türk siyasal hayatının karikatür üzerinden analizi: akbaba dergisi örneği

143 Pages·2011·9.59 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SOSYOLOJİ ANA BİLİM DALI
SOSYOLOJİ BİLİM DALI

TÜRK SİYASAL HAYATININ KARİKATÜR ÜZERİNDEN
ANALİZİ: AKBABA DERGİSİ ÖRNEĞİ

Hale ÖĞDÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman
Doç. Dr. Ramazan YELKEN

Konya- 2011

ÖNSÖZ
Tarih, inceleme uğraşı içinde insana çok geniş bir kaynakça sunar. Literatürde ise,
tarihsel incelemeye dair pek çok materyal bulunur. Bunlar makale, deneme, dizin, belgesel,
film, fotoğraf, resim vb. pek çok yazılı, sözlü ya da görsel sunumlardır. Yazılı metin
haricinde görsel kaynaklar arasında bir mizah türü olan karikatür çok eski yıllara dayanan
tarihiyle dergi ve ya gazetelerde yerini almış ve bir nokta da olmazsa olmaz durumu gelmiştir.
Bu noktada karikatür gülmece unsurunu eleştiri unsuruyla birleştirerek okurla farklı bir
anlaşma dili sağlamıştır. Ben bu çalışmamda tarihi araştırmayı karikatürle harmanlayarak,
Türkiye tarihini karikatürlerle sunmaya çalıştım. Kaynak olarak da, Türkiye’de en uzun yayın
süresine sahip mizah ve siyasi dergisi Akbaba’dan yararlandım. Çalışmamın amacı Akbaba
Dergisi yayın süresince Türkiye siyasetini incelemek oldu. Karikatür dendiğinde eleştiri
oklarının yoğunluklu olan siyasette birleşmesi çalışmanın Türk Siyaseti açısından yararlı ve
farklı bir bakış açısı getirdiğini düşünüyorum. Bu anlamda sosyal bilimlerde böyle bir
çalışmanın yararlı olmasını diliyorum. Öncelikle çalışmanın başlama, sürdürme ve bitirme
sürecinde görüşleriyle katkıda bulunan bu anlamda desteğini her zaman gördüğüm değerli
hocam Doç. Dr. Ramazan Yelken’ e teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca tez sürecinde önemli
fikirleriyle çalışmaya ışık verdiği için Dr. Mehmet Ali Aydemir’e teşekkürü bir borç bilirim.
Ve tez sürecinde yanımda olan aileme ve arkadaşlarıma da teşekkür ederim. Çalışmamın tüm
ilgililere yardımcı olmasını dilerim.

