 366
Kırküçüncü Bölüm

Cengiz Han, Moğollar ve Türk Halefleri

A. Moğollar ........................................................................................................................ 377
Çinggis Han ve Moğollar / Prof. Dr. Ġsenbike Togan [s.235-255] .................................. 377
Moğol (Veya Türk-Moğol) Hanlığı / Prof. Dr. Ahmet Temir [s.256-264] ......................... 416
Moğol Devleti / Yrd. Doç. Dr. Sebahattin Ağaldağ [s.265-277] ...................................... 433
Türkler Ġle Moğolların Irkî Münasebetleri / Cihat Cihan [s.278-286] .............................. 456
Cengiz Han Sonrası Asyası'nda Politik Geleneğe Dair / Yrd. Doç. Dr. Hayrunnisa A.
Akbıyık [s.287-297] ........................................................................................................... 470
Moğol Ġstilasının Sebepleri / Yrd. Doç. Dr. H. Ahmet Özdemir [s.298-311] ................... 489
Cengiz Ġstilası / Yrd. Doç. Dr. H. Ahmet Özdemir [s.312-323] ......................................... 520
Ortaçağ'da Avrupalıların Göçebe Topluluklara BakıĢı / Matthias Heiduk [s.324-333] . 548
1200-1800 Yılları Arasında Batı'daki Orta Asya Ġmajı / Dr. Geoff Watson [s.334-344] . 565
B. Çağatay Hanlığı ............................................................................................................ 586
Çağatay Hanlığı / Prof. Dr. Mustafa Kafalı [s.345-354] .................................................... 586
Çağatay Devleti / Prof. Dr. Sabri Hizmetli [s.355-358] .................................................... 605
C. Ġlhanlı Devleti ................................................................................................................ 611
Ġlhanlılar / Prof. Dr. Abdülkadir Yuvalı [s.359-363] ......................................................... 611
Ġlhanlı Devleti'nin KuruluĢu ve Memlûklerle Ġlk Teması / AyĢe D. Erdem KuĢçu
[s.364-375] .......................................................................................................................... 619
Ġlhanlı Devleti'nin YıkılıĢ Sürecindeki Siyasi GeliĢmeler / Yrd. Doç. Dr. Mustafa Demir
[s.376-385] ......................................................................................................................... 642
Ġlhanlı Devleti'nin Uluslararası Ticaret Politikası ve Halefi Olan Türk Devletleri / Manana
Gabashvili [s.386-393] ...................................................................................................... 663
Kırkdördüncü Bölüm

20
Altınordu Hanlığı ve Kıpçak Bozkırlarındaki Türk Hanlıkları

A. Altınordu Hanlığı ........................................................................................................... 678
Altın-Orda Hanlığı / Prof. Dr. Mustafa Kafalı [s.397-411] ................................................ 678
Altın Ordu / Prof. Dr. Uli Schamiloglu [s.412-428] .......................................................... 705
Coçi Ulusunun Etnik Tarihinin Erken GeliĢmesindeki Özellikleri Hakkında / Prof. Dr.
Mirkasım A. Usmanov [s.429-433] ................................................................................... 733
Tatarların Kökeni Meselesi / Yrd. Doç. Dr. H. Ahmet Özdemir [s.434-440] ................... 742
B. Kıpçak Bozkırlarında Kurulan Türk Hanlıkları ............................................................ 756
Kazan Hanlığı (1437-1556) / Prof. Dr. Akdes Nimet Kurat [s.441-452] .......................... 756
Kazan Hanlığı'nda Ġdarî Yapı / Dr. Donald Ostrowski [s.453-459] ................................. 775
Astrahan Hanlığı / Prof. Dr. Ġlya V. Zaitsev [s.460-465] .................................................. 787
Sibir Hanlığı / Prof. Dr. Ġlya V. Zaitsev [s.472-479] .......................................................... 812
Kırım Hanlığı / Yrd. Doç. Dr. Yücel Öztürk [s.480-513] ................................................... 827
KırkbeĢinci Bölüm

Timurlular

Timurlular / Prof. Dr. Ġsmail Aka [s.517-533] ................................................................... 893
Timur, Timurlular ve Bozkırın Türk Göçebeleri / Prof. Dr. Yuriy F. Buryakov
[s.534-539] ......................................................................................................................... 923
Timur ve Seferleri / Yrd. Doç. Dr. Gürsoy Solmaz [s.540-553] ...................................... 933
Kırkaltıncı Bölüm

