türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü işletme anabilim dalı aile ...

158 Pages·2011·0.86 MB·Turkish

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AİLE İŞLETMELERİNDE KURUMSALLAŞMA VE KURUMSAL
GİRİŞİMCİLİK ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Musa ŞANAL

DOKTORA TEZİ

ADANA / 2011
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AİLE İŞLETMELERİNDE KURUMSALLAŞMA VE KURUMSAL
GİRİŞİMCİLİK ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Musa ŞANAL

Danışman: Prof. Dr. Hüseyin ÖZGEN

DOKTORA TEZİ

ADANA / 2011
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne;

Bu çalışma, jürimiz taraf ından İşletme Anabilim Dal ında DOKTORA TEZ İ olarak
kabul edilmiştir.

Başkan: Prof. Dr. Hüseyin ÖZGEN
(Tez Danışmanı)

Üye: Prof. Dr. Azmi YALÇIN

Üye: Prof. Dr. Enver Alper GÜVEL

Üye: Doç. Dr. Kemal Can KILIÇ

Üye: Doç. Dr. Murat TÜRK

ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
……/……/2011

Prof. Dr. Azmi YALÇIN
Enstitü Müdürü

NOT: Bu tezde kullan ılan ve ba şka kaynaktan yap ılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve
fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullan ımı, 5846 say ılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
i

ÖZET

AİLE İŞLETMELERİNDE KURUMSALLAŞMA VE KURUMSAL
GİRİŞİMCİLİK ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Musa ŞANAL

Doktora Tezi, İşletme Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. Hüseyin ÖZGEN
Eylül 2011, 142 sayfa

Kurumsalla şma, işletmenin çevresel değişime duyarlılığı sonucunda geli şen ve
bu değişime uyma çabalar ıyla oluşan dinamik bir süreçtir. Kurumsal giri şimcilik ise,
işletme içinde farklı bir yap ı kurarak çalışanların girişimci ruhunu teşvik edip, örgütü
değişime ve yenilikçili ğe yöneltme sürecidir. Bu iki kavram, dünya ekonomisinde
büyük bir paya sahip olan aile i şletmelerinin sürekliliklerini ve verimliliklerini
sağlayacak aktiviteler olarak görülebilir. Bu çal ışmada, örneklemi olu şturan aile
işletmelerinde, kurumsalla şma ve bunun bile şenleri sosyal sorumluluk, tutarl ılık,
profesyonelleşme, özerklik, formalleşme ve şeffaflığın, kurumsal girişimcilik ve bunun
bileşenleri risk, proaktiflik, stratejik yenilenme ve yenilikçilik üzerindeki etkilerinin
ölçülmesi amaçlanmıştır. Ayrıca kontrol değişkenleri olarak belirlenen cinsiyet, ya ş ve
öğrenim düzeyi gibi çalışanların demografik özelliklerinin, kurumsallaşma ve kurumsal
girişimcilik düzeyi üzerindeki etkilerinin ölçülmesi de çal ışma amacı kapsamındadır.
Anket yöntemiyle sağlanan veriler, istatistik programı kullanılarak analiz edilmektedir.
Bu çal ışmada, geli ştirilen ara ştırma hipotezleri, istatistiksel analiz teknikleri
kullanılarak sınanmakta, elde edilen bulgular ve de ğerlendirmeler ışığında çalışmanın
örgüt kuramına yaptığı katkı tartışılmakta, bundan sonraki çal ışmalara ışık tutabilecek
bir tak ım öneriler geli ştirilerek iş dünyas ının çal ışmanın sonuçlar ından nas ıl
yararlanabileceği üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Aile İşletmeleri, Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme
Kurumsallaşma, Kurumsal Girişimcilik
ii

ABSTRACT

A STUDY OF FAMILY BUSINESSES ON INSTITUTIONALIZATION AND
INSTUTIONAL ENTREPRENEURSHIP

Musa ŞANAL

Ph.D. Thesis, Business Department
Supervisor: Prof. Dr. Hüseyin ÖZGEN
September 2011, 142 pages

