TURK

64 Pages·2009·2.57 MB·Turkish

Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 16. SaYI, 2008/1, 81-144
TURK<;E'DE YA YINLANMI~ SOSYOLOJiYE GiRi~
KiTAPLARI HAKKINDA BiBLiYOGRAFiK BiR
DEGERLENDiRME
A BIBLIOGRAPHIC EVALUATION OF INTRODUCTIONS TO
SOCIOLOGY BOOKS IN TURKISH
Yrd. Do~. Dr. Yiicel Bulut
istanbul Univ. Edebiyat Fak. Sosyoloji Bbl.
Ozet: Bu 9ah~mada sosyoloji egitiminin en bnemli ara9lanndan birisi olan sosyolojiye
giri~ ders kitaplannm bibliyogratik bir degerlendirmesi ama9Ianml~tlr. Tespit edilebilen
ve incelenebilen eserler, yazarlann soyadlan baz ahnarak alfabetik olarak slralanml~ ve
her birisi, muhtevalan, eserlere hakim olan yakla~lm bi9imleri, kurgulan, tislup ve dil
bzelli kleri baklmmdan degerlendirilmeye 9ah~ilml~tJr.
Anahtar Kelimeler: Sosyoloji, Sosyolojiye Giri~, Ders Kitaplan, Ziya Gbkalp, Baykan
Sezer.
Abstract: This study aims to produce a bibliographic evaluation of Introduction to
Sociology course books, among the most important tools of sociological education.
Course books that could be identified and studied have been indexed according to the
surnames of their authors and each has been assessed according to content, approach,
structure, style and aspects of language.
Key Words: Sociology, Introduction to Sociology, Text Books, Ziya Gbkalp, Baykan
Sezer.
82 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 16. SaYl
I
Egitim sisteminin en onemli unsurlanndan birisini, hi<;: ~tiphesiz, ders
kitaplan olu~turur. Son y!llarda ozellikle orta ogretim ders kitaplanna yone1ik
artan bir ilgi gozleniyor. Konu tizerine kaleme almml~ telif ve terctime eserJerin
veya ders kitaplan hakkmda yap!lmt~ ytiksek Iisans ve doktora tezlerinin
saYlSlndaki art1~, ozellikle ikinci Sava~ sonrasmda UNESCO kaynakh olarak
ba~lattlan ve ara~ttrma projeleri, fonlar ve toplantllada da desteklenen uluslar
araSI nitelikli bu <;:ah~malann tilkemizde de yank! buldugunu gosteriyor.
Bu <;:ah~malann, yukanda da deginildigi tizere, btiytik ol<;:tide, orta
ogretim ktsmtyla smuh kaldlgl gozleniyor. OzelJikle de yabanci dil egitimi ve
tarih ders kitaplan tizerine bir yogunla~ma dikkati <;:ekiyor. Ytiksekogrenim
dtizeyindeki ders kitaplan tizerine yaptlmt~ <;:ah~malar yok mesabesinde
kahrken, ilk, orta ve liselerde okutulan sosyal bilgiler ve sosyoloji ders
kitaplanna ili~kin yapilan <;:ah~malann toplam saylSl da iki elin parmaklan11l
ancak ge<;:ebilecek durumda. YaptJan akademik <;:ah~malann ytiksek lisans tezi
dtizeyiyle smIdt kaldlgmt da belirtelim.
Nuri Dogan'm Ders Kitaplan ve Sosyalle~me (1876-1918) (istanbul:
Baglam Yay., 1994) ba~hkh kitabl, Latife <::imen'in "1923'ten Gtintimtize Lise
Sosyoloji Ders Kitaplan ve Sosyalle~tirme Rolleri" (istanbul: Marmara
Universitesi Ortadogu ve islam Ulkeleri Enstittisti, 1997) ve Mehmet Alllk'm
"Egitimde Yenile~me ve Ttirkiye'de Lise Sosyoloji Ders Kitaplan" (istanbul:
iu Sosyal Bilimler Enstittisti Sosyoloji Anabilim Dah, 2005) ba~hklt ytiksek
Ii sans <;:ah~malan; i.ilkemizde sosyoloji alanmdaki ders kitaplanna yonelik smlrJl
saYldaki ara~tlrmalardandlr. Ytiksek ogrenimde sosyoloji alanmda kulla11llml~
veya kullamlmakta olan ders kitaplanm konu edinen iki ytiksek lisans <;:ah~masl
mevcuttur: (1) Htiseyin Arslanttirk, "Ttirk Sosyoloji Tarihinde Mehmet izzet ve
'Yeni i<;:timaiyat Dersleri' Adh Eserinin Sosyolojik Degerlendirmesi", istanbul:
Marmara Universitesi Ortadogu ve islam Ulkeleri EnstitUsti Sosyoloji ve
Antropoloji Anabilim Dah, 1999; (2) Bekir Balklz, "Sosyolojide Pozitivist
Yontem AnlaYI~1 ve Ttirkiye'deki Etkisi (Sosyoloji Elkitaplan Uzerinde
Yontembilimsel Bir inceleme)", izmir: Ege Universitesi Sosyal Bilimler
Enstittisti Sosyoloji Anabilim Dah, 2003.
