Türk Dili’nin Beş Bin Yılı Sumerce, Etrüskçe, Partça, Frigce, Hurrice, Urartuca, iskitçe, Akamanış Elamcası ve Aramcası gibi Kayıp Dillerin Çözümü

574 Pages·2000·62.54 MB·Turkish

by  Selahi Diker

ANADOLU' DA ON BiN YIL
Tiirk Dili 'nin
Bin Y1l1
Be~
SELAHi DiKER
Sumerce, Etriisk~e, Part~a, ];frigce, Hurrice,
Urartuca, iskit~e, Akaman1~ Elamcas1 ve Aramcas1
gibi Kay1p Dillerin <;oziimii
TORE®
YoyinGrubu
A N A D O L U' D A O N B İ N Y I L-
Türk Dili'nin
Beş Bin Yılı
SELAHİ DİKER
Eski Kayıp Dillerin Çözümü
t t
E r ü s k ç e, İ s k i ç e, F r i g c e, L i k y a d i I i,
t r u t s
E i e, H u r i e, r a r u a, u m e r e,
C C C C
t
A k a m e n E I a m c a s ı v e A r a m c a s ı, P a r ç a, vb.
İZ MİR
Copyright 2000
Yayın Hakları
SELAHİ DİKER
Bu kitap, müsaade alııımadıkça ıamameıı, J..ısmeıı
veya degiştirilerek iktibas edilemez
ön Kapak: İki pars gösteren bir Etrüsk mezar resmi; M.ô. 6. yozyıl
(Massimo Pallottino, La Peinture Etmsque,
Editions d'art Albert Skira, Gene,ı-c, l 952)
Arka Kapak: Bir Orta Anadolu mezarından çıkarılan boyalı iki pars röliycfi; M.Ô. 6000
(Foto: Mrs." Mellaart, Kitap: James Mellaart, Earliest Civilizatioııs oft lıe Near East,
Thanıes & Hudson, London, l 965)
İlk Baskı, Mart, 2000
ISBN 975-96037-2-1
İSTEME ADRESİ
52-72 Sokak, No. 37/6, Güzelyalı, İzmir 35350
Tel/Fax: [phone]; Tel: [phone]; Tel: [phone]
Baskı: Oral Matbaası, İzmir
İÇİNDEKİLER
RESİM LİSTESİ
Vll
KISALTMALAR
Vlll
ÖNS ÖZ
IX
GİRİŞ
TÜRKÇENİN ESASLARI
1
7
GÖKTÜRK YAZITLARININ YENİDEN TEFSİRİ
2 10
İPEK YOLU ÜZER1NDE YENİ B1R
BlIDDİST-TüRK DEVLETiNiN I>OGUŞU 10
TUN-HUANG YAZ ffLARI 19
ÇUVAŞ DİLİ
3
25
MACAR VE FİN DİLLERİ
4 30
XIII. YÜZYIL MOGOL DİLİ
5
35
MOGOLLARIN GİZLİ TARlHl 38
MARCO POLONUN TARTAR'LARI 46
HORASANLILAR VE TÜRKLER
6 64
ÇİÇEK AŞISININ İCADI 91
İSK.İTLER VE DİLLERİ
7 102
GüNEY KARADENİZ HALKLARI
8 115
ETRÜSK DİLİNİN ÇÖZÜMÜ
9 124
ETRÜSK SAYILARI 128
135
PERUGIA CIPPUS YAZITI
TRUVA LILAR, GİRİTLİLER., VE KARYA LILAR
10 151
İLİR YALILAR 161
FRİGY A VE LY DİA DİLLERİNİN ÇÖZÜMÜ
11 167
TARKONDEMOS MüHÜRü
168
LİDYA YAZITI
174
LEMNOS YAZITI
175
LİKY ADİLİNİN ÇÖZÜMÜ
12 182
PELASGLAR - OGUR TÜRKLERİ
13
187
ETİ (HİTİT-HATT İ) DİLİ
14 195
HURRİLER VE DİLLERİ
15 211
URARTU DİLİNİN ÇÖZüMü
16 218
SUMER DİLİNİN ÇÖZÜMÜ
17 224
SUMER-BABİL DİLLERİ
18
270
ARAMILER VE DİLLERİ
19 287
20 AKAMEN (AKAMANIŞ) ARAMCASININ ÇÖZÜMÜ
303
21 AKAMEN (AKAMANIŞ) ELAMCASININ ÇÖZÜMÜ
333
V
VI TÜRK DİLİ'N!N BEŞ BİN YILI
PERSLER VE MEDLER
22 371
PONTUS, KAP ADOKYA ,
23
VE KOMMAGENE KRALLIKLARI
403
PART DİLİNİN ÇÖZÜMÜ
24 413
ISIK YAZITININ ÇÖZüMÜ
25 429
ÇİNLİ SEYYAHLAR VE SEMAVİ TÜRKLER
26 434
SAKALAR, YÜEÇİLER, VE EFTA LİTLER
27 441
SOGDLAR
28 449
ESKİ MISIR
29 452
HİNT-AVRUPA DİLLERİ
30
458
SANSKRİT DİLİNDE TÜRKÇE 459
ESKİ YUNAN DİLİNDE TÜRKÇE 465
LATiN DİLİNDE TÜRKÇE
474
ANGLO-CERMEN DİLLERİNDE TÜRKÇE
476
ERMENİ DİLİNDE TÜRKÇE
478
SAMİ DİLLERİ
31 486
ARAP DlLİNDE TÜRKÇE
486
tBRANl DİLİNDE TÜRKÇE
486
KÜRT DİLİ
32 490
COGRAFİ İSİMLERİN ÇÖZÜMÜ
33 499
SONUÇ
515
APENDİKS: ESKİ ALFABELER
527
ESKl ALFABELER TABLOSU
530-531
REFERANSLAR
533
RESİM LİSTESİ
(Resimler kitabın sonunda toplannuştır)
('ROK' işaretli resimler 'renkli orijinallerindcn kopyalanmış' siyah-beyaz resimleri gösterir)
1 a Bilge Kağan-Yazıtı -Doğu Yüzü (M. Ergin, ErOA 179)
b Tun-huang ['Ong Tutuk'] Yazıtı (TarôTT 79, Stein'dan)
c Tun-huang ['Altı Yarık Tigin'] Yazıtı (TarôTT 81, Stein'dan)
2 a Amazonlara ait lahit (ROK, Editions d'art Albcrt Skira)
b Ay şeklinde kalkanlı İskit savaşçıları -Hermitaj Müzesi (PhiRH)
3 Dişi Aslanlar [Parslar] Mezarı (Editions d'art Albert Skira)
4 a Ana Tanrıça ve aslanları, Çatalhö)ıük (ROK, Mrs. Mellaart)
b Boyalı iki pars röliyefi, Çatalhöyük (ROK, Mrs. Mellaart)
5 Etrüsk Aynası -Grcgoriano Müzesi (AyET)
6 Etrüsk Aynası - Mctropolitan Müzesi (EncyAm)
7 Grckler'lc Amazonlar arasında savaş (Ed.itions d'art Albert Skira)
8 Prens Vclcha'nın Sofrası (ROK, Editions d'art Albert Skira)
9 Laıth Vclcha'nın Sofrası (ROK, Editions d'art Albert Skira)
10 Larth Vclcha'nın Sofrası (foto.: Andre Hcld, Stcnico, StREP)
11 a Etrüsk Perugia Cippus Yazıtı (CleLL, D. Diringer'den)
b Etrüsk Perugia Cippus Yazıtı, Tam (46 Sıra) Metin (TaıöTT 238)
c Etrüsk 'Haranguer' Yazıtı; Floransa Arkeo. Müz. (Bonfante'den)
12 a Tarkondemos mühürü (Ccram, CeTV 128)
b (Frig) Midas [Atys] Anıtı (Akurgal, AkACT)
13 a Kybcle'nin kayaya-oyulmuş tahtı (Akurgal, AkACT)
b Arezastis anıtı (ROK, Akurgal, AkACT)
14 a Bir Lydia yazıtı (Dr. Rafet Dinç, Atlas Dergisi)
b Lcmnos - Kaminia Yazıtı (Atina Milli Müzasi).
c Mcrchi yazıtı -Ncreid Anıtı (Akurgal, AkACT)
15 Hitit hiyeroglif hece işaretleri (Gelb'dcn)
16 a Hattusili mühürü (Gumcy, GurHIT: Şek. 16/6)
b Muvatalli ınühürü (Gumey, Gi.JrHIT: Şek. 16/1)
c Malatya -Dua Manzarası (Akurgal, AkACT, Şek. 123)
d Karkamış -Hiyeroglif Yazısı (Ceram, CeTV 120)
17 Kral Barrektİb Yazıtı (Pritchard, PritANE)
18 a Ahiram yazıtının bir parçası (Clcator, CleLL, R. Dussaud'dan)
b İbranice ostraka - S�aria (Albright, AIAP: Şek. 40)
19 a Akamcn Aramcası Dini Metin.Na. 4 (R A. Bowman)
b Aramca Dini Metin No. 5 (R. A. Bowman)
20 a Aramca Dini Metin No. 15 (R. A. Bowman)
b Aramca Dini Metin No. 67 (R. A. Bowman)
21 a Aramca Dini Metin No. 78 (R. A. Bowman)
b Aramca Dini Metin No. 118 (R. A. Bowman)
VII
VIII
TÜRK D1L1'N!N BEŞ BiN YILI
22 a Aramca Dini Metin No. 129 (R. A. Bowman)
b Aramca Dini Metin No. 134 (R. A. Bowman)
23 a Vologeses I'e ait Partça Yazıt (GhirIR 257, Şek. 78)
b Kral Vonones? II'ye ait .Partça Yazıt (NewTest, s. 133)
24 !sık Yazıtı (ÖzTAK I, 33, Olcay,Süleymanofdan).
KISALTMALAR
a.e. a)'11ı eser bük. hükümdarlığı
akuz. akuz.atif İng. İngilizce
Ar. Arapça Kaz. K�zan Türkçesi
A. Türkçe Ana Türkçe Lat. Latince
Aram. Aramca Mac. Macarca
Bab. Babil dilinde Mod. Modem
Bulg, Bulgarca Mon. Mongolca, Moğolca (13.
Cer. Cermen dilinde, Almanca yüzyıl)
Çuv. Çuvaşça O. Türkçe Orta Türkçe [DLT;
E. Eski Uygur (UYG); Kumanca; Ortaçağ
EF Eski Farsça Anadolu dili]
E-0 Türkçe Eski ve Orta Türkçe Osm. Osmanlı Türkçesi
(ErOA, DLT, vb.) RAE (Kralı) Akamen Elamcası
Erm. Ermenice Rus. Rusça
E. Türkçe Eski Türkçe (Kök- Skt. Sanskritçe
Türk; ErOA) Sum. Sumerce
Fars. Farsça Şek. Şekil
Fin. Fince Türk. Türkçe
Fr. Fransızca Uyg. Eski Uygurca
Gk. Grekçe, eski Yunan dilinde y. yaklaşık
ÖN SÖZ
Eski ve kayıp dillere ait yazıtları inceleyen eserlerin büyük bir kısmı
Batı araştırmacıları tarafından yazılmıştı ve çoğunun da İngilizceleri mev­
cuttu. Genellikle bu İngilizce eserlerden yararlandığım için kitabımı da
İngilizce olarak bir an önce yayınlamak zorunda kalmış ve Mart, 1996 tari­
hinde And The Who/e Earth Was Of One Language1 (Ve Bütün Dünyanın
Dili Birdi) adıyla, ve Ten Thoıısand Years Of J11e J'urks (Türklerin On Bin
Yılı) ikinci adıyla yayınlamıştım.2 İngilizce kitabımın ana başlığından, bir­
çok kişi tarafından yanlış olarak "bütün dillerin Türkçe'den çıktığı" gibi bir
anlam çıkarıldığı için bu Türkçe baskısında yeni bir başlık kullandım. Aynı
zamanda, ana içeriğini koruyarak, bilhassa eski tarihle ilgili ansiklopedik
bilgileri mümkürı olduğu kadar kısaltarak, ve birçok bölümlerde verilen
lügatçelerdc tekrarlamalardan kaçınarak bu kitabın İngilizce baskısından
daha az hacimli olmasını sağladım. Aynca, yeni olarak bu kitabın 2. Bölü­
mü 'ndc iki Turfan (Tun-huang) Yazıtı'nın tercümesini, 9. Bölümü'nde
Etrüsk sayılarının yeni bir analizini, Pcrugia Cippus Yazıtı'nın tam metni­
nin daha doğru olarak çözümünü, yeni bir Hatip (Har.ınguer) yazıtının ter­
cümesini, ve genelde Etrüskçenin çok daha ileri bir analizini, 11. Bölü­
ınü 'nde bir Lydia yazıtının ve meşhur Lemnos-Kaminia Yazıtı'nın çözümü­
nü, ve 16. Bölümü'nde de ek olarak Melikishvili'dcn alınan 119 Urartuca
3
kelimenin etimolojisini yaptım. Bütün yazıtları, Batı standart ve disiplinini
uygulayarak, ait oldukları devirlerin alfabeleri ve onların gerektirdiği fo­
nemleri kullanarak çözdüm. Bu arada birçok isim ve kelimeleri Türkçeleşti­
rirken tabiatıyla bazı zorlamalar yaptım ki bunlar da kitabın geniş perspek­
tifi içinde mütalaa edilmelidir. Esasen, şimdiye kadar bilinmeyen ve sınıf­
landırılamayan bu diller devamlı araştırılmaya muhtaçtırlar, ve yaptıi',,mız
analizlerin de yeni gözlemler ve arkeolojik bulgular muvacehesinde deği­
şime uğramaları tabiidir.
Kitapta, kayıp dillerin çözümü dışında, ilk altı bölümde, Türk dili, tarihi
ve destanları hakkında birçok incelemeler ve buluşlar yer almaktadır. 6.
Bölüm'de, Horasanlıların ve Selçukluların başlattıkları Türk Rönesansı
hakkında, ve yine Osmanlılarda inhitat döneminde bile, tıp alanmdaki ilk
1
Tevrat, Tekvin l 1.1-2; 11.6 (Tlıe llo�v Scriplııres, The Jcwish Publication Socicty of
America, Philaddphia, l 9�3): "Ve bütün diinyaııııı lisanı ve dili birdi. Ye zaman geldi ki,
onlar [Hazreti Nuh ve oğulbn] doğuya doğnı gittiler ve Snıııer'de bir ova gördüler, ve ornd.a
yerleştiler. .. Ve Tanrı buyurdu: 'İşle bakın!, onlar lck bir halk, ve lck bir dilleri var'."
2 Ilkz: Diker, Sdahi, Aııd tlıe rnıole Earılı TVas of Oııe Laııgııage, İzmir, 1996; 200
reviscd prinl November, 1999 (DiWEWOL).
3
Melik.ishvili, G. A., Die Uraı1disclıe Spraclıe. A. Kanunerıhuber, M. Salviııi. Studia
Pohl 7. Rome: Biblical Iııslilııte Press, 1971 (MelUS).
IX
X TüRK DİLİNİN BEŞ BİN YILI
büyük aşama olan çiçek aşısının bulunuşu ve tatbiki hakkında yeni ve ben­
ce tatmin edici yorumlar yapılmıştır. Sadece bunlar, yabancı ve yabancılar­
dan ilham alan bazı yerli yazarların 1400 yıllık bilinen tarihimizi bir göçebe
uygarlığı veya daha doğrusu uygarsızlığı şeklinde göstermelerinin bir
antitezi'dirler.
Eserimiz, bütün Türk tarihi ile birlikte antik ve klasik çağların uygarlık
tarihini tamamen değiştirmekte, şimdiye kadar kaybolmuş, ölü sayılan
Sumerce, Elamca, Etrüskçe, İskitçe, Aramca, ve Frig, Lydia, Urartu, Hurri
dahil birçok Anadolu dillerinin birer Türk diyalektleri olduğunu ispat ede­
rek Türklerin kökenlerini ortaya çıkarmaktadır. Bu ışık altında mevcut bin­
lerce yazıtın tekrar tercüme edilmesi, bu vesile ile bilhassa Türkiye' de bü­
tün bu dillere ait araştırma enstitülerinin kurulması gerekmektedir. Bizimki
sadece bir başlangıçtır.
Bu kitabın ana mevzuu olan kayıp dillerin çözümü için kullandığım
gerekli orijinal yazıtlar dışında, bu dilleri konuşmuş olan milletlerin kısa
tarihlerini de okuyucuya sunmak üzere referanslarda belirtilen pek çok ki­
taptan yararlanmış olduğumdan, bu eserleri yazan ve neşredenlere, bilhassa,
çivi veya Arami-Fenike veya diğer eski yazı ve alfabelerin çözümleri üze­
rinde araştırma ve keşifler yapmış olan arkeolog ve filologlara minnettarım.
Onların sayesindedir ki bu eserimiz hayat bulmuştur. Ayrıca, Editions d'art
Albert Skira (La Peinture Etrıısque, Massimo Pallottino, 1952) müessesesi­
ne, ve Prof. James Mellaart ve Mrs. Mellaart'a, ön ve arka kapağımızı süs­
leyen resimler için verdikleri müsaadedcn dolayı müteşekkirim.
Sclahi Diker
İzmir, 14 Şubat 2000
Türk Dili'nin Beş Bin Yılı