HALE ÖĞDÜ
1
GİRİŞ………………………………………………………………………………4-7
BİRİNCİ BÖLÜM
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ………………………………………………………….8
1.1.Araştırmanın Amacı…………………………………………………….9
1.2.Araştırmanın Önemi……………………………………………… 9-10
1.3.Sınırlılıklar, Araştırma Evreni………………………………………10
1.4.Bilgi Toplama………………………………………………… ………10
İKİNCİ BÖLÜM
KARİKATÜR KAVRAMI………………………………………………………...11
2.1.Çizgi Dili………………………………………………………………..11
2.1.1. Dil ve Düşünce – Anlam…………………………………….11-12
2.1.2. Çizgi Dili ve İmge……………………………………………12-15
2.2. Karikatürün Nedir ve Neyi Anlatır, Amaçlar?...................................15
2.2.1. Karikatür Sözcüğü………………………………………...15-16
2.2.2. Karikatür Neyi Anlatıyor…………………………………16-18
2.2.3.Karikatürün Anlam Kazanımı- Gülmece- Eleştiri………...18-19
2.3. Siyaset ve Karikatür…………………………………………………..20
2.3.1. Siyaset ve Karikatür İlişkisi - Siyasal Karikatür…………20-21
2.3.2. Siyasal Karikatür Neden Var……………………………..21-23
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
CUMHURİYET ÖNCESİ KARİKATÜR VE AKBABA DERGİSİ…………...24
3.1.Tanzimat - Meşrutiyet Döneminin Karikatür Seyri……………...24-28
3.2.Kurtuluş Savaşı Döneminin Karikatür Seyri….…………….........28-30
3.3.Aydede’den Akbaba’ya…………………………………………….30-31
3.4. Akbaba Dergisi……………………………………………………..31-35
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AKBABA YAYIN HAYATI VE TÜRKİYE SİYASAL HAYATI………….......36
4.1. 1923- 1945 Arası Türkiye Siyaseti ve Akbaba……………………….37
4.1.1.Cumhuriyet Rejiminin Oluşum Çalışmaları 1923- 1930……...37
4.1.1.1. Lozan’dan Cumhuriyete……………………………...37-38
2
4.1.1.2. Yeni Rejim’e Kalanlar…………………………………38-41
4.1.2. 1930- 1940 Arası Türkiye Siyaseti ve Akbaba………………...41
4.1.2.1. Cumhuriyet Halk Fırkası Dönemi…………………….41-42
4.1.2.2. 1929 Bunalım ve Türkiye Üzerine
Düşünülen Politikalar………………………………………………………...42-43
4.1.2.3. Soyadı Kanunu, Türk Dili Kurumu ve Oluşan
Değişimler……………………………………………………………………….43-47
4.1.2.4. 1933 Seçimleri ve Seçme Seçilme Hakkı……………...48-49
4.1.2.5. İkinci Dünya Savaşı’nın Başlama Nedenleri ve Dünya
Barışına Özlem………………………………………………………………….50-55
4.1.3. İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye (1939- 1945) ve Akbaba…….55
4.1.3.1. Takvimin Değişimi……………………………………..55-58
4.1.3.2. Ekonomik Sancı- Karaborsa ve Varlık Vergisi………58-63
4.1.3.3. Kalemlerin Kısıtlanması, Dış Siyaset…………………64-67
4.2. 1945- 1950 Arası Türkiye Siyaseti ve Akbaba………………............68
4.2.1. Savaşın Bitmesi ve İç İlişkiler……………………………….68-69
4.2.2. Siyasi katılım ve Halk tepkileri……………………………..69-71
4.2.3. Dünya Gündemleri……………………………………………...72
4.2.4. Çok Partili Düzene Geçiş ve Oluşan Eğilimler…………….73-79
4.3. 1950- 1960 Arası Türkiye Siyaseti ve Akbaba……………………….80
4.3.1. Değişen Akbaba Tutumu……………………………………….80
4.3.2. İktidar Çekişmesi- Hükümet ve Muhalefet ilişkisi………..80-83
4.3.3. Harpler ve Götürdükleri –Sonuç-……… ………………........ 84
4.3.4. Basın Özgürlüğü…….……………...….…………………….85-87
4.3.5.1954 Seçimleri – -Genel Seçim-………….…………………..87-91
4.3.6.1957 Seçimleri – Muhalefetin Birleşmesi….………………..91-93
4.3.7.Ekonomik Durum ve Vatandaşa Yansıyışları……………...93-95
4.3.8.Tarihe Yazılanlar………………………………………….... 95-96
4.4. 1960 ve 1970’li Yıllar- Türkiye Siyaseti ve Akbaba…………………96
4.4.1. 27 Mayıs 1960 Askeri Darbe………………………………96-101
4.4.2. 1961 Anayasası ve Geçiş Dönemi (1961- 1965) –
KoalisyonDönemi………………………..……………………………………….102
3
4.4.2.1. 1961 Anayasası………… ………………………...102-103
4.4.2.2. Koalisyon Dönem…………………………………104-109
4.4.3.Demirel Dönemi (1965- 1971)………….………………….109-110
4.4.3.1 Ekonomik Durum………………………………….110-113
4.4.3.2.AF Yasası…………………………………………...113-114
4.4.3.3. Öğrenci Hareketleri – Boykot ve Çatışmalar……114-117
4.4.3.4.1969 Seçimine Doğru – Seçim Vaatleri ve Daha
Fazlası………………………………………………………………………..118-122
4.4.4. 1973 Seçimleri……………………………………………….…123
4.4.4.1. Muhtıra ve Daha Sonrası ……………………… ..123-125
Sonuç………………………………………………………………………… 126-129
Kaynakça…………………………………………………………………… .130-135
Özgeçmiş…………………………………………………………………………..136
4
GİRİŞ
Mizah, her dönemde zamanı etkileyen ve toplumsal hayatı dikkatle izleyen bir
alan olarak karşımıza çıkar. Bu çerçevede mizah türlerini incelemek, tanımak sosyal
alan için yeni tanımlamalar oluşturur. Mizah türlerinden karikatür ise kendine özgü
mecrasını oturtmayı başarmış ve inceleme alanı önemli bir kaynak niteliğine
erişmiştir. Sosyolojik analizlerin yapılabilmesi adına diğerlerine nazaran karikatür
daha yeni bir kaynaktır. Karikatürün çok köklü bir geçmişe sahip olması ise
karikatürün genel durumundan kaynaklanır. Her dönemin yapısına özgü bir gösterge
olarak karikatür, zaman ve mekan ölçütünde değişen ve o zamanı mekanı yansıtması
açısından bir kılıf gibidir. Akbaba dergisi 50 yıllık yayın hayatı içerisinde Türkiye’ye
özgü ya da Türkiye’ye ait yansımaları sunarken özgülüğünü kazanmış ve bu anlamda
karikatürler sosyolojik analizleri içermiştir. Karikatür ve siyaset ilişkisi ise bu
anlamda daha çok kaynak oluşturmuştur. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren hızlı
ve farklı dönüşümler yaşayan Türkiye siyasetinin dönüşümlerini karikatür
aracılığıyla tekrar görebilmek adına Akbaba dergisi en doğru seçim olmuştur.
Çalışmamız ise bu çerçevede başlamıştır. İkinci ve üçüncü bölümler daha çok
karikatürün anlam içeriğiyle ilgili olup dördüncü bölüm Akbaba dergisi karikatürleri
ve siyasi alandaki gelişmelerle beraber oluşmuştur. Karikatürlerin ele alınan konuyla
paralellik oluşturması önemlidir. Ancak Akbaba dergisi söz konusu olduğunda
iktidar odaklı bir yönelim izlemiştir. Özellikle Akbaba’nın ortaya çıkış dönemi ve
Akbaba’yı oluşturan kadro itibariyle, yapılan işlerde tutumların önemi artmıştır.
Çalışma konumuz amaçları itibariyle bu tutumun gözlenmesi ve Akbaba
karikatürlerinin neleri sunduğuyla ilgilidir.
Çalışmanın bölümlerini biraz özetlemek gerekirse tezin birinci bölümü yöntem
kısmından oluşmaktadır. Araştırmanın amaç ve önemi, sınırlılıkları ve nelerin
kaynak edildiği sunulmaktadır. Araştırmanın amacı ve öneminin sağlam olması
sınırlılıkları ve nelerin toplanıp analiz edileceğine ışıklık getirmektedir. Yöntem
konusu, içerik analizinden yararlanma isteğini belirtmede kararlaştırılan amaca
bağlıdır.