Bulut, Tiirkge'de Yaymlanml~ Sosyolojiye Giri~ Kitaplan Hakkmda 83
Bibliyografik Bir Degeriendirme
Ttirkiye'deki tarihi 100 yIll a~an bir disiplinin temel ara9larma ili~kin
9ah~malann gerek muhteva ve gerekse de sayl itibariyle slmrhhgl, elbette, TUrk
sosyolojisinin kendisi Uzerine yeterince dU~Unmedigi gibi bir gergegi onUmUze
koyuyor. Bu smlrhhk ve ihmalin ortaya 9lkl~mda, TUrk sosyolojisinin yUzUnUn
-uzun ge9mi~ine kar~m- dl~anya donUk olu~unun onemli bir payl olsa gerektir.
Fakat konumuz a9lsmdan bu ihmalin, bugUn konuyla ilgili ara~tlrma
yapmak isteyecekler i9in ciddi bir zoduk dogurdugu da a~ikardlr. Her ~eyden
.once, elimizde TUrkge' de yaymlanml~ -telif veya tercUme- sosyolojiye giri~
kitaplannm tam bir listesi mevcut de gil. Eski harflerle yazllml~ eserler
konusunda ise neredeyse bUttinUyle cahiliz.! TUrkiye'deki yaym piyasasmm
durumunu bilenler, gUnUmUzde yaymlanan sosyolojiye giri~ kitaplanndan
zamanmda ve yeterince haberdar olamadlglmlz tarzl bir tespite de hak
vereceklerdir samyorum. ikinci olarak, bir 'sosyolojiye giri~ kitabl nasIl
yazllmahdlr' tarzmda bir ktlavuz metnimiz yok. (Bu durum, aym zamanda,
diger pek 90k alanda oldugu gibi, sosyoloji alanmda da ulusal anlamda ortak bir
akla sahip olmadlglffilz gergegiyle de dogrudan alakahdlr.) DoJaYlslyla mevcut
9ah~malan degerlendirmek isteyen birisi gerek Uslup, gerek gelenek ve gerekse
de yontem a9lsmdan kendi yolunu/ tarZlm kendisi olu~turmak zorunda.
B u 9ah~mada TUrkge' de yaymlanml~ sosyolojiye giri~ nitelikli telif veya
tercUme kitaplann bibliyografik bir degerlendirmesini yapmaYl ama9ladlk.
MUmkUn oldugunca -eski alfabeyle kaleme ahnml~lar dahil- bUttin eserlere
ula~maya gayret ettik. Ancak bUttin gayretlerimize ragmen kUnyesine ula~makJa
bidikte henUz inceleme imkim bulamadlglmlz eserler bulunuyor? KUnye
bilgiJerine dahi ula~amadlglmlz ve dolaYlslyla me9hulUmUz kalml~ eserlerin
Mahmllt Tezcan'm haZlflaml~ oldugu TUrk Sosy%ji Bibliyografya.H, 1928-1968 (Ankara: AU Egitim
Fakiiltesi Yay., 1969) bu konuda ba~vurabilecegimiz tek kaynak olma ozelligini hala koruyor. Ancak
gerek bibliyografyanm yaymlandlgl 1969 sonrasmda ve gerekse de bu 9ah~manm kendisine konu olarak
aldlgl donemin oncesinde -ozellikle de, Arap alfabesiyle- yaymlanml~ eserlerin bilgisine llla~mada bir
zorluk ara~tlrmacllan bekliyor. Bu 9ah~mada kiinyelerini verecegimiz ve tamtlp degerJendirmeye
9ah~acaglmlz eserJer, bir anlamda, Tezcan'm bibliyografyasma katkl olarak da degerlendirilmelidir.
