türk romanında ölüm (1859-1910)

374 Pages·2012·10.87 MB·Turkish

TÜRK ROMANINDA ÖLÜM (1859-1910)
PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
Yasemin ASLAN
Danışman: Prof. Dr. Nurettin ÖZTÜRK
Ağustos 2012
DENİZLİ

TEŞEKKÜR
Her çalışmanın ortaya konulmasında, yardım ve desteği bulunan kişilerin varlığı
araştırmacıya güç verir. Bu çalışma da ilgilerini ve desteklerini esirgemeyenler sayesinde
ortaya çıkmıştır. Ölüm izleği ile ilgili inceleme yapmış bütün araştırtmacılara teşekkür etmek,
onların çalışmaları sayesinde incelememizin ortaya çıktığını söylemek gerekmektedir.
Akademik hayatımın her aşamasında bilgi ve birikimlerinden faydalandığım, tez
hocam Prof. Dr. Nurettin ÖZTÜRK’e yol gösterici ve ufuk açıcı önerileri için teşekkürlerimi
sunuyorum.
Altı ayda bir gerçekleştirilen tez izleme kurulunda, çalışmanın tam olması için bilgi ve
birikimlerini paylaşan hocalarım Prof. Dr. Hacı Ömer KARPUZ ve Prof. Dr. Mehmet
MEDER’e teşekkür ederim. Çalımalarıma sağladıkları destekten dolayı Pamukkale
Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Proje Birimi’ne teşekkür ederim.
Doktora ders döneminden bu yana her çalışmada eleştiri ve önerileriyle destek veren
arkadaşlarım Ürün ŞEN veOğuzhan KARABURGU’ya teşekkür ederim.
Tez çalışmam boyunca eşsiz sabrıyla bana destek veren, ilgi ve sevgisiyle çalışma
isteğimi canlı tutan eşim Yusuf ASLAN’a, tez aşamasında hayatımıza giren oğlum Umut
ASLAN’a ve hayatım boyunca başarılı olacağıma olan inançlarıyla her daim güven veren
ailemin bütün bireylerine teşekkür ederim.

ÖZET
TÜRK ROMANINDA ÖLÜM (1859-1910)
Aslan, Yasemin
Doktora Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı ABD
Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Nurettin ÖZTÜRK
Ağustos2012, 358Sayfa
Ölüm hem evrensel bir olgu hem de bir estetik izlektir. Ölüm izleğine ilk
sözlü ve yazılı eserlerden bugüne pek çok metinde rastlanır. Bu metinlerde ölüm,
engellenemez paylaşılamaz ve bilinemez olması ile ortaya çıkar. İlk yazılı
metinlerden bu yana insanın ölümsüzlük arayışı ölüm izleğinin takip edilmesini
sağlar.
Ölüm izleği, Türk şiir geleneğinde roman geleneğine göre daha uzun bir
zaman diliminde incelenebilmektedir. Ölüm Akif Paşa ve Abdülhak Hamit
TARHAN’a kadar İslamiyet öğretisinin bir yansıması olarak şiirde kendine yer
bulur. Akif Paşa ve Abdülhak Hamit, ölümü dünyevi ve felsefi boyutlarıyla ele
alırlar.
Roman, Türk Edebiyatı’na Tanzimat’la girmiş türlerden biridir. Bu
çalışma 1910 yılına kadar yazılmış kırk dört romanı kapsamaktadır. İncelenen
romanlar roman türünün Türk Edebiyatı’ndaki ilk örnekleridir. Ölüm izleğinin
roman geleneğimizdeki ilk yansımaları tespit edilmiştir.
İncelenen eserlerde roman kişilerinin, ölümü bir yok oluş olarak
düşünmedikleri, ölümden sonra bir yaşam olduğunu kabul ettikleri ve yaşamın
sıkıntılarına katlanamadıkları durumlarda ölümü bir kurtuluş olarak
değerlendirdikleri görülmüştür. Roman kişilerinin ölümle birebir
karşılaşmadıkları durumlarda yaşamak ve ölmek üzerine düşünmedikleri
belirlenmiştir. Roman kişilerinin kendilerini veya karşıdaki kişilerden birini
öldürerek intikam aldıkları, mezarlıkların ziyaret edilmeleri gereken yerler olduğu
ancak aynı zamanda kişilerin kendilerini mezarlıklarda her zaman güvende
hissetmedikleri, ölülerin yaşayan insanlardan kendileri için dua etmelerini
istediklerinin düşünüldüğü tespit edilmiştir. Roman kişilerinin yaşama güdüleri,
sevdikleri birini kaybettiklerinde ortadan kalkmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Ölüm, ölüm izleği, ölümsüzlük isteği, yaşama güdüsü,mezarlık.
