türkiye'deki illerin insani gelişme endeksi değerlerinin kümeleme analizi ile incelenmesi PDF
Preview türkiye'deki illerin insani gelişme endeksi değerlerinin kümeleme analizi ile incelenmesi
I T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI TÜRKİYE’DEKİ İLLERİN İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ DEĞERLERİNİN KÜMELEME ANALİZİ İLE İNCELENMESİ MELİKE ŞİMŞEK 1118223155 DANIŞMAN DOÇ. DR. FATMA LORCU EDİRNE 2015 I Projenin Adı: Türkiye’deki İllerin İnsani Gelişme Endeksi Değerlerinin Kümeleme Analizi İle İncelenmesi Hazırlayan: Melike ŞİMŞEK ÖZET İnsani Gelişme Endeksi (İGE); insani gelişmeyi gelir, eğitim ve sağlık göstergelerini dikkate alarak ölçmeyi hedefleyen bir endekstir. Birleşmiş Milletler (BM) bünyesinde oluşturulan Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), 1990 yılından günümüze “İnsani Gelişme Raporu” adı altında bir yıllık araştırma yayınlamaktadır. Bu rapor da yer alan İGE, uzun bir yaşam sürmek, bilgi sahibi olmak ve onurlu bir yaşam standardına sahip olmak gibi en basit insani özellikleri yansıtmaktadır. İGE değerinin hesaplanmasında; yaşam beklentisi endeksi, eğitim endeksi ve gelir endeksi olmak üzere üç alt endeks kullanılmaktadır. Bu çalışmada; kalkınma ve gelişme kavramlarından yola çıkılıp ülkeler için geliştirilen İGE ele alınmış ve bu indeks Türkiye’deki iller için uygulanarak endekse göre illerin genel sıralaması elde edilmiştir. Ayrıca illerin endeks değerlerine göre farklı alt gruplara ayrıldığı kümeleme analizi yardımıyla gösterilmiştir. Elde edilen sonuçlar ile Türkiye’deki illerin insani gelişmede farklılık ve benzerlikleri ortaya koyularak, gelişme ve kalkınmalarında benzerlik ve özellikler belirlenmiştir. Endeks değerleri düşük olan iller de, gelişimi sağlayacak yatırım ve faaliyetlere öncelik verilerek bölgesel stratejiler geliştirilmesinin önemi vurgulanmıştır. II Name of the Project: Cluster Analysis Examined by The Human Development Index ValueThe Provinces in Turkey Prepared by: Melike ŞİMŞEK ABSTRACT Human Development İndex (HDI) is an index that aims to measure the human development by taking into account the income, education and health indicators. United Nations Development Programme(UNDP) created in the United Nations system publishes an annual report with name of "Human Development Report" since 1990. In this report HDI, reflects the most basic human characteristics like lifelong rides, having knowledge and a dignified standard of living.Life Expectancy Index, Education Index and Income Index are three sub-indices which are used to calculate the value of human development index. In this study, human development index has been discussed based on the concept of development and progress and this index has been employed for the provinces of Turkey and thus, the overall ranking of the provinces were obtained. Province of index values are shown with the help of cluster analysis is divided into different sub-groups according to this index. Based on the results of this analysis;the differences and similarities of the provinces of Turkey in terms of human development index has been put forward to determine the similarities and characteristics in the progress and development. The importance of the development of regional strategies has been emphasized in the provinces having low index values by giving priority to the investments which allows the development of regional strategies and activities. III İÇİNDEKİLER ÖZET ............................................................................................................................ I ABSTRACT ............................................................................................................... II İÇİNDEKİLER ....................................................................................................... III TABLOLAR LİSTESİ .............................................................................................. V ŞEKİLLER LİSTESİ ............................................................................................... VI KISALTMALAR LİSTESİ ................................................................................... VII GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM: İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ ............................................... 3 1.1. KALKINMA KAVRAMI ..................................................................... 3 1.2. GELİŞME KAVRAMI ........................................................................... 5 1.3. KALKINMA VE GELİŞME İLİŞKİSİ .................................................. 7 1.4. İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ ........................................................... 10 1.5. İNSANİ GELİŞME ENDEKSİNİN ÖNEMİ ....................................... 13 1.6. İNSANİ GELİŞME ENDEKSİNİN BİLEŞENLERİ ........................... 15 1.6.1. Doğumda Yaşam Beklentisi .............................................................. 16 1.6.2. Okur-yazarlık ve Okullaşma Oranı .................................................... 17 1.6.3. Gayri Safi Yurtiçi Hasılaya Göre Kişi Başına Düşen Gelir ................ 19 1.7. İNSANİ GELİŞME ENDEKSİNİN HESAPLANMASI ..................... 20 1.8. İNSANİ GELİŞME ENDEKSİNİN GELİŞİMİ ................................... 24 İKİNCİ BÖLÜM: TÜRKİYE’DEKİ İLLERİN İNSANİ GELİŞMİŞLİK DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ ..................................................................... 30 2.1. ARAŞTIRMANIN AMACI .................................................................. 30 2.2. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI ................................................ 30 2.3. ARAŞTIRMANIN DEĞİŞKENLERİ .................................................. 31 2.4. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ............................................................ 31 2.4.1. Türkiye’deki İllerin İnsani Gelişme Endeksi Değerlerinin Hesaplanması ...................................................................................................... 31 IV 2.4.2. Kümeleme Analizi .............................................................................. 34 2.5. ARAŞTIRMANIN BULGULARI........................................................ 39 SONUÇ ...................................................................................................................... 53 KAYNAKLAR ......................................................................................................... 59 V TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: İGE’nin Hesaplanmasında Kullanılan Değişkenlerin Maksimum ve Minimum Değerleri .................................................................................................... 21 Tablo 2: İGE’ye İlişkin Alt Endekslerin Hesaplanmasında Kullanılan Maksimum ve Minimum Değerler ..................................................................................................... 27 Tablo 3: 2010 İGE ile Önceki Yıllardaki İGE Arasındaki Farklar ............................ 28 Tablo 4: Türkiye’nin İller İtibariyle İnsani Gelişme Endeksi Değerleri .................... 32 Tablo 5: Marmara Bölgesi’nin İller İtibariyle İnsani Gelişme Endeksi Değerleri..... 40 Tablo 6: Doğu Anadolu Bölgesi İller İtibariyle İnsani Gelişme Endeksi ................. 42 Tablo 7: Endeks Değerlerinin Bölgesel Ortalamaları ................................................ 44 Tablo 8: Kümeleme Analizi Sonucu Oluşan Kümelere Göre Değişkenlerin Ortalamaları................................................................................................................ 50 Tablo 9: Küme Merkezleri Arasındaki Uzaklık ......................................................... 50 Tablo 10: Anova Analizi ........................................................................................... 51 Tablo 11: Kümeler Tablosu ....................................................................................... 51 EK-1: Küme Üyeleri .................................................................................................. 63 VI ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: İnsani Gelişme Endeksinin Hesaplanması .................................................... 22 Şekil 2: Marmara Bölgesi’nin İller İtibariyle İnsani Gelişme Endeksi Değerleri ...... 41 Şekil 3: Doğu Anadolu Bölgesi’nin İller İtibariyle İnsani Gelişme Endeksi Değerleri .................................................................................................................................... 43 Şekil 4: Bölgeler İtibariyle Doğumda Yaşam Beklentisi Endeksi ............................. 45 Şekil 5. Bölgeler İtibariyle Eğitim Endeksi ............................................................... 45 Şekil 6. Bölgeler İtibariyle Gelir Endeksi .................................................................. 46 Şekil 7. Bölgeler İtibariyle İnsani Gelişme Endeksi .................................................. 47 Şekil 8. Ağaç Diyagramı (Dendogram) 47 VII KISALTMALAR LİSTESİ TDK : Türk Dil Kurumu UNDP : Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu GSYİH : Gayri Safi Yurtiçi Hasıla GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla SGP : Satın Alma Gücü Paritesi İGE : İnsani Gelişme Endeksi İGR : İnsani Gelişme Raporu 1 GİRİŞ 1990 yılından itibaren resmi bir kavram olarak hayata giren insani gelişme kavramı, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından her yıl yayınlanan İnsani Gelişme Raporları (İGR)’nın çıkış noktasıdır. 1990 yılından günümüze her yıl açıklanan ve UNDP tarafından geliştirilen İnsani Gelişme Endeksi (İGE) değerleri; gelir, sağlık ve eğitim endekslerinden elde edilmekte ve toplumların insani gelişme düzeylerini İnsani Gelişme Raporları ile göstermektedir. Bu raporların yarattığı farkındalıkla toplumlar, eksik yönlerini belirleyip gelişme için çözümler yaratabilmek ve sürdürülebilir kalkınma ve yatırım planlarında çıkış noktasını oluşturabilmektedir. İGE sadece ülke bazında değil aynı ülkenin bölgeleri ve illeri içinde ele alınarak bölgesel stratejiler içinde kullanılabilmektedir. Bu düşünceden yola çıkan çalışmada; Türkiye’deki illerin insani gelişmişlik düzeyleri İGE yardımıyla belirlenmiştir. Toplum oluşumunun en temel parçası olan bireylerin, daha iyi ve mutlu bir yaşam sürdürebilme hakları vardır. Her bir birey eğitim, sağlık, politik, ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan kendini yansıtmak ve eşit insani yaşam koşullarında yaşamak istemektedir. Mevcut sosyo-ekonomik koşulların iyileştirilmesinde de hem bireylerin kendisine hem de ülke yönetimine görevler düşmektedir. Sistemdeki eksikliklerin belirlenebilmesi için de insani gelişme düzeyi, İGE ile ölçülebilmektedir. İnsani gelişme; UNDP tarafından 1990 yılında yayınlanan ve insani gelişme konusunu kurumsal açıdan da ele alan İnsani Gelişme Raporu’nda, “bireylerin seçeneklerini genişletme süreci” olarak yer almış, en kritik ve insan hayatında çekirdek bir alana sahip seçeneklerinde; sağlıklı ve uzun bir ömür sürme, eğitimli olma ve makul bir yaşam standardında hayat sürme olduğu açıklanmıştır (UNDP, 1990: 10). İnsani gelişmenin ölçüm aracı olan İGE’nin geliştirilmesinde katkıda bulunan Mahbub ul Haq’da, insani gelişmeyi; “bireylerin yaşam koşullarını iyileştirilmesi ve daha uzun, sağlıklı ve yaratıcı bir yaşam sürmeleri” olarak tanımlamaktadır (Gökoğlan, 2011: 12). İnsani gelişmenin ölçülebilir olması, toplumların ekonomik koşullarının, sosyal imkânlarının, hak ve özgürlüklerinin
Description:The list of books you might like