Türkistan Hanlıkları

Türkistan Hanlıkları / Prof. Dr. Mehmet Alpargu [s.557-605] ......................................... 957
ġiban Han Sülalesi ve Özbek Ulusunun TeĢekkülü / Doç. Dr. Abdullah Gündoğdu
[s.606-616] ....................................................................................................................... 1046
Semerkant Bölgesindeki Özbeklerin Etnik Tarihi / Dr. Azim Malikov [s.617-623] ..... 1067
XVI. Yüzyılda Orta Asya'da Politik Düzen: Maveraünnehir-Özbek Hanlığı (ġibanîler)
MeĢruiyet, Hakimiyet ve Hukuk / Yrd. Doç. Dr. Nurten Kılıç - Schubel [s.624-633] ... 1081
Hive Hanlığı / Yrd. Doç. Dr. Feridun Tekin [s.634-640] ................................................. 1102
Kazak Hanlığı'nın KuruluĢu / D. N. Moldabaeva [s.641-648] ........................................ 1114
21
Kazak Hanlığı / Yrd. Doç. Dr. Ferhat Tamir [s.649-656] ................................................ 1129
Kırgızların XV-XVI. Yüzyıllarda Siyasi Yapısı / Temirkul Asanov [s.657-661] ............. 1142
Yarkent Hanlığı (1465-1759) / Dr. Amanbeck H. Djalilov [s.662-669] .......................... 1150
Kazak-Kalmuk (Jungar) SavaĢları / Dr. Orhan Doğan [s.670-686] .............................. 1166
Kırkyedinci Bölüm

Hindistan'da Kurulan Türk Devletleri / Bâbür Ġmparatorluğu

A. Hindistan'da Kurulan Türk Devletleri ........................................................................ 1199
Hindistan'da Kurulan Türk Devletleri / Prof. Dr. Salim Cöhce [s.689-730] ................. 1199
Delhi Türk Sultanlığı'nda TeĢkilât / S. Haluk Kortel [s.731-743] .................................. 1293
Bâbürlüler: "Hindistan'daki Temürlüler" / Prof. Dr. Enver Konukçu [s.744-760] ....... 1321
Osmanlı ve Bâbürlü Devleti Arasındaki ĠliĢkiler / Doç. Dr. Azmi Özcan [s.761-765] . 1346
Kırksekizinci Bölüm

Orta Zaman Türk Devletleri ve Hanlıklarında Dil, Edebiyat, Kültür
ve Sanat

A. Dil ve Edebiyat ............................................................................................................ 1354
Çağatay Dili ve Edebiyatı / Prof. Dr. Mustafa Canpolat [s.769-776] ............................ 1354
Altın-Orda (Altın-Ordu) Türk Ġlleri ve Çağatay Türkçesi, GeliĢmesi, Kaynakları ve
Karakteri / Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu [s.777-795] ........................................................ 1370
Ali ġir Nevâî / Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan [s.796-803] ..................................................... 1404
Nevâyî-Bâbür Çağının Tarihî ve Edebî ġahsiyetleri / Doç. Dr. Bilâl Yücel
[s.804-811] ....................................................................................................................... 1421
Bâbür Ġmparatorluğu'nda Türkçe / Yrd. Doç. Dr. Péri Benedek [s.812-818] ............... 1440
Altınordu Hanlığı'nın Resmî YazıĢma Geleneği / Dr. Melek Özyetgin [s.819-830] ..... 1452
B. Kültür ve Sanat ........................................................................................................... 1475
Tarih Boyunca Anadolu ve Orta Asya Kültür Çevreleri Arasındaki ĠliĢkiler / Prof. Dr.
Cemâl Kurnaz [s.831-839] .............................................................................................. 1475
Türklerdeki San'atkâr Hükümdarlara Dâir / Ömer Tuğrul Ġnançer [s.840-851] ........... 1496
Timuroğullarının Orta Asya Mimari Sanatına Katkıları / Prof. Dr. Klaus Pander
[s.852-861] ....................................................................................................................... 1514
22
Merv'in Ortaçağ Kültür Hayatı / Dr. Güçmurat Soltanmuradov [s.862-865] ............... 1531
Buhara Camileri / Rüçhan Bubur [s.866-871] ................................................................ 1538
Emir Timur Dönemi AhĢap Kapıları / BaĢak Burcu Tekin [s.872-880] ........................ 1547
Hindistan'da Türk-Müslüman Mimari ve Resmi Sanatı / Prof. Dr. Ġnci Macun
[s.881-890] ....................................................................................................................... 1564
Hindistan Timuroğulları Mimarisi ve Sanatı / Prof. Laura Parodi [s.891-899] ............ 1577
Türk Mûsikîsinin Âbide ġahsiyetlerinden Abdülkâdir-Ġ Merâgî / Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan
[s.900-904] ....................................................................................................................... 1592
Türk Müziğinde Kullanılan Notalama Sistemleri / Gülay Karamahmutoğlu
[s.905-918] ....................................................................................................................... 1601
Ġlhanlılarda Sikke Formları / Gündegül A. Parlar [s.919-927] ...................................... 1628