2 Mesela birka9 tanesi ~oyledir: R. Konig, Giiniimiiz Sosy%ji.l'i, gev. Battal inandl, izmir: Akademi
Kitabevi, 1994; O. Saym, Sosyolojiye Giri$, izmir: Universite Kitaplan, 1994; HamicIe Top9uoglu, Genet
Sosyoioji, Ders NOllan, 1967-1968 Ders YIll, Ankara: AU Egitim FakiiItesi Ogrenci Dernegi Yay., 1968
(90galtma).
84 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 16. SaYl
olmasl da ihtimal dahilindedir. Yapllacak yeni ~ah~malarla bu eksikliklerin
giderilmesinin hem bizim, hem de alan i~in son derece anemli bir katkl
olacagmdan ~liphe yoktur.
II
Osmanh aydmlanmn XIX. YlizYllm son ~eyreginde ba~layan sosyolojiye
ilgileri, ba~Iangl~ta ~e~itli dergilerde A vrupah sosyal bilim dli~lintirlerinden ve
dli~lincelerinden Osmanh kamuoyunu haberdar etme ~eklinde tezahlir etrni~ti.
Bu baglamda Ulum-u iktisadiye ve ir;timaiye (1908) mecmuasmda Ahmet
~uayp, Bedii Nuri gibi isirnlerin yazllan hatlrlanabilir.
Sonraki tarihlerde mlistakil kitap terclime ve telif etmek suretiyle daha
kapsamh bir ilgi gaze ~arpmaktadlr. Emile Bougle'nin Qu'est-ce que la
Sociologie ba~hkh ~ah~masmm Mustafa Suphi tarafmdan iZm-i ir;timaa Nedir?
(1328/1912) adlyla terclime edilip yaymlanmasl bu meyanda sazli edilecek ilk
~ah~malardandlr. Sonrasmda gerek dogrudan sosyolojinin ne olduguna ve
gerekse de sosyolojinin inceleme alamna giren belli sosyolojik konulara,
sosyolojik dii~linmeye ili~kin ~ah~malar gerek telif ve gerekse de terclime
edilerek yaymlanma yoluna gidilrni~tir. Dr. Ethem Necdet'in Tekamiil ve
Kanunlan (1913), Edmund Demolins'ten yapllan Anglo-Saksonlann Esbab-l
Faikiyeti Nedir? (~ev. A. Fuad ve A. Naci, 1330/1914) gibi ~ah~malar bu tlirden
eserlerdendir.
Tlirk sosyolojisinin ilk andan itibaren 'devletin bekasl' problemiyle
alakah bir ~aziim ve 'batlhIa~ma' siyasetinin bir par~asl olarak glindeme geli~i
ve ilk sosyologlanmlzm aym zamanda siyasal hareketler i~erisinde anemli
konumlarda yer alml~ oimalan vb. sebepler siyasal hayatlmlZdaki hareketlilige
paraiel oIarak gerek makale ve gerekse de kitap hacminde telif ve terclime
eserlerin saYlsmdaki artl~l beslemi~tir. Buna sosyoloji derslerinin egitim
kurumlannm mlifredatlanna girmeye ba~Iamasl da bir ivme kazandlrrru~tlr. Ziya
Gakalp tarafmdan 1912'de Selanik'te ittihat ve Terakki lisesinde sosyoloji
derslerinin verilmeye ba~lanmasl, ardmdan 1914'de istanbul Darulflinun'da
sosyolojinin baglmslz bir klirsti haline gelmesi saz konusu slirecin ba~langlcml
te~kil eder. Her ne kadar Ziya Gakalp'in mlitareke yillannda ingiliz i~galindeki
istanbul' dan Malta'ya slirgline ganderilmesi ve sonrasmda, 1924 gibi erken bir
Bulut, Tlirkge'de Yaymlanml~ Sosyolojiye Giri~ Kitaplan Hakkmda 85
Bibliyografik Bir Degerlendirme
tarihte, Olmesi bu egitim stirecini etkilemi~se de, Ttirk sosyolojisinin geli~imi
1930'lann ikinci yansma kadar Dartilftinun ve -1933 tiniversite reformu
sonrasmda da- istanbul Universitesi'ndeki ktirsti tizerinden ger~ekle~mi~tir.
