TÜRK TİYATROSU'NDA AÇIK BİÇİM ÜZERİNE İKİ OYUN İNCELEMESİ Amin SAADATI Yüksek ...

101 Pages·2015·0.95 MB·Turkish

TÜRK TİYATROSU’NDA AÇIK BİÇİM ÜZERİNE İKİ
OYUN İNCELEMESİ
Amin SAADATI
Yüksek Lisans Tezi
Sahne Sanatları
Anasanat Dalı
Prof. Dr. Pınar ARAS
2015
Her Hakkı Saklıdır
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SAHNE SANATLARI ANASANAT DALI
Amin SAADATI
TÜRK TİYATROSU’NDA AÇIK BİÇİM ÜZERİNE İKİ OYUN İNCELEMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TEZ YÖNETİCİSİ
Prof. Dr. Pınar ARAS
ERZURUM-2015
TEZ BEYAN FORMU
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE
Atatürk Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliğine göre
hazırlamış olduğum “Türk Tiyatrosu’nda Açık Biçim Üzerine İki Oyun İncelemesi” adlı
tezin/raporun tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi
taahhüt eder, tezimin kağıt ve elektronik kopyalarının Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi
onaylarım.
Lisansüstü Eğitim-Öğretim yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca gereğinin
yapılmasını arz ederim. Tezimin/Raporumun tamamı her yerden erişime açılabilir.
Tezim sadece Atatürk Üniversitesi yerleşkelerinden erişime açılabilir.
Tezimin/Raporumun …… yıl süreyle erişime açılmasını istemiyorum.
Bu sürenin sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım takdirde,
tezimin/raporumun tamamı her yerden erişime açılabilir.

…/…/2015
Amin SAADATI
TEZ KABUL TUTANAĞI
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE
Prof. Dr. Pınar ARAS danışmanlığında, Amin SAADATI tarafından hazırlanan bu
çalışma ........./......../........ tarihinde aşağıdaki jüri tarafından. Sahne Sanatları Anabilim
Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Başkan : ………………….. İmza: …………………..
Jüri Üyesi : ………………….. İmza: …………………..
Jüri Üyesi : ………………….. İmza: …………………..
Jüri Üyesi : ………………….. İmza: …………………..
Jüri Üyesi : ………………….. İmza: …………………..
Yukarıdaki imzalar adı geçen öğretim üyelerine aittir.

…. /……/…….
Prof. Dr. Mustafa YILDIRIM
Enstitü Müdürü
I
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ÖZET ................................................................................................................................ II
ABSTRACT .................................................................................................................... III
KISALTMALAR ............................................................................................................ IV
ÖN SÖZ ............................................................................................................................. V
GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM
1.1. GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU VE GENEL ÖZELLİKLERİ.................. 6
1.2. ORTA OYUN ........................................................................................................... 14
1.3. ORTA OYUNUNDA DEKOR VE AKSESUAR .................................................. 19

İKİNCİ BÖLÜM
2.1. İLK TÜRKÇE OYUNLARI ................................................................................... 24
2.2. TÜRK TİYATROSU ÜZERİNE TEZLER .......................................................... 26
2.3. DOĞU’DAN BİR MEKAN VE AÇIK BİÇİM ÖRNEĞİ: TAZİYE .................. 30
2.4. TİYATRODA AÇIK BİÇİM VE TÜRK TİYATROSUNDAKİ ÖNEMİ ......... 34
2.5. AÇIK BİÇİMDE DİL ............................................................................................. 46
2.6. TAKLİD ................................................................................................................... 54
2.7. MÜZİK VE DANS KULLANIMI .......................................................................... 60

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3.1. GÖZLERİMİ KAPARIM VAZİFEMİ YAPARIM ............................................. 70
3.2. AYAK BACAK FABRİKASI ................................................................................. 82

SONUÇ ............................................................................................................................ 88
KAYNAKÇA .................................................................................................................. 90
ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................... 92
II
ÖZET
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TÜRK TİYATROSU’NDA AÇIK BİÇİM ÜZERİNE İKİ OYUN İNCELEMESİ
Amin SAADATİ
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Pınar ARAS
2015, 92 Sayfa
Jüri: Prof. Dr. Pınar ARAS
Doç. Dr. Süreyya TEMEL
Yrd. Doç. Dr. Melehat ÇEVİK
Bu tezimi tiyatro sanatına gönül vermiş tiyatro emekçilerine adıyorum. Bu tez üç
ana bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölümde; Geleneksel Türk Tiyatrosu ve genel özellikleri ele alınmıştır. Bu
başlık altında Geleneksel Nedir? sorusu irdelenerek bu zamana kadar yazılan ve oynanan
geleneksel oyunlar incelenmeye çalışılmıştır. Bunun yanı sıra Geleneksel Türk
Tiyatrosu’nda Orta Oyunu ve Orta Oyunu’nda Dekor ve Aksesuarlar araştırılarak elde
edilen bulgular ortaya konulmuştur.
İkinci bölüm ise yedi başlıktan oluşmaktadır. Burada daha çok Açık Biçim üzerinde
durulmuş ve bu konu hakkında yapılan incelemeler sunulmuştur. Bu bölümün alt başlıkları
şu şekildedir: İlk Türkçe Oyunlar, Türk Tiyatrosu Üzerine Yazılan Tezler, Doğudan Bir
Mekan ve Açık Biçim Örneği: (Taziye), Tiyatroda Açık Biçim ve Türk Tiyatrosundaki
Önemi, Açık Biçimde Dil, Taklid, Müzik ve Dans Kullanımı’dır.
Üçüncü ve son bölümde ise Türk Tiyatrosu’ndan seçilen iki önemli oyunun açık
biçim üzerinden yapılan incelemesi yer almaktadır. Bu oyunlardan ilki Haldun Taner’in
Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım adlı oyunu, diğeri ise Sermet Çağan’ın Ayak Bacak
Fabrikası adlı oyunudur.
Her ne kadar sürç-ü lisan ettiysek of ola.
Anahtar Kelimeler: Geleneksel, Açık Biçim, Taziye, Gözlerimi Kaparım Vazifami
Yaparım, Ayak Bacak Fabrikası.
III

ABSTRACT
MASTER DESSERTATION (M.A)
SCREENING TWO PLAYS UPON TURKISH FREE FORMAT THEATRE
Amin SAADATİ
Advisor: Prof. Dr. Pınar ARAS
2015, 92 page
Jury: Prof. Dr. Pınar ARAS
Assoc. Prof. Dr. Süreyya TEMEL
Assist. Prof. Dr. Melehat ÇEVİK

I devote this thesis to all of the proletarians of theatre who set their heart in this
way.This thesis consist of three main chapters.
First title of first chapter is ascribed on: Explanation of Turkish Traditional Public
Theatre, What is Tradition?, and The list of currently known traditional plays. The second
title of the first chapter, describe “Middle Play under the title of Traditional Plays”. We also
try to investigate and present decore, scene, and accessory that is related to Middel Play.
We collect the second chapter under seven titles. This chapter generally is about
“Free Format Theater”. First title of second chapter is about “Early Turk Plays”. Second
title of second chapter is a short explanation about the thesis that have done upon Turkish
theater. The third title of second chapter is a sample of Eastern Outer Space and Free
Format: Condolence. The fourth title of second chapter is about the Free Format in Theatre
and its importance in Turkish theatre. The fifth title of second chapter presents “Speech in
Free Format”. The sixth title of this chapter focuses on “Imitation and Mimic in Free
Format”. The last part of this chapter explains about the “Rules of Dance and Music in Free
Format”.
The third chapter that is also the last chapter of this study consists of two parts. In this
chapter we are analyzing and screening two plays on free format. The first title of third
chapter is analyzing Haldun Taner’s play, named “Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım”.
The second title of third chapter is analyzing Sermet Çağan’s play, named; “Ayak Bacak
Fabrikası”.
Excuse us for the misstatements!
Key Words: Tradition, Free Format, Condolence, Gözlerimi Kaparım Vazifami Yaparım,
Ayak Bacak Fabrikası.
IV
KISALTMALAR
Bkz. : Bakınız
Çev : Çeviren
s. : Sayfa
ss. : Sayfaları Arası
S : Sayı
V
ÖNSÖZ
Geleneksel Türk Tiyatrosu, gerek gölge oyunu, gerek orta oyunu, gerek meddah
temsillerinde yıllar sonra yine Türk tiyatrosunun yazılı metinlerinde biçimsel olarak
fazlasıyla esin kaynağı olmuş ve batılı görüşün dramatik unsurlarını içermediği
gerekçesiyle tiyatro olarak görülmemiş gelenekseli hakettiği yere taşımıştır. Orta oyunu
doğal bir refleks gibi geliştirdiği Açık Biçimle tiyatroyu interakttif bir hale getirerek
toplumun ilgisini çekmeyi başarmıştır. Yalnız tiyatro için değil fakat bütün sanat ve
edebiyat dallarında ulusal'ı arar ve tanımlarken eski Osmanlı sanat ve edebiyatının ortaklaşa
yapı ve üslup özelliklerinin araştırılması, geleneksel kaynakların incelenmesi
gerekmektedir. Bu önemli yapı özelliklerinden birisi de 'Açık Biçim'dir. Bu kavram estetik
bir konu olarak bugün Avrupa sanat ve edebiyatı için incelenmiş ve incelenmektedir. 'Açık
Biçim' genellikle sanat ve edebiyat açısından özellikle bu yazının konusu olarak tiyatro
açısından bizi çok yakından ilgilendirmektedir.
Bu tezde Tiyatroda Açık Biçim konusu detaylı bir şekilde ele alınmış ve bunun
örneklerini sunan Türk Tiyatrosu’ndan iki önemli oyun seçilerek incelenmiştir. Buradan
yola çıkarak Türk Tiyatrosu’ndaki arayış ve çabaların temelinde, geleneksel tiyatromuzun
biçimsel zenginlikleri ile Batı Tiyatrosu’nun entelektüel ve teknik yaklaşımlarını
buluşturma eyleminin yer aldığını söylemek mümkündür.
Bu çalışmamda bana yardımcı olan en başta danışmanım Prof. Dr. Pınar ARAS
olmak üzere, bölüm hocalarımızdan Doç. Süreyya TEMEL, Yard. Doç. Dr. Bünyamin
AYDEMİR ve Araştırma Görevlisi Tamer TEMEL’e sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Ayrıca tezimi yazarken bana destek olan ve çalışmam boyunca yardımını esirgemeyen
aileme ve arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilirim.