i
ii
ABSTRACT
DEATH IN TURKISH LITERATURE (1859-1910)
Aslan, Yasemin
Doctoral Dissertation, Turkish Language and Literature Department
Supervisor: Prof. Dr. Nurettin ÖZTÜRK
August2012, Page: 358
Death is both a universal phenomenon and an aesthetic theme. The theme of
death has been encountered in many texts since the beginning of the oral and
written literature. In these texts, death apperars as a concept which is inescapable,
unknown and something that cannot be shared with others. The pursuit of
immortality in the first written texts makes it possible to follow death as a path in
Turkish literature.
The theme of death can be analyzed in Turkish poetry in a rather longer
period when compared to that of novels. Death is covered in Turkish poetry from
the works of Akif Paşa to Abdülhak Hamit TARHAN as a reflection of Islamic
School. Akif Pasha and Abdülhak Hamit TARHAN take death with its worldly
and philosophical aspects.
Novel is a genre that was introduced to Turkish literature after Tanzimat
This study focuses on forty four novels written by 1910. Thus, the first reflections
of the theme of death have been captured. In the study, the reflection of death as a
concept in our first novels was scrutinized.
In the novels analyzed, the characters have been seen not to consider death
as disappearance but to accept that these is life after death and also they’ve been
seen to view death as an escape when they cannot bear the difficulties of lifa. It has
also been realized that these characters do not think about issues like death and
life unless they face death itself.
It has been found that the novel characters take revenge either by killing
themselves or others and think that graveyards are places that should be visited
but it also has been seen graveyards are places which the novel characters do not
necessarily feel safe themselves and dead people want the living to pray for them.
Additionally, the novel characters generally lose their willingness to live when
somebody they love dies.
Key Words: Death, Death path , wish to be immortal, will to live, graveyard.
ii
iii
İÇİNDEKİLER
ÖZET........................................................................................................ i
ABSTRACT.............................................................................................. ii
İÇİNDEKİLER.......................................................................................... iii
SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ........................................................ xii
GİRİŞ....................................................................................................... 1
ÖLÜM VE FELSEFE İLİŞKİSİ……………………………………………… 19
ÖLÜM VE BİLİM İLİŞKİSİ…………………………………………………. 23
ÖLÜM VE DİN İLİŞKİSİ…………………………………………………….. 26
ÖLÜM VE SANAT İLİŞKİSİ………………………………………………… 28
EDEBİYATTA ÖLÜM
1.1. EDEBİYATTA ÖLÜM................................................................................................... 30
1.2. TÜRK EDEBİYATINDA ÖLÜM.....……………………………………………... 31
1.3. ROMANDA ÖLÜM........................................................................................................ 37
1.3.1. Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat……………….………...…………........... 37
1.3.1.1. Ölme Biçimleri………………………………………………….. 38
1.3.1.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler……………....................... 38
1.3.1.1.2. Üzüntüden Ölüm…………………………………………...….. 38
1.3.1.1.3. Hastalık Nedeniyle Ölüm…………………………………….... 38
1.3.1.1.4. İntihar………………………………………………………….. 39
1.3.1.1.4.1. Kesici Bir Aletle İntihar Etme………………………............. 39
1.3.1.2. Ölümle İlgili Düşünceler………………………………………... 39
1.3.1.2.1. Anlatıcının Ölümle İlgili Düşünceleri………………………… 39
1.3.1.2.2. Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri……………….… 40
1.3.1.2.2.1. Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri…………………….… 40
1.3.1.2.2.2. Yardımcı Kişilerin Ölümle İlgili Düşünceleri….…………… 41
1.3.2. Hasan Mellâh yahut Sır İçinde Esrar……………………………… 43
1.3.2.1. Ölme Biçimleri………………………………………………….. 45
1.3.2.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler…...……………………… 45
1.3.2.1.2. Hastalık Nedeniyle Ölüm……………………………………… 46
1.3.2.1.3. Üzüntüden Ölüm………………………………………………. 46
1.3.2.1.4. Cinayet………………………………………………………… 46
1.3.2.1.5. Katliam………………………………………………………… 47
1.3.2.1.6. İntihar……………………………………………………..…… 47
1.3.2.1.6.1. Denize Atlayarak İntihar Etme……………………………… 47
1.3.2.1.7. Şehit Olma…………………………………………………….. 48
1.3.2.1.8. İdam………………………………………………………...…. 48
1.3.2.1.9. Dövüşte, Çatışmada ya da Kavgada Ölüm…….……………… 48
1.3.2.1.10. Çıkan Kargaşada Ölüm………………………….…………… 48
1.3.2.2. Ölümle İlgili Düşünceler……………………………………....... 49
1.3.2.2.1. Anlatıcının Ölümle İlgili Düşünceleri………………………… 49
1.3.2.2.2. Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri…….…………… 51
1.3.2.2.2.1. Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri……………………… 51
1.3.2.2.2.2. Yardımcı Kişilerin Ölümle İlgili Düşünceleri….…………… 52
1.3.2.2.2.3. İstek Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri….……………… 52
1.3.3. Hüseyin Fellâh…………………………………………………….. 53
1.3.3.1. Ölme Biçimleri………………………………………………….. 54
iii
iv
1.3.3.1.1.Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler……...…………………… 54
1.3.3.1.2. Cinayet………………………………………………………… 55
1.3.3.1.3.Hastalık süsü verilmiş cinayet………………………………… 56
1.3.3.1.4. İntihar………………………………………..………………… 56
1.3.3.1.4.1.Kendini bıçaklayarak intihar etme…………...……………… 56
1.3.3.2.Ölümle İlgili Düşünceler……………………………...………… 56
1.3.3.2.1.Yazarın Ölümle İlgili Düşünceleri…………………..………… 56
1.3.3.2.2.Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri……...………….. 58
1.3.3.2.2.1.Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri……………….……… 58
1.3.3.2.2.2.Yardımcı Kişilerin Ölümle İlgili Düşünceleri…….………… 60
1.3.4. İntibah……………………….…………………………………….. 61
1.3.4.1. Ölme Biçimleri………………………………………………….. 63
1.3.4.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler…...……………………… 63
1.3.4.1.2. Üzüntüden Ölüm………………………………………………. 63
1.3.4.1.3. Kazayla Ölüm……………………….………………………… 64
1.3.4.1.4. Cinayet………………………………………………………… 64
1.3.4.2. Ölümle İlgili Düşünceler……………………...………………… 64
1.3.4.2.1. Anlatıcının Ölümle İlgili Düşünceleri………………………… 64
1.3.5. Felâtun Bey ve Râkım Efendi……...……………………………… 64
1.3.5.1. Ölme Biçimleri………………………………………………….. 65
1.3.5.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler………………...………… 65
1.3.5.1.2.Hastalık Nedeniyle Ölüm……………………………………… 65
1.3.5.1.3. Doğum Sırasında Ölüm…………..…………………………… 65
1.3.5.2. Ölümle İlgili Düşünceler………………..……………………..... 65
1.3.5.2.1. Anlatıcının Ölümle İlgili Düşünceleri………………………… 65
1.3.5.2.2. Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri…………….…… 68
1.3.5.2.2.1. Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri………………….…… 68
1.3.5.2.2.2. Yardımcı Kişilerin Ölümle İlgili Düşünceleri…….………… 72
1.3.6. Süleyman Muslî………………………………………………........ 77
1.3.6.1. Ölme Biçimleri………………………………………………….. 79
1.3.6.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler……...…………………… 79
1.3.6.1.2. Eceliyle Öldüğü Belirtilenler………………..………………… 79
1.3.6.1.3. Cinayet………………………………………………………… 79
1.3.6.1.3.1. Kaza süsü verilmiş cinayet………………..………………… 80
1.3.6.1.4. İntihar………………………………………………………..… 81
1.3.6.1.4.1. Nehre atlayarak intihar etme………………………………… 81
1.3.6.1.4.2. Yüksek bir yerden atlayarak intihar etme…………………… 81
1.3.6.1.5. Dövüşte, Çatışmada ya da Kavgada Ölüm…….……………… 81
1.3.6.1.5. İdam…………………………………………………………… 81
1.3.6.2.Ölümle İlgili Düşünceler………………………………………... 81
1.3.6.2.1.Yazarın Ölümle İlgili Düşünceleri…………………..………… 81
1.3.6.2.2.Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri……….………… 82
1.3.6.2.2.1.Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri…….………………… 82
1.3.6.2.2.2.Yardımcı Kişilerin Ölümle İlgili Düşünceleri……….……… 83
1.3.6.2.2.3. İstek Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri……….………… 85
1.3.6.3. Ölümle İlgili Yorumlar…………………………………….......... 86
1.3.6.3.1. Dini Yorum……………………………………………………. 86
1.3.7. Cezmi…………………………...….………………………...….… 88
1.3.7.1. Ölme Biçimleri………..………………………………………… 93
1.3.7.1.1. Linç…………….……………………………………………… 93
iv
v
1.3.7.1.2. Şehit Olma…………………………..………………………… 94
1.3.7.1.3. İdam……………………………………..…………………….. 94
1.3.7.2. Ölümle İlgili Düşünceler…………….………………………….. 95
1.3.7.2.1.Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri……….………… 95
1.3.7.2.1.1.Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri………….…………… 95
1.3.7.2.1.2.Yardımcı Kişilerin Ölümle İlgili Düşünceleri…….………… 96
1.3.7.2.1.3. KarşıtKişilerin Ölümle İlgili Düşünceleri………...………… 97
1.3.7.3. Ölümle İlgili Yorumlar………………………………..……...…. 99
1.3.7.3.1. Felsefi Yorum………………………………………..….…….. 99
1.3.7.3.2. Dini Yorum………………………………………..…….…….. 99
1.3.8. Henüz On Yedi Yaşında………………………………………...… 100
1.3.8.1. Ölme Biçimleri………………………………………………….. 101
1.3.8.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler…...……………………… 101
1.3.8.1.2. Cinayet…………………………………………………..…..… 101
1.3.9. Dürdâne Hanım……………..…………………………………..… 101
1.3.9.1. Ölme Biçimleri…………..……………………………………… 102
1.3.9.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler…….……………………. 102
1.3.9.1.2. Cinayet………………………………………………………… 102
1.3.9.1.3. İntihar………………………………………………………… 102
1.3.9.1.3.1. İlaç içerek intihar etme……………………………………… 102
1.3.9.2.Ölümle İlgili Düşünceler………………...……………………… 103
1.3.9.2.1.Yazarın Ölümle İlgili Düşünceleri……………….…………… 103
1.3.9.2.2.Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri………………… 104
1.3.9.2.2.1.Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri……………………… 104
1.3.10. Şık……………………………………………………..…………. 104
1.3.11. Sergüzeşt……………………………………………….………… 104
1.3.11.1. Ölme Biçimleri………………………………………………… 105
1.3.11.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler…………………………. 105
1.3.11.1.2. Kazayla Ölüm……………………………………………..…. 105
1.3.11.1.3 .İntihar………………………………..……………………….. 106
1.3.11.1.3.1. Nehre atlayarak intihar etme…………………………..…… 106
1.3.11.2. Ölümle İlgili Düşünceler………………………………………. 106
1.3.11.2.1. Anlatıcının Ölümle İlgiliDüşünceleri…….…….…………… 106
1.3.12. Bir Ölünün Defteri………………………………………………. 107
1.3.12.1. Ölme Biçimleri……….………….…………………………… 107
1.3.12.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler………………………… 107
1.3.12.1.2. Hastalık Nedeniyle Ölüm……….…………………………… 107
1.3.12.2. Ölümle İlgili Düşünceler……………….……………………… 107
1.3.12.2.1.Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri…..…………… 107
1.3.12.2.1.1.Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri….….……………… 107
1.3.13. Nemide…………………………………………………………… 111
1.3.13.1. Ölme Biçimleri………………………………………………… 112