1930'lann ikinci yansmda AU DTCF'nde Felsefe Ktirstisti'ne bagh
olarak Behice Boran'm ba~kanhgmda Niyazi Berkes, Peltev Naili Boratav,
Muzaffer ~erif Ba~oglu, Medihe Berkes gibi hocalarla yeni bir sosyoloji
anlaYl~mm Ttirkiye'ye geldigini gortiyoruz. 1940'lann ortalanndan itibaren
ba~layan bu ktirstintin kapatllmasl neticesinde, Ttirk sosyolojisinin 1960'larm
ba~ma kadar egitim kurumlanndaki geli~imi yine istanbul Universitesi aglrhkh
olarak ger~ekle~mi~tir. Mtilkiye Mektebi gibi farkh egitim kurumlannda
sosyolojiden bahis olunmasma ve sosyoloji dersleri verilmesine ragmen,
baglmslz ve kapsamh sosyoloji egitimi yine istanbul Universitesi'ne kahm~tlr.
1950'lerin sonundan itibaren TODAiE ve DPT'nin kurulmasl, ardmdan
ODTU'ntin akadernik faaliyete ba~lamasl ile birlikte Ttirkiye'de istanbul
Universitesi sosyoloji geleneginin dl~mda yeni ve farkh bir sosyoloji gelenegi
koklti bir bi~imde kurulmaya ba~lamr.
Ttirk sosyolojisinin akademik kurumlardaki sertiveni, ozellikle de
ba~langls;ta, okutulacak kitap konusunda ciddi bir ihtiyacl da ortaya koydu.3 Bu
ihtiyas; ya terctime yoluyla ya da telif yazmak suretiyle giderilmeye gayret
edildi. Sosyoloji alanmda yaymlanan kitaplann ~ogunlugunun dersler dikkate
almarak kaleme alIndlgl ve hatta ezici bir ~ogunlugunun ders notlannm
kitapla~tmhm~ hali olu~u, bu ihtiya~ dikkate almdlgmda hi~ de anlamslz
degildir. Sosyolojinin gerek liselerde ders olarak okutulmasl ve gerekse de
tiniversite dtizeyinde sosyoloji derslerinin verildigi akademik kurumlann
saYlsmm artmasl, sosyolojiye ba~langl~ dtizeyinde el kitabl ihtiyacml ve bu
ihtiyacl gidermeye yonelik ~abalan da artlrdl. Konumuz as;lSlndan baktldlgmda
da, "Sosyolojiye Giri~" nitelikli kitaplanmlzm genel ozelliklerini de, bu ozel
konjonkttir belirlemi~ goztiktiyor. (Terctime faaliyetleri a~lSlndan baktldlgmda,
Bu ihtiyacm yalmzca 0 donemle slmrh kalmadlgl, Aytiil Kasapoglu'nun yapml~ oldugu bir ara~tlfma ile
ortaya konmu~tur. Kasapoglu'nun yapml~ oldugu ara~!lrmaya gore, 1990'lar Tlirkiyesi'nde Tlirkge
sosyoloji egitiminin en bliylik problemlerinden birisini hala "ogrencilere okutulacak materyal ihtiyac!"
olu~turuyor. Bkz. M. Aytlil Kasapoglu, Yiiksek Ogretimde Sosyoloji Egitilllinin Sortlllian, Ankara:
Ankara Universitesi Baslmevi, 1991, s. 58.
86 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 16. SaYl
yalmzca belli akademik disiplinler i<;in degil, temel ideolojik aklrnlar i<;in de
benzer bir bilgi ac;zgml giderme ihtiyacmm bulundugu soylenebilir.) Tiirkiye'de
yeni yeni kimlik bulmaya <;ah~an ideolojiler ve akademik disiplinler,
kar~tla~ttklan bu eksikligi gidermek i<;in ba~langl<;ta terciime faaliyetlerine
biiyiik onem verdiler. Dii~unce hayattrruzlll belli bir doneminde kar~lmlza <;lkan
'teliftarzlllda tercumelerin' <;oklugu da bu ihtiya<;la alakah olsa gerek.
III
Sosyolojinin tamml, konusu, hangi yon tern veya yontemlerle toplumsal
olaylan incelemeye yoneldigi, alt dallan ve toplumsal hayatlll degi~ik
ve<;helerini hangi kavramlar araclhglyla inceledigi gibi hususlarda hem ozelde
sosyoloji ve genelde tum iiniversite ogrencilerini, hem de genel okuyucuyu
bilgilendirici mahiyette ba~langl<; dtizeyinde pek <;ok sosyolojiye giri~ kitabl
kaleme almdl. A~aglda bu kitaplann hem yazarlann soyadlanna gore alfabetik
bir listesini verecegiz, hem de kitaplar hakklllda klsa baZl degerlendirmelerde
bulunacaglz.