23
C. Anadolu Türk Beylikleri Sanatı
Anadolu Türk Beylikleri Sanatı / Prof. Dr. Gönül Cantay [s.15-29]
Mimar Sinan …niversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi / Türkiye
1. Anadolu Türk Beyliklerinin KuruluĢu
Anadolu SelŒuklu Devleti, 1277 tarihinde, Moğolların Anadolu‟nun mülkî ve askerî idaresini ele
geŒirmeleriyle, sona ulaĢmıĢ bulunuyordu. Ancak son SelŒuklu Sultanı II. Gıyaseddin Mesud‟un
Kayseri‟de 1308 yılında ölümüyle varlığını resmen sona erdirmiĢti. Moğollara karĢı koyamayan
SelŒuklu sultanları varlıklarını ve geŒimlerini Moğol hanlarının himaye ve yardımlarıyla 1308‟e kadar
sürdürebilmiĢlerdi.
Moğollar Anadolu‟da kalıcı oldular. Bunun sebebi ordunun arkasından ailelerin gelmesi ve
gittikleri, aldıkları yerlere aileleriyle yerleĢmeleriydi. Bu önemli bir özellik olup, yerleĢmeyi ve kalıcılığı
kolaylaĢtırmaktadır. Böylece Orta Anadolu‟nun güneydoğu ve doğusunda Moğol toplulukları meydana
gelmiĢti.
Bu yüzyılda Anadolu‟da Moğol baskısına karĢı koyan yegˆne unsurlar ise Türkmenler olmuĢtur.
“Türk göŒer toplulukları” olarak tanımlanabilen Türkmen toplulukları Moğolların baskıları sonucu uŒ
bölgelere ve sarp yerlere yerleĢmiĢlerdi. Anadolu‟daki yerleĢik köylü ve Ģehirli Türk unsurlar da
Türkmen kaynaklıdırlar.
Böylece Türkmenler Anadolu‟nun batısını, yani SelŒukluların yeniden geri alamadıkları Batı
Anadolu ve Marmara Bölgesi‟ni ellerine geŒirmiĢler ve fetih ettikleri her bölgede de bir Türkmen
Devleti kurmuĢlardı.
Bu yeni Türkmen devletlerine ŒiftŒi, tüccar, esnaf, zenaatkˆr ve bilginler de Moğol istilˆsına
uğramıĢ SelŒuklu Ģehirlerini terk ederek gelip, yerleĢmiĢlerdi. Diğer taraftan Orta Anadolu halkında bu
beyliklerin bünyesinde yeni yerleĢik yerlere gelmiĢ, katılmıĢlardı. Böylece 14. yüzyıl Anadolusu‟na
baktığımızda önemli Türkmen devletleri olarak Ģu yapılaĢmanın oluĢtuğu görülür;
- Doğu ve Güneydoğu Anadolu‟da (Diyarbakır vs.) Karakoyunlu ve Akkoyunlu Beylikleri,
- Güneydoğu Anadolu‟nun bir kısmında (Elbistan-MaraĢ) Dulkadiroğulları Beyliği,
- Adana ve Œevresinde Ramazanoğulları Beyliği,
- Güneybatı Anadolu‟da (Eğridir, Antalya Œevresi) Hamitoğulları,
- Konya ve Œevresinde, Karamanoğulları Beyliği,
- Kastamonu bölgesinde, andaroğulları Beyliği,
24