türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi

259 Pages·2016·35.19 MB·Turkish

TÜRK DÜNYASI ORTAK EDEBİYATI
TÜRK DÜNYASI
EDEBİYATÇILARI
ANSİKLOPEDİSİ
CİLT II
ATATÜRK-CÜVEYNI
Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları
ATATÜRK Y ÜKS EK KU R U MU
ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZİ BAŞKANLIĞI
TÜRK DÜNYASI ORTAK EDEBİYATI
-♦X*- —
TÜRK DÜNYASI
EDEBİYATÇILARI
ANSİKLOPEDİSİ
Türk dünyası edebiyatçılan ansiklopedisi. - Ankara: AYK Atatürk Kültür
Merkezi, 2002.
8c.; 27,5cm. (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek kurumu, Atatürk Kültür
Merkezi yayını: 214; kaynak eserler dizisi: 2)
ISBN: 975-16-1574-7
1. YAZARLAR, TÜRK-BİYOGRAFİ
I. Seri
-З Ш
-
809.003
Bu eserin basımı Türk Tanıtma Fonu’nun katkılanyla gerçekleştirilmiştir.
TÜRK DÜNYASI ORTAK EDEBİYATI PROJESİ
Atatürk Yüksek Kurumu
Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 214
KaynakEserlerDizisi: 2
Başkan
Prof. Dr. Sadık TURAL
Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi
Başkan Yardımçıları
Cilt II Prof. Dr. Kamil VELİYEV Prof. Dr. Önder GÖÇGÜN
©Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2001
ISBN: 975-16-1574-7
İLESAM: 2002.06Y.0143-208
Türk Dünyası Koordinatörleri
Prof. Dr. Kamil VELİYEV (Başkan)
Prof. Dr. Bekir NEBİYEV (Azerbaycan) - Prof. Dr. Ahmet SÜLEYMANOV (Başkurdistari)
Prof. Dr. Şakir İBRAYEV (Kazakistan) - Prof. Dr. Abdildacan AKMATALİYEV (Kırgızistan)
Prof. Dr. Begali KASIMOV ((Uzbekistan) - Prof. Dr. Hatip MİNNİGULOV (Tataristan)
Prof. Dr. Annagurban AŞIROV (Türkmenistan)
TÜRK DÜNYASI ORTAK EDEBİYATI
Yürütme Kurulu
Proje Yürütücüsü
Prof. Dr. Şükrü ELÇİN - Prof. Dr. Sadık TURAL - Prof. Dr. Taciser ONUK
Prof. Dr. Sadık TURAL
Prof. Dr. Önder GÖÇGÜN - Prof. Dr. Mustafa İSEN - Dr. Müjgan CUNBUR
Doç. Dr. Osman HORATA- Yrd. Doç. Dr. Ahmet ARI
TÜRK DÜNYASI EDEBİYATÇILARI ANSİKLOPEDİSİ Yrd. Doç. Dr. M. Kayahan ÖZGÜL - Yrd. Doç. Dr. Güzin TURAL
Yrd. Doç. Dr. Naciye YILDIZ
Alt Grup Başkam
Dr. Müjgan CUNBUR
Proje Genel Sekreteri
Dr. Hüseyin AĞCA
TÜRK DÜNYASI EDEBİYATÇILARI ANSİKLOPEDİSİ
Alt Grup Başkanı
Dr. Müjgan CUNBUR
Başkan Yardımçıları
Prof. Dr. Belkıs ALTUNİŞ-GÜRSOY - Yrd. Doç. Dr. Naciye YILDIZ
Redaksiyon Kurulu
Dr. Hüseyin AĞCA - Prof. Dr. Şerif AKTAŞ
Tasarım ve Baskı
Prof. Dr. Belkıs ALTUNİŞ-GÜRSOY - Doç. Dr. İsmet CEMİLOĞLU
Düş Atelyesi (0.312)215 70 93 - 212 26 57
Dr. Müjgan CUNBUR - Doç. Dr. Osman HORATA
Doç. Dr. Mustafa ÖNER - Doç. Dr. Çetin PEKACAR
Aysu ŞİMŞEK-CANPOLAT - Yrd. Doç. Dr. Naciye YILDIZ
Yrd. Doç. Dr. Zühäl YÜKSEL
Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
G. M. K. Bulvarı 133,06570 Maltepe-Ankara
Teknik Düzeltme
Tel: [phone] 57
Banu ALTUNOVA - Dr. Ümmühan BİLGİN - Kemalettin DENİZ
Belgegeçer: 232 43 21
e-posta: [email protected] Yasemin DİNÇ-KURT - Zülal TABAK
Internet: www.akmb.gov.tr.
Aktarma Grubu II. CİLT MADDE YAZARLARI
Doç. Dr. Yavuz AKPINAR - Doç. Dr. Mustafa ÖNER
Doç. Dr. Çetin PEKACAR - Yrd. Doç. Dr. Naciye YILDIZ - Dr. Sabahattin ÇAĞIN
Dr. Erkin EMET - Dr. Abdurraop POLAT - Dr. İ. Murat YILDIRIM
Aysu ŞİMŞEK-CANPOLAT - Mustafa DURMUŞ - Dinara DÜYSEBAYEVA
Nuraniye EKREM - Kalmamat KULAMSHAEV - Aljira TOPALOVA
Sekreterya
İmran BABA
Mali İşler
Tayyar AKSOY - Mehmet ALKAN - Halim KILIÇER
ABEGENOV, A. CUMABAYEV, C. GELDİYEVA, Ş.
Bilgi İşlem
AÇIKGÖZ, Namık CUMABAYEV, İ. GEZER, Zeynep Ülkü
Nuray ERYURT - Bema METİN - Sibel ÖLGÜN
ADİZOVA, İ. CUMAGULOV, Çetin GÖKSOY, H.A.
Melike ÖZCAN
AĞCA, Hüseyin CUNBUR, Müjgän GÜLHAN, A.
AHMEDCANOVA, F. CUTAMOV, U. GÜVEN. A. E.
AHMEDOV, S. ÇETİN, İsmet GÜZEL, S.
AKALIN, B. ÇİNAR, Ali Abbas HABİBBEYLİ, İ.
AKKOYUNLU, Ziyat DALİMOV, U. HALICI, Feyzi
AKMATALİEV, Abdıldacan DAUTOV, Reis HALİMCANOVA, Z.
AKPINAR, Ali Yavuz DEMİRCAN, Yasemin HALMANOVA, Z.
AKTAŞ, Şerif DERVİŞOĞLU, E. HANÇERLİOĞLU-KILIÇ,
ALBAYRAK, H. DİNÇ, Yasemin Filiz
ALİYEV, S. DOĞAN, Abide HAŞİMOVA, M.
ALPTEKİN, Ali Berat DOĞAN, Y. HESARİ, M.H.
ALTINOVA, Banu DURAL, Güngör HEYET, Cevat
ALTUNİŞ-GÜRSOY, Belkıs DURAN, Hamiye HOCAYEVA, G.
ATALAY, Ali DURDİYEVA, A. HORATA, Osman
AVTONDİL, U. DURMAZ, A. IŞIK, İhsan
AYAN, Gönül DUVARCI, Ayşe İBRAYEV, Şakir
AYASBEYOĞLU, Sabit DUYMAZ, A. İLDEŞ, Ö.
AYDOĞAN, Bedri DUYŞALİYEV, D. İLTEBİR, Ablikim Baki
AYTEMİZ, Aydın DÜYSEBAYEVA, Dinara İNAGAMOV, R.
BAĞIROV, A. EGİMBAYEV, S. İNAĞANOV, R.
BAŞTUĞ, İbrahim EGİMBAYEVA, S. İSAKOVA, M.
BAYRAKTAR, Levent EHMEDULLİN, A. İSEN, Mustafa
BEKMİRZAHEV, N. EHMETCANOV, M. İSKENDEROVA, Suusar
BEYSANOĞLU, Şevket EMET, Erkin İSLÄM, Ayşe Gül
BİLGİNER, Recep EMRE, İsmet İSMAİLOV, Z.
BUNARCIOĞLU, Durmuş ERDEM, Sadık İŞKİLDİNA, Gülnara
CANPOLAT-ŞİMŞEK, Aysu ERGÖNENÇ, Dilek KABADAYI, Hayriye
CELEPOĞLU, Ayşegül ERKİNOV, A. KADIRMAMBETOVA,
CEMALETDİNOV, L. ESATOĞLU, Ahsen Aaynura
CORAKULOV, U. EŞANKULOV, A. KARA, Y.
CUDARİMOV, U. GAFFARİ, Riza KARAKUŞ, İdris
CUDMUŞOV, U. GANİEVA, S. KASIMOV, Begali
VII
VI
KASIMOV, Behzat OKUTAN, Fethi TANİYEV, C. GENEL KİSA LTMALAR
RAMAZANOV, N. OKUTAN, Gülten TAVKUL, Ufuk
KASIMOVA, A. OROZBEKOVA, C.K. TOMAYLI, M.
KAYA, Dursun OROZOVA, G. TOPALOVA, Aljira A. Arapça kol. Kolleksiyon, kolleksiyonu
KAYA, Doğan ÖZCAN, Nezahat TUNCOR, Ferit Ragıp a.g.e. Adı geçen eser ktb. Kitabevi
KEMİKLİ, Bilal ÖZGÜL, M.Kayahan TURAN, F.Ahsen a.g.y. Adı geçen yazar ktp. Kütüphane, kütüphanesi
KERİMOV, Nairn ÖZHAN, K. ULUGOV, A. a.y. Aynı yer KYEM Konya Yazma Eserler Merkezi
adp. Adapte, adapte eden m. Miladı
KIRBAŞEV, K. ÖZKAN, Ö. ULUSOY, Ayşe
akt. Aktarma, aktaran mc. Mecmua
KIRBAYEV, Keneş ÖZMEL, İsmail UYTUN, Göktürk Mehmet
Aim. Almanca md. Madde
KIRZIOĞLU, Banu Çiçek RAMAZANOV, Nadir ÜÇER, Müjgan Ank. Ankara Millet K.AEME : Millet Kütüphanesi Alı Emıri
KİREEV, İldar RASULOV, A. ÜNVER, Niyazi Ans. Ansiklopedi Manzum Eserler Ktsmı
KOÇKAROV, Rahman RAŞİDOVA, D. ÜZGÖR, Tahir Ar.Gör : Araştırma Görevlisi Millet КАЕТ: Millet Kütüphanesi Ali EmriT.ınh Kı\nu
KONUK, Neval REMİYEV, Zöfer VARLI, Şahin arş. Arşiv, arşivi MK Milli Kütüphane-Ankara
KORKMAZ, Ramazan RESULOV, A. VELİYEV, Kamil aş.bk. Aşağıya bakımz MKİ Milli Kütüphane-İzmir
KÖKSAL, Fatih RIZAYEV, T. Nerimanoğlu AÜ Ankara Universitesi MMK Mevläna Müzesi Kütüphanesi
KÖSE, Nerin SABİTOVA, T. YAKICI, A. AY Arapça Yazmalar M.Ö. Milattan önce
B. Bey M.S. Milattan sonra
KURT, Mustafa SADIKOV, S.S. YALÇIN, Seniha
b. Bin, İbn msl. Meselä
MAEMAROVA, Aynur SAĞ, Rahim YALEM, H.
BCA Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi mt. Mezuniyet tezi
MAHDUD, Mehken SAĞLAM, Feyyaz YAMAN, A.
BDK Bayazıt Devlet Kütüphanesi mtc. Mütercim, tercüme eden
MEMMEDOV, A. SARI, Mehmet YAMAN, Ertuğrul bdy. Basılmamış doktora tezi MÜ Marmara Universitesi
MEMMETNİYAZOV, B. SAVALAN, H.M. YETİŞ, Kazım bibi. Bibliyografya NOSK Nuruosmaniye Kütüphanesi
MERMER, Ahmet SIDDIKOV, A. YILDIZ, Naciye bs. Basım, baskı, tab nşr. Neşreden, näşir, tahkik eden
MİNNEGULOV, Hatip SOLTANMURADOV, YILMAZ, M.N. BIYEK: Bursa Yazma Eserler Kütüphanesi nu. Numara
MİRVALİYEV, S. Güçmurat YILMAZ, Metin bylt Basılmamış yüksek lisans tezi ö. Ölüm tarihi
MİRZAYEV, Töre SUNGURHAN-EYDURAN, YOLDAŞEV, K. c. Cilt r. Rumi
MUKASOV, M. Aysun YOLOĞLU, Güllü Memedova ÇX Çorum İl Halk Kütüphanesi RPK Ragıp Paşa Kütüphanesi
NARBAY, B. ŞADİYEV, E. YÜCE, Sefa Çi* Çelebi Rus. Rusça
d. Doğum, doğumu s. Sayfa
NEBİYEV, Bekir ŞENGÜL, Abdullah YÜCEL, Ayşe
Der. Dergi SBE Sosyal Bilgiler Enstitüsü
NEBİYEV, F. TACİBAYEV, R. YÜKSEL, Zühal Deri. Derleyen, derleme SK Süleymaniye Kütüphanesi
NİZAMETDİNOV, N. TACİYEV, Y. Di.ed. Divan edebiyatı str. Satır
dr. Doktor SÜ Selçuk Universitesi
DTCF Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi sy. Sayı, sayısı
EAÜ Erzurum Atatürk Universitesi T. Türkçe
ESHK Edime Selimiye Halk Kütüphanesi TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
F. Farsça TC Türkiye Cumhuriyeti
Fr. Fransızca TDK Türk Dil Kurumu
FY Farsça Yazmalar TSMK Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi
Gaz. Gazete TİK Türk Tarih Kurumu
G.Ü. Gazi Universitesi TY Türkçe Yazmalar
h. Hicri vb. ve başkalan
H.T.Us.Kt.: Hakkı Tank Us Kütüphanesi vbn. ve benzeri
haz. Hazırlayan vdğ. ve diğerleri
hk. Hakkmda vd. ve devamı
hş. : Hicri-şemsi vr. Varak
Hz. : Hazreti vs. Vesaire
H.Ü. : Hacettepe Universitesi У- Yıl
İng. : İngilizce yay. Yayım, yayımlayan
İÜ : İstanbul Universitesi yaz. El yazması
İÜEF : İstanbul Universitesi Edebiyat Fakültesi yk.bk. Yukanya bakımz
y.t.y. Yayın tarihi yok
VIII IX
BİBLİYOGRAFİK KİSALTMALAR E/FR Esläf/Faik Reşad, 2 c., 1893-1894 Yeni bs. 2 c., nşr. İbnülemin Mahmud Kemal İnal-
İstanbul 1975. Avni Aktuç, İstanbul 1951-1955.
E/MN Esami/MuallimNaci, İstanbul 1304. HB Heşt Bihişt=Tezkire-i Sehi / Sehi Bey,
EA Edebiyat Araştırmaları / Mehmet Fuad İstanbul 1325.
Köprülü, 2 c., İstanbul 1966-1989. HBH Halk Bilgisi Haberleri, Dergi.
AA Aylık Ansiklopedi / Server İskit, 5 +1 c. BŞ KA Büyük Şiir Kitaplan Antolojisi / Veli Recaı El (İng.) Encyclepedia of islam, New Edition HC Hadikatü’l-Cevämi’ / Hüseyin
İstanbul 1945-1950. Velibeyoğlu, İstanbul 1975. Leiden, 1955 -. Ayvansarayi, 2c., İstanbul 1281.
AATUE Atrabu’l-Äsär ft Tezkire-i Urefä-i Edvär/ ВТ Beyäni Tezkiresi / Carullahzäde Mustafa El (fr.) Encyclopedic de l’Islam, Nouvelle edition, HEA/SN Halk Edebiyatı Antolojisi / Sadeddin
Şeyhülisläm Esad Efendi, Yayımlayan: Beyänİ, (K.TY. 2568). 1954-. NüzhetErgun, İstanbul 1938.
Hüseyin BTET Büyük Türk Edebiyatı Tarihi / Vasfi Mahir EİS Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü / Behçet HHTŞ Hadäyıku’l-Hakäyık fı Tekmilleti’ş-
Sadeddin Arel, Musıkı Mecmuası Kasım Kocatürk, Ankara 1970. Necatigil, 9. bs., İstanbul 1978. Şakäyık /Nev’ızäde Ata Ataullah Efendi
1948-Şubat 1950, sayı: 9-24. ВТК Büyük Türk Kläsikleri Ansiklopedisi, EİTS Edebiyatımızda İsimler ve Terimler (Atäı), nşr.
AB Ana Britannica, 22. c., İstanbul 1988- İstanbul 1986. Sözlüğü / Ali Dereli, İstanbul t.y. Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989.
1990. BTMA Büyük Türk Müsikisi Ansiklopedisi / EM Emsü’l-Müsämirin / Abdurrahman b. HOP/A History of Ottoman Poetry / E.J.W. Gibb, 6
ABE Alevi Bektaşı Edebiyan / İ. Zeki Eyüboğlu, Yılmaz Öztuna, 2 c., Ankara 1990. Hasan Edirnevİ(İÜKYy. 151). c., London 1900-1909.
İstanbul 1991. BTTŞA Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi / Kenan Ю Edebiyat Ocağı 2c, Tebriz. HS Hoş Sada / İbnülemin Mahmud Kemal
ABN Alevi Bektaşı Nefesleri / Abdülbaki Akyüz, 3. bs., Ankara 1970. EŞ Eserler ve Şahsiyetler/ S. K. Tural, Ankara İnal, İstanbul 1958.
Gölpmarlı, İstanbul 1963. CDE Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı / Ahmet 1993. HŞ Hadäiku’ş-Şakayık / Taşköprüzade,
ABŞA Alevi Bektaşı Şairleri Antolojisi, İsmail Oktay, İstanbul 1993. EŞDEA Eski Şairlerimizin Divan Edebiyatı Şakäyıku’n-Numaniyye tercümesi, mtc,
Özmen, 5 c., Ankara 1994-1995. CDTE Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı/Pnf Antolojisi / M.Fuad Köprülü, İstanbul Mehmed M e c d i
ADTE Atatürk Devri Türk Edebiyatı/M. Kaplan, Dr. İnci Enginün, İstanbul 2001. 1.93 L Efendi, nşr. Abdülkadir Özcan, İstanbul
İ. Enginün, Z. Kerman, N. Birinci, A. CDTRÖ Cumhuriyet Devri Türk Roman ve Öyküsü EÜSBFD Ege Universitesi Sosyal Bilimler Fakültesi 1989.
Uçman, 2 c., 1981. / Olcay Önertoy, Tİ.B. Yayınlan, Ankara Dergisi. НГ Hikäye Tahlilleri / Mehmet Kaplan,
AEBN Azerbaycan Edebiyatına Bir Nazar / 1984. EYTE Elli Yılın Türk Edebiyatı / Rauf Mutluay, İstanbul 1979.
Yusufbey Vezirov, İstanbul 1337. CDTS Cumhuriyet Devri Türk Şiiri / Mehmet İstanbul 1973. HV Hadikatü’l-Vüzera / Osmanzade Täib
ÄGGHŞG Äşıklık Geleneği ve Günümüz Halk Kaplan, İstanbul 1973. FT Fezleke-i Tärih / Käüp çelebi, 2 c., İstanbul Efendi, İstanbul 1271.
Şairleri Güldeste / Feyzi Halıcı, Ankara CDTTB Cumhuriyet Dönemi Türkiye Tiyatro 1286-1287. HZUE Hazırgi Zaman Uyğur Edibliri / Ablimit
1992. Bibliyografyası / Ahmet Borcaklı-Gülten GAL Geschichte der arabischen Litteratur / İsmail, Mahmutcan İslam, Ürümçi 1993.
AS Ansiklopedik Sözlük / İ. A. Gövsa - M.N. Koçer, Başbakanlık Basımevi, Ankara Cari Brockelmann, Bd. 3 Suppl Bd., İA İslam Ansiklopedisi, 13 c., İstanbul 1940-
Özön, İstanbul 1967. 1973. Leiden 1937-1949. 1988.
AT AtaTarihi (Enderun Tarihi) /Tayyarzade CN Camiün-Nezair (Bayazit Devlet K.). GAS Geschichte des arabischen Schrifttums, İKTCYK İstanbul Kütüphaneleri Tarih Coğrafya
Atä Bey, 5 c., İstanbul 1292-1293. CSHR Cumhuriyetten Sonra Hikäye ve Roman Fuad Sezgin, 9 Bd., Leiden 1967-1984. Yazmalan Kataloğu, İstanbul 1943 db.
AT/HHY Amäsya Tarihi/Hüseyin Hüsameddin /Tahir Alangu, 3. c., İstanbul 1959-1965. GAŞA Güney Azerbaycan Şiir Antolojisi /Turgut İKTYDK İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma
Yaşar, 4c., İstanbul 1330/1935. ÇHŞ Çağımızın Halk Şairleri / Refik Ahmet Karabey, Habib İdrisi, Erzurum 1991. Divanlar Kataloğu, 4 c., İstanbul 1947 db.
ATEA AvusturalyaTürk Edebiyatı Antolojisi/ Sevengil, 1967. GBGKA Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi. İKTYHK İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma
Bilal Şimsir, 2 c. ÇŞ Çankın Şairleri / Ahmet Talät Onay, 2. GGTŞ Geçmişten Günümüze Trabzon Şairleri / llamseleri Kataloğu, Haz.: Nail Tuman,
A.Ü. EFAD Atatürk Universitesi Edebiyat Fakültesi c., 1931-1933. Murat Yüksel, 3 c., Trabzon 1993. İstanbul 1961.
