türk, rus ve ermeni edebiyatlarında ermeni imgesi

219 Pages·2013·1.36 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ERMENİ DİLİ VE KÜLTÜRÜ
ANABİLİM DALI

TÜRK, RUS VE ERMENİ EDEBİYATLARINDA
ERMENİ İMGESİ

Yüksek Lisans Tezi

Gülsün YILMAZ GÖKKİS

Ankara–2013
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ERMENİ DİLİ VE KÜLTÜRÜ
ANABİLİM DALI

TÜRK, RUS VE ERMENİ EDEBİYATLARINDA
ERMENİ İMGESİ

Yüksek Lisans Tezi

Gülsün YILMAZ GÖKKİS

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Birsen KARACA

Ankara–2013
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ERMENİ DİLİ VE KÜLTÜRÜ
ANABİLİM DALI

TÜRK, RUS VE ERMENİ EDEBİYATLARINDA
ERMENİ İMGESİ

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Birsen KARACA

Tez Jürisi Üyeleri

Adı ve Soyadı İmza

….…………………………. ….………………………….
…………………………….. ……………………………..
…………………………….. ……………………………..
….…………………………. ……………………………..
….…………………………. ……………………………..

Tez Sınavı Tarihi: 25.12.2013

ii
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış
ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin
gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı
ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (……/……/2013)

Tezi Hazırlayan Öğrencinin
Adı ve Soyadı

Gülsün YILMAZ GÖKKİS

İmzası

………………………………………

iii
İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ....................................................................................................... iv
ÖNSÖZ ................................................................................................................... viii
GİRİŞ ........................................................................................................................ 1
1. BÖLÜM: KURAMSAL ÇERÇEVE .............................................................. 6
1.1. İMGE ARAŞTIRMALARI ÜZERİNE ...................................................... 6
1.1.1. İmge Nedir? ..................................................................................... 6
1.1.2. İmge Araştırmaları mı, İmgebilim mi? .......................................... 17
1.1.3. İmge Çalışmaları Üzerine Yapılmış Olan Tezlerin Durumu ......... 19
1.1.4. Alımlama Estetiği/Rezeption Estetiği ........................................... 23
1.1.5. Karşılaştırmalı Edebiyat Biliminin Araştırma Konusu Olarak
İmge ............................................................................................... 25
2. BÖLÜM: ESERLERİN ANALİZİ ................................................................ 30
2.1. TÜRK EDEBİYATINDA ERMENİ İMGESİ ........................................... 30
2.1.1. Tarihçe ........................................................................................... 30
2.1.2. Ahmet Midhat Efendi ( 1844-1912 ) ............................................. 37
2.1.2.1. Ahmet Midhat Efendi’nin Yaşamı ve Sanatı .................. 37
2.1.2.2. Ahmet Midhat Efendi’nin Ermeni İmgesi
Bağlamında İnceleyeceğimiz Eserleri: ............................ 40
a. Müşahedat .................................................................... 40
b. Karnaval ...................................................................... 44
2.1.2.3. Ahmet Midhat Efendi’nin Ermenileri Yan
Karakterler Olarak İşlediği Eserleri ................................ 47
iv
a. Felatun Bey ile Rakım Efendi ..................................... 47
b. “Bir Fitnekar” ............................................................. 49
c. “Para” ......................................................................... 49
d. “Bekarlık Sultanlık Mı Dedin?” ................................. 49
e. Dürdane Hanım .......................................................... 50
f. Jöntürk ........................................................................ 50
2.1.3. Ömer Seyfettin ( 1884-1920) ......................................................... 53
2.1.3.1. Ömer Seyfettin’in Yaşamı ve Sanatı ............................... 53
2.1.3.2. Ömer Seyfettin’nin Ermeni İmgesi Bağlamında
İnceleyeceğimiz Eserleri ................................................. 58
a. Bir Ermeni Gencin Hatıraları (Ashab-ı Kehfimiz) ...... 58
2.1.4. Bedri Rahmi Eyüboğlu (1913-1975) ............................................. 71
2.1.4.1. Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun Yaşamı ve Sanatı ............... 71
2.1.4.2. Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun Ermeni İmgesi
Bağlamında İnceleyeceğimiz Eserleri ............................. 76
a. “Karadut” ..................................................................... 76
a.1. “Karadut” Şiirindeki Mari Gerekmezyan
Kimdir? ................................................................ 78
a.2. Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun “Karadut” ve
Ermeni İmgesini İncelediği Diğer Şiirlerinin
Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi ...................... 80
2.1.5. Elif Şafak (1971-) .......................................................................... 86
2.1.5.1. Elif Şafak’ın Yaşamı ve Sanatı ....................................... 86
v
2.1.5.2. Elif Şafak’ın Ermeni İmgesi Bağlamında
İnceleyeceğimiz Eserleri ................................................. 92
a. Baba ve Piç ................................................................. 92
2.2. RUS EDEBİYATINDA ERMENİ İMGESİ ............................................ 105
2.2.1. Tarihçe ......................................................................................... 105
2.2.2. Aleksandr Sergeyeviç Puşkin (1799-1837) ................................. 114
2.2.2.1. Aleksandr Sergeyeviç Puşkin’in Yaşamı ve Sanatı ...... 114
2.2.2.2. Aleksandr Sergeyeviç Puşkin’in Ermeni İmgesi
Bağlamında İnceleyeceğimiz Eserleri ........................... 123
a. “Gavriiliada” ............................................................ 123
b “Tazit” ...................................................................... 127
2.2.3. Osip Emilyeviç Mandelştam (3 Ocak 1891- 27 Aralık 1938) ..... 134
2.2.3.1. Osip Emilyeviç Mandelştam’ın Yaşamı ve Sanatı ........ 134
2.2.3.2. Osip Emilyeviç Mandelştam’ın Ermeni İmgesi
Bağlamında İnceleyeceğimiz Eserleri ........................... 137
a. “Ermenistan’a Seyahat” (Путешествие в
Армению) ................................................................ 137
2.2.4. Andrey Georgiyeviç Bitov (27 Mayıs 1937- ) ............................ 141
2.2.4.1. Andrey Georgiyeviç Bitov’un Yaşamı ve Sanatı .......... 141
2.2.4.2. Andrey Georgiyeviç Bitov’un Ermeni İmgesi
Bağlamında İnceleyeceğimiz Eserleri ........................... 145
a. “Ermenistan Dersleri” (Уроки Армении) ................. 145
2.3. ERMENİ EDEBİYATINDA ERMENİ İMGESİ .................................... 150
2.3.1. Tarihçe ......................................................................................... 151
vi
2.3.2. Mkrtiç Armen (1906-1972) ......................................................... 165
2.3.2.1. Mkrtiç Armen’in Yaşamı ve Sanatı: ............................. 165
2.3.2.2. Mkrtiç Armen Ermeni İmgesi Bağlamında
İnceleyeceğimiz Eserleri ............................................... 166
a. Hegnar Çeşmesi ......................................................... 166
2.3.3. Peter Balakian (1951-) ................................................................. 173
2.3.3.1. Peter Balakian’ın Yaşamı ve Sanatı .............................. 173
2.3.3.2. Peter Balakian’ın Ermeni İmgesi Bağlamında
İnceleyeceğimiz Eserleri ............................................... 175
a. Kaderin Kara Köpeği ................................................. 175
SONUÇ .................................................................................................................. 180
ÖZET ..................................................................................................................... 187
ABSTRACT .......................................................................................................... 189
KAYNAKÇA ........................................................................................................ 191

vii
ÖNSÖZ

“Türk, Rus ve Ermeni Edebiyatlarında Ermeni İmgesi” başlıklı bu yüksek
lisans tezinin araştırma alanında Ermenice, Rusça, İngilizce ve Türkçe kaynaklar
vardı. Tezimizin odağında Ermeni imgesinin edebiyat metinlerinde hangi
motivasyonla ve nasıl üretildiği, söz konusu imgelerin okur algısına hangi konseptte
sunulduğu araştırılmış, elde edilen verilerin analizi yapılarak değerlendirilmiştir.

Başta tez danışmanım Prof. Dr. Birsen Karaca, Ankara Üniversitesi Ermeni
Dili ve Kültürü Anabilim Dalı Araş. Gör. Doğanay Eryılmaz ve eşim Fırat Gökkis
olmak üzere, tez çalışmam sırasında desteğini benden esirgemeyen hocalarıma,
aileme ve arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım.

viii
GİRİŞ

Farklı disiplinlerin araştırma konusu olması nedeniyle, imgenin, tanım ve
terim olarak kullanım yelpazesi çok geniş olacaktır. “Bir kavram ya da nesnenin
zihinde oluşan şekli imgedir,” tanımını referans alacak olursak, imgenin, insanlığın
var olduğu ilk günden bu güne kadar uzanan bir zaman diliminde bireyler ve
toplumlar tarafından yaratılmakta, algılanmakta ve başkalarının algısına sunulmakta
olduğu varsayımında bulunabiliriz.

“Türk, Rus ve Ermeni Edebiyatlarında Ermeni İmgesi” başlıklı bu yüksek
lisans tezi, bahsi geçen edebiyatlardaki Ermeni imgesini, bu imgeyle ilgili algıları ve
bu imgenin sunumunu incelemeyi hedeflemektedir. Türkiye’de Ermeni imgesi değil
ama Ermeni karakterleri konu alan bir doktora tezi yapılmıştır: Bu, Ertan Engin
tarafından yapılan “Türk Romanında Ermeniler (1874-2010)” başlıklı çalışmadır.
Söz konusu tezin yazarı, çalışmasında Türk edebiyatından seçtiği yaklaşık 200
eserdeki Ermeni karakterleri araştırarak tespit etmiştir. Tezin başlığından da
anlaşılacağı üzere, çalışmanın araştırma alanı Türk edebiyatıyla sınırlandırılmıştır.
Diğer yandan Türkiye’de yapılan bilimsel çalışmalar arasında Rus ve Ermeni
Edebiyatlarında Ermeni imgesinin araştırılmamış olması da tez konumuzla ilgili
Türkiye’de daha önce herhangi bir çalışma yapılmadığını söylememize olanak
sağlamaktadır.

1