1.3.13.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler………………………… 112
1.3.13.1.2.Hastalık Nedeniyle Ölüm…………….……………………… 113
1.3.13.2. Ölümle İlgili Düşünceler…………………….………………… 114
1.3.13.2.1.Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri……………..… 114
1.3.13.2.1.1.Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri……………………... 114
1.3.14. Müşahedat………………………………………………………... 115
1.3.14.1. Ölme Biçimleri………………………...…………………….… 116
1.3.14.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler…………………………. 116
v
vi
1.3.14.1.2. Üzüntüden Ölüm…………………………………………….. 117
1.3.12.1.3. Hastalık Nedeniyle Ölüm…………..………………………… 118
1.3.14.1.4. Kazayla Ölüm……...………………………………………… 119
1.3.14.1.5. Cinayet…………………………………………………..…... 119
1.3.14.1.5.1. Kaza süsü verilmiş cinayet………………………………… 120
1.3.14.1.6. İdam……………………………………………………..…… 120
1.3.14.2. Ölümle İlgili Düşünceler………………………………………. 121
1.3.14.2.1.Yazarın Ölümle İlgili Düşünceleri…………………………… 121
1.3.14.2.2.Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri………...……… 122
1.3.14.2.2.1.Yardımcı Kişilerin Ölümle İlgili Düşünceleri……..………. 122
1.3.15. Nadide……………………………………….…………………… 124
1.3.15. Ölme Biçimleri………………………………………...……........ 126
1.3.15.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler…….…………………… 126
1.3.15.1.2. Hastalık Nedeniyle Ölüm………….………………………… 127
1.3.15.1.3. Kazayla Ölüm………………….…………………………….. 127
1.3.15.1.4. Doğum Sırasında Ölüm……………………………………… 127
1.3.15.1.5. Cinayet…………………….……………………………...….. 127
1.3.15.1.6.Dövüşte, Çatışmada ya da Kavgada Ölüm………...………… 127
1.3.15.1.7. İdam………………………………………………………….. 128
1.3.15.2. Ölümle İlgili Düşünceler………………………….…………… 128
1.3.15.2.1. Anlatıcının Ölümle İlgili Düşünceleri…….….……………… 128
1.3.15.2.2.Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri…………..…… 135
1.3.15.2.2.1.Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri………………..…… 135
1.3.15.2.2.2.Yardımcı Kişilerin Ölümle İlgili Düşünceleri...…………… 137
1.3.16. Turfanda mı Turfa mı?.................................................................... 144
1.3.16.1. Ölme Biçimleri…....………………….………………………... 144
1.3.16.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler….……………………… 144
1.3.16.1.2. Hastalık Nedeniyle Ölüm……….…………………………… 145
1.3.16.1.3. Cinayet……………………….………………………………. 145
1.3.16.1.3.1. Kaza süsü verilmiş cinayet………………………………… 145
1.3.16.1.3.2. Hastalık süsü verilmiş cinayet……………...……………… 146
1.3.16.1.4. İntihar………………………………………..…………..…… 146
1.3.16.1.4.1. Camdan atlayarak intihar etme………………………..…… 146
1.3.16.1.5. Şehit Olma………………………………………………….... 146
1.3.16.2. Ölümle İlgili Düşünceler………………………….…………… 146
1.3.16.2.1. Anlatıcının Ölümle İlgili Düşünceleri…….……….………… 146
1.3.17. Ferdi ve Şürekâsı…….………………………………………...… 147
1.3.17.1. Ölme Biçimleri…..……………………………………....…….. 148
1.3.17.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler………………………… 148
1.3.17.1.2. Hastalık Nedeniyle Ölüm…….……………………………… 149
1.3.17.1.3. Kazayla Ölüm…………….………………………………….. 149
1.3.17.1.3.1. Yangında Ölüm…………………….……………………… 149
1.3.17.2. Ölümle İlgili Düşünceler…………...………………..………… 150
1.3.17.2.1. Anlatıcının Ölümle İlgili Düşünceleri…….….……………… 150
1.3.17.2.2.Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri………..……… 155
1.3.17.2.2.1.Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri……………..……… 155
1.3.17.2.2.2.Yardımcı Kişilerin Ölümle İlgili Düşünceleri……..……… 155
1.3.18. Mihr-i Dil……………………………………...………..……….. 157
1.3.18.1. Ölme Biçimleri…..…………………………………………..… 158
1.3.18.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler………………………… 158
vi