Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik B İ LD İ R İ LER PDF
Preview Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik B İ LD İ R İ LER
Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik ULUSAL SEMPOZYUMU 14–16 Aralık 2006 KONYA B İ L D İ R İ L E R KONYA / 2007 S.Ü. Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları: Yayın No: 1 Bildiriler Serisi No: 1 ISBN 978-975-448-179-2 * Kitapta yer alan bildirilerin bilim ve dil sorumluluğu yazarlarına aittir. * Bildiriler sunum sırasına göre kitapta yer almıştır. * Kitaptaki yer alan bildiri metinlerinden kaynak göstermek şartıyla alıntı yapılabilir. Dizgi – Ali TARHAN ( SÜMAM ) Kapak Tasarım – Sema ARSLAN ( S.Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi ) Baskı – Selçuk Üniversitesi Matbaası Konya / 2007 © Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi www.mevlana.selcuk.edu.tr e-mail: [email protected] Yayına Hazırlayan S Ü M A M Yayın Kurulu Doç. Dr. Fevzi GÜNÜÇ Doç. Dr. Dilaver GÜRER Yrd. Doç. Dr. Nuri ŞİMŞEKLER (Müdür) Yrd. Doç. Dr. Semra TUNÇ Baskı Öncesi Hazırlık - Düzelti Yrd. Doç. Dr. Yusuf ÖZ Arş. Gör. Dr. Hakan KUYUMCU Arş. Gör. Bedia KOÇAKOĞLU Uzm. Arzu YILMAZ ( SÜMAM ) Okt. Harun YILDIZ İÇİNDEKİLER Prof. Dr. Süleyman OKUDAN Sunuş ................................................................................................................................IX SEMPOZYUM AÇILIŞ KONUŞMALARI Yrd. Doç. Dr. Nuri ŞİMŞEKLER Mevlâna ve Mevlevîliğin Kültürümüze Katkıları ............................................XI-XIV Prof. Dr. Kürşat TURGUT Selçuk Üniversitesi ve Mevlâna Araştırmaları..................................................XV-XVI Prof. Dr. Mustafa İSEN 2007 Mevlâna Yılına Girerken.....................................................................XVII-XIX BİLDİRİLER Prof. Dr. Adnan KARAİSMAİLOĞLU Selçuklu Dönemi Şiir ve Mevlâna’nın Şiirinin Özellikleri...................................1–9 Prof. Dr. Emine YENİTERZİ Klasik Türk Edebiyatı Ahlâkî Mesnevîlerinde Mevlâna’dan İzler .................11–27 Prof. Dr. İsmail YAKIT Mevlâna’da Aşk Metafiziği .....................................................................................29–39 Prof. Dr. Pervin ÇAPAN Recâî-Zâde İbrâhim Şefîk Dîvânı’nda Mevlâna ve Mevlevîlik .......................41–86 Dr. Ebubekir Sıddık ŞAHİN Keçeci-zade İzzet Molla’nın Eserlerinde Mevlevîlik ve Şairin Yayımlanmamış Bir Na’t-i Mevlânası .............................87–99 Dr. Aziz MERHAN Gülşehri’nin Mantıku’t-Tayr Mesnevîsinde Mevlâna Etkisi .......................101–110 Zeynep KOYUNCU On Dokuzuncu Asır Şairlerinden Mehmet Fâzıl’da Mevlâna ve Mevlevîlik Etkisi..............................................111–121 Prof. Dr. Ali AKPINAR Mesnevî’de Kıssa Eğitimi Şeyh Dekûkî Örneği ............................................123–147 Doç. Dr. Şener DEMİREL Mesnevî’nin Türkçe Şerhlerinde Ney Metaforu .............................................149–191 Yrd. Doç. Dr. Ali ÇAVUŞOĞLU Kültürümüzde Asâ ve Mevlâna’da Asâ Mecazı ....................................................193–213 Dr. Aliye ÇINAR Mevlâna Düşüncesinde Allah-Dünya Tasavvuru ..........................................215–227 Yrd. Doç. Dr. Bekir ÇINAR Mevlâna’nın Eserlerinde “Can ve Gönül” Kavramları ..................................229–239 Yrd. Doç. Dr. Hasan Hüseyin ADALIOĞLU Eskişehir Mevlevîhane’si ....................................................................................241–258 Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNEŞ Mevlevîlik Kültürü Açısından Kütahya ...........................................................259–269 Dr. Mehmet Emin ERTAN Mevlevî’liğin Anadolu’ya Yayılması Bağlamında Şanlıurfa’da Mevlevî’lik Hareketleri Günümüzdeki Hali ve Sosyal Etkinlikleri ...........271–284 Yrd. Doç. Dr. Rıdvan CANIM Edirne Murâdiye Mevlevîhanesi ve Edirneli Mevlevî Şâirler.......................285–326 Dr. Abdurrezzak TEK Mevlevî Kültürünün Bursa’daki İzleri..............................................................327–359 Yrd. Doç. Dr. Turhan KAYA Erzincan'da Mevlevîlik ve Son Mevlevî Postnişini İbrahim Hakkı Kemahi ............................................361–372 Uzm. Dr. Ali ÜREMİŞ Trabzonlu Köseç Ahmed Dede ve Et-Tuhfetü’l-Behiyye Fi’t-Tarikati’l-Mevleviyye’si Üzerine ...................373–391 Yusuf Turan GÜNAYDIN Abdullah Cevdet ve Dil-Mestî-i Mevlâna’sı ....................................................393–422 Dr. Recep ALPYAĞIL Çağdaş Felsefede Onto-Teoloji Eleştirisi, Mevlâna ve Nazım’ın Bir Rubaisi ....................................................423–434 Doç. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA Âşıkların (Mevlâna ve Şems’in) Aşkın Raksı/Deverânı Semâ .....................435–476 Yrd. Doç. Dr. Lütfiye GÖKTAŞ KAYA Mevlevîlik Felsefesinden Yola Çıkarak Din-Sanat İlişkisi ..........................477–486 Yrd. Doç. Dr. Mehmet BAŞBUĞ - Arş. Gör. Fatih BAŞBUĞ Mevlâna ve Mevlevîlik Felsefesinin Resim Sanatı’na Etkisi .......................487–506 Doç. Dr. Sezai KÜÇÜK İstanbul Mevlevîhanelerinin Türk Sanat ve Edebiyat Hayatına Katkıları (XIX. Asır) ...........................................507–528 Arş. Gör. Ali Asker BAL Plastik Sanatlarda Mevlâna ve Mevlevîlik Anlayışının İzleri .....................529–539 Prof. Dr. Ramazan ALTINTAŞ Mevlâna’nın Teolojisinde İnsan Tasavvuru.....................................................541–551 Prof. Dr. Nurullah ÇETİN Mevlâna “Hümanist” Bir Şair Midir? ...............................................................553–566 Doç. Dr. Halil İbrahim BULUT Mevlâna’da Ehl-i Beyt Muhabbeti......................................................................567–583 Yrd. Doç. Dr. Mehmet TEMİZKAN Mevlevî ve Bektaşî Edebiyatında ‘Ehl-i Beyt’ Teması Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme .............................585–595 Sempozyum Programı ..........................................................................................597–608 Sempozyumdan Resimler .............................................................................................609 Sempozyuma Tebliğ Sunanların Adresleri ........................................................611–613 IX SUNUŞ Konyamızın yetiştirmiş olduğu düşünürlerin en tanınmışı şüphesiz Mevlâna Celâleddin-i Rumi’dir. Onun eserlerinde dile getirdiği öğretileriy- le açmış olduğu hoşgörü kapısından nice dünya insanı içeri girmekte, insa- nı ve insanlığı keşfetmektedir. UNESCO’nun 2007 yılını “Mevlâna Yılı” ilân etmesi de, bu büyük dü- şünürümüzün barışçıl fikirlerinin geçmişten günümüze gelindiğinde daha da önem kazandığının uluslar arası boyutta bir göstergesi ve tescilidir. Selçuk Üniversitesi olarak dünyanın göstermiş olduğu bu ilgiye kayıt- sız kalmadık ve Türkiye’de ilk olan Mevlâna Araştırma ve Uygulama Mer- kezi’mizi (SÜMAM) ülkemiz ve dünya çapında Mevlâna ve Mevlevilikle ilgili çalışmaları takip ve değerlendirme amacıyla bünyemizde açtık. Bu merkezimiz Mevlâna’nın 733’ncü Vuslat Yıldönümü Anma Etkin- likleri çerçevesinde 14–16 Aralık 2007 tarihleri arasında “Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik” konulu Ulusal Mevlâna Sempozyumu’nu düzenlendi. Çeşitli üniversitelerimizden yetmiş bilim adamının başvuruda bulunduğu bu sempozyumda bilim kurulunun de- ğerlendirmeleri sonucunda iki gün boyunca otuz dört tebliğ sunuldu. Oldukça verimli geçen bu Sempozyumda XIV. yüzyıldan günümüze kadar gerek Divan, gerek Tanzimat ve gerekse Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında derin izler bırakan Mevlâna ve Mevlevîlik kültürünün bilim- sel çalışmalarla somut olarak ortaya çıkmasının önemi vurgulandı. Üniversitemiz 1985 yılından bu güne kadar Mevlâna ile ilgili yapmış olduğu bilimsel etkinlikleri kitaplaştırarak bilim dünyasının faydasına sunmuştur. Bu Ulusal Sempozyumda sunulan bildirileri de kitap haline getirerek saha ile çalışma yapan bilim adamları ve araştırmacıların dikkat- lerine sunmaktan gurur duymaktayız. Bu vesileyle Sempozyumun düzenlenmesinde büyük gayretler sarf eden SÜMAM görevlilerine, Sempozyum Düzenleme Kuruluna, Sempoz- yuma iştirak ederek değerli araştırmalarını bizlerle paylaşan tüm bilim adamlarına; ayrıca, bildirilerin yayına hazırlanmasında emeği geçen Üni- versitemiz öğretim üyelerine ve matbaamız görevlilerine teşekkür ederim. Prof. Dr. Süleyman OKUDAN Rektör MEVLÂNA VE MEVLEVÎLİĞİN KÜLTÜRÜMÜZE KATKILARI Yrd. Doç. Dr. Nuri ŞİMŞEKLER ( Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü ) Selçuklulardan başlayarak, Beylikler ve özellikle Osmanlılar dönemin- de birçok şair, Mevlâna’nın eserlerinden ve özellikle de Mesnevî’den etki- lenerek eserler kaleme almış; Şeyh Gâlib’in (ölm.1799) “Esrârın Mesnevî’den aldım; çaldımsa da mîri malı çaldım” demesi bu etkiyi en güzel yansıtan söz- lerden biri olmuştur. Yine Yahya Kemal’in; “Mesnevî şevkini eflâke çıkarmış nâyız Haşredek hem-nefes-i Hazret-i Mevlâna’yız” beyitiyle başlayan şiiri de bu etki ve saygıyı açıkça göstermesi bakımından önemlidir. Mevlâna’nın Türk Edebiyatına etkisi konusunda yazılmış makalelerde de, Mevlâna’yı tanımadan Anadolu’da teşkil edilen edebiyatımızı anlama- nın mümkün olmadığı; edebiyatımızın kuruluş dönemlerinde en büyük âmilin Mesnevî olduğu tespitleri yer almıştır. Mevlâna’nın ilk tesiri ise şüphesiz oğlu Sultan Veled’e (ölm. 1312) ol- muş ve onun ilk mesnevîsi olan İbtidânâme (Velednâme; telif trh. 1291, 8760 beyit) meydana gelmiştir. Sultan Veled bu konuda, babasına her hususta çok benzediğini, mesnevî usulünde de onun yolunu takip etmek istediği için bu eserini meydana getirdiğini söyler ve “Gücüm yettiğince o hazrete benzemeye çalıştım, ama buna imkan yoktu” der. Türk Edebiyatının Anadolu’daki temelleri XIII. ve XIV. yüzyılda atılır- ken Sultan Veled’den başka onun çağdaşları arasındaki Ahmed Fakih ve Yunus Emre de Mevlâna’dan etkilenen şairlerimiz arasında yer alırlar. Fakat elimizde bu etkilenmeyi gösterecek fazla Türkçe metin yoktur. Yu- nus Emre’nin; XII “ Mevlâna’dur evliyâ kutbı, bilün Ne kim ol buyurdısa anı kılun Tenriden rahmetdür anın sözleri Körler okırsa açıla gözleri” tarzındaki beyitleri ise Hakk’a yürüyüşünden kısa bir müddet geçmesine rağmen Mevlâna’nın etkisini göz önüne sermeye kâfidir. Mevlâna’nın Mesnevî’sinin edebiyatımızdaki tesirinin tam yansımaları ise XIV. yüzyıldan itibaren görülmektedir. Bu dönemde kaleme alınan Ahvâl-i Kıyâmet, Ferah-nâme, Işk-nâme, Gevher-nâme, Hikmet-nâme, Hâmûş-nâme, İskender-nâme, Varka ve Gülşah, Gül ü Husrev, Hurşîd- nâme, Cemşîd ü Hurşîd, Süheyl ü Nevbahâr gibi önemli eserlerin birço- ğunda Mevlâna’ya methiyeler yer alır ve Mesnevî’den -özellikle hikâyele- rinden- izler taşır. Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı (Gülşen-nâme, 1317) ve Feleknâmesi ve Âşık Paşa’nın (ölm.1333) Garîb-nâme’si (1330) bu etkinin en belirgin örnekleridir. XV. yüzyılda da edebiyatımızdaki Mesnevî etkisi devam etmiş, Çobannâme ve Neynâme adlı eserlerin sahibi Ömer Rûşenî (ölm.1482) gibi Mevlevî yahut Mevlevî muhibbi olan birçok şairimiz yetişmiştir. XVI. yüzyılda ise Mesnevî tercümeleri ve şerhleri ağırlık kazanmış Surûrî (ölm. 1562) ve Sûdî (ölm. 1593) gibi şahıslar meydana getirdikleri eserleriyle Mesnevî’ye olan ilgiyi artırmışlardır. Bu dönemin tanınmış tez- kire yazarlarından Latîfî de eserinin ilk bölümünü ayırdığı tasavvuf erbâ- bının başına Mevlâna’yı alır ve onu, ‘şeyhlerin sultanı’; Mesnevî’sini de ‘Âyet ve Hadislerle süslenmiş, tasavvuf yolunda emsali olmayan bir eser’ olarak nitelendirir. XVII. ve XVIII. yüzyılda da tercüme ve şerh geleneği devam etmiş İs- mail Rüsûhî Dede (Ankaravî) (ölm. 1631) ve Sarı Abdullah (ölm.1660) Mesnevî’nin daha iyi anlaşılabilmesi için eserler meydana getirirlerken, İbrahim Gülşenî’nin (ölm. 1688) Mesnevî’yi örnek alarak kaleme aldığı Ma’nevî’si de bu döneme ismini yazdıran eserler arasında yer almıştır. XVII. yüzyılda özellikle şiir sahasında Neşâtî (ölm. 1674), Mezâkî (ölm.1676), Fasih Ahmed Dede (ölm.1699) gibi ediplerin yanı sıra Cevrî (ölm.1654) ve Nâbî (ölm. 1712) gibi birinci sınıf şâirler de Mevlâna’dan büyük ölçüde etkilenmişlerdir. Padişah I. Ahmed de ‘Bahtî’ mahlasıyla söylediği şiirlerinin birinde; XIII “Bahtiyâ! Bendesi ol Hazret-i Mevlâna’nın Taht-ı ma’nâda odur pâdşehi devrânın” diyerek Mevlâna’ya olan hayranlığını dile getirmiştir. Edebiyatımızın renkli simalarından şair Nef’î de (ölm. 1635); “Mesnevî ammâ ki, her beyti cihân-ı ma’rifet Zerresiyle âftâbının beraber pertevi” (Her beyti bir irfan cihanı olan Mesnevî’nin her zerresinin parlaklığı güneşin parlaklığına eşittir.) tespitiyle kendi fikrinden Mesnevî’nin değerini ortaya koyar. Koca Râgıb Paşa (ölm.1763), Mesnevî’nin I. cildini manzum olarak ter- cüme eden Şeyh Nazmî (ölm.1701), Manisalı Birrî (ölm. 1715), Mesnevî’nin ilk 750 beytini Rûhu’l-Mesnevî adıyla şerh eden İsmail Hakkı Bursevî (ölm.1725), Nesib Dede (ölm. 1714), Nâyî Osman Dede (ölm. 1729), Tezkire-i şu’arâ-yı Mevleviyye müellifi Esrar Dede (ölm. 1796) gibi şâir ve yazarlar da XVIII. yüzyılın Mevlâna’dan etkilenen şairleri arasındadır. Yine bu yüzyı- lın sonlarında yetişen edebiyatımızın güçlü ismi Şeyh Gâlib (ölm. 1799) de Mesnevî’nin etkisiyle tanınmış eseri Hüsn ü Aşk’ı kaleme almıştır (1782). Bu dönemlerin önemli özelliklerinden biri de Mesnevî okutmak için ‘Mesnevîhân’ların yetiştirilip Mesnevî derslerinin verildiği ‘Dârü’l- Mesnevî’lerdir. İstanbul Eyüp’teki Murad Molla’nın (ölm. 1778) dergâhı bu amaçla kurulan ve tanınmış Dârü’l-Mesnevîler arasında adı zikredilmesi gereken yerler arasındadır. XIX. yüzyıldan itibaren özellikle Tanzimat Fermanı’yla kültür alanında Batıya doğru bir yönelme başlamışsa da edebiyatımızdaki Mevlâna tesiri devam etmiş; Konyalı Şem’î (ölm. 1839), Said Çelebi (ölm.1859) Nâfî (ölm.1858), Nâfiz Dede (ölm.1861), Yenişehirli Avnî (ölm.1883), Mesnevî şârihi Âbidin Paşa (ölm. 1908) gibi edipler yanında Leyla Hanım (ölm. 1848), Şeref Hanım (ölm. 1861) gibi kadın şairlerimiz de Mevlâna’nın Mes- nevî’sinden ve şiirlerinden feyiz alarak eserlerini oluşturmuşlardır. XIX. yüzyıl sonları ve XX. yüzyılın başlarında Avrupa’da da tanınmaya başlayan Mevlâna ve Mesnevî’si yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti sınırla- rı içinde de gördüğü ilgiyi kaybetmemiş, harf devrimi ile birlikte eski yapı- lan çalışmalar da esas alınarak yeniden tercüme ve şerh edilmeye başlan- mıştır. Bununla birlikte özellikle Mesnevî’deki hikâyelerle dönemi insanları için kıssadan hisse çıkarmaya yönelik çalışmalar yapılmış; eserdeki dinî,
Description:The list of books you might like
