türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü alman dili ve eğitimi anabilim

175 Pages·2011·0.84 MB·Turkish

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ALMAN DİLİ VE EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

BERTOLT BRECHT’İN “DER KAUKASISCHE KREIDEKREIS” VE
WOLFGANG BORCHERT’İN “DRAUßEN VOR DER TÜR” ADLI
ESERLERİNDE 1945 SONRASI ALMAN TİYATROSUNUN TEKNİK VE
İÇERİKSEL YÖNELİMLERİ

Mehtap BAYKAL

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA / 2011
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ALMAN DİLİ VE EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

BERTOLT BRECHT’İN “DER KAUKASISCHE KREIDEKREIS” VE
WOLFGANG BORCHERT’ İN “DRAUßEN VOR DER TÜR” ADLI
ESERLERİNDE 1945 SONRASI ALMAN TİYATROSUNUN TEKNİK VE
İÇERİKSEL YÖNELİMLERİ

Mehtap BAYKAL

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Silvia ZINZADE AKINCI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA / 2011
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne,

Bu çalışma, jürimiz taraf ından Alman Dili ve E ğitimi Anabilim Dal ı’nda
YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Başkan: Yrd. Doç. Dr. Silvia ZINZADE AKINCI
(Danışman)

Üye: Yrd. Doç. Dr. Cavidan Çöltü İMREN

Üye: Yrd. Doç. Dr. Nuran ASLAN

ONAY
Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
…/…/2011

Prof.Dr. Azmi YALÇIN
Enstitü Müdürü

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge,
şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
i
ÖZET
BERTOLT BRECHT’ İN “DER KAUKASISCHE KREIDEKREIS ” VE
WOLFGANG BORCHERT’ İN “DRAUßEN VOR DER TÜR” ADLI
ESERLERİNDE 1945 SONRASI ALMAN TİYATROSUNUN TEKNİK VE
İÇERİKSEL YÖNELİMLERİ

Mehtap BAYKAL

Yüksek Lisans Tezi, Alman Dili ve Eğitimi Bilim Dalı
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Silvia ZINZADE AKINCI
Eylül 2011, 164 sayfa

Bu çalışmada, 1945 sonras ındaki Alman tiyatrosu kapsam ında Bertolt
Brecht’in “Der kaukasische Kreidekreis” ve Wolfgang Borchert’in “Draussen vor
der Tür” adl ı eserleri teknik ve içeriksel aç ıdan incelenmiştir. İncelenen tiyatro
eserlerinde içeriksel boyutta; oyunda yer alan motiflere, sembollere,
karakterlerin özelliklerine; teknik anlamda da eserin olu şturulmasına etki eden
yapısal yönelimlere yer verilmiştir.
“Der kaukasische Kreidekreis” adl ı eser, Brecht’in epik-diyalektik
anlayışıyla ortaya konmu ş bir eseridir. Borchert’in eseri ise; sava ş sonras ı
edebiyatının önemli eserlerinden olma özelli ğiyle dönemin özelliklerini
taşımaktadır. Bu iki eser arac ılığıyla, 1945 sonrası dönemin tiyatro anlay ışının
yansıtılması amaçlanmıştır.
Bu iki eser do ğrultusunda, 1945 sonras ı Alman Tiyatrosu’nun tarihsel
süreci somut örnekler ile gözler önüne serilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Brecht, Epik tiyatro, Borchert, Savaş, Alman Tiyatrosu
ii
ZUSAMMENFASSUNG
TECHNISCHE UND INHALTLICHE AUSRICHTUNG DER
NACH 1945 IM DEUTSCHSPRACHIGEN THEATER ERSCHIENENEN
WERKE“DER KAUKASISCHE KREIDEKREIS ” VON BERTOLT BRECHT
UND“DRAUßEN VOR DER TÜR” VON WOLFGANG BORCHERT

Mehtap BAYKAL

Magisterarbeit, Abteilung für Deutschdidaktik
Betreuerin: Yrd. Doç. Dr. Silvia ZINZADE AKINCI
September 2011, 164 Seiten

Mit der vorliegenden Arbeit werden technische und inhaltliche Aspekte
der folgenden nach 1945 im deutschsprachigen Theater erschienenen Werke
untersucht: “Der kaukasische Kreidekreis” von Bertolt Brecht und “Draußen vor
der Tür” von Wolfgang Borchert. In technischer Hinsicht wurde analysiert, in
welcher Weise sich die Wirkungs- Beziehungen in der Struktur der Werke auf
deren Beschaffenheit auswirken. Es wurden die inhaltlichen Dimensionen der
Bühnenwerke studiert; weiterhin wurde festgestellt, welche Motive, Symbole
und Charaktereigenschaften in den Werken vorzufinden sind.
Durch den kaukasischen Kreidekreis wurde Brechts Epik- Dialektisches
Verständnis in bahnbrechender Bearbeitung dargestellt. Das Werk von Borchert
wurde als eines der wichtigsten Werke der Nachkriegsliteratur charakterisiert.
Die beiden Werke haben die Absicht reflektierendes Verständnis für Dramen
nach 1945 zu wecken.
Dank dieser beiden Werke, die konkrete Beispiele für Schauspiele der
Nachkriegszeit sind, wird ein historischer Prozess im Bereich des
deutschsprachigen Theaters eingeleitet.

Schlüsselwörter: Brecht, Epik Theater, Borchert, Krieg, Deutsches Theater
iii
ÖNSÖZ
Bütün dünya bir oyun sahnesidir. Kad ın, erkek, yaşlı, genç, çocuk tüm
bireyler de bu oyundaki oyunculard ır. Hayat onlar ı yaşanan acılar sevinçler,
üzüntüler, türlü olay ve durumlarla karşılaştırır. Tüm sıkıntılara rağmen sonunda
mutluluğu bulmanın umuduyla çabalayan oyuncularda, bu sahnedeki yerlerini
her daim korurlar. Tiyatro sahnesinde somut olarak sergilenenler, ya şamın
kendisi oldu ğu için bireylerde iz b ırakır. Asl ında tiyatrodaki bu izlerden
etkilenenler, o izlerin sahipleri olmuşlardır.
Bu çal ışmada da tiyatro tarihine damgas ını vurmuş, hayatın içinden,
yaşanan ac ıları, sevinçleri bütünüyle ortaya koyan, 1945 sonras ı dönemde
yazılmış olan iki önemli tiyatro eseri teknik ve içeriksel boyutta incelenecektir.
Eserlerden ilki olan “ Der kaukasische Kreidekreis (Kafkas Tebe şir
Dairesi)” adl ı eser, yirminci yüzy ılın Alman yaz ını ve tiyatrosu aç ısından en
önemli isimlerinden biri olan Bertolt Brecht’e aittir. Brecht üç bin y ıllık bir tiyatro
geleneğini alt üst edip kendi ifadesiyle ‘ Aristotelesçi olmayan tiyatro sanat ı’
(Bkz. Sevda Şener, Dünden Bugüne Tiyatro Dü şüncesi, 2000) olarak
yorumladığı Epik- Diyalektik Tiyatro anlay ışı ile , sanat ın toplumu
bilinçlendirmesi adına önemli çalışmalar yapmıştır.
Özellikle sava ş döneminin başlamasıyla birlikte Brecht, kendisini içinde
bulunduğu olumsuz ko şullardan, olumlu sonuçlar ç ıkarma eğilimi sayesinde
uzaklaştırmıştır. Savaş nedeniyle ülkesinden ayrılmak zorunda kalmış, kitapları
yakılmış olsa da, Brecht çal ışmalarına ara vermemi ş, sonradan kendi ismiyle
anılacak bir tiyatro anlayışını geliştirmiştir.
Yaptığı çalışmalar ışığında ortaya koyduğu önemli tiyatro eserlerinden
biri de“Der kaukasische Kreidekreis” adl ı tiyatro eseri olmu ştur. Eser sava ştan
çıkmış bir halkın toprakla ilgili yaptığı tartışmayla başlasa da bu konu üzerinden
emek- mülkiyet ilişkisiyle, çocuğu doğuranın mı yoksa onu büyütenin mi gerçek
anne oldu ğu tart ışması üzerinde yo ğunlaşır. Bu oyun Brecht’in epik tiyatro
anlayışı ışığında teknik ve içeriksel boyutta irdelenecektir.
İncelenecek olan di ğer tiyatro eseri ise; Wolfgang Borchert’ in ölüm
döşeğindeyken yazmış olduğu “Draussen vor der Tür (Kapıların Dışında)” adlı
eseridir. Borchert’ in eseride, t ıpkı Brecht’in eseri gibi sava ş sonras ındaki
dönemde olu şturulmuş bir eserdir. Borchert, sava ş ve sava ş sonras ındaki
iv
durumu en iyi yans ıtan yazarlardan biridir. Eserlerini daha çok k ısa hikâyeler
şeklinde vermiş olsa da, ilk ve tek oyunu olma özelli ğini taşıyan bu eseriyle,
günümüz tiyatro dünyasında halen adından söz ettirmektedir.
Bu eser sava ştan dönen bir askerin ya şadığı ac ıları dile getirir.
İçeriksel boyutta; işlenen motifler, semboller ele al ınırken, teknik anlamda da
oyunun kurgusundaki yapılar incelenecektir.
Gerek çal ışmamı bu alanda yapmam, gerekse tez dan ışmanımı
belirleme sürecinde deste ğini ve görü şlerini benden esirgemeyen bölüm
başkanımız, Prof. Dr. Tahir Balcı’ ya saygılarımı iletir ve teşekkür ederim.
Son olarak, her zaman her konuda oldu ğu gibi bu çalışma sırasında da
maddi manevi tüm yard ımlarını esirgemeyencan ım aileme te şekkürlerimi
sunmayı bir borç bilirim.
v
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET ................................................................................................................... i
ZUSAMMENFASSUNG ..................................................................................... ii
ÖNSÖZ.............................................................................................................. iii
TABLOLAR LİSTESİ ...................................................................................... viii

BÖLÜM I
GİRİŞ
GİRİŞ.................................................................................................................. 1

BÖLÜM II
ALMAN TİYATRO TARİHİ
2.1. 1945 Öncesi Alman Tiyatrosu .................................................................. 5
2.1.1. Fırtına ve Atılım ................................................................................. 7
2.1.2. Klasik Dönem .................................................................................... 7
2.1.3. Klasik ve Romantik Arası Dönem ...................................................... 8
2.1.4. Romantik ........................................................................................... 8
2.1.5. Biedermeier ve Genç Almanya .......................................................... 9
2.1.6. Natüralizm ....................................................................................... 10
2.1.7. Dışavurumculuk ............................................................................... 11
2.1.8. Yirmili Yılların Edebiyatı ve Sürgün Dönemi .................................... 12
2.2. 1945 Sonrası Alman Tiyatrosu ............................................................... 15
2.2.1. Dönemin Genel Durumu .................................................................. 15
2.2.2. Dönemin Tiyatrosunun Genel Özellikleri ......................................... 15
2.2.3. Dönemin Tiyatro Yazarları ve Grupları ............................................ 18
vi
BÖLÜM III
BERTOLT BRECHT (1898-1956)
3.1. Yaşamı ................................................................................................... 24
3.1.1. İkinci Dünya Savaşı ve Sürgün Yılları.............................................. 28
3.1.2. Berlin’e Dönüş ................................................................................. 30
3.1.3. Berliner Ensemble ........................................................................... 31
3.1.4. Brecht’in Son Yılları ......................................................................... 32
3.2. Bertolt Brecht’in Epik- Diyalektik Tiyatro Anlayışı ................................... 33
3.2.1. Geleneksel Tiyatro Eleştirisi ............................................................ 37
3.2.2. Yabancılaştırma Etmeni .................................................................. 40
3.2.3. Tavır Kavramı .................................................................................. 41
3.2.4. Epik Dekor, Işıklama ve Teknik Donanım ........................................ 42
3.2.5. Epik Müzik ....................................................................................... 43
3.3. Der kaukasische Kreidekreis.................................................................. 45
3.3.1. Esere Dair ....................................................................................... 45
3.3.2. Oyundaki Karakterler ....................................................................... 49
3.3.2.1. Baş Karakterler ..................................................................... 50
3.3.2.2. Yan Karakterler..................................................................... 64
3.3.3. Eser Özeti ........................................................................................ 72
3.3.4. Motifler............................................................................................. 77
3.3.4.1. Savaş ................................................................................... 77
3.3.4.2. Merhamet ............................................................................. 80
3.3.4.3. Çaresizlik .............................................................................. 81
3.3.4.4. Sınıfsal Ayırım ...................................................................... 83
3.3.5. Semboller ........................................................................................ 85
3.3.5.1. Kalem ................................................................................... 85
3.3.5.2. Sırma İşlemeli Manto ............................................................ 86
3.3.5.3. Eller ...................................................................................... 87
3.3.5.4. Tebeşir Dairesi ..................................................................... 88
3.3.6. Eserin Teknik Açıdan İncelenmesi .................................................. 89
3.3.6.1. Eserin Yapısı ........................................................................ 89
3.3.6.2. Eserin Dili ve Üslubu ............................................................ 96
vii
BÖLÜM IV
WOLFGANG BORCHERT (1921- 1947)
4.1. Yaşamı ................................................................................................... 98
4.2. Draussen Vor Der Tür .......................................................................... 104
4.2.1. Esere Dair ..................................................................................... 104
4.2.2. Karakterler ..................................................................................... 108
4.2.2.1. Baş Karakter ....................................................................... 109
4.2.2.2. Yan Karakterler................................................................... 115
4.2.3. Eserin Özeti ................................................................................... 121
4.2.4. Motifler........................................................................................... 125
4.2.4.1. Savaş ................................................................................. 125
4.2.4.2. İletişim Problemi ................................................................. 131
4.2.4.3. Umutsuzluk ......................................................................... 134
4.2.5. Semboller ...................................................................................... 137
4.2.5.1. Gaz Maskesi Gözlüğü ........................................................ 137
4.2.5.2. Koltuk Değnekleri ............................................................... 139
4.2.5.3. Kapı .................................................................................... 140
4.2.6. Eserin Teknik Açıdan İncelenmesi ................................................ 142
4.2.6.1. Eserin Yapısı ...................................................................... 142
4.2.6.2. Eserin Dili ve Üslubu .......................................................... 147

BÖLÜM V
SONUÇ
SONUÇ .......................................................................................................... 156
KAYNAKÇA ................................................................................................... 160
ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................... 164