Türkiye ve ABD İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarının Değerler Eğitimi Açısından ...

20 Pages·2012·0.69 MB·Turkish

Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri • Educational Sciences: Theory & Practice – 12 (2)
[Ek Özel Sayı/Supplementary Special Issue] • Bahar/Spring • 1613-1632
©2012 Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.
www.edam.com.tr/kuyeb
Türkiye ve ABD İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim
Programlarının Değerler Eğitimi Açısından
Karşılaştırılması*
Zihni MEREYa Zafer KUŞ Kadir KARATEKİN
Gazi Üniversitesi Ahi Evran Üniversitesi Kastamonu Üniversitesi
Öz
Bu araştırmanın amacı Türkiye ve ABD sosyal bilgiler öğretim programlarını değerler eğitimi açısından karşı-
laştırmaktır. Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden biri olan durum çalışması modelindedir. Veriler her iki
ülkenin ilköğretim sosyal bilgiler öğretim programlarından doküman incelemesi yöntemi ile elde edilmiştir.
Araştırma sonucunda Türkiye sosyal bilgiler öğretim programında duyarlılık, sorumluluk, dayanışma, bilim-
sellik, yardımseverlik, vatanseverlik gibi bireysel ve toplumsal değerlerlerin daha çok vurgulandığı; ABD sosyal
bilgiler öğretim programlarında ise duyarlılık, bilimsellik, sorumluluk, yardımlaşma, gibi bireysel ve toplumsal
değerlerin yanında bireysel haklara saygılı olma, çeşitlilik (farklılık), kamu yararı, çatışmaları önleme gibi de-
mokratik değerlerin de sıkça vurgulandığı tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Değerler, Sosyal Bilgiler, Sosyal Bilgiler Programı, ABD, Türkiye.
Değer bir şeyin arzu edilebilir veya edilemez ol- tünlüğün bütünleyicisi ve ayrılmaz öğelerindendir.
duğu hakkındaki inançtır. Değerler, bir toplumda Toplum içinde bir uyum sağlayabilmek ve toplumu
yaşayan bireylerin istenilen veya istenilmeyen, iyi aynı amaç etrafında toplayarak aynı hedefe yönel-
ve kötü, güzel veya çirkin ne olduğunu belirlemeye tebilmek için eğitim sistemi içine girecek olan her
yönelik olarak kullandıkları standartlardır (Gün- bireye bir takım değerlerin kazandırılması gerek-
gör, 1978). Kısaca, değerler insan davranışlarının mektedir. Böylece toplumun sahip olduğu değer-
değerlendirilmesinde kullandığımız standartlardır ler ve kültür birikimi kuşaktan kuşağa aktarılarak
(Chapin, 2009; NCSS Task Force, 1989; Van Cleaf, korunması sağlanacaktır (Tezcan, 1991). Değerler,
1991; Zarrillo, 2004). toplumsal hayatımızdaki öneminden hareketle
bugün birçok devletin eğitim sistemleri içerisin-
Toplumsal denetim mekanizmalarından en önem-
de yerini almıştır. Başta sosyal bilgiler eğitiminde
lisi toplumsal değerlerdir, değerler toplumsal bü-
önde gelen ABD’de hazırlanmış olan sosyal bilgiler
* Bu çalışmanin özeti 26-28 Ekim 2011 tarihinde öğretim kılavuzunda (National Council for the So-
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi’nde düzen- cial Studies [NCSS], 1994, 2010) ne tür değerlerin
lenen Değerler Eğitimi Sempozyumu’nda sözlü okullarda öğretilmesi gerektiği açık bir şekilde ifade
bildiri olarak sunulmuştur.
edilmiştir. Türkiye’deki sosyal bilgiler programla-
a Zihni MEREY Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilgiler rında da doğrudan verilmesi gereken değerler, ilgili
Anabilim Dalında araştırma görevlisidir. Çalışma öğrenme alanları ile ilişkilendirilerek verilmiştir.
alanları arasında vatandaşlık eğimi, Insan hakları
(çocuk hakları), demokrasi eğitimi, sosyal bilgiler Değerlerin ve kültürün gelecek nesillere aktarılma-
egitimi ve değerler eğitimi yer almaktadır. İletişim: sında değerler eğitimi önemli bir rol oynamaktadır.
Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Bu nedenle tüm dünya ülkelerinde olduğu gibi ül-
ABD 06400 ANKARA. Elektronik Posta: zihn-
kemizde de değerler eğitimine özel bir önem veril-
[email protected] Tel. [phone].
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ
diği bir gerçektir. 2005 yılından itibaren uygulama- ğere yer verilmiştir. Programın amaç ve açıklama-
ya konulan 4-5 ve 6-7. sınıf sosyal bilgiler öğretim lar kısımları ile sınıflar bazında verilen yer verilen
programlarında değerler ve bu değerlerin eğitimi, değerlerin örtüştüğü görülmektedir (Keskin, 2008;
ayrı bir başlık altında ele alınmış ve öğrenciye veril- MEB, 2011a, 2011b).
mesi gereken değerler belirlenmiştir (Keskin, 2008;
Toplumsal yapı ve kültürel kodlarımızın farklı ol-
MEB, 2011a, 2011b; Yel ve Aladağ, 2009). Prog-
masına rağmen, hem toplumsal hem de evrensel
ramda yer alan değerler; aile birliğine önem ver-
olarak ABD ile birçok ortak değere sahip olduğu-
me, Türk büyüklerine saygı, adil olma, bağımsızlık,
muz bir gerçektir. Ancak Amerika’daki sosyal bilgi-
barış, özgürlük, bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma,
ler eğitiminde bireysel değerlerden ziyade toplum-
duyarlılık, doğal çevreye duyarlılık, kültürel mirasa
sal ve demokratik değerlerin öne çıktığı görülmek-
duyarlılık, dürüstlük, estetik, hoşgörü, misafirper-
tedir. Parker’a (2009) göre toplumsal değerlerden
verlik, temizlik, sağlıklı olmaya önem verme, saygı,
bireysel değerlere doğru hareket ettiğimizde sosyal
bayrağa, İstiklal Marşına saygı, hak ve özgürlüklere
bilgiler eğitiminin rolü belirginsizleşir. Çünkü bi-
saygı, farklılıklara saygı, sevgi, doğa sevgisi, sorum-
reysel değerler, bireyin kendi yaşantısındaki karar
luluk, temizlik, vatanseverlik ve yardımseverliktir
sürecindeki değerlerdir. Bu nedenle sosyal bilgiler
(MEB, 2011a, 2011b). 2004 yılında yayınlanan bu
programı bireysel değerleri destekleyebilecek bir
program, Cumhuriyet dönemi ilkokul, ortaokul ve
yapıdan ziyade genel değerleri destekleyecek bir
ilköğretim okulu sosyal bilgiler öğretim program-
yapıda olmalıdır.
ları içinde değerler eğitimine doğrudan yer veren
ilk programdır (Keskin). İlköğretim sosyal bilgiler ABD ilköğretim programlarında değerler eğitiminin
öğretim programının yanı sıra, 1739 Sayılı Milli çok önemli bir yeri vardır. Değerler eğitimi Yurt-
Eğitim Temel Kanununda da değerler eğitimi vur- taşlık Eğitimi Merkezi tarafından belli standartlara
gulanmıştır. 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanu- oturtulmuştur. Belirlenen bu değerler sosyal bilgiler
nunda “Türk milletinin millî, ahlâkî, insanî, manevî öğretiminde temel değerler olarak alınmış ve ayrıca
ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve ge- ilköğretim okullarında temel değerler olarak öğre-
liştiren” yurttaşlar olarak yetiştirilmesinde değerler tilmesi önerilmiştir. Bunlar; bireyin temel hak ve öz-
eğitiminin gerekliliği vurgulanmaktadır. Ayrıca gürlükleri (yaşama hakkı, özgürlük… vb), mutluluğun
sosyal bilgiler programının açıklamalar kısmında peşinde koşma, adalet, fırsat eşitliği, çeşitlilik (diversty),
da aşağıda görüldüğü gibi değerler eğitimine vur- doğruluk, vatanseverlik ve sorumluluktur (Chapin,
gulamalar yapılmıştır. Millî bilinç ve tarih duyarlılığı 2009; Chapin & Messick, 2002; Hoge, Field, Foster ve
ve vatan sevgisi (2.madde); bilimsel yöntem (5.mad- Nickell, 2004; Parker, 2009; Seefeldt, 1997; Van Cle-
de); değerleri açıklamak, ahlâkî muhakeme ve değer af, 1991; Zarrillo, 2004). Bu değerlerin Amerikalılar
analizi (9.madde); demokratik beceri ve değerlere arasında temel değerler olduğu genel bir görüştür
sahip, bilimsel düşünmeye açık, insan haklarına (Parker). Bu demokratik değerlerin felsefi temelleri;
saygılı, işbirliği içinde çalı şabilen, cumhuriyet sevgisi bağımsızlık bildirgesine (Declaration of Independen-
gelişmiş, haklarını bilen ve sorumluluk sahibi Türk ce), Amerika Anayasına (Consititution of the United
vatandaş yetiştirme (11.madde); tarihsel duyarlılı- States), Haklar Bidirgesine (Bill of Rights), The Seneca
ğı geliştirme, Türk milletine, Türk bayrağına, Türk Falls Resolution, Jr. Martın King Luther ve Abraham
ordusuna ve vatanına hizmet eden kişilere sevgi, Lincoln demeçlerine dayanmaktadır (Parker). Ameri-
saygı ve takdir duygularını geliştirme, milli ve dini ka çok uluslu bir yapıda olduğu için, devlet toplumsal
bayramlara dair değerler ve Atatürk’ün “Yurtta sulh, yapıyı, demokratik değerler üzerinde inşa edilmiştir.
cihanda sulh” barış anlayışı (12.madde); Öğrencile- Yukarıda ifade edilen demokratik değerler dışında;
rin doğal ve tarihî çevreyi koruma bilinci edinmele- Amerika’da açık fikirlilik, adil olma, adalet, anaya-
ri, sanat zevki ve estetik duygularını geliştirme (13. sa, bakış açısı, beynelmilel, birlik olma, özgürlük,
madde); millî, ahlâki, insanî, manevî, kültürel değer- çoğulculuk, demokrasi, düzen, eşitlik, etkililik,
ler benimseme Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve gizlilik, güvenebilirlik (güvenilir olma), hükümet,
sorumluluklarını yerine getirme (14.madde). işbirliği, millet olma, kararlara katılma, kendini
Programın amaçlar kısmında 10, açıklamalar kıs- disipline etme (özdenetim, özgüven) otorite, öz-
mında ise 8 değere vurgu ya pılmıştır. Her iki kı- gürlük, öz saygı, sadakat (bağlılık), saygı, güvenlik,
sımda ortak olan değerler bilimsellik, dayanışma, çatışmaları önleme, güç, hoşgörü, onur (itibar), li-
yardımlaşma, du yarlılık, estetik, saygı, sevgi, sorum- derlik, sivil toplum, uzlaşma, yurttaş olma gibi bir
luluk ve vatanseverliktir. İlköğretim 4-7. sınıflar için takım değer ve değerlerle ile ilişkili kavramlarında
hazırlanan programda dördüncü sınıfta 11, beşinci değişik öğretim kademelerinde öğretilmesi tavsi-
sınıfta 8, altıncı sınıfta 6 ve yedinci sınıfta ise 7 de- ye edilmektedir (Ellis, 2002; Sunal ve Haas, 2005).
1614
MEREY, KUŞ, KARATEKİN / Türkiye ve ABD İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarının Değerler Eğitimi...
Ayrıca NCSS (1994, 2010) tarafından hazırlanan Yöntem
National Curriculum Standarts for Social Studies:
Araştırma Modeli
A Framerwork for Teaching, Leraning and Assess-
ment (Sosyal Bilgiler İçin Ulusal (Milli) Program Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden biri olan
Standartları: Öğrenme, Öğretme ve Değerlendirme durum çalışması modelindedir. Durum çalışması,
İçin Bir Taslak) kitabında 4 tür değerler kategori- doğal ortamla rında tek veya küçük bir gurubun sos-
sinin öğretilmesi tüm eyaletlere önerilmektedir. yal olgusun u anlamayı amaçlayan bir araştırma stra-
Bunlar: 1. Bireysel haklar (insan onuru, özgürlük, tejisidir. Buradaki amaç, örneğin detaylı bir şekilde
güvenlik, fırsat eşitliği, adalet, gizlilik, özel mülki- betim lenmesini sağlamaktır (Bloor ve Wood, 2006).
yet hakkı); 2. Bireysel özgürlükler (politik sürece Bu anlamda Türkiye ve ABD sosyal bilgiler öğretim
katılım özgürlüğü, inanç özgürlüğü, düşünce öz- programları birer olgu olarak düşünülmüş ve duruma
gürlüğü, vicdan özgürlüğü, toplanma özgürlüğü, ilişkin so nuçlar ortaya konmaya çalışılmıştır.
araştırma özgürlüğü, ifade özgürlüğü). 3. Bireysel
sorumluluklar (insan yaşamına saygı, başkalarının
Çalışma Grubu
hakkına saygı, farklı bakış açılarına tolerans, dürüst
olmak, merhametli olmak, kendini kontrol etmek, Bu araştırmada Türkiye ve Amerika Birleşik Dev-
demokratik süreçlere katılmak, başkalarının mül- letleri’ndeki İlköğretim I. Kademe (4/5 sınıf) ve
kiyetine saygı, kamu yararına çalışmak) 4. Sosyal II.Kademe (6/7 sınıf) sosyal bilgiler ders program-
durumlara, inançlara ve devlete dair değerler (ka- larının son baskıları incelenmek üzere ele alın-
bul edilen yasalara ihtiyaç, azınlıkları korumak, hü- mıştır. Araştırmada Milli Eğitim Bakanlığı Talim
kümetin seçimle işbaşına gelmesi, devletin bireysel ve Terbiye Kurulu’nun 28.12.2010 gün ve /190118
hakları koruyup saygı duyması, devletin bireysel sayılı kararı ile kabul edilmiş ve Milli Eğitim Bakan-
özgürlükleri koruması ve saygı duyması, devletin lığı Yayımlar Dairesi Başkanlığı tarafından 2011’de
kamu yararı için çalışması, devletin vatandaşa öz- tekrar gözden geçirilerek güncellenmiştir. Türkiye
gürlüğü garanti etmesi). sosyal bilgiler öğretim program kitapları alınmıştır.
Amerika Birleşik Devletlerinde ise eyaletler arasın-
Görüldüğü gibi her iki ülkenin sosyal bilgiler öğ-
da sosyal bilgiler ders programlarında belli stan-
retim programında değerler eğitimine yer verildi-
dartların olmayışı ve birbirinden farklı kazanım ve
ği bir gerçektir. Literatür incelendiğinde, değerler
uygulamaların olmasından dolayı NCSS (National
eğitimi ile ilgili (Akengin, Tuncel, Şirin ve Sargin,
Council for the Social Studies) tarafından 1994’te
2009; Baydar, 2009; Bennett, 2006; Brady, 2011;
hazırlanmış olan ve 2010’da tekrar revize edilerek
Demircioğlu ve Tokdemir, 2008; Demirhan Işcan,
tüm eyaletlere tavsiye edilen National Curriculum
2011; Dilmaç, 2007; Dilmaç ve Ekşi, 2007; Doğa-
Standarts for Social Studies (Ecpectations of Ex-
nay, 2006 ; Ekşi, 2003; Kale, 2007; Kan, 2010; Ka-
cellence) National Council for the Social studies
tılmış, Ekşi ve Öztürk, 2010; Kenan, 2009; Kıncal
ve National Curriculum Standards for Social Stu-
ve Işık, 2005; Koç, 2007; Lapega ve ark., 2011; Sarı,
dies: A Framerwork for Teaching, Leraning and
2005; Tezgel, 2006; Topkaya ve Yavuz, 2011; Tozlu
Assessment (Sosyal Bilgiler İçin Ulusal (Milli)
ve Topsakal, 2007; Yiğittir ve Öcal, 2011; Wasburn,
Program Standartları: Öğrenme, Öğretme ve De-
1997; Xiaoman, 2006) pek çok araştırma yapılmış-
ğerlendirme İçin Bir Taslak) sosyal bilgiler öğretim
tır. Türkiye’de son on yılda değerler ile ilgili olarak
programı incelemeye tabi tutulmuştur. Durum ça-
çalışmaların yoğunlaştığı görülmektedir. ABD’de
lışmalarında sıklıkla sınırlandırılmış bir sistemin
ise değerler eğitimi çalışmalarını daha gerilere gö-
araştırılması betimlenir (Bloor ve Wood, 2006).
türmek mümkündür. Ancak değerler eğitimi ile
Bu anlamda çalışmada içerik analizi kapsamında
ilgili ilköğretim düzeyinde karşılaştırmalı yapılan
Türkiye’den İlköğretim I. Kademe (4/5 sınıf) ve II.
araştırmaların yok denecek kadar az olduğu göze
Kademe (6/7 sınıf) sosyal bilgiler ders programları
çarpmaktadır. Bu açıdan değerler eğitiminin her iki
ve Amerika’dan Sosyal Bilgiler İçin Ulusal Program
ülkenin öğretim programlarında ne ölçüde yer al-
Standartları: Öğrenme, Öğretme ve Değerlendirme
dığının ve hangi değerlerin ön plana çıkarıldığının
İçin Bir Taslak program sınırlandırılmış bir sistem
tespit edilmesinin bu alanda bulunan eksikliğin gi-
olarak düşünülmüş ve çalışma grubu oluşturulmuş-
derilmesine katkı yapacağına inanılmaktadır. Ayrı-
tur. Türkiye’de I. Kademe (4/5 sınıf) ve II. Kademe
ca ilköğretim sosyal bilgiler öğretim programların-
(6/7 sınıf) sosyal bilgiler ders programlarının seçil-
da değerlerin yer alma düzeylerinin bilinmesinin
mesinin nedeni bu sınıflarda sosyal bilgiler dersi-
gelecekte yapılacak olan çalışmalar için faydalı ola-
nin okutulmuyor olmasıdır. Amerika’da ise yine bu
cağı düşünülerek bu araştırma gerçekleştirilmiştir.
yaş grubuna denk gelen düzeydeki sosyal bilgiler
1615
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ
programları incelenmek üzere çalışma grubu belir- kademede 16, II. kademede ise 15 değer altında
lenmiştir. Bu kapsamda programlarda sınırlandırıl- bulgular sunulmuştur. Bulguların sunumu sırasın-
mış sistemleri içeren toplam 328 kazanım çalışma da ders programlarının kazanımlarına doğrudan
kapsamında incelenmiştir. alıntılar şeklinde yer verilmiştir. Bu araştırmada
baskısı olmayan tekrar gözden geçirilerek güncel-
lenen sosyal bilgiler öğretim programı kullandığı
Verilerin Toplanması ve Çözümlenmesi için II. Kademe (6-7) sınıflarına ait örnek kaza-
Bu araştırmada Türkiye ve ABD ilköğretim sos- nımlarda sayfa numarası verilmemiştir.
yal bilgiler öğretim programlarında değerlere yer Örnek:
verilme düzeyini karşılaştırmalı olarak belirlemek
amacıyla doküman analizi kullanılmıştır. Araş- Kodlar Alt Tema Tema
tırmada, tümevarım analizi kapsamında verilerin Teknolojik ürünleri
kendisine, başkala- Bilimsel
kodlanması, temaların bulunması, verilerin kodla- rına ve doğaya zarar Düşünceye
rbişaul evlgmeu ltleearmr ıgnael rayçroeakr guleömşrtelia rdnilümmzeaişnstıli eran:şmamesail vareı taiznlıemnelarnekm aşsuı, Türkiye Kazanımlar v(Bbseai.lr4simam1m1es)dea.lke nalar rkaışuntlıılr akmnuıall-ı r ÖnBeimlim Vseerlm e BİLİLMİKSEL-
Düşünceye
Her iki ülkenin sosyal bilgiler öğretim progra- lanarak araştırma Önem Verme
yapar (s. 422).
mında yer alan değerleri incelemek üzere bir form
oluşturulmuştur. Bu formda, Türkiye I. kademe Çevresel değişim-
lerinin sosyal ve
ilköğretim sosyal bilgiler öğretim programların- ekonomik etkile- Doğal
Çevreye
da kazandırılması hedeflenen 19 (On dokuz), II. rinin gözlemler Duyarlılık
ve çıkarımlarda
kademede ise 14 (Ondört) değer esas alınmıştır. D mlar bulunur (s.54). DUYARLI-
Buna karşın ABD I. Kademe (4 ve 5. Sınıflar) sos- AB nı Geçmişin yeniden LIK
yal bilgiler programında kazandırılması hedefle- Kaza iknaşyansaı kiçlainrı ç(emşietlki- Kültürel
nen 16 (Onaltı) II. Kademede ise 15 (Onbeş) değer tupları, günlükleri, Mirasa
esas alınmıştır. Ni tel çalışmalarda iç geçerliği art- fotoğrafları) ta- Duyarlılık
nımlar ve kullanır
tırabilmek ve göz lemcilerin ön yargılarının araş- (s.51).
tırmaya yansıması nı engellemek için, gözlemler ve
görüşmelerin tek bir kişi tarafından değil birden
fazla kişi tarafından yapılmasında fayda vardır Bulgular
(Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Türkiye Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında
Demirel, 2008) Bu nedenle analizde iki ayrı araş- Yer Alan Değerlere İlişkin Bulgular
tırmacı tarafından programdaki tüm kazanımlar
Türkiye sosyal bilgiler öğretim programlarında ya-
okunmuş belirlenen değerler ile ilgili açık, gizli ve
pılan doküman taraması sonucunda; sorumluluk,
çağrışım yapan kazanımlar ilgili değer kutucuğu-
duyarlılık, sevgi, yardımseverlik, dayanışma, bilim-
na kodlanmıştır. Araştırmacılar tarafından yapı-
sellik, vatanseverlik, sağlıklı olmaya önem verme,
lan iki ayrı analiz sonuçları karşılaştırılmış birbiri
aile birliğine önem verme, bağımsızlık, çalışkanlık,
ile uyumu kontrol edilmiştir. Karşılaştırmada gö-
temel hak ve özgürlükler (bireysel haklar), saygı, mi-
rüş birliği ve görüş ayrılığı sayıları tespit edilerek
safirperverlik, adil olma, estetik, hoşgörü, temizlik,
araştırmanın güvenirliği Miles ve Huberman’ın
barış ve dürüstlük değerlerine ilişkin bulgular tespit
(1994) formülü (Güvenirlik=görüş birliği/görüş
edilmiştir. Türkiye sosyal bilgiler öğretim program-
birliği+görüş ayrılığı) kullanılarak hesaplanmıştır.
larının kazanımlarında, değerlerin öğretim kade-
üvenirlik formülüyle hesaplanan sonucun %70’in
melerine göre dağılımını gösteren doküman analizi
üzerinde olması durumunda (Miles ve Huberman,
sonuçları Tablo 1’de verilmiştir.
s. 64) değerlendiriciler arası güvenirliğin sağlan-
mış olduğu kabul edilmektedir. Bu hesaplama Tablo 1’e göre Türkiye’de I. kademe sosyal bilgiler
sonucunda uzmanlar arası uyum ortalaması 0.87 ders programlarının kazanımlarında yer verilen
olarak bulunmuştur. İki kişi arasında birbiri ile değerler en çok vurgulanandan en aza doğru şöyle
uyum göstermeyen kodlarda ise üçüncü uzman sıralanmıştır; duyarlılık (15), sorumluluk (15), da-
görüşü alınarak ilgili değer kutucuğuna tekrar yanışma (10), yardımseverlik (9), bilimsellik (8), va-
kodlanmıştır. Bu kodlar bir araya getirilerek Tür- tanseverlik (7), sevgi (6), bireysel haklar (6), bağım-
kiye I. kademe sosyal bilgiler öğretim program- sızlık (5), saygı (4), sağlıklı olmaya önem verme (4),
larında 19, II. kademede ise 14 değer altında alt aile birliğine önem verme (4), misafirperverlik (3),
temalar oluşturulmuştur. ABD boyutunda ise I. adalet (2), estetik (2), hoşgörü (2) temizlik (2), dü-
1616
MEREY, KUŞ, KARATEKİN / Türkiye ve ABD İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarının Değerler Eğitimi...
rüstlük (2) ve çalışkanlık (1). II. kademede ise değer- ABD sosyal bilgiler öğretim programlarının kaza-
lerin en çok vurgulanandan en aza doğru sıralaması nımlarında yapılan doküman analizi sonuçları Tab-
şöyledir; duyarlılık (12), sorumluluk (8), dayanışma lo 2’de verilmiştir.
(7),bireysel haklar (6), bilimsellik (5), vatanseverlik
Tablo 2’ye göre; ABD’de I. kademe sosyal bilgiler
(5), hoşgörü (4), yardımseverlik (3), çalışkanlık (2),
öğretim programlarının kazanımlarında yer verilen
saygı (2), adalet (2), barış (2), dürüstlük (2) ve este-
değerler en çok vurgulanandan en aza doğru şöyle
tik (2). Tablo 1’den anlaşılacağı üzere toplamda en
sıralanmıştır; bireysel haklar (20), kamu yararı (15),
fazla vurgulanan değerler sırasıyla, duyarlılık (27),
duyarlılık (13), farklılık (çesitlilik) (12), bilimsellik (8),
sorumluluk (23), dayanışma (17), bilimsellik (13),
sorumluluk (7), çatışmaları önleme (6), demokrasi
yardımseverlik (12), bireysel haklar (12), vatansever-
(4), hoşgörü (4), yardımseverlik (3), kendini disipline
lik (12), sevgi (6), saygı (6), hoşgörü (6), bağımsızlık
etme (3), dayanışma (2), dürüstlük (2), saygı (2), sevgi
(5), adalet (4), estetik (4), sağlıklı olmaya önem ver-
(2), ve adalet (2). II. kademe sosyal bilgiler öğreti-
me (4), aile birliğine önem verme (4), dürüstlük (4),
minde ise değerlerin en çok vurgulanandan en aza
çalışkanlık (3), barış (2), misafirperverlik (3), temiz-
doğru sıralaması şöyledir; kamu yararı (10), çeşitlilik
lik (2) değerleridir.
(farklılık) (8), bireysel haklar (temel hak ve özgürlük-
ler (6), dayanışma (4), çatışmaları önleme (4), yar-
dımseverlik (6), duyarlılık (5), hoşgörü (5), adalet (2),
ABD Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında
bilimsellik, (4), sorumluluk (2), kendini disipline etme
Yer Alan Değerlere İlişkin Bulgular
(3), saygı (2), demokrasi (2) ve estetik (2).Tablo 2’den
ABD sosyal bilgiler öğretim programlarında yapı- anlaşılacağı üzere toplamda en fazla vurgulanan de-
lan doküman incelenmesi sonucunda; adalet (adil ğerler sırasıyla bireysel haklar (26), kamu yararı (25),
olma, tarafsızlık, hukukun üstünlüğü), uzlaşma (ça- farklılık (çeşitlilik) (20), duyarlılık (18), bilimsellik
tışmaları önleme), bilimsellik, bireysel haklar (temel (12), çatışmaları önleme (10), sorumluluk (9), hoşgö-
hak ve özgürlükler, özgürlük, insan onuru, eşitlik), rü (9), yardımseverlik (9), dayanışma (6), demokrasi
çalışkanlık, çeşitlilik (farklılık), dürüstlük (doğru- (6), kendini disipline etme (6), adalet (4), saygı (4),
luk), duyarlılık (çevreye, doğaya, toplumsal sorunla- sevgi (2), dürüstlük (2) ve estetik (2) dır.
ra duyarlılık), hoşgörü, dayanışma (işbirliği), kamu
yararı (topluma hizmet), kendini disipline etme
(özdenetim, özgüven, bağımsız olma), saygı, sevgi I. Kademe Sosyal Bilgiler Öğretim Programları-
(doğa, çevre ve insan sevgisi), sorumluluk (bireysel na İlişkin Bulgular
ve sosyal sorumluluk), yardımseverlik değerlerine
Türkiye ve ABD sosyal bilgiler öğretim programla-
ilişkin bulgular tespit edilmiştir.
rında ortak olan değerler Tablo 3’te verilmiştir.
Tablo 1.
Türkiye İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Tespit Edilen Değerler
DEĞERLER Adalet Aile birliğine önem verme Bağımsızlık Barış Bilimsellik Çalışkanlık Dayanışma Duyarlılık Dürüstlük Estetik Hoşgörü Bireysel haklar Misafirperverlik Sağlıklı olmaya önem verme Saygı Sevgi Sorumluluk Temizlik Vatanseverlik Yardımseverlik
me
Kade 2 4 5 - 8 1 10 15 2 2 2 6 3 4 4 6 15 2 7 9
I.
me
Kade 2 -- -- 2 5 2 7 12 2 2 4 6 - - 2 - 8 - 5 3
II.
m
a
pl 4 4 5 2 13 3 17 27 4 4 6 12 3 4 6 6 23 2 12 12
To
1617
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ
Tablo 2.
ABD İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Tespit Edilen Değerler
me
DEĞERLER Adalet Bilimsellik Bireysel Haklar Çeşitlilik (farklılık) Çatışmaları önleme Dayanışma Demokrasi Dürüstlük Duyarlılık Estetik Hoşgörü Kendini disipline et Kamu yararı Saygı Sevgi Sorumluluk Yardımseverlik
me
Kade 2 8 20 12 6 2 4 2 13 -- 4 3 15 2 2 7 3
I.
me
Kade 2 4 6 8 4 4 2 -- 5 2 5 3 10 2 -- 2 6
II.
m
a
pl 4 12 26 20 10 6 6 2 18 2 9 6 25 4 2 9 9
To
Duyarlılık: Türkiye sosyal bilgiler ders prog-
Tablo 3.
Türkiye ve ABD Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında Tespit ramlarında duyarlılık değeri içerisinde doğal
Edilen Ortak Değerler
çevreye duyarlılık (6), toplumsal duyarlılık (5),
ve kültürel mirasa duyarlılık (4) alt temaları yer
DEĞERLER Sorumluluk Duyarlılık Yardımseverlik Dayanışma Bilimsellik Bireysel Haklar Hoşgörü Adalet Saygı abmfalimrlagkkailtlıkae trdya ıedkrr.ıa lrzeB. aruDdn eıodm ğevğalaeelrr rıiç leöeavnğrra reeskyınanemz daoaenl aıadnmlaa hlndaaulr alyafraaı rztilleçıakke rrysiaesorrilsn ayadnale--l
Türkiye 15 15 9 10 8 6 2 2 4 mıştır. Kültürümüzün sözlü ve yazılı öğelerinden
ABD 7 13 3 2 8 28 4 2 2 yola çıkarak, doğal afetlerin toplum hayatı üzerine
etkilerini örneklendirir (s.338). Doğal afetler kar-
Tablo 3’e göre her iki ülkenin I. kademe sosyal bil- şısında hazırlıklı olur (215). Teknolojik ürünleri
giler öğretim programlarında, sorumluluk, duyarlı- kendisine, başkalarına ve doğaya zarar vermeden
lık, yardımseverlik, dayanışma, bilimsellik, bireysel kullanır (s.254).Yaşadığı bölgede görülen doğal
haklar, hoşgörü, adalet ve saygı ortak olan değerler afetlere neden olan uygulamaları fark eder(s.348).
olarak tespit edilmiştir. Kültürel mirasa duyarlılık değeri, özellikle Türk
Sorumluluk: Türkiye sosyal bilgiler öğretim kültürün öneminin vurgulandığı kazanımlarda
programında sorumluluk değeri içerisinde va- yer bulmaktadır. Çeşitli ülkelerde bulunan or-
tandaşlık hak ve sorumluluklarını yerine getir- tak miras öğelerine örnekler verir (s.348). Ortak
me (6), kendinden beklenenleri yapmaya çaba mirasın tanınmasında turizmin yerini fark eder
harcama (7) ve üzerine düşen görevleri yerine (s.418). ABD sosyal bilgiler öğretim programla-
getirme (2) alt temaları yer almaktadır. Katıldı- rında duyarlılık değeri içerisinde doğal çevreye
ğı gruplarda aldığı roller ve rollerin gerektirdiği duyarlılık (10), kültürel mirasa duyarlılık (3) alt
hak ve sorumlulukları ilişkilendirir (s.298). İçinde temaları yer almaktadır. Bölgesel ve yerel düzeyde
bulunduğu gruplar ve gruplara ait rolleri ilişkilen- ekosistemde meydana gelen değişimleri tanımlar
dirir. Katıldığı gruplarda aldığı roller ve rollerin ve inceler (s.51). Çevresel değişimlerinin sosyal ve
gerektirdiği hak ve sorumlulukları ilişkilendirir ekonomik etkilerinin gözlemler ve tanımlar (s.54).
(s.299). Buna karşın ABD sosyal bilgiler öğretim Kültürel mirasa duyarlılık ve geçmişin yeniden in-
programında, sorumluluk değeri vatandaşlık hak şası için çeşitli kaynakları (mektupları, günlükleri,
ve sorumluluklarını yerine getirme (7) alt teması fotoğrafları) tanımlar ve kullanır (s.51).
altında yer almaktadır. Sosyal gruplar, akran gru- Yardımseverlik: Türkiye sosyal bilgiler programın-
bu, aile ve okul ortamında bireysel sorumluklar ve da yardımseverlik değerine ihtiyacı olana yardım
hakları inceler (s. 63). Vatandaşların bireysel hak etme (9) alt teması ile vurgu yapılmaktadır. İhtiyacı
ve özgürlüklerini tanır ve örnekler verir (s.73). olana yardım etme değeri özellikle “Gruplar, Ku-
rumlar ve Sosyal Örgütler” öğrenme alanı içerisin-
1618
MEREY, KUŞ, KARATEKİN / Türkiye ve ABD İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarının Değerler Eğitimi...
de vurgulanmaktadır. Toplumun temel ihtiyaçlarıyla getirdiği değişimlere örnekler verir ve tanımlar (s.67).
bu ihtiyaçlara hizmet eden kurumları ilişkilendirir Bilimsel ve teknolojik bilgilerden kaynaklanan değer,
(s.299). Ön bilgi ve yaşantısını kullanarak çevresin- inanç ve tutum değişimleri tanımlar (s. 67).
deki belli başlı sosyal problemler ya da ihtiyaçlarla
Bireysel Haklar: Türkiye sosyal bilgiler öğretim
grup, kurum ve sosyal örgütleri ilişkilendirir (s. 261).
programlarında bireysel haklar değeri temel hak
Okulunda ve yakın çevresinde katılacağı sosyal ve
ve özgürlüklere önem verme (6) alt teması ile vur-
eğitsel etkinliklere karar verir (s.261). ABD sosyal
gulanmaktadır. Bilinçli bir tüketici olarak haklarını
bilgiler programında yardımseverlik değerine ih-
kullanır (s.228). Çocuk olarak haklarını fark eder (s.
tiyacı olana yardım etme (2) alt teması ile vurgu
299). İçinde bulunduğu gruplar ve gruplara ait rol-
yapılmaktadır. İhtiyacı olana yardım etme değeri
leri ilişkilendirir. Katıldığı gruplarda aldığı roller ve
özellikle Türkiye programına benzer bir şekilde
rollerin gerektirdiği hak ve sorumlulukları ilişkilendi-
“Bireyler, Gruplar ve Kurumlar” öğrenme alanı
rir (s. 299). ABD sosyal bilgiler öğretim programla-
içerisinde vurgulanmaktadır. Gruplar ve kurumlar
rında bireysel haklar; temel hak ve özgürlükler (18),
bireysel ilişkilerinden hareketle, insan ihtiyaçlarını
özgürlük (2), insan onuru (2), eşitlik (6) alt temaları
nasıl karşıladıklarını ve kamu yararını nasıl göze-
içinde ele alınmaktadır. Evrensel insan haklarını ile
tildiklerinin bilgisine ulaşır ve başvurur (s.91). Top-
ilgili sorunlar, standartlar ve konular araştırır (s.70).
lumsal ve kurumlar arasında yardımlaşmaya örnek
Temel insan hak ve özgürlükleri demokratik cum-
verir ve açıklar (s. 64).
huriyetin temel kavramları olarak tanımlar (s. 73).
Dayanışma: Türkiye sosyal bilgiler programlarında İnsan onuru, eşitlik ve benzer kavramları, demokra-
dayanışma değeri, milli birlik ve beraberlik (6) ve tik cumhuriyet şeklinin temel bir kavramı olarak ta-
toplumsal dayanışma (4) alt temaları altında vur- nımlar ve örnekler verir (s. 73). Bireysel insan onuru,
gulanmaktadır. Ayrıca bu değer, “Kültür ve Miras” demokratik cumhuriyet yönetiminin temel kavramı
öğrenme alanının içinde ve doğal afetler ile ilgili olarak bilir ve tanımlar (s.73).
toplumsal konularda öğrencilere kazandırılmak
Hoşgörü: Türkiye’de hoşgörü değeri, birbirimizi
istenen kazanımlarda vurgulanmıştır. İslamiyet’in
hoş görme (2) alt teması ile “Birey ve Toplum” öğ-
ortaya çıkışı, yayılışı ve Türklerin İslamiyet’i kabulle-
renme alanında şu şekilde yer almaktadır. Bireysel
ri ile birlikte siyasi, sosyal ve kültürel alanlarda mey-
farklılıkları tanır ve kabul eder (s. 139). Duyguları
dana gelen değişimleri fark eder (s.425). / Ülkemizin
ve düşünceleri arasındaki ilişkiyi fark eder (s. 139).
diğer ülkelerle doğal afetlerde ve çevre sorunlarında
ABD sosyal bilgiler programında hoşgörü değerine
dayanışma ve işbirliği içerisinde olmasının önemini
farklılıkları hoş görme (2) teması ile vurgu yapıl-
fark eder (s.379) / Toplumun temel ihtiyaçlarıyla
maktadır. Toplumlar arasında kültürel çeşitliliği
bu ihtiyaçlara hizmet eden kurumları ilişkilendirir
tanımlar ve örnekler verir (s.49). Farkı kültürdeki
(s.379). ABD sosyal bilgiler programında dayanış-
insanları karşılaştır ve örnekler verir (s.49).
ma değeri, toplumsal dayanışma (2) alt teması al-
tında “Bireyler, Gruplar ve Kurumlar” öğrenme ala- Adalet: Türkiye sosyal bilgiler programında ada-
nı içerisinde vurgulanmaktadır. İnsanlar ve kurum- let değeri, yasaların önemi (2) alt teması altında
lar arasındaki karşılıklı etkileşimlere örnek verir ve vurgulanmaktadır. Toplumsal yaşamı düzenleyen
tanımlar (s.91). Sosyal gruplar ve kurumlar arasında yasaların varlığını ve önemini fark eder (s. 398).
karşılıklı etkileşime örnekler verir tanımlar (s.60) Demokratik yönetim birimlerindeki yetki ile ulusal
egemenlik arasındaki ilişkiyi açıklar(s. 398). ABD
Bilimsellik: Türkiye sosyal bilgiler programında
sosyal bilgiler öğretim programlarında adalet de-
bilimsellik değeri ile ilgili bilimsel düşünceye önem
ğerine adaletin önemi (2) alt teması çerçevesinde
verme (8) şeklinde birçok kazanım yer almaktadır.
vurgu yapılmıştır. Bireysel ve gruplar arasındaki ger-
Bu kazanımlar özellikle “Bilim, Teknoloji ve Top-
ginlikler yaratan örneğin eşitlik, tarafsızlık ve adalet
lum” öğrenme alanında fazla yer almaktadır. Bilim-
konularında örnekler ve tanımlar (s.63). Adalet
sel araştırma basamaklarını kullanarak araştırma
demokratik cumhuriyet yönetiminin temel kavramı
yapar (s. 422). İnsanlığın kullandığı belli başlı zaman
olarak bilir ve tanımlar (s.73).
ölçme araçlarını ve belirleme yöntemlerini tanır (s.
422). ABD sosyal bilgiler programında bilimsellik Saygı: Türkiye sosyal bilgiler programlarında saygı
değeri ile ilgili bilimsel düşünceye önem verme (6) değeri farklılıklara saygı (2) başkalarına saygı (2)
ve insan yaşamındaki yeri (2) şeklinde birçok kaza- alt temaları altında vurgulanmaktadır. Farklılıklara
nım yer almaktadır. Bu kazanımlar özellikle “Bilim, saygı “Küresel Bağlantılar” öğrenme alanı içerisin-
Teknoloji ve Toplum” öğrenme alanında fazla yer deki kazanımlarda yer almaktadır. Dünya üzerinde
almaktadır. Bilim ve teknolojinin insan yaşamındaki çeşitli ülkeler olduğunu fark eder (s. 281). Başkaları-
nın duygu ve düşüncelerini saygı ile karşılar (s.147).
1619
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ
ABD sosyal bilgiler öğretim programlarında saygı alt teması ile vurgulanmaktadır. İş birliği yaparak
değeri farklılıkları hoş görme (2) şeklinde özellikle üretime dayalı yeni fikirler geliştirir (s. 223). Üretime
“Kültür” öğrenme alanındaki kazanımlarda vurgu- katkıda bulunma konusunda görüş geliştirir (s.223).
lamaktadır. Gruplar arasında farklıları tanımlar ve
Dürüstlük: Türkiye sosyal bilgiler öğretim prog-
örnekler verir (s.49). Farklı kültürdeki müzik, folklor,
ramlarında dürüstlük değerine akademik dürüstlük
diller ve hikâyelere örnekler verir (s.49).
(2)alt teması altında yer verilmiştir. Bu kazanımlar
Türkiye ve ABD I. Kademe sosyal bilgiler öğretim “Bilim, Teknoloji ve Toplum” öğrenme alanı içinde
programlarında ortak olmayan değerler Tablo 4’te yer almaktadır. Kanıtlara dayanarak, Atatürk’ün bi-
verilmiştir. lim ve teknolojiye verdiği önemi gösterir (s.279). Yap-
tığı çalışmalarda yararlandığı kaynakları gösterir
(s.279). Birinci örnekte yer alan kazanım doğrudan
Türkiye ve ABD I. Kademe Sosyal Bilgiler Öğre- dürüstlük değeri ilişkili olmamasına rağmen prog-
tim Programında Ortak Olmayan Değerler ramda dürüstlük değeri ile doğrudan ilişkilendiril-
miştir (MEB, 2011a, 2011b).
Tablo 4.
Türkiye ve ABD I. Kademe Sosyal Bilgiler Öğretim Programla- Estetik: Türkiye sosyal bilgiler programlarında es-
rında Ortak Olmayan Değerler
tetik değeri estetiğe önem verme (2) alt teması ile
DEĞERLER Aile birliğine önem vermeBağımsızlıkÇalışkanlıkDürüstlükEstetikMisafirperverlikSevgiSağlıklı olmaya önem vermeTemizlikVatanseverlikÇeşitlilik (farklılık),Çatışmaları önlemeDemokrasiKamu yararıKendini disipline etme “vdpçlMıeKuıoktvilğrülsaragaraerrulesf ıaisli vntareçaanpilırnn smelı ııBnrkrkav adül(kağeaslttr.rlnü3aa li id0nrklkee8ıtalr: ı) .rltö. aaş zÜTırrÜle”üiallh kllrşkiietkök ıemmiğrlmyeırirereezi i kzn(inânsimsin.n 3oçb le0seae yş8çnrieab)tızş.,lla ei i ntşrylblleieıi siğkrlnlılgyee eierrllirei eçv lrrieeeli rre vifi pknaseirerd noknyedlagdkıe---ii
ramında misafirperverlik değeri, ortak özellikler
Türkiye + + + + + + + + + + - - - - -
(3) alt teması altında vurgulanmaktadır. Özellikle
ABD - - - - - - - - - - + + + + +
“Küresel Bağlantılar” öğrenme alanı içerisindeki

kazanımlarda yer almaktadır. Kendisi ile başka bir
ABD I. Kademe Sosyal Bilgiler Öğretim Progra- toplumdaki yaşıtlarının günlük yaşamlarını karşılaş-
mında Olmayan Değerler tırır (s. 284). Toplumlar arasında ortak kutlanan özel
günlere örnek verir (s. 288). Dünya üzerinde farklı
Aile birliğine Önem Verme: Aile birliğine önem ver-
devletler ve toplumlar olduğunu fark eder (s.288).
me değeri içerisinde aileye önem verme (2), ailenin
milli kültürdeki yeri (2) alt temalarına yer verilmiştir. Sevgi: Türkiye sosyal bilgiler programında sevgi de-
“Kültür ve Miras” öğrenme başlığı altında özellikle ğerinin içerisinde özellikle Atatürk sevgisi (4) ve doğa
kültürel değişim ile ilgili kazanımlarda vurgulanmak- sevgisi (2) vurgulanmaktadır. Atatürk sevgisi, “Milli
tadır. Kültür öğelerinin geçmişten bugüne değişerek Mücadeledeki rolü” ile ilgili kazanımlarda vurgu-
taşındığına ilişkin yakın çevresinden ailesinde ve çevre- lanmaktadır. Millî Mücadelenin kazanılmasında ve
sinde kültürü yansıtan öğeleri fark eder kanıtlar gösterir Cumhuriyetin ilanında Atatürk’ün rolünü fark eder
(s.155). Sözlü tarih yöntemi kullanarak ve nesnelere (s.185). Yaşanmış olaylardan ve görsel materyallerden
dayanarak aile tarihi oluşturur (s.155). Ailesinde ve yola çıkarak, Millî Mücadele sürecinde yakın çevresini
çevresindeki kültürü yansıtan öğeleri fark eder (s.156). ve Türkiye’yi betimler (s.180). Doğa sevgisi ile ilişkin
kazanımlar teknolojik gelişmelerle ilişkilendirilerek
Bağımsızlık: Bağımsızlık değeri içerisinde ba-
vermektedir. Teknolojik ürünleri kendisine, başkaları-
ğımsızlığa önem verme (3) ve cumhuriyet (2) alt
na ve doğaya zarar vermeden kullanır (s.254).
temaları yer almaktadır. Bağımsızlık değeri “Güç,
Yönetim ve Toplum” öğrenme alanındaki kazanım- Sağlıklı Olmaya Önem Verme: Türkiye sosyal bilgi-
larda yer almaktadır. Ulusal Egemenlik ve bağım- ler ders programlarında sağlıklı olmaya önem verme
sızlık sembollerine değer verir (s.407). Büyük Millet değeri içerisinde sağlığa önem verme (2) ve sağlıklı
Meclisi’nin açılışı ile ulusal egemenliği ilişkilendirir beslenmeye önem verme (2) alt temaları yer almak-
(s.276). Yaşadığı yerin yerel yönetim birimlerini ta- tadır. “Üretim, Dağıtım ve Tüketim” öğrenme başlığı
nır (s.276). Büyük Millet Meclisi’nin açılışı ile ulusal altında özellikle sağlıklı olma değerlerimiz ile ilgili ka-
egemenliği ilişkilendirir (s.276). zanımlar vurgulanmaktadır Satın alacağı ürünleri be-
lirlenen standartlara göre değerlendirir (s.228).Bilinçli
Çalışkanlık: Türkiye sosyal bilgiler programların-
tüketici olarak haklarını kullanır (s.228).
da çalışkanlık değeri üretime katkıda bulunma (1)
1620
MEREY, KUŞ, KARATEKİN / Türkiye ve ABD İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarının Değerler Eğitimi...
Temizliğe Önem Verme: Türkiye sosyal bilgiler Demokrasi: ABD sosyal bilgiler programında de-
programlarında temizlik değerine, temizliğe önem mokrasi değeri bir yaşam biçimi ve hayat tarzı (4)
verme (1) ve temizliğe dikkat etme (1) alt teması alt temaları ile vurgulanmaktadır. Hükümetin de-
içinde yer verilmektedir. Özellikle Üretim, Dağı- mokratik yönetim şeklinin vatandaşın davranışlarını
tım ve Tüketim” öğrenme alanının kazanımları nasıl etkilediklerini açıklar (s.73). Kamu politikasını
içerisinde vurgulanmaktadır. Satın alacağı ürünle- etkileyen vatandaşların faaliyetlerini açıklar (s.73).
ri belirlenen standartlara göre değerlendirir (s.228). Demokratik cumhuriyet şeklinin vatandaşların ka-
Kullandığı bazı ürünlerin üretim, dağıtım ve tüketim rar almada ve bu kararlara katılmada nasıl bir rol
ağını oluşturur (s.228) . Burada verilen örnek kaza- oynadığı açıklar ve örnekler verir (s.73).
nımlar doğrudan temizliğe önem verme değeri iliş-
Kamu Yararı: ABD sosyal bilgiler programında
kili görünmemektedir. Ancak bu kazanımlar prog-
kamu yararı değeri, topluma hizmet (15) alt teması
ramda temizliğe önem verme değeri ile doğrudan
altında yer alan kazanımlar ile vurgulanmaktadır.
ilişkilendirilmiştir (MEB, 2011a, 2011b).
Toplumsal gruplar ve kurumların bireylerin ihtiyacı
Vatanseverlik: Türkiye ilköğretim sosyal bilgiler ve kamu yararı sağlamadaki rolünü tanımlar ve ör-
öğretim programlarında bulunan vatanseverlik de- nekler verir (s.60). Özel ve kamu hizmetlerini tanım-
ğeri milli kültür (3), vatan millet sevgisi (2), bay- lar ve örnekler verir (s.64).
ramlar (2) alt temaları altında vurgu yapılmaktadır.
Kendini Disipline Etme: ABD sosyal bilgiler prog-
Türkiye sosyal bilgiler programı kazanımları içeri-
ramında kendini disipline etme değerine, özdene-
sinde milli kültür değeri, kültürel öğeler içerisinde
tim (1) özgüven (1) ve bağımsız hareket etme (1) alt
en sık görülen ulusal değerler arasında yer almak-
teması altında yer verilmiştir. Bu değerle ilgili ka-
tadır. “Kültür ve Miras” öğrenme başlığı altında
zanımlar “Bireyler, Gruplar ve Kurumlar” öğrenme
özellikle milli kültürün öneminin vurgulandığı ka-
alanında vurgulanmıştır. Bireysel günlük yaşamı ve
zanımlarda ifade edilmiştir. Millî Mücadelenin ka-
kişisel seçiminde aile, gruplar ve toplumların etkileri-
zanılmasında ve Cumhuriyetin ilanında Atatürk’ün
ni tanımlar (s.60). Kapasitesinin farkına varır (s.60).
rolünü fark eder (s.185). Yaşanmış olaylardan ve
görsel materyallerden yola çıkarak, Millî Mücadele
sürecinde yakın çevresini ve Türkiye’yi betimler (s II. Kademe Sosyal Bilgiler Öğretim Programları-
180). Ailesinde ve çevresindeki milli kültürü yansıtan na İlişkin Bulgular
öğeleri fark eder (s.165). Kültür öğelerinin geçmişten
Türkiye ve ABD’de II. kademe sosyal bilgiler öğ-
bugüne değişerek taşındığına ilişkin yakın çevresin-
retim programlarında tespit edilen ortak değerler
den kanıtlar gösterir (s.163).
Tablo 5’te verilmiştir:
Türkiye I. Kademe Sosyal Bilgiler Öğretim Prog- Tablo 5.
Türkiye ve ABD II. Kademe Sosyal Bilgiler Öğretim Programla-
ramında Olmayan Değerler rında Tespit Edilen Ortak Değerler
ÇmpByoriaırolnt eabıydşçllemaaem rn,aç galgçaetröırruşzgımp miÖnlaaelnilr ak (lrlv6eeıe)m r eöake nlöut: rl rteAnuememBmkeDlal eal drars e rvoağıes rerayarilartsiı l,ıv nnbuedd izaaallgç a yiıçşlkeaemlrrta ı aarşp ml(mr(so2a.ı g)l6şa rt3vrıa)rae-.. DEĞERLER Sorumluluk Duyarlılık Estetik Yardımseverlik Dayanışma Bilimsellik Bireysel Haklar Hoşgörü Adalet Saygı
Türkiye 8 12 2 3 7 5 6 4 2 2
İnsanların ihtiyacı olan güvenlik-düzen ve çatışma- ABD 2 5 2 6 4 4 6 5 2 2
ları yönetmede hükümetin nasıl güvenlik sağladığına
dair örnekler verir (s.63). Tablo 5’e göre her iki ülkenin II. Kademe sosyal bil-
giler öğretim programlarında, sorumluluk, duyar-
Çeşitlilik (Diversty): ABD sosyal bilgiler öğretim
lılık, estetik, yardımseverlik, dayanışma, bilimsellik,
programlarında çeşitlilik değeri, kültürel farklılığa
bireysel haklar, hoşgörü, adalet ve saygı ortak olan
önem verme (8) ve çok kültürlülük (4) alt temaları
değerler olarak tespit edilmiştir.
altında, özelikle “Kültür” ve “Küresel Bağlantılar”
öğrenme alanlarında vurgulanmıştır. Kültürel birli- Sorumluluk: Türkiye sosyal bilgiler öğretim prog-
ğin ve çeşitliğin önemini tanımlar ve örnekler verir ramında sorumluluk değeri vatandaşlık hak ve
(s.49). Farklı kültürlerden olan insanlarla fiziksel sorumluluklarını yerine getirme (5) ve kendinden
çevre ve sosyal şartlarla tartışır ve karşılaştırma ya- beklenenleri yapmaya çaba harcama (3), alt temala-
par (s.49). Aynı durumu ve olayı farklı yöntemlerle rı altında vurgulanmaktadır. Bir soruna getirilen çö-
ve farklı insanlarla anlar, tanımlar ve gösterir (s.51). zümlerin hak, sorumluluk ve özgürlükler temelinde
1621
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ
olması gerektiğini savunur. Vatandaşlık sorumluluğu na yardım etme (6) teması ile vurgu yapılmaktadır.
ve ülke ekonomisine katkısı açısından vergi vermenin İhtiyacı olana yardım etme değeri özellikle Türkiye
gereğini ve önemini savunur. ABD sosyal bilgiler öğ- programına benzer bir şekilde “Bireyler, Gruplar ve
retim programında, sorumluluk değeri içerisinde, Kurumlar” öğrenme alanı içerisinde vurgulanmak-
vatandaşlık hak ve sorumluluklarını yerine getirme tadır. Gruplar, toplumlar ve milletler arasında yar-
(2) alt teması yer almaktadır. Vatandaşların bireysel dımlaşmaya örnek verir, analizlerde bulunur (s.102)
hak ve özgürlüklerini tanımlar ve yorumlar (s.105). / .Grupların ve kurumların bireysel ihtiyaçları nasıl
Sosyal gruplar, akran grubu, aile ve okul ortamında karşıladıkları ve kamu yararını nasıl gözettiklerine
bireysel sorumluklar ve hakları açıklar (s.105). örnek verir ve açıklar (s. 91).
Duyarlılık: Türkiye sosyal bilgiler ders program- Dayanışma: Türkiye sosyal bilgiler programların-
larında duyarlılık değeri içerisinde doğal çevreye da dayanışma değeri, toplumsal dayanışma (7) alt
duyarlılık (5) ve kültürel mirasa duyarlılık (7) alt te- teması ile vurgulanmaktadır. Bu değer, “Küresel
maları yer almaktadır. Doğal çevreye olan duyarlık Bağlantılar” öğrenme alanı içinde ve doğal afetler
sosyal bilgiler kazanımları arasında daha fazla yer ile ilgili toplumsal konulara yönelik kazanımlar-
almaktadır. Bu değer öğrenme alanları içerisinde da vurgulanmıştır. Ülkemizin diğer ülkelerle doğal
farklı yerlerde verilen kazanımlarla tekrarlanmıştır. afetlerde ve çevre sorunlarında dayanışma ve işbir-
Doğal kaynakların bilinçsizce tüketilmesinin insan liği içinde olmasının önemini fark eder. Dayanışma
yaşamına etkilerini tartışır. Ülkemizin diğer ülkeler- değeri ayrıca Bilim, Teknoloji ve Toplum öğrenme
le doğal afetlerde ve çevre sorunlarında dayanışma alanı içinde de yer alan kazanımlar ile de vurgu-
ve işbirliği içerisinde olmasının önemini fark eder.. lanmaktadır. Tıp alanındaki buluş ve gelişmelerle
Kültürel mirasa duyarlılık değeri, özellikle Türk insan hayatı ve toplumsal dayanışma arasındaki
kültür tarihinin vurgulandığı kazanımlarda yer ilişkiyi fark eder. ABD sosyal bilgiler programında
bulmaktadır Dönemin devlet adamları ve Türk bü- dayanışma değerine işbirliği (4) alt teması altında
yüklerinin hayatından yararlanarak ilk Türk- İslam “Bireyler, Gruplar ve Kurumlar” öğrenme alanı
devletlerinin siyasal, sosyal ve kültürel özelliklerine içerisinde vurgulanmaktadır. Uluslararası ve çok
ilişkin çıkarımlarda bulunur. Destan, yazıt ve diğer uluslu organizasyonların rollerini tanımlar (s.102).
belgelerden yararlanarak, Orta Asya ilk Türk top- Toplumsal kurumlar kamu yararını nasıl gözedikle-
lumlarının siyasal, ekonomik ve kültürel özelliklerine rine örnek verir ve açıklar (s. 91).
ilişkin çıkarımlarda bulunur). Burada verilen örnek
Bilimsellik: Türkiye sosyal bilgiler programında bi-
kazanımlar duyarlılık (kültürel mirasa duyarlılık)
limsellik değeri bilimsel düşünceye önem verme (5)
değeri ile ilişkili görünmemektedir. Ancak bu ka-
alt teması içinde birçok kazanım ile verilmektedir.
zanımlar programda duyarlılık değeri ile doğru-
Bu kazanımlar özellikle “Bilim, Teknoloji ve Top-
dan ilişkilendirilmiştir (MEB, 2011a, 2011b). ABD
lum” öğrenme alanında fazla yer almaktadır. Türk
sosyal bilgiler öğretim programlarında “duyarlılık”
ve İslam devletlerinde yetişen bilginlerin bilimsel ge-
değeri içerisinde doğal çevreye duyarlılık (3), top-
lişme sürecine katkılarını açıklar. Coğrafi Keşiflerle
lumsal duyarlık (2) temaları yer almaktadır. Ekosis-
birlikte Avrupa’da başlayan gelişmelerin günümüz
tem ile ilgili değişimlere yorum yapar ve analizlerde
bilimsel birikiminin oluşmasına etkisini tartışır.
bulunur (s. 85). Çevresel değişimlerin sosyal ve eko-
ABD sosyal bilgiler programında bilimsellik değeri
nomik etkilerini gözlemler ve çıkarımlarda bulunur
bilimsel düşünceye önem verme (1) ve insan yaşa-
(s. 85). Dünya üzerindeki alternatif doğal kaynakları
mındaki önemi (3) alt temaları altında vurgulan-
değerlendirir ve karşılaştırmalarda bulunur (s. 85).
maktadır. Bu kazanımlar özellikle “Bilim, Teknoloji
Yardımseverlik: Türkiye sosyal bilgiler programın- ve Toplum” öğrenme alanında içinde toplanmıştır.
da yardımseverlik değerine ihtiyacı olana yardım Teknolojik ve bilimsel gelişmelerin etkilerini örneğin
etme (3) alt teması ile vurgu yapılmaktadır. İhtiyacı tıp, taşımacılık ve refah gibi kavramların kültürel et-
olana yardım etme değeri özellikle “Gruplar, Ku- kilerini betimler ve inceler (s. 99). Bilim ve teknoloji-
rumlar ve Sosyal Örgütler” öğrenme alanı içerisin- nin doğal ve beşeri dünyadaki meydana getirdiği de-
de yer almaktadır. Uluslar arası kültür, sanat fuar ğişimleri spesifik örneklerle açıklar ve gösterir (s. 99).
ve spor etkinliklerinin toplumlar arası etkileşimdeki
Bireysel Haklar: Türkiye sosyal bilgiler öğretim
rolünü değerlendirir.. Türk Cumhuriyetleri, kom-
programlarında bireysel haklar değeri temel hak
şu ve diğer ülkelerle olan kültürel, sosyal, siyasi ve
ve özgürlüklere önem verme (6) alt teması altında
ekonomik ilişkilerimizi Atatürk’ün milli dış politika
görülmektedir. Demokratik yönetimlerde yaşama
anlayışı açısından değerlendirir. ABD sosyal bilgiler
hakkı, kişi dokunulmazlığı hakkı, din ve vicdan öz-
programında yardımseverlik değerine ihtiyacı ola-
gürlüğü ile düşünce özgürlüğüne sahip olunması ge-
1622