Erzurum – 2015 Amin SAADATİ
1
GİRİŞ
Türk Tiyatrosu dünya tiyatrosu gibi yazılı metinlerlerle bir tarih oluşturma şansını
elde edememiştir. Bundan dolayı biçimsel özellikleri açısından kendisinden yüzlerce yıl
sonra dünyada isim yapan ve benzer niteliklere sahip olan akımların öncüsü olamamıştır.
Bunun sebebi Türk Tiyatrosunun batılı eserler gibi alışılmış bir çerçevede olmayışı mıdır?
“Bilmemek ne kötü şeydir. Tiyatro işini yüzyıllardan beri başaramadık. Çünkü tiyatro
nedir, ne değildir bir türlü bilemedik. Sahneyi kurum, kuralı kanun, göreneği gelenek
sandık. Avrupa’nın yaratıcı dehasını değil, parlak gösterilerini benimsemeye yeltendik.
Başaramadık, çünkü Batı Tiyatrosu’nun dehasını, yaratıcı özünü, ne yazık ki bir türlü
benimseyemedik. Bizden önce gelenler, karagözcüler, meddahlar, sohbet oyuncuları ve
tuluatçılar kabuk yerine özü, dış yerine içi, kalıp yerine canı, ölü yerine diriyi
yakalayabildikleri için Batı’sız ve Avrupa’sızca eşsiz ve orijinal yaratım örnekleri
sergilediler”1
Baltacıoğlu’nun bahsettiği değerli ustalarla konuşup bilgi alışverişinde bulunma
olanağı bile kalmamıştır. Türk tiyatrosu değişimi ve gelişimi Batı tiyatrosunun etkisi ile
şekillenmiş olan modern Türk tiyatrosunda aramıştır; fakat üslup yaratıcı dehadan çok uzak
kalmıştır. Yaratıcılığın izlerini taşıyan, dramatik söze dayalı geleneksel türlerden meddah
meddahlık, hikayeleri ya da efsaneleri, kişilerini oynayarak anlatma sanatıdır. Türklerde
Orta Asya'dan bu yana var olan hikaye anlatma geleneğinin İslam kültüründeki benzer
gelenekle birleşmesiyle gelişir, son biçimini 16. yüzyılda kahvehanelerin açılmasıyla alır.
Anlatma sanatı olmasıyla diğer türlerden ayrılırken, ona dramatik nitelik kazandıran anlatı
özellikleridir. Bu tek kişilik tiyatroda anlatılan konunun kaynağı sınırsızdır. Tek bir konu
ya da belli bir organik bağ içinde anlatmak zorunda değildir.
Geleneksel Türk Tiyatrosu, gerek gölge oyunu, gerek orta oyunu, gerek meddah
temsillerinde yıllar sonra yine türk tiyatrosunun yazılı metinlerinde biçimsel olarak
fazlasıyla esin kaynağı olmuş ve batılı görüşün dramatik unsurlarını içermediği

1 Tekerek. Nurhan, Geleneksel türk tiyatro ve Açık biçim, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/186/1450.pdf