Araştırma Dergisi, Erzurum 1970. DA Danişmendän-ı Azerbaycan, Bakü. GH Gülbün-i Hanan / Halim Giray b. Şehbaz İMZKZEKİ İzähu’l-Meknün fi’z-Zeyl alä Keşft’z-
AY Azerbaycan Yazıçıları, Bakü 1995. DBİA Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi / Giray Han, İstanbul 1327. Zünün an Esämi’l-Kütüb ve’l-Fünün /
AYB Azerbaycan Yurt Bilgisi/Dergi. Turgut Kut, 1994. Gİ Gülzar-ı İrfan / Şeyh Fahreddin Efendi, İsmail Paşa, nşr. Kilisli Rifat-Şerefeddin
AZ Abäbu’z-Zurefäl / Ramiz Efendi, nşr. DD Doruktan Doruğa / M. Turan Yarar, Tokyo (Millet K.,Tarih 1098). Yaltkaya, 2 c., İstanbul 1945-1957.
Sadık Erdem, Ankara 1995. 1992. GOD Geschichte der osmanischer Dichtung, / İS İlmiyye Salnämesi, İstanbul 1334.
BA Basın Ansiklopedisi/Füruzan Hüsrev DFSA Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları / ]. Von Hammer, Pesth 1836-1838. IstanbulA İstanbul Ansiklopedisi, 11 c., İstanbul
Tökin, İstanbul 1963. Şevket Beysanoğlu, 3 c., Ankara 1957, GOW Die Geschichtschreiber der osmanen und 1958-1974.
BE Bektaşılik Edebiyatı/Besim Atalay, 1924. 1960,1978. ihre Werke / Fr. Babinger, 1927. İTA İslam-Türk Ansiklopedisi, İstanbul 1939.
BG Bektaşı Gülleri / Cahit Öztelli, İstanbul DGTKŞA Divandan Günümüze Türk Kadın Şairler GRİVDN Güldeste-i Riyäz-ı İrfan ve Vefeyät-ı İTE İslamı Türk Edebiyatı / N. Pekolcay-S.
1985. Antolojisi / Mustafa Sever. Dänişverän-ı Nädiredän / Bursalı İsmail Eraydın, 2 c., İstanbul 1975-1978.
BS Bağçe-i Safä-enduz/Mehmed Es’ad (S. K. DIFM Därülfünün İlahiyat Fakültesi Mecmuası/ Belig, 1884. İÜEFİDİ İstanbul Universitesi Edebiyat Fakültesi
Es’ad Efendi, Yazma Bağışlar 4040); İstanbul 1925-1933. GŞ Gülşen-iŞu’arä/ Ahmed Ahdı (Millet К. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul
Burdur 2001. DM Devhatü’l-meşayih / Rif’at Efendi, Tarih774). 1946.
BŞ Bektaşı Şairleri /Sadettin Nüzhet Ergun, İstanbul t.y.; Yeni bs., İstanbul 1978. HÄEMAM Hediyyetü’l-Ärifin Esmä’ü’l-Mü’ellifin ve KA Kämüsü’l-A’läm / Şemseddin Sami, 6 c.,
3c., İstanbul 1955-1956. DTCTO Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Asärü’l-Musannifin / Bağdadı İsmail Paşa, İstanbul 1306-1316.
Ankara
X XI
KBSGKA Karacan Büyük Sözlük ve Genel Kültür NAFE Nuhbetü’l-Äsär min Fevä’idi’l-Eş’är /
ST Silähdärzäde Tezkiresi / Silähdärzäde TET/AEB Türk Edebiyatı Tarihi / Ali Ekrem Bolayır,
Ansiklopedisi. Mustafa Safä’ı, (SK. Halet Efendi, Eki
Mehmet Emin, (Millet K. Ali Emiri Tarih, İstanbul 1339-1340.
KATK Künhü’l-Alıbar’ın Tezkire Kısmı /Gelibolulu 112).
795). TET/G Türk Edebiyatı Tarihi / Hıfzı Tevfik
Mustafa Ali, Haz.: Mustafa İsen, Ankara NAZZE Nuhbetü’l-Äsär li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’är
ŞE Şahsiyetler ve Eserler, Sadık Tural, Ecdad Gönensay, İstanbul 1944.
1994. (Belig Tezkiresi) / İsmail Belig Ef. AKM,
Y., Ankara 1992. TET/G-Y-H Türk Edebiyatı Tarihi / Hıfzı Tevfik
KM Karesi Meşahiri / İsmail Hakkı Uzunçarşılı. Ankara 1998).
ŞNUDO eş-Şakäiku’n-Nu’mäniye fi Ulema’i’d- Gönensay, Hasan Ali Yücel, İhsan
KMBOJ Knijzevnost Muslimana BİH Na NVY Nesin Vakfi Yıllığı.
Devleti’l-Osmäniyye, nşr / Ahmed Sübhi Hammami, 2 c.,
Orijentalnim Jezicima. (Dr. Hazım NYBK Ne Yazıyor Bu Kadınlar / Mehmet Aydın,
Fırat, İstanbul 1985. İstanbul 1941-1945.
Sabanovic) Sarajevo, Ankara 1995.
ŞT Şefkat Tezkiresi / Abdülfettah Şefkat, TET/İHE Türk Edebiyatı Tarihi / İsmail Hikmet
1973,727 s. ODATET XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi / Ahmet
(Millet K. Ali Emiri Tarih 770). Ertaylan, 4 c., Baku 1925-1926.
KSE Kazak Sovet Enstsiklopediyası (Kazak Hamdi Tanpınar, 4. bs., İstanbul 1976.
ŞT/K Şair Tabibler / V. B. Kurdoğlu, İstanbul TET/K Türk Edebiyatı Tarihi / M. Fuad Köprülü,
Sovyet Ansiklopedisi) Almatı 1974. OM Osmanlı Müellifleri / Bursalı M. Tahir, 3
1967. İstanbul 1926.
KSE Kırgız Sovettik Sosyalisttik Respublikası c., 1914-1923 yeni bs., İstanbul 1971-1975.
ŞYS/ŞK Şairler ve Yazarlar Sözlüğü / Şükran TET/L Türk Edebiyatı Tarihi / Agah Sım Levent,
Entsiklopediya, Frunze 1980. oş Osmanlı Şeyhülislämları / A. Altınsu,
Kurdakul, 3. bs., İstanbul 1981. Ankara 1973.
KŞ Kafile-i Şu’arä / Mehmet Tevfik, İstanbul 1970.
TA Türk Ansiklopedisi, 33 c., 1943-1986. TET/OR Türk Edebiyatı Tarihi / Orhan Riza,
1290. OTM Osmanlı Tarih ve Müverrihleri, Ahmet
ТВ Türkiye Bibliyografyası, İstanbul-Ankara İstanbul 1934.
KUE Kazakstan Ulttık Entsiklopediya Cevdet (Äyine-i Zurafä) / Cemäleddin
1934-. TET/SKK Türk Edebiyatı Tarihi / S. Kemal
(Kazakistan Milli Ansiklopedisi). Mehmed,
TBU Türk Başınında Unutamadıklarımız / İsa Karaalioğlu, İstanbul 1973.
KZEKF Keşfü’z-Zünün an Esämi’l-Kütüb ve’l- İstanbul 1314.
Kayacan, Ankara 1997. TFA Türk Folkloru Araştırmalan, 19c. İstanbul
Fünun / Kätip Çelebi, 2 c., nşr. Kilisli Rifat ÖzSE Özbekistan Sovyet Entziklopedyası.
TCTA Tanzimattan Cumhuriyet’e Türkiye 1949-1979.
Bilge, Şerafeddin Yaltkaya, İstanbul 1941- PBM Pervane Bey Mecmuası.
Ansiklopedisi, İletişim Yayınlart, 6 c., TFA.KB Türk Folkloru Araştırmalan, Kültür
1943. PSK Pisateli Sovetskoga Kırgızistana, Bişkek
İstanbul 1985. Bakanlığı, Ankara 1981.
LTC Lugat-i Tarihiyye ve Coğrafiyye / Ali Rifat 1989.
TD Türk Dili, TDK, Ankara 1951 -. TFAY Türk Folkloru Araştırmalan Yıllığı, Kültür
Efendi, 7 c., İstanbul 1315. PTF Philologia Turcicea Fundamenta, 2 c.,
TDAY Türk Dili Araştırmalan Yıllığı, Belleten, Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi
MLAGKA Medya Ansiklopedisi ve Genel Kültür 1959-1964.
TDK. Yayını,
Ansiklopedisi. RBE Riyäz-ı Belde-i Edirne / Ahmet Badı
TDEA Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8. Ankara 1976.
ME Manas Entsiklopediya, Bişkek 1995. Efendi, (İÜK.TY., 1091-1093).
c., İstanbul 1977-1998. TGDEİS Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler
MH Mecmua’u’l-Havas/Sadıkİ-i Kitabdar, RKSM Resimli Kadın Şair ve Muharrirlerimiz /
TDEHA Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araş- Sözlüğü / Haluk İpekten - Mustafa İsen
(İÜKTY 4085-4097). Murat Uraz, 1942.
tırmalar/M. Fuad Köprülü, İstanbul 1934. - Recep Toparlı - Naci Okçu - Turgut
ML Meydan-Larousse, 12 c., 1969-1973. RŞ Riyäzu’ş-Şu’arä / Mehmed Riyäz!
TDEK Türk Dünyası El Kitabı/Türk Kültürünü Karabey, Ankara 1988.
MM/AG Melämilik ve Melämiler / Abdülbaki (Nuruosmaniye K. 3724).
Araşnrma Enstitüsü, 3 c., yeni bs., Ankara TH Tuhfetü’l-Hattatin / Müstakimzade S.
Gölpmarlı, istanbul 1931. RTDMA Resimli Türk ve Dünya Meşhurlan
1992. Sadeddin, İstanbul 1928.
MM/E Muhitü’l-Maärif/Emrullah Efendi, 1 c., Ansiklopedisi, 1957.
TDEŞY Türk ve Dünya Edebiyatı Şair ve Yazarlar THE Tezkire-i Hätimetü’1-Eş’är / Fatin Davud,
İstanbul RTES Resimli Türk Edebiyatçılar Sözlüğü / S.
Sözlüğü / Ali Dereli, İstanbul t.y. İstanbul 1271.
MMTMKA Mu’cemü’l-Müellifİn: Teräcimu Musan- Kemal Karalioğlu, İstanbul 1983.
TDÜA Türk ve Dünya Unlüleri Ansiklopedisi, TİB Tiyatro Bibliyografyası / Türkän Poyraz -
nifi’l-Kütübi’l-Arabiyye / Ömer Riza RTET Resimli Türk Edebiyatı Tarihi / Nihat
İstanbul 1983. Nurnisa Tuğrul, Milli Kütüphane,
Kehhäle, 15 c., Dımaşkl957-1961. Sami Banarlı, 2 c., İstanbul 1971-1979.
TDVİA Türk Diyanet Vakfi İsläm Ansiklopedisi, Ankara 1967.
MN Mecelletü’n-Nisäb / Müstakimzade SATŞ Son Asır Türk Şairleri / İbnül Emin
İstanbul 1988 -. TK Türk Kültürü /Türk Kültürünü Araştır-
Sa’dettin Efendi, (SK. Halet Efendi. Nu. Mahmut Kemal İnal, 4 c., İstanbul 1930-
TE/AK Türk Edebiyatı / Ahmet Kabaklı, 5 c., ma Enstitüsü, Ankara 1962 -.
628). 1941.
İstanbul 1961. TKDB Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni,
MN/MZ Meşähirü’n-Nisä / Mehmet Zihni Efendi, SDOU Son Devir Osmanlı Ulemäsı / Sadık
TEA/AÖ Türk Edebiyatı Ansiklopedisi / Atillä Ankara 1952 -.
2 c., İstanbul 1878-1879/Yeni bs. 1982. Albayrak, 5 c., 1980-1981.
Özkınmlı, 5 c., İstanbul 1982-1987. TKE Türk Kıbrıs Edebiyatı / Kıbrts ME ve
MŞ Meşä’irü’ş-Şu’arä/Äşık Çelebi, Yay.: G.M. SE Semahäne-i Edeb / Ali Enver, İstanbul
TEHR Türk Edebiyatında Hikäye ve Roman / Kültür Bakanlığı.
Meredith-Owens, London 1971. 1309/1891.
Cevdet Kudret, 2 c., İstanbul 1965-1967. TKKA Türkiye’de Kim Kimdir / Osman Ne-
MŞ/MA Mir’at-i Şi’r / Mehmed Äkif, (Millet К. SF Semeratu’l-Fuad / Sarı Abdullah Efendi,
TEİM Türk Edebiyatında İlk Mutasawıflar / M. bioğlu, İstanbul 1962.
Ali Emiri Tarih 773). İstanbul
Fuad Köprülü, İstanbul 1919.' TM Türkiyat Mecmuası / İstanbul Universitesi
MŞTÜ Mecma’-ı Şu’arä ve Tezkire-i Üdebä / SH Son Hattatlar / İbnülemin Mahmud
TEO/FR Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye / Faik Reşat, Edebiyat Fakültesi 1925 -
Mehmed Siräceddin, İstanbul 1325. Kemal İnal, İstanbul 1955.
İstanbul t.y. TMA Türk Meşhurlan Ansiklopedisi / İbrahim
MT Mecmu’atü’t-Teräcim / Tevfik, (İÜK., SNMM Sefine-i Nefise fi’l-Menäkıb-ı Mevleviyye
TEŞ Türk Edib ve Şairleri / Murat Uraz, Alaeddin Gövsa, İstanbul 1945.
K.TY. 192). /Mustafa Sakıb Dede, 3 c., Kahire 1283.
İstanbul 1939-1940. TMB Türkiye Makaleler Bibliyografyası, Milli
MTEAÇ Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri SO Sicill-i Osmänı (Tezkire-i Meşähir-i
TET/A Türk Edebiyatı Tarihi / Adsız, İstanbul Kütüphane, 1952 -
/ Kenan Akyüz, Türkoloji Dergisi II/l, Osmaniyye) / Mehmed Süreyya, 4 c.,
1943. TN Tuhfe-i Naili / Nail Tuman 2c. Milli K.
1969. İstanbul 1308-1315.
XII
XIII
YZ. В. 311.
TOEM Tärih-i Osmani Encümeni Mecmuası, TVHBST Tibyanu Vesä’ili’l-Haka’ik fi Beyäni
İstanbul 1910-1923. Seläsili’t-Tarä’ik, 3 c., (SK.F.Fatih, 430-
TR Tezkire-i Riza / Zehrimär-zäde Seyyid 432).
Riza, İstanbul 1316. TY Türk Yurdu, Türk Ocakları İstanbul-
TSMKTYK Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Ankara 1911 -.
Türkçe Yazmalar Kataloğu 2c. İstanbul TY/Y Tezkire-i Y ürnnı / Mehmet Sälih Yümni
1961. (Millet К. Ali Emiri Tarih 764).
TSŞ Türk Saz Şairleri / M. Fuad Köprülü, VAEEZ Vefayätu’l-Ayän ve Enbä’u Ebnä’i’z-
İstanbul 1940. Zaman / İbn Hallikan Ebu’l-Abbas b.
TSŞHA Türk Saz Şairleri Hakkında Araşnrmalar Muhammed, 8 c., Beynıt 1968-1972.
/ Hasan Eren, Ankara 1952. VEİ Vefeyät-ı Ekäbir-i İslämiyye / Üsküdarlı
TŞ Türk Şairleri / Sadettin Nüzhet Ergun, Şeyh Hasib Efendi, (Millet К. Ali Emiri
3c. İstanbul 1936-1945. Tarih 620).
TŞ.AH Tezkiretü’ş-Şuarä / Şeyhülisläm Ärif VF Vekäyiu’l-Fuzalä /Şeyhı Mehmed Efendi,
Hikmet, (Millet К. Ali Emiri, Tarih, 789). nşr. Abdülkadir Özcan, 2 c., İstanbul 1989.
TŞ/G Teşrifätü’ş-Şuarä / Ali Güfti, (Millet К. VSMR Vefeyät-ı Selätin ve Meşähir-i Rical /
ATATÜRK, Gazi Mustafa Kemal (1881-10 Kasım nma, Selänik yakınlarmdaki Rapla çiftçiliğine
Ali Emiri Manzum Eserler, 1324). Hüseyin Ayvansarayi, nşr. Fahri Ç. Derin,
TŞ/HÇ Tezkiretü’ş-Şuarä / Kmalızäde Hasan İstanbul 1978. 1938) Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu, devlet yerleşti. Bir müddet sonra, Mustafa, Selänik mer-
Çelebi, Ankara 1978-1981 2c. Haz. VY Varlık Yıllığı. adamı, askeri deha (Mareşal), hatip, fikir adamı. kezinde oturan akrabasınm yanma döndü ve ilk
İbrahim Olgun. YA Yurt Ansiklopedisi. O dönemde Osmanlı yurdu olan Selänik’te 188 Г öğrenimini tamamladı. Kısa bir süre Mülkiye rüş-
TŞ/L Tezkiretü’ş-Şuarä / Latıfi, İstanbul 1314, YBHŞ Yüzyıllar Boyunca Halk Şairleri / Refık de dünyaya geldi. Doğduğu ev, bu şehrin Kocaka- tiyesine (bugünkü ortaokul) devam etti. Burada
Rıdvan Canım, Ankara 2001. Ahmet Sevengil, İstanbul 1965. sım mahallesinin, İslahhane caddesi üzerinde üç uğradığı bir haksızlığa tahammül edemeyerek ay­
TŞ/M Tezkiretü’ş-Şuarä / Mustafa Mucib, YHOA Yaşayan Halk Ozanlan Antolojisi, Ankara katlı ve ahşap yapılı idi. Bu ev, günümüzde, Türki­ rıldı ve 1893’te Selänik Askeri Rüştiyesine geçti.
(Nuruosmaniye K. 4965). 1992. ye Cumhuriyetinin Selänik konsolosluğunun ar- Böylece kendisini Mareşal rütbesine taşıyacako-
TŞ/S Tezkiretü’ş-Şuarä / Mirzäzade Mehmed YMTM Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler / M. sası sınırlan içine alınmış ve müze olarak düzen- lan askeri üniformayı henüz on iki yaşında iken
Sälim, İstanbul 1315. Ali Çankaya, 8 c., Ankara 1967-1971. lenmiştir. 188 l’de Selänik’te doğan ve geleceğin giyinmiş oldu. Bu okuldaki öğreniminin kendisi-
TŞA Tezkire-i Şuarä-yı Amid / Ali Emiri, YS Yazarlar Sözlüğü /İhsan Işık, İstanbul 1990. ölmez liderleri arasmda yer alacak olan bu çocuğa, ne kazandırdığı bilgi ve becerilere ek olarak bir
İstanbul 1910. YSTHE Yüz Şoruda Türk Halk Edebiyatı / Pertev Mustafa adı konuldu. Babası Ali Riza Efendi de adının sonuna eklenen Kemal ismi, O’nun
TŞHE Tekmiletü’ş-Şakä’ık fi Hakkı ehli’l- Naili Bora ta v, İstanbul 1973. (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır Baba de- gelecekteki olgunluk ve önderliğinin ädeta işare-
Hakä’ik / Fındıklılı İsmet Efendi nşr. YYTE 20. Yüzyıl Türk Edebiyatı / Mahir Ünlü-
desi Hafiz Ahmet Efendi, 14-15. yy.da Anadolu’ ti olmuştu. Okul ve sinif arkadaşlan arasmda cid-
Abdülkadir Özcan V.C. İstanbul 1989. Ömer Özcan, İnkıläp Kitapevi, İstanbul
dan göç ederek Makedonya’ya yerleşen Kocacık diyeti, düzenli çalışması, isabetli hazır cevaplılığı
TŞAnt. Tekke Şiiri Antolojisi / Vasfi Mahir 1991.
yörüklerindendir. Ali Riza Efendi 1871 yılmda ile dikkati çeken Mustafa’ya, matematik öğret-
Kocatürk, Ankara 1968. YYTHŞA Yirminci Yüzyıl Türk Halk Şairleri
evlendi ve bu evlilikten Fatma, Ahmet, Ömer, meni Yüzbaşı Mustafa Efendi, Kemal adını läyık
TŞM Tezkiretü’ş-Şuarä-yı Mevleviyye / Esrar Antolojisi/Emin Kalkan, Ankara 1991.
Mustafa, Makbule ve Naciye adları verilen altı gördü. Denilebilir ki, Mustafa Kemal’in bütün
Dede, (SK. Halet Efendi, eki 109), Haz. ZE Zübdetü’l-Eş’är / Kafzäde Abdülhayy
çocuk dünyaya geldi. Mustafa ve Makbule dışın- hayatı; sanki bu takdire liyakatm, inançlı ve şu-
İlhan Genç, Ankara 2000. Fäizı, (SK. Şehid Ali Paşa, 1877).
daki diğer çocuklar küçük yaşlarda öldü. Anne urlu mücadelesi ile geçmiştir. 1896’da Manastır
TŞRÄ Tezkire-i Şuarä-yı Riyazü’l-Äşıkin / M. ZHHTŞ Zeyl-i Hadäyıku'l-Hakäyık fi Tekmileti'ş-
Müctehidzäde. Şakäyık / Uşşakizäde İbrahim Hasib Zübeyde Hanım, Sarıgüllü Hacı Sofu soyundan Askeri İdadisine (bugünkü askeri lise) geçti. Bu
TT Täcü’t-Tevärih/Hoca Sädeddin Efendi, Efendi, nşr. Abdülkadir Özcan, İstanbul Varyemezoğlu İbrahim Feyzullah Efendinin kızıy- okuldaki eğitimi sırasında, Ömer Naci adlı, ede-
2 c., İstanbul 1279-1980. 1989. dı. 1857 yılmda doğan Zübeyde, henüz on dört biyata hayli ilgi duyan ve özellikle Türkçe hitabet
TTA T ürk Tiyatrosu Ansiklopedisi / Mustafa zş Zileli Şairler / Cahit Öztelli, Samsun 1944. yaşında iken evlendi. Ailesi, Selänik civarındaki yeteneği çok gelişmiş olan arkadaşıyla karşılaş-
Nihat Özön-Baha Dürder, İstanbul 1967. ZZE Zeyl-i Zübbetü’l-Eş’är / Seyrekzäde Langaza beldesine gelip yerleşen Anadolu Türk- ması, Mustafa Kemal’in aynı alandaki kabiliyeti-
'İT'ET Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi / İsmail Mehmed Asım, (Millet К. AEME1326). lerindendi. Zübeyde Hanım beş yaşma gelen oğ­ nin gün işığına çıkmasına vesile oldu. Ayrıca yine
lunu; kısa bir süre için, evlerinin yakınmda bulu­ bu sıralarda iken, yabançı bir dili öğrenmenin
nan mahalle mektebine gönderdi. Fakat, baba gerekliliğinin farkına varan M Kemal, normal
Ali Riza Efendinin isteği ile bu okuldan kaydı eğitim programmın yam sıra, Fransızcasını iler-
alman Mustafa, aynı yıl (1886’da) oldukça yeni letmek için titiz bir çalışmaya girişti. Yine aynı
yöntemlerde eğitim yapılan Şemsi Efendi adlı o- okulda öğrenci olarak bulunan Makedonyalı Ali
kulda öğrenime devam etti. Kendisi bu okulda Fethi isimli bir arkadaşmm teşvikiyle, toplum
öğrenci iken babasının vefatı üzerine (1888) öğ- meseleleri ile ilgilenmeye başladı ve çok iyi dere-
renimine ara vermek zorunda kaldı. Annesi, üç cede Fransızca bilen bu arkadaşından, ]. J. Rause -
çocuğu ile beraber kardeşi Hüseyin Efendinin ya­ au, Voltaire, Montesquieu’nun siyasi görüşlerini
XIV
ATATÜRK ATATÜRK
dinleyip, kendisi de bu konuda fikir üretmeye, lışma ve seçerek okunan, yorumlanarak hazmedi- lari arasında Dr. Mustafa (Cantekin), Müfit Bey Hürriyet Cemiyeti ile birlikte hareket etti. Musta­
(Özden) vardı. (Bazı kaynaklar bu gizli cemiyetin fa Kemal’e Şam’daki görevinde gösterdiği üstün
tartışma açmaya başladı. Mustafa Kemal’in üç у il­ len fikirlerle örtüşüp lider kimliğinin belirginleş-
kuruluş tarihi olarak Ekim 1906’yı kabul etmiştir. başarılardan ötürü 25 Aralık 1906’da Beşinci
lik lise hayatı üç yeni kazançla; iyi bir Fransızca, tiği verimli bir dönemdir. Okulda el yazısı ile bir
Fakat Faik Reşit Unat’m 1962’de yayımladığı “A- Rütbe’den Mecidi nişanı verilmiştir. Yine Şam­
OmerNaci’nin körüklediği edebi zevk ve hitabet gazete çıkararak, ülkenin içinde bulunduğu zor
tatürk’ün II. Meşrutiyet İnkıläbının Hazırlanma- da bulunduğu 1907 yılınm 20 Haziranmda kı-
gücü, planlı çalışma ile kazanılan bir lise diploma- şartlara dikkati çekmek, geceleri toplantılar yapıp
sındaki Rolüne Ait Bir Beige” adlı çalışmasında demli yüzbaşı oldu ve ordu kurmay başkanlığı
sı (ikincilikle) ile sonuçlandı. 13 Mart 1899’da o arkadaşlarını daha çok çalışmaya, yeni çözümler
bu tarih Ekim 1905 olarak verilmektedir. Olayla­ emrine atandı. Aynı yılın eylül ayında; Osmanlı
zaman İstanbul’da bulunan Kara Harp Okuluna üretmeye yöneltmek, hatta gizlice konferanslar
rın akışı da bu son tarihi doğrulamaktadır.) Kısa Hürriyet Cemiyeti, Dr. Nazım’ın Paris'ten Selä­
geçti; 1283 numaralı, Harp Okulu birinci sinif vermek biçiminde ortaya çıkan lider kimliği ile
bir süre içinde; Suriye’nin bir çok bölgesini geze- nik’e gelip ilgililerle yaptığı görüşmelerden sonra,
öğrencisi Mustafa Kemal için bu okul dönemi, M. Kemal, üst yönetimin boy hedefi häline gel-
rek inceleyen ve bu yerlerde hürriyet / bağımsız- Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ile birleşme
geleceğin askeri liderinin ilk kıvılcımlarınm be- miştir. Dönemin okullar müfettişi İsmail Paşa,
lıktan yana olduğunu hissettiği subaylarla görüş- karan aldı. Aynı yılın 13 Ekimin’de M. Kemal,
lirginleştiği bir devredir. O güne kadar taşra haya- Akademi Komutanı (o zaman müdür) Riza Paşa-
meler yapan M. Kemal, yetenekli ve kararlı gördü- Manastırdaki 3. Ordu karargahına atanmıştır. Bu
tının kabuğunu kırmaya çalışan fakat çevresinin yı, bu tür hareketlerde bulunan öğrencileri ceza-
ğü kişilerin cemiyete katılmasını sağladı. Yafa, göreve başladığı ilk günlerde; daha önce, ittihat
kültürel yetersizliği içinde kapanıp kalan genç landırmadığı için uyarmıştır. Fakat Riza Paşa, M.
Kudüs ve Beyazıt’ta şubeler açtı. Yafa üzerinden ve Terakki Cemiyeti ile birleşmiş olan Vatan ve
Harbiyeli, gelenekli, yetişkin bir İstanbul ailesi- Kemal ve arkadaşlarını toplantı hälinde iken ya-
Selänik’e geçip burada da şube açtıktan hemen Hürriyet Cemiyetinin diğer üyeleri gibi, M. Ke-
nin oğlu olan Ali Fuat (Cebesoy) ile tanışıp, pırıl- kalamasma ragmen onları cezalandırmamıştır.
sonra Yafa’ya ve oradan Şam’a dönerek stajını ta­ mal de bu yeni ve daha geniş teşkilatlı Cemiyetin
tılı İstanbul hayatmın manevı zenginliği ile te- (Riza Paşa 1933’te emekli bir asker olarak Cum-
mamladı. Gerek Suriye’de gerekse Selänik’te çok önde gelenlerinden biri olarak, ülkenin mutlaki-
masa geçti. Lisede temellendirdiği Fransızcasım hurbaşkanı M. Kemal tarafindan kabul edilmiş
sinirli bir zaman diliminde, cemiyetin genişleme- yet yönetiminden kurtarılması için çalışmaları­
ilerletti. Daha da önemlisi, o yıllar da kalplere ve onurlandırılmıştır). Okulun oldükça ağır öğ-
sinin sağlanmasında M. Kemal’in iki seçkin nite- nı sürdürdü. 29 Ekim 1907 tarihinde de Cemiyete
vatan sevgisi ve dimağlara hür ufukların hasretini retim programını aksatmadan benimseyip başarı
liğinin rolü olduğu düşünülebilir. Memleketimi- resmen üye oldu. M. Kemal’in daha lise yıllarmda
aşılayan, herkesin heyecan kaynağı olan, “Ne göstermesi yanında; telif ve tercüme рек çok eseri
zin içinde bulunduğu şartlan doğru, gerçekçi bir başlayan okuma, düşünme, yazma merakı 1908
mümkün zulm ile bidat ile imhayı hürriyet, Çalış de okuyarak kendisini geleceğin meşakkatli gün-
seviyede tespit etmesi ve bu olumsuz durumdan ilk ürününü verdi. General Litzmann’dan
idrakı kaldır muktedirsen ädemiyetten” misrala­ lerine hazırlayan M. Kemal, bu okuldan 320 kişilik
kurtarılması ile ilgili olarak ortaya koyduğu tek- Türkçe’ye çevirdiği Takım Muharebe 1alimi adlı
rının şairi Namık Kemal’i tanıdı, benimsedi ve piyade sinifinin 21. ’si olarak mezun olup, kurmay
lifleri sunuştaki ikna üslübu. Bu iki nitelik ona, kitabın 1. baskısı Selänik’te yapıldı. (2. baskısı
ädeta onun duyğu planında takipçisi oldu. Harp subay niteliği kazanan ilk 13 subaydan biri olma-
kendisinden yaş ve rütbece büyük olanların bile 1912’de istanbul’da yapılmıştır.) M. Kemal’e, aslı
Okulu yıllarındaki arkadaş sohbetlerinin hem yı hak etmişti. 24 yaşmdaki Kurmay Yüzbaşı M.
inanmasını ve güvenmesini sağlamıştır. M. Ke- görevine ek olarak 22 Haziran 1908 tarihinde
düzenleyicisi hem de konuşmacısı olan Mustafa Kemal, Beyazıt semtinde bir kira evine yerleşti.
mal’deki bu hitabet üslubunu, kendisi de bu alan­ Doğu Demiryolu Müfettişliği görevi verildi. Bun­
Kemal’in bu hareketleri; okul yönetiminin oldu­ Arkadaşlarıyla başka bir evde toplanıp; kitap o-
da (özellikle yazılı anlatımda ) bir üstat olan I. dan kısa bir süre sonra 23 Temmuz 1908’de M.
ğu kadar diğer askeri çevrelerin de dikkatini çekti kuyor ve dönemin üst sivil yönetiminin gidişatı-
Habip Sevük şu satırlarla tasvir eder: “Köpüklü Kemal’in de fiilen içinde bulunduğu İttihat ve
ve rahatsız etti. Dönemin Harp Okulu Komutanı nı değerlendirip, hürriyet, bağımsızlık, demokrasi
bir şeläle gibi taşkın, bazen yeşil ağaçlar arasın­ Terakki Cemiyetinin geniş nüfuzunun sonucu o-
da bu öğrencilerin faaliyetlerinden ötürü uyanldı. konularını tartışıp yeni ve uygulanabilir fikirler
dan akan bir su gibi müşfık, bazen bulutların üs- larak II. Meşrutiyet ilän edildi. Anayasa yeniden
Mustafa Kemal’in Harp Okulunda okuduğu ve üretmeye çalışıyorlardı. Bu toplantılar ihbar üze-
tüne çıkan şimşekler gibi keskin ve heybetli” Yine yürürlüğe konuldu. Fakat M. Kemal’in idealinde-
çoğu N. Kemal, Tevfik Fikret ve A. Hamit (Tar- rine basıldı ve Ali Fuat (Cebesoy)’ın da aralannda
O’nu yakmdan tanıyanlardan biri olan Selim Sır- ki hürriyet ve bağımsızlık düşüncesinin genişliği-
han) ’e ait olan kitaplarm bir kısmı, dönemin yet- bulunduğu birkaç arkadaşıyla birlikte tutuklanıp
n Tarcan, M. Kemal’in hitabet gücü ve buna dayalı nin, bu yeni yönetimin getirdiği hürriyet ile tat-
kili makamlarınca yasaklanmıştı. Aynı yıllarda Yıldız sarayında günlerce sorgulandılar. M. Kemal
ikna kabiliyeti hakkında şunları yazar: “O’nda, mini mümkün değildi. Ona göre, ülkenin çok
M. Kemal’in Fransızca yayın yapan basını da takip ve Ali Fuat’ı yakmdan tanıyan eski komutanları-
kendisini dinleyenleri mıknatıslayan bir kuvvet daha köklü ve kalıcı yeniliklere ihtiyacı vardı.
ettiği bilinmektedir. 10 Şubat 1902’de Harp Oku- nın yardımlarıyla suçsuz bulunup, memleketle-
vardı. O, insanların doğrudan doğruya vicdanla­ Bunların yapılması için de; çok, ama çok çalışma­
lundan piyade sinifinin 8. si olarak (1902 - p. 8 rinden uzak bir yere atanmaları şartıyla serbest
rına hitap eder, en duygusuzları bile imana getirir- ya kendini mecbur hisseden liderlere, ileri görüşlü
sicil numarası) teğmen rütbesiyle mezun oldu ve bırakıldılar. Bekirağ’a bölüğündeki bu sorğu gün-
di. Söz, O’nun elinde kuvvetli bir silahtı. Onunla kadrolara imkän verilmeliydi. İttihat ve Terakki
aynı yıl Harp Akademisinde öğrenime başladı. lerinden sonra; 5 Şubat 1905 tarihinde kurmay
gönülleri fethederdi.” M. Kemal’in kendisi de Cemiyetinin en faal, hatta en cüretkär üyesi sıfa-
Başarılı Harp Okulu öğrencilerinin alındığı ve stajı için merkezi Şam’da bulunan 5. Ordu’ya bağlı
sözlü anlatımla ilgili olarak şu isabetli tespiti ya­ tıyla; Osmanlı toprağı Balkan ve Trablusgarp yö-
kurmay olarak yetiştirildiği bu yüksek eğitim ku- 30. Süvari Alayına atanan Mustafa Kemal, bura-
par: “Güzel konuşmak için serbest olmak ve resindeki vatanseverlerle görüşüyor ve yeni şu-
rumunun süresi iki yıldı. Birinci yılın sonunda daki görevi esnasında başlayan Dürzi ayaklanma-
kelimelerin manalannı yerinde jestlerde takviye beleri kuruyor, kurulmuş olan şubelerdeki top­
başarılı olanlar üsteğmenliğe yükseltilir ve bura­ sını bastırmak üzere, emrindeki birlikle birlikte
etmek lazımdır.” M. Kemal’in 1906 yılında Selä­ lantılara katılarak geleceğe dair kurtuluş ve kuru­
dan kurmay yüzbaşı rütbesiyle diploma alırlardı. 11 Mart 1905’te Havran’daki harekete katıldı.
nik’e gelip Vatan ve Hürriyet Cemiyetinin şube- luş teklifleri yapıyordu. 1908 yılı; Bosna-Hersek
Mustafa Kemal 1903’te üsteğmen oldu ve 11 Ocak Dört ay kadar süren bu mücadelenin başarılma-
sini açtığında; kendisine katılanlar arasında O- bölgesinde incelemelerde bulunmak, oradan
1905 tarihinde de kurmay yüzbaşı olarak akade- sında önemli katkısı olan M. Kemal, Temmuz
mer Naci, Mustafa Necip, Hakkı Baha (Pars), kendisine cemiyetçe verilen düzenleyici görevle-
miden mezun oldu. Orgün eğitiminin bu son iki 1905’te tekrar Şam’a döndü. Burada güvendiği
Hüsrev Sami (Kızıldoğan) gibi şahsiyetler vardı. ri yapmak üzere Trablusgarp’ta çalışmak, Bingazi-
yılı Mustafa Kemal’in milli şuurla ve hamasi te- birkaç arkadaşıyla birlikte Ekim 1905’de Vatan
Bu cemiyet, kısa bir süre sonra kurulan Osmanlı de cemiyete karşı oluşan bazı teşebbüsleri sindir-
rennümlerle beslenen kalbinin, disiplinli bir ça­ ve Hürriyet Cemiyeti'ni kurdu. Cemiyetin kurucu-
2 3