Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü 1920-1950 Cilt 1

560 Pages·2009·2.98 MB·Turkish

by  Anonim

TTBBMMMM AALLBBÜÜMMÜÜ •• 11992200--22001100
11.. CCİİLLTT •• 11992200--11995500
TBMM Albümü
TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No: 1
TBMM ALBÜMÜ (1920 - 2010)
TBMM Genel Sekreterliği
Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü
Birinci Basım: Nisan 2010
İkinci Basım: Haziran 2010
Yayın Koordinatörleri
Feridun KEŞİR
Fatih ÖREN
Necati SUNGUR
Editörler
Sema YILDIRIM
Behçet Kemal ZEYNEL
Araştırma
Mehmet ŞAHİN
Dizgi
Berna ÇUHADAR
Grafik-Tasarım
Uğur SAÇI
Grafik-Tasarım Asistanları
Murat GÜLBEK
Gamze KOCABIYIK
Aslı AYDIN
Uğur SARIER
Katkıda Bulunanlar
Prof. Dr. Ali BİRİNCİ
Sabit DEMİRTUNÇ
İsmail HACIFETTAHOĞLU
Sema YILDIRIM DURSUN
Sezen BAŞ
Ünzile ARICI
Şerife BARDAKCIOĞLU
Haydar AKTAŞ
Erhan CANKURTARAN
Katkıda Bulunan Birimler
Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu
Genel Evrak ve Arşiv Müdürlüğü
Personel ve Özlük İşleri Müdürlüğü
Bilgi İşlem Müdürlüğü
Baskı-Cilt
GÖKÇE OFSET Matbaacılık Limited Şirketi
Yayın ve İletişim Adresi
TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Bakanlıklar/Ankara
Tel: [phone]
e-posta: [email protected]
ISBN: 978-975-8805-05-1
II III
TBMM Albümü
Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK (1881 - 1938)

II III
TBMM Albümü
Büyük Millet Meclisi, Türk Milleti'nin
yüzyıllar süren arayışının bir özeti ve
onun kendisini yönetme bilincinin canlı bir örneğidir.
IV V
TBMM Albümü
ÖNSÖZ
Türkiye Büyük Millet Meclisi, yokluklar ve imkansızlıklar içerisinde
Milli Mücadeleyi yöneterek milletimizi bağımsızlığa kavuşturmuş, Cum-
huriyetimizi ilan etmiştir.
Bu özellikleri nedeniyle dünya tarihinde eşsiz bir yere sahip olan Mec-
lisimizin 90. yılını kutlamanın onur ve gururunu hep birlikte yaşıyoruz.
Kurulduğu günden beri ülkemizin ihtiyaç duyduğu atılımları, mil-
letimizi temsil eden milletvekilleriniz aracılığıyla gerçekleştiren TBMM,
demokrasimizin, çağdaşlaşmanın ve kalkınmanın en büyük itici gücü ol-
muştur.
Yüce Meclisimiz, Aziz Atatürk başta olmak üzere kurucu kahramanlardan aldığı ilham ve güçle mua-
sır medeniyet düzeyinin üzerine çıkma hedefine ulaşma yolunda kararlılıkla çalışmaktadır.
Ülkemizin şerefli tarih yolculuğunda ve demokrasi hayatında böylesine önemli yeri olan Meclisimi-
zin kuruluşundan bugüne görev yapmış olan tüm milletvekillerimizin tanıtılması amacıyla dört ciltlik bir
albüm çalışması yapılmıştır.
Tarihi kaynak niteliği taşıyan bu albüm, dönemlere göre, Meclis üyelerinin bir bütün olarak ele alın-
dığı ilk çalışma olması bakımından da büyük önem taşımaktadır.
Albümde, 90 yıllık parlamento tarihimizde yer almış milletvekillerimizin özgeçmişlerinin yanı sıra
görev yaptıkları döneme ilişkin bilgilere yer verilmiştir.
Albüm hazırlanırken, yasama organı üyelerinin dijital fotoğraf arşivi yapılmış, nüfus bilgileri çıkar-
tılmış, partilere ilişkin kayıtlarımızda bulunan tüm belgeler elektronik ortama aktarılarak bir veri tabanı
oluşturulmuştur.
Böylece TBMM’nin milletvekillerine ilişkin arşivi zenginleştirilmiş ve başka çalışmalar için de önemli
veriler sağlanmıştır.
Kapsamlı bir çalışma sonucunda hazırlanan bu albümün tüm kullanıcılar için yararlı olacağına ina-
nıyorum.
Millet iradesinin hayat bulduğu, demokrasinin kalbi Meclisimizi kuran Gazi Mustafa Kemal Atatürk
başta olmak üzere ilk parlamentomuzdan bugüne kadar görev yapan milletvekillerimizi minnet ve şük-
ranla anıyorum.
Bu anlamlı albüm çalışmalarını başlatan önceki TBMM Başkanı Sayın Köksal Toptan başta olmak üze-
re tüm emeği geçen değerli arkadaşlarıma teşekkür ediyorum.
Mehmet Ali ŞAHİN
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı
IV V
TBMM Albümü
VI VII
TBMM Albümü
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ ......................................................................................................................................................................................................IX
A. TBMM’NİN DÖNEM NUMARALARINA İLİŞKİN BAŞKANLIK DİVANI KARARI .....................................................................XIII
B. TBMM’NİN DÖNEM NUMARALARINA İLİŞKİN GENEL KURUL KARARI ..............................................................................XIV
C. YASAMA ORGANLARI ve TARİHSEL AKIŞ TABLOLARI ...............................................................................................................XV
D. YASAMA MECLİSLERİNİN BAŞKANLARI .......................................................................................................................................XVII
E. HÜKÜMETLER .....................................................................................................................................................................................XVIII
F. DURUMLARINDA DEĞİŞİKLİK OLAN İLLER ..................................................................................................................................XX
G. 1920 -1950 TARİHLERİ ARASINA İLİŞKİN AÇIKLAMALAR .....................................................................................................XXIII
1) Encümen İsimleri ve Bugünkü Karşılıkları............................................................................................................................XXIII
2) İcra Vekilleri Heyeti - 14. Hükümet Dönemindeki Vekâlet Adları ................................................................................XXIV
3) Askerî Rütbeler ve Bugünkü Karşılıkları ................................................................................................................................XXIV
4) Açıklamalar ......................................................................................................................................................................................XXV
I. TBMM I. YASAMA DÖNEMİ (1920 - 1923)
1) TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BİRİNCİ BİNASI ...................................................................................................................3
2) TBMM BAŞKANININ ÖZGEÇMİŞİ – Gazi Mustafa Kemal Paşa (ATATÜRK).......................................................................4
3) I. YASAMA DÖNEMİ MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞLERİ .................................................................................................7
II. TBMM II. YASAMA DÖNEMİ (1923-1927)
1) TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İKİNCİ BİNASI ...................................................................................................................71
2) TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI ÜYELERİ .................................................................................................................73
3) TBMM BAŞKANLARININ ÖZGEÇMİŞİ ........................................................................................................................................74
3.1. Gazi Mustafa Kemal Paşa (ATATÜRK) ..............................................................................................................................74
3.2. Ali Fethi Bey (OKYAR) ...........................................................................................................................................................77
3.3. Kâzım Paşa (ÖZALP) .............................................................................................................................................................78
4) II. YASAMA DÖNEMİ MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞLERİ ..............................................................................................79
III. TBMM III. YASAMA DÖNEMİ (1927 - 1931)
1) SERBEST CUMHURİYET FIRKASI ÜYELERİ .............................................................................................................................129
2) TBMM BAŞKANININ ÖZGEÇMİŞİ – Kâzım Paşa (ÖZALP) .................................................................................................130
3) III. YASAMA DÖNEMİ MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞLERİ ..........................................................................................131
IV. TBMM IV. YASAMA DÖNEMİ (1931-1935)
1) IV. YASAMA DÖNEMİ MÜSTAKİLLER LİSTESİ ........................................................................................................................181
2) TBMM BAŞKANININ ÖZGEÇMİŞİ - Kâzım Paşa (ÖZALP) ..................................................................................................182
3) IV. YASAMA DÖNEMİ MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞLERİ ..........................................................................................183
V. TBMM V. YASAMA DÖNEMİ (1935 -1939)
1) V. YASAMA DÖNEMİ MÜSTAKİLLER LİSTESİ .........................................................................................................................235
2) TBMM BAŞKANININ ÖZGEÇMİŞİ - Mustafa Abdülhalik RENDA ...................................................................................236
3) V. YASAMA DÖNEMİ MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞLERİ ...........................................................................................237
VI VII
TBMM Albümü
VI. TBMM VI. YASAMA DÖNEMİ (1939 -1943)
1) VI. YASAMA DÖNEMİ MÜSTAKİLLER LİSTESİ .......................................................................................................................301
2) TBMM BAŞKANININ ÖZGEÇMİŞİ - Mustafa Abdülhalik RENDA ...................................................................................302
3) VI. YASAMA DÖNEMİ MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞLERİ .........................................................................................303
VII. TBMM VII. YASAMA DÖNEMİ (1943 -1946)
1) TBMM BAŞKANININ ÖZGEÇMİŞİ - Mustafa Abdülhalik RENDA ...................................................................................369
2) VII. YASAMA DÖNEMİ MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞLERİ ........................................................................................371
VIII. TBMM VIII. YASAMA DÖNEMİ (1946 -1950)
1) TBMM BAŞKANLARININ ÖZGEÇMİŞİ ....................................................................................................................................441
1.1 Kazım KARABEKİR ..............................................................................................................................................................442
1.2 Ali Fuat CEBESOY ................................................................................................................................................................443
1.3 Şükrü SARACOĞLU ............................................................................................................................................................444
2) VIII. YASAMA DÖNEMİ MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞLERİ .......................................................................................445
İNDEKS
I. İNDEKS (Alfabetik) ..............................................................................................................................................................................513
II. İNDEKS (Seçim Bölgelerine Göre) .................................................................................................................................................522
KAYNAKÇA ..................................................................................................................................................................................................533
VIII IX
TBMM Albümü
SUNUŞ
Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü 23 Nisan 1920- 23 Nisan 2010 döneminde görev yapan yasama
organı üyelerinin seçildikleri dönemler itibariyle kısa özgeçmişlerini içermektedir. Albüm, 1920-1950
tarihleri arasındaki I.–VIII. Yasama Dönemi milletvekillerinin özgeçmişlerini kapsayan I. Cilt; 1950-1980
tarihleri arasındaki IX.–XVI. Yasama Dönemi milletvekillerinin özgeçmişlerini kapsayan II Cilt; 1983-
2010 tarihleri arasındaki XVII.–XXIII. Yasama Dönemi milletvekillerinin özgeçmişlerini kapsayan III. Cilt
ile Cumhuriyet Senatosu Üyeleri, Millî Birlik Komitesi ile Temsilciler Meclisinin oluşturduğu Kurucu
Meclis Üyeleri ve Milli Güvenlik Konseyi ile Danışma Meclisinin oluşturduğu Kurucu Meclis Üyelerinin
özgeçmişlerinin yer aldığı IV. Ciltten oluşmaktadır.
1961-1980 tarihleri arasındaki Millet Meclisi 5 yasama dönemi,TBMM Genel Kurulunun 02.03.1984
tarihli 41. birleşiminde alınan karar gereğince, önceki XI dönemin devamı olarak sayılmış ve 1983
tarihinden sonraki dönemler XVII’den başlayarak numaralandırılmıştır. Söz konusu 5 dönem, 1960 yılına
kadar gelen XI yasama döneminin de eklenmesiyle yeniden dönem numarası almıştır. Bu nedenle 1961
tarihinden sonraki dönem ibarelerinin yanına kesintisiz devam niteliğinde olan numaralar parantez
içerisinde XII’den başlayarak yazılmıştır.
Albümde yer alan yasama organı üyelerinin belirlenmesinde, sicil kütüklerine işlenmiş olmaları esas
alınmıştır. Meclise katılmadan veya katıldıktan sonra üyelikleri düşenlerden sicil kütüklerine işlenmiş
olanların erişilebilmiş bilgileri ve fotoğrafları bu yayında yer almıştır.
1920-1960 tarihleri arasında 11 yasama döneminde 4.990 milletvekili; 1961-2007 tarihleri arasında
12 yasama döneminde 5.780 milletvekili olmak üzere toplam 10.770 milletvekili; 1961-1980 tarihleri
arasında 496 Cumhuriyet Senatosu Üyesi; 1960-1961 tarihleri arasında 38 Milli Birlik Komitesi Üyesi ve
280 Temsilciler Meclisi üyesi olmak üzere toplam 318 Kurucu Meclis Üyesi; 1980-1983 tarihleri arasında 5
Milli Güvenlik Konseyi Üyesi ve 163 Danışma Meclisi Üyesi olmak üzere toplam 168 Kurucu Meclis Üyesi
görev yapmıştır. Yasama dönemlerinin tamamının toplam üye sayısı 11.752’dir.
Milletvekillerinin özgeçmişleri seçildikleri döneme göre düzenlenmiştir. Cumhuriyet Senatosu
Seçimlerinin A, B, C grubu iller ile kurada belirlenen iller için 1961-1980 tarihleri arasında 19 kez seçim/
atama yapılması nedeniyle, tekrarlardan kaçınmak amacıyla kişilerin özgeçmiş bilgileri ilk seçildikleri
dönem esas alınarak verilmiştir. Ancak Cumhuriyet Senatosu üyeliğinde bulunanlardan 1981-1983
tarihleri arasında Danışma Meclisi üyesi ve 1983 tarihinden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinde
milletvekili olanların ya da dışarıdan bakanlar kurulu üyeliğinde bulunanların özgeçmiş bilgilerinde
sonraki tarihlere ilişkin bilgilere yer verilmemiş ve özgeçmiş bilgilerinin Cumhuriyet Senatosu seçim/
atanma tarihlerine göre olması amaçlanmıştır.
TBMM’nin ilk yasama dönemlerinde pek çok üyenin isimlerinin, sicil kütükleri, tutanaklar, mazbatalar,
özlük dosyalarında yer alan belgeler ile vukuatlı nüfus kayıt örneklerindeki isimleriyle farklılık gösterdikleri
saptanmıştır. Kişilerin kendi beyanları ile kurumlarla yapılan yazışmalarda edinilen resmi bilgilerin de
çeliştiği gözlemlenmiştir. Bazı üyelerin değişik tarihler taşıyan vukuatlı nüfus kayıt örneklerinde yer alan
bilgilerinin de farklı olduğu belirlenmiştir. İsimlerde tespit edilen bu farklılıkların yanı sıra doğum tarihi
ve yeri, anne ve baba adları ile ölüm tarihlerinde de farklılıklar tespit edilmiştir. Bilgilerdeki farklılığı
gidermek amacıyla Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün MERNİS veri tabanından tüm
üyelere ait nüfus kayıt örnekleri ve vukuatlı nüfus kayıt örnekleri çıkarılmıştır. Doğrudan nüfus bilgisine
ulaşılamayan üyelerin eş ve çocuklarının nüfus kayıtlarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Sonuç alınmaması
durumunda ise kardeşlerin nüfus kayıtları incelenmiş ve doğru bilgiye ulaşmaya çalışılmıştır.
VIII IX
TBMM Albümü
Özellikle TBMM’nin ilk dönemlerinde mazbatalarda, özgeçmiş formlarında, tutanaklarda, kurum
ve kuruluşlarla yapılan yazışmalarda geçen isimlerle, dönem ad (isim) defterlerindeki isimler arasında
ortaklık bulunmaması nedeniyle yasama organı üyelerinin albümde yer alan isimleri, yasama
çalışmalarında kullandıkları isimler olmuştur. Birden fazla yasama dönemi ve meclislerinde görev
yapanların bir bölümünün yasama dönemlerinde de farklı isimler kullanması nedeniyle isimlerin aynı
şahsa ait olduğunun anlaşılması için dipnotlarda açıklama yapılmıştır. Vukuatlı nüfus kayıt örneklerinde
yer alan isimler ise parantez içerisinde verilmiştir. Ancak değişik tarihli vukuatlı nüfus kayıt örneklerindeki
bilgilerin farklı olduğu durumlarda açıklayıcı bilgiler dipnotlara konulmuştur. Medeni durum ve çocuk
sayılarına ilişkin bilgiler ise dönem tarihine göre yazılmış, vefat eden çocuklar da bu sayıya dahil
edilmiştir.
Ancak, bugünkü sınırlarımız dışında kalan yerlerde doğduğu ve bir çok belge ile kesinleşen kişilerin
doğum yeri bilgileri, kayıtlarımızdaki şekliyle verilmiş, nüfus kayıtlarına sınırlarımız içerisinde yerleşilen
yer olarak geçtiği saptanan doğum yeri bilgileri ise dipnotta aktarılmıştır.
Ölüm tarihi, özgeçmiş bilgisi altında verilmiştir. Ölüm tarihlerine ilişkin farklı tarih ve kayıtlar
dipnotlarda açıklanmıştır. Yine yasama dönemi içerisinde vefat edenlerin ölüm tarihleri, vukuatlı
nüfus kayıt örnekleriyle farklılık gösteriyorsa Başbakanlık tezkereleri esas alınmış, vukuatlı nüfus kayıt
örneklerindeki bilgi ise dipnotta gösterilmiştir.
Meclise katılmayan üyelerle, meclise katılmış olmasına rağmen kayıtlarımızda herhangi bir bilgi
ve belgesi bulunmayan üyelerin bir çoğunun nüfus kayıtlarına ulaşılamamıştır. Bu üyelere ilişkin
araştırmalarda kendilerinin ya da bir yakınlarının nüfus kayıt bilgileri araştırılmış ancak bazılarının
kayıtlarının kapalı olduğu bilgisine ulaşılmış bazılarının ise nüfus kütüklerinin yandığı saptanmıştır.
Yasama Organlarında görev yapan 6651 kişinin nüfus kayıt örnekleri taranmış ve yukarıda
belirtilenlerin dışında kalanların tamamına yakınının vukuatlı nüfus kayıt örnekleri çıkarılmıştır.
Böylelikle kurumumuz arşivi hem zenginleşmiş hem de farklı bilgilerin yanı sıra hicrî, rumî ve miladî
tarih dönüşümündeki yanlışlar giderilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma dikkat isteyen uzun bir süreç olmuş,
albümün hazırlanmasında katkısı olanların büyük bir kısmı bu işe emek harcamıştır.
I. ve II. Yasama Döneminde postnişin, tarikat şeyhi, şıh, hafız ve hoca gibi unvanlar, özgeçmiş
bilgilerinde yer almıştır. Tekke ve zaviyelerin kapatılması ve bu unvanların kaldırılmasından sonra
(30/11/1925), III. Yasama Döneminden itibaren sadece isimler yazılmıştır. Yine soyadı kanunun kabul
edildiği 21/06/1934 tarihini izleyen V. Yasama Döneminden sonra hafız, hoca, bey, efendi, ağa, paşa gibi
isimlerin önünde ve sonunda yer alan unvanlar ile doktor, avukat, hakim, bakteriyolog gibi meslekleri
belirten unvanlar belirtilmemiştir.
Çok partili hayata geçilen 1946 tarihine kadar isimlerin altına parti adı girilmemiştir. Tek partili siyasi
hayatın olduğu dönemlerde sırasıyla Halk Fırkası (1923), Cumhuriyet Halk Fırkası (1924) ve Cumhuriyet
Halk Partisi adını alan partinin üyelerinin adlarının altında parti ismi yazılmamıştır. Ancak çok partili
siyasi yaşama geçişinin denendiği 1924 yılında kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile 1930 yılında
kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası üyelerinin parti bilgisi isimlerin altında belirtilmiştir. Yine IV.,V., ve VI.
Yasama Dönemlerinde Cumhuriyet Halk Partisinden seçilen müstakillerin isim listesi ilgili dönemlerin
başında yer almıştır. Yasama dönemlerine göre parlamentoda bulunan siyasi partilerin isimlerinin
kısaltmalarına, dönemleri kapsayan cildin başında yer verilmiştir.
Yasama organı üyelerinin seçildikleri tarihte üyesi bulundukları parti bilgilerinin, seçim mazbatalarında
olması nedeniyle ilk aşamada tüm mazbatalar incelenmiştir. Bu aşamayı özlük dosyalarındaki parti
değişikliklerine ilişkin belgeler ile farklı birimlerde bulunan ilgili belgelerin bilgisayar ortamına aktarılması
izlemiştir. Daha sonra ise parlamenterlerin tarih sırasıyla üyesi bulundukları siyasi partilere ilişkin bir veri
tabanı oluşturulmuştur.
X XI