Art, Oguz, Sosyoloji: Ders Notlan, 1976, istanbul: Bogazi~i
Universitesi Yaymlart, 60 s.
Olduk<;a kti<;iik hacirnli olan bu teksir metin, Bogazi<;i Universitesi
Sosyoloji Boliimti'nde Sosyolojiye Giri~ dersi i<;in hazlrlanan okuma
metinlerine yardlmel olmasl amaclyla kaleme allllrru~tlr.
<;ah~manm amacl, "Onsoz"de "Somestre i<;inde ele ahnacak konulann bir
bOltimti ders notlannda i<;erilmektedir ve bu konularla ilgili olarak Ttirkiye ile
ilgili bilgi verilmeye <;ah~llml~tlr. Ele allllan konular, ders kitablllda
i~lenmektedir; notlar, genellikle, ek bir uygulama denemesi goriintimiindedir."
(s. 1) denilerek ortaya konulmakta ve gelecekte notlann daha da geli~tirilmeye
<;ah~11acagllldan soz edilmektedir.
<;ah~ma ti<; ana ba~hk altlllda toplanml~tlr: (1) Sosyal Yapl (s. 4-31), (2)
Sosyal Kururnlar (s. 33-43), (3) Sehirle~me (s. 44-60).
Bulut, Tlirk~e'de Yaymlanml~ Sosyolojiye Giri~ Kitaplan Hakkmda 87
Bibliyografik Bir Degerlendirme
C;ah~ma Oguz An tarafmdan kaleme almnu~ olmasma kar~lhk, "Sosyal
Yapl" ba~hkh bOltimde yer alan "Ttirk Toplumunun Geli~mesi: Dikey
Btittinle~meden Yatay Btittinle~meye" ba~hkh alt-bOltimtin $erif Mardin
tarafmdan kaleme almdlgml yazmm dipnotundan anhyoruz (s. 4-20).
C;ah~mallln diger klsllnlannda aile, devlet, din, dernekler, iktisadi devlet
te~ekktilleri, endtistrile~me, ~ehirle~me ve goc;;ler vb. ba~hklar altmda Ttirk
toplumunun degi~ik vec;;helerine ili~kin degerlendirmeler yaplJmaktadlr.
Arslantiirk, Zeki ve M. Tayfun Amman, Sosyoloji: Kavramlar,
Kurumlar, Siiref{ler, Teoriler, istanbul: Marmara Universitesi ilahiyat
Fakiiltesi Vakfl Yay., 1999,446 s.
Zeki Arslanttirk irnzah "Soz Ba~l"nda belirtildigi tizere, kitap, "( ... )
gorevi toplum adl verilen varhgl tasvir etmek, i~leyi~ kanunlanlll bulmak ve
aC;;lklamak olan sosyoloji ile ilk temaSl mtimktin ktlmak" amacml ta~lYor. 0
nedenle de kitap, sosyolojik kavramlann aC;;lk ve anla~lhr bir dille anlattm
iddiasml ta~lyor.
Top lam 5 ana bOltim ve kaynakc;;adan olu~an eserin "Giri~: Sosyolojinin
Konusu ve Metodu" ba~hkh birinci boltimtinde; sosyolojinin konusu,
sosyolojinin tamml ve diger sosyal bilimlerle ili~kisi, sosyolojinin metodu ayn
ayn ba~hklar halinde i~leniyor (s. 19-70). ikinci bOltim "Sosyolojinin Tarihc;;esi"
ba~hgml ta~lyor ve gerek Batt dtinyasmda, gerekse de Ttirkiye ozelinde
sosyolojinin tarihc;;esi ele ahmyor. Eserin orijinal yam Ttirkiye'de sosyolojinin
tarihi i~lenirken ibn Haldun'un yam ma Naima ve Ahmet Cevdet Pa~a gibi
Osmanh donemi dti~tintirlerimizden hareketle tarihimizde topJum tizerine
dti~tinme geJeneginin ele ahnmaSldlr. Sonrasmda c;;agda~ Ttirk sosyoJojisi
Gokalp ