türkiye suriye ilişkileri 2002-2014 dönemi

84 Pages·2014·1.02 MB·Turkish

T. C.
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİMDALI
YÜKSEK LİSANS PROJESİ

TÜRKİYE SURİYE İLİŞKİLERİ 2002-2014 DÖNEMİ

ÖMER TUGAY KINALITOPUK

PROJE DANIŞMANI
PROF. DR. SİBEL TURAN

EDİRNE 2014

i

Projenin Adı: Türkiye-Suriye İlişkileri 2002-2014 Dönemi
Hazırlayan: Ömer Tugay KINALITOPUK

ÖZET

Türkiye; 910 kilometrekare ile en uzun kara sınırını Suriye ile
paylaşmaktadır. Suriye’de Temmuz 2000’de başlayan Beşar Esad dönemi ve
Türkiye’de 2002 yılında başlayan Adalet ve Kalkınma Partisi(AKP) dönemi ile
birlikte karşılıklı üst düzey ziyaretler hız kazanmıştır. Komşularla sıfır sorun
politikasını benimseyen AKP, Ortadoğu’ya yönelik stratejisinde Suriye’ye özel önem
vermiştir.
Karşılıklı üst düzey ziyaretlerle gelişen siyasi ilişkiler; beraberinde ticaret,
turizm, gümrük, tarım, ulaşım, kültür gibi pek çok alanda da gelişerek kendisini
göstermiştir. Beşar Esad’ın 2004 yılında ki Türkiye ziyareti, Suriye bağımsızlığını
kazandıktan sonra yapılan ilk ziyarettir. Türkiye, Suriye rejimi ile aile dostu
olmuştur.
2010 yılının sonlarında Arap coğrafyasında kendisine yer bulan isyan rüzgârı
Türkiye ve Suriye ilişkisini etkilemiştir. Bu süreçten sonra iki ülke arasında soğuk
rüzgârlar esmeye başlamış ve iki ülke arasındaki ilişkiler kopma aşamasına gelmiştir.
Bu projede amaçlanan 2002 yılından günümüze dostluğuyla, kriziyle iki ülke
arasında meydana gelen olayları değerlendirmektir. Arap Baharı öncesi ve sonrası iki
ülke ilişkileri analiz edilerek, günümüzde yaşananların daha iyi değerlendirilmesine
ve fikir oluşturulmasına çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Türkiye-Suriye İlişkileri, Adalet ve Kalkınma Partisi,
Arap Baharı
ii

Name of Project : Turkey-Syria Relations 2002-2014 Period
Prepared By: Ömer Tugay KINALITOPUK

ABSTRACT

Turkey has shared the longest border line with Syria 910 square kilometer.
With the help of Beşar Esad cycle; started in July, 2000 in Syria and Justice and
Development Party; started in 2002 in Turkey correlative senior visitations have
accelerated. Justice and Development Party, seizng zero problem policy with the
neighbour countries, has given higher importance to Syria in the strategy of Middle
East.
Political relations, developed by correlative senior visitations has contributed
to develop culturel, transportation, agriculture, custom house and tourism relations.
Beşar Esad’s Turkey visitation is 2004 was the first visitation after Syria had gained
its liberty. Turkey has been family friend Syria.
Turkey and Syria have been affected by Arab Spring, which started 2010 in
Arabic geography. After this procedure, cold winds started between these two
countries and the relations between them have come to rupture degree.
The aim of the this project is to evaluate the events between two countries
since 2002. By analzying these two countries relations, before and after Arab Spring,
we aim to evaluate today’s event in a better way.

Keywords: Turkey-Syria Relations, Justice and Development Party, Arab
Spring
iii

ÖNSÖZ

Komşularla sıfır sorun ilkesini benimsemiş olan Adalet ve Kalkınma Partisi,
Ortadoğu’da meydana gelen gelişmelerde önemli ölçüde rol almayı kendisine vazife
edinmiş ve ilişkilerin seyri değişmiştir. Sorunlu bir coğrafyada olan Suriye ile olan
ilişkilerimiz, “Arap uyanışı” sürecinde, günden güne kötüye gitmiştir. Ankara
tavrını, ‘‘halkına zulmeden, silah doğrultan otoriter ve baskıcı rejimlerin’’
yanında olmayarak göstermiştir.

Projenin amacı, güncel bilgiler ışığında AKP döneminde Türkiye-Suriye
ilişkilerini incelemektir. Tezsiz Yüksek Lisans öğrenimim boyunca, çok değerli
bilgilerini paylaşan, proje konumun belirlenmesinde yol gösteren, fikirleriyle katkı
sağlayan değerli hocam ve proje danışmanım Prof. Dr. Sibel Turan’a üzerimdeki
emekleri için teşekkürü borç bilirim. Ayrıca bu bölümü sevmemi sağlayan,
Yüksek Lisans eğitim süresince katkı sağlayan öğretim kadrosundaki bütün
hocalarıma sonsuz teşekkürler.

Ömer Tugay KINALITOPUK

Edirne, 2014
iv

İÇİNDEKİLER

ÖZET .................................................................................................................... i
ABSTRACT… ..................................................................................................... ii
ÖNSÖZ ................................................................................................................. iii
İÇİNDEKİLER ................................................................................................... iv
KISALTMALAR ................................................................................................ vi
GİRİŞ ................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM
BEŞAR ESAD DÖNEMİ
1.1. Beşar Esad’ın Başkanlığı ......................................................................... 4
1.2. Beşar Esad’ın Birinci Dönemi ve İç Politikaları ..................................... 5
1.3. Beşar Esad’ın İlk İcraatları ...................................................................... 7
1.4. Beşar Esad’ın İkinci Dönemi .................................................................. 8
1.5. Beşar Esad’ın Üçüncü Dönemi ................................................................ 9

İKİNCİ BÖLÜM
SURİYE İLE GELİŞEN İLİŞKİLER
2.1. Türkiye’nin Komşularla Sıfır Problem Politikası .......................................... 12
2.2. Türkiye’nin İşbirliği Politikası ...................................................................... 14
2.3. AKP Dönemi Türkiye-Suriye İlişkilerinin Başlangıcı ................................... 14
2.4. Türkiye’den Tarihi Adım: Ahmet Necdet Sezer’in Jesti .............................. 15
2.5. Irak İşgali ve Türkiye-Suriye İlişkilerine Yansıması .................................... 16
2.6. AKP İktidarı ve Suriye İle Hız Kazanan İlişkiler ......................................... 18
2.7. Beşar Esad’ın İlk Türkiye Ziyareti ................................................................ 21
2.8. Suriye Türkiye Ortak Askeri Tatbikatı ......................................................... 22
2.9. Abdullah Gül’ün Şam Ziyareti ...................................................................... 22
v

2.10. Vizelerin Karşılıklı Kaldırılması ................................................................. 23
2.11. Türkiye- Suriye Ortak Bakanlar Kurulu Toplantısı .................................... 25
2.12. Ticaretin Gelişmesi .....................................................................................26

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE SURİYE İLİŞKİLERİNDE DÖNÜŞÜM

3.1. Suriye ve Arap Baharı ...................................................................... 28
3.2. Bahardan İç Savaşa ......................................................................... 30
3.3. Suriye’nin Diğer Arap Devletlerden Farkı .......................................... 32
3.4. Arap Baharı Sonrası Değişen Suriye-Türkiye İlişkileri .......................... 34
3.5. Türkiye’nin Suriye’ye Olası Askeri Müdahalesi ................................... 36
3.6. Türkiye-Suriye İlişkilerinin Kötüye Gitmesinin Sebepleri ...................... 38
3.7. Ahmet Davutoğlu’nun Son Suriye Ziyareti .......................................... 40
3.8. Suriye ile İlişkilerde Gerileme Dönemi ............................................... 42
3.8.1. Suriye ile Kopan İlişkiler .......................................................... 42
3.8.2. Türkiye’den Suriye’ye Yaptırım Kararı ....................................... 43
3.8.3. Suriye’den Türkiye’ye Yaptırım Misillemesi ............................... 46
3.8.4. Hule Katliamı ve Türkiye’nin Tepkisi ......................................... 47
3.8.5. Türk Uçağının Düşürülmesi ...................................................... 48
3.8.6. Akçakale’ye Düşen Top Mermisi ............................................... 52
3.8.7. Suriye Tezkeresi ...................................................................... 53
3.8.8. Suriye Yolcu Uçağının Ankara’ya İndirilmesi .............................. 55
3.9. Suriye Sınırına Patriot Füzeleri .......................................................... 55
3.10. Cilvegözü Sınır Kapısı Saldırısı ....................................................... 57
3.11. Reyhanlı Patlamaları ...................................................................... 58
3.12. Suriye Helikopterinin Düşürülmesi ................................................... 62
3.13. Suriye Savaş Uçağının Düşürülmesi ................................................. 63

SONUÇ ..............................................................................................................67

KAYNAKÇA ....................................................................................................70
vi

KISALTMALAR

AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
AKP Adalet ve Kalkınma Partisi
Bkz. Bakınız
BDP Barış ve Demokrasi Partisi
BM Birleşmiş Milletler
BMGK Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi
CHP Cumhuriyet Halk Partisi
ECO Economic Cooperation Organization
IMF International Monetary Fund
IŞİD Irak Şam İslam Devleti
MGK Milli Güvenlik Kurulu
MHP Milliyetçi Hareket Partisi
NATO North Atlantic Treaty Organization
OPEC Organization of Petroleum Exporting Countries
ÖSO Özgür Suriye Ordusu
PKK Kürdistan İşçi Partisi
SANA Syrian Arab News Agency
SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı
vii

SUK Suriye Ulusal Konseyi
TASAV Türk Akademisi Siyasal Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
TPAO Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
TSK Türk Silahlı Kuvvetleri
UKK Ulusal Koordinasyon Komitesi
1

GİRİŞ

Suriye Türkiye ilişkileri günümüze kadar problemlerle, meselelerle gelmiştir
ve problemler birçok alanda bugün de artarak devam etmektedir. Gelinen son
noktada da ilişkiler 2000 yılından 2010 yılına kadar toz pembe gözükse de iki ülke
arasındaki tatlı rüya yerini kâbusa, karışıklığa hatta savaş ortamına bırakmıştır.
İki ülke ilişkilerinin gerginlikten yumuşamaya doğru geçiş evresinin
başlangıcını dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer atmıştır diyebiliriz.
Sezer’in 2000 yılında Hafız Esad’ın ölümü sebebiyle cenaze töreninde bulunması,
ilişkilerde sıcak bir havanın yakalanmasını sağlamıştır. Türkiye izlediği dış
politikada komşularıyla sıfır sorun politikasına adapte olmuş, ve bu politikaya
istinaden de Suriye ile olan münasebetinin bu yönde ilerlemesi için çaba harcamıştır.
2003 yılından itibaren Türkiye-Suriye ilişkileri çevre ülkelerin imreneceği bir
boyuta gelmiştir. Suriye’de Beşar Esad’ın ve Türkiye’de Adalet ve Kalkınma
Partisi’nin yönetimin başına gelmesi, ilişkilerde sıkıntılı günlerin son bulmasını
sağlamıştır. Suriye, Türkiye tarafından bakıldığında bütün Arap ülkelerinin
pazarlarına dahil olabilmek için birlikte hareket edilmesi gereken ülke iken, Türkiye
de Suriye açısından bakıldığında batı ülkelere ulaşmak için kilit bir konum olarak
görülmekteydi. Bunun neticesinde iki ülke için de ortak menfaatler söz konusuydu.
Bu menfaatler açısından ekonomiyi, güvenliği ilgili menfaatler içerisinden en
önemlileri arasında gösterebiliriz. Türkiye’ nin kazanımları için bakıldığında Suriye
Türk yatırımcılara, Türk işadamlarına cazip bir ülke haline geldi. Karşılıklı
ziyaretler, ekonomi anlaşmaları, gümrük duvarlarının kaldırılması iki ülkenin de
ekonomisine yadsınamaz şekilde katkıda bulundu. Serbest ticaret anlaşmaları ve
vizesiz dolaşım yakınlaşmayı doruğa çıkardı. İki ülke liderlerinin aile dostu olmasına
kadar uzanan bu yakınlaşma komşu ülkeler tarafından ilgiyle izlenmiştir.
Yaklaşık 10 yıl sayabileceğimiz bir dönem Türkiye – Suriye ilişkileri günden
güne en üst seviyeye çıkmış, iki ülke ekonomisi sürekli olumlu yönde gelişim
göstermiştir. Arap baharıyla başlayan karışıklıklar, iç çatışmalar ve savaş ortamı kısa