The effects of change and the efforts made by business firms to adopt
themselves to the change is a process that facilitate the institutionalization and
institutional entrepreneurship, is a process to structure a different frame to support
employees entreprenurship with the intention of placing the business firms in an
innovative route. These two terms institutionalization and institutional entrepreneurship,
can be seen as the key elements of family businesses that support the company’s
stability and productivity. This study is focused on family businesses, the
institutionalization and its components social responsibility, stability,
professionalization, autonomy, transparency and institutional entrepreneurship along
with the risk and proactivity that have effects on strategic change and modernism. In
addition, the effects of demographic factors such as gender, age and education on the
institutionalization and institutional entrepreneurship are also covered in this study.
Data from the questionaire have been analyzed by using the statistical techniques.
Research hipotheses, have been examined by the statistical techniques and the findings
have been investigated on their effects on businesess. Findings and evaluations made
with respect to their effects on family businesses.

Key Words: Family Business, Small and Medium Sized Enterprises,
Institutionalization, Institutional Entrepreneurship
iii

ÖNSÖZ

Günümüz yo ğun rekabet ortam ında, firmalar ın birincil amac ı piyasada
sürdürülebilirliklerini sa ğlamak ve rekabet üstünlü ğü elde etmektir. Firmalar, bu
amaçlarına ulaşabilmek için sürekli olarak kendilerini yenilemeleri, piyasaya yeni ürün
sunmaları ve yeni örgüt modelleri olu şturmalıdırlar. Firmaların yenilik odakl ı olmalar ı,
müşterilerine sürekli kaliteli ve üstün de ğer sunan ürünler geli ştirmeleri için dinamik bir
örgüt kültürüne sahip olmalar ı gerekir. Bu kültüründe firmaya uyumu için, öncelikle
kurumsal anlayışın firma yap ısına uyarlanması ve bunun sonucunda firma çal ışanlarının
kurum içinde bir giri şimci gibi çal ışıp, yenilikçili ği ve proaktifli ği firman ın ruhuna
işlemeleri gerekir.
Bu çal ışmada, aile işletmelerinde kurumsallaşma düzeyinin kurumsal giri şimcilik
düzeyi üzerindeki etkisi inceleme konusu yapılmaktadır.
Doktora e ğitimim boyunca engin bilgisini ve deste ğini hiç esirgemeyen, tez
danışmanım ve değerli hocam Prof. Dr. Hüseyin ÖZGEN’e, çal ışmamda üstlendiği önemli
rolü, eleştirileri ve katk ıları için sonsuz te şekkürlerimi sunarım. Ayrıca, başta Prof. Dr.
Azmi YALÇIN olmak üzere çal ışmanın çeşitli safhalarında gösterdikleri katkılardan ötürü
Doç. Dr. Ali DANIŞMAN’a, Doç. Dr. Kemal Can KILIÇ’a, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Fedai
ÇAVUŞ’a, Yrd. Doç. Dr. Bahattin KARADEMİR’e minnettarım.
Öte yandan, benim için sonsuz fedakârl ıklar gösteren, sevgili babam Ahmet
ŞANAL’a ve sevgili annem Mediha ŞANAL’a, bu uzun ve zorlu süreçte benimle olup
desteklerini hiç esirgemeyen, değerli eşim İlkin ŞANAL, biricik kızım Zeynep ŞANAL
ile sevgili ablalar ım Zahide YAZAR ve Güzide SEVG İ’ye sonsuz te şekkürlerimi
sunarım.

Musa ŞANAL Eylül 2011, Adana
iv

İÇİNDEKİLER

Sayfa
ÖZET…………………………………………………………………………… i
ABSTRACT……………………………………………………………………. ii
ÖNSÖZ…………………………………………………………………………. iii
TABLOLAR LİSTESİ………………………………………………………… ix
ŞEKİLLER LİSTESİ………………………………………………………….. xiii

BÖLÜM 1
GİRİŞ

1.1. Çalışmanın Önemi…………………………………………………………. 1
1.2. Çalışmanın Amacı…………………………………………………………. 2
1.3. Çalışmanın Kapsamı……………………………………………………….. 3
1.4. Çalışmanın Yöntemi……………………………………………………….. 3
1.5. Çalışmanın Planı…………………………………………………………… 4

BÖLÜM 2
KURAMSAL ÇERÇEVE

2.1. Aile İşletmesi……………………………………………………………… 5
2.1.1. Aile İşletmesi Tanımı………………………………………………. 6
2.1.2. Aile İşletmesinin Temel Özellikleri………………………………... 8
2.1.3. Aile İşletmesinin Gelişim Evreleri…………………………………. 10
2.1.3.1. Girişimcinin Sahip Olduğu ve Yönettiği Birinci Nesil Aile
11
İşletmeleri…………………………………………………
2.1.3.2. Büyüyen ve Gelişen Aile İşletmeleri……………………… 11
2.1.3.3. Karmaşık Aile İşletmeleri………………………………….. 12
2.1.4.4. Sürekli Olmayı Başaran Aile İşletmeleri…………………... 13
2.1.4. Aile İşletmeleri Sistem Modelleri…………………………………... 14
2.1.4.1. Aile Sistem Teorisi………………………………………… 14
2.1.4.2. Aile İşletmeleri Üç Daire Modeli………………………….. 16
2.1.5. Aile İşletmelerinin Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Durumu….. 18
v

2.1.6. Aile İşletmelerinin Güçlü ve Zayıf Yönleri………………………… 20
2.1.6.1. Aile İşletmelerinin Güçlü Yönleri…………………………. 20
2.1.7.2. Aile İşletmelerinin Zayıf Yönleri………………………….. 22
2.2. Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme (KOBİ)……….………………………. 26
2.2.1. KOBİ Tanımı………...…………………………………………….. 27
2.2.2. KOBİ’lerin Önemi…………………………………………………. 31
2.2.3. KOBİ’lerin Avantajları ve Dezavantajları……………………….…. 32
2.2.3.1. KOBİ’lerin Avantajları…………….………………………. 33
2.3.3.2. KOBİ’lerin Dezavantajları…………….…………………… 34
2.3. Kurumsallaşma Kavramı…………………………………………………... 35
2.3.1. Örgütsel Kurumsallaşma Yaklaşımları…………………………….. 38
2.3.1.1. Rasyonel Kurumsallaşma Yaklaşımı……………………… 38
2.3.2.2. Kurumsallaşma Analizi Yaklaşımı………………………… 39
2.3.2. Kurumsallaşmanın Temel Bileşenleri……………………………… 40
2.3.2.1. Formalleşme………………………………………………. 40
2.3.3.2. Profesyonelleşme………………………………………….. 41
2.3.3.3. Sosyal Sorumluluk………………………………………… 42
2.3.3.4. Tutarlılık…………………………………………………… 43
2.3.3.5. Özerklik………….………………………………………… 44
2.3.3.6. Şeffaflık…………………………………………………… 44
2.3.3. Kurumsallaşma Süreci……………………………………………… 45
2.4. Kurumsal Girişimcilik Kavramı…………………………………………… 48
2.4.1. Kurumsal Girişimcilik Tanımı……………………………………… 49
2.4.2. Kurumsal Girişimciliğin Bileşenleri………………………………... 53
2.4.2.1. Yeni Girişimler…………………………………………….. 5 5
2.4.2.2. Yeni İşler…………………………………………………... 55
2.4.2.3. Ürün Yeniliği……………………………………………… 55
2.4.2.4. Süreç Yeniliği……………………………………………… 56
2.4.2.5. Kendini Yenileme………………………………………….. 56
2.4.2.6. Risk Alma………………………………………………….. 56
2.4.2.7. Proaktiflik………………………………………………….. 57
2.4.2.8. Rekabetçi Agresiflik……………………………………….. 57
2.4.2.9. Stratejik Yenilenme………………………………………... 58
vi

2.4.10. Kurumsal Girişimciliğin Uygulama Türleri……………………….. 58
2.4.10.1. Sürdürülebilir Yenilenme…………………………………. 58
2.4.10.2. Örgütsel Yenilenme………………………………………. 59
2.4.10.3. Faaliyet Alanını Yeniden Tanımlama…………………….. 59

BÖLÜM 3
ARAŞTIRMA MODELİ VE HİPOTEZLER

3.1. Araştırma Modeli ve Hipotezler…………………………………………... 60
3.2. Kurumsallaşma Bileşenlerinin Kurumsal Girişimcilik Bileşenleri
60
Üzerindeki Etkileri…………………………………………………………
3.2.1. Sosyal Sorumluluğun Kurumsal Girişimcilik Bileşenleri Üzerindeki
61
Etkisi……………………………………………………………….
3.2.2. Tutarlılığın Kurumsal Girişimcilik Bileşenleri Üzerindeki Etkisi…. 62
3.2.3. Profesyonelleşmenin Kurumsal Girişimcilik Bileşenleri Üzerindeki
63
Etkisi………………………………………………………………..
3.2.4. Özerkliğin Kurumsal Girişimcilik Bileşenleri Üzerindeki Etkisi….. 64
3.2.5. Formalleşmenin Kurumsal Girişimcilik Bileşenleri Üzerindeki
65
Etkisi………………………………………………………………...
3.2.6. Şeffaflığın Kurumsal Girişimcilik Bileşenleri Üzerindeki Etkisi....... 66
3.2.7. Hipotezlerin Genel Olarak Değerlendirilmesi……………………… 67

BÖLÜM 4
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ, BULGULAR VE DEĞERLENDİRMELER

4.1. Örneklem Seçimi…………………………………………………………... 68
4.2. Verilerin Toplanması……………………………………………………… 69
4.3. Güvenilirlik Analizleri……………………………………………………... 79
4.4. Anketlerin Dağılımı ve Dönüş Oranı………………………………………. 80
4.5. Verilerin Analiz Yöntemi………………………………………………….. 80
4.6. Katılımcıların Demografik Özellikleri……………………………………. 81
4.6.1.1. Katılımcıların Çalıştıkları İşletmenin Faaliyet Süresi…………… 81
4.6.1.2. Katılımcıların Cinsiyetlere Göre Dağılımı……………………….. 82
vii

4.6.1.3. Katılımcıların Yaşlarına Göre Dağılımı………………………….. 83
4.6.1.4. Katılımcıların Öğrenim Düzeylerine Göre Dağılımı..……............ 83
4.7. Katılımcıların Anket Sorularına Verdikleri Cevapların Demografik
87
Özelliklerine Göre Farklılaşması…………………………………………...
4.7.1. Katılımcıların Tutarlılık Düzeylerinin Demografik Özelliklerine
87
Göre Farklılaşması…………………………………………………..
4.7.2. Katılımcıların Sosyal Sorumluluk Düzeylerinin Demografik
88
Özelliklerine Göre Farklılaşması…………………………………….
4.7.3. Katılımcıların Profesyonelleşme Düzeylerinin Demografik
89
Özelliklerine Göre Farklılaşması……………………………………
4.7.4. Katılımcıların Özerklik Düzeylerinin Demografik Özelliklerine
89
Göre Farklılaşması…………………………………………………..
4.7.5. Katılımcıların Formalleşme Düzeylerinin Demografik Özelliklerine
90
Göre Farklılaşması………………………………………………….
4.7.6. Katılımcıların Şeffaflık Düzeylerinin Demografik Özelliklerine
91
Göre Farklılaşması………………………………………………….
4.7.7. Katılımcıların Risk Düzeylerinin Demografik Özelliklerine Göre
91
Farklılaşması………………………………………………………...
4.7.8. Katılımcıların Stratejik Yenilenme Düzeylerinin Demografik
92
Özelliklerine Göre Farklılaşması……………………………………
4.7.9. Katılımcıların Proaktiflik Düzeylerinin Demografik Özelliklerine
93
Göre Farklılaşması…………………………………………………..
4.7.10. Katılımcıların Yenilikçilik Düzeylerinin Demografik Özelliklerine
94
Göre Farklılaşması…………………………………………………
4.8. Kurumsallaşma ve Kurumsal Girişimcilik Arasındaki İlişkiler………….… 94
4.8.1. Sosyal Sorumluluk ile Risk Arasındaki İlişki ……………………... 96
4.8.2. Sosyal Sorumluluk ile Stratejik Yenilenme Arasındaki İlişki……... 96
4.8.3. Sosyal Sorumluluk ile Proaktiflik Arasındaki İlişki ………………. 9 7
4.8.4. Sosyal Sorumluluk ile Yenilikçilik Arasındaki İlişki ……............... 98
4.8.5. Tutarlılık ile Risk Arasındaki İlişki ……………………………….. 99
4.8.6. Tutarlılık ile Stratejik Yenilenme Arasındaki İlişki ……….............. 100
4.8.7. Tutarlılık ile Proaktiflik Arasındaki İlişki …………………………. 100
4.8.8. Tutarlılık ile Yenilikçilik Arasındaki İlişki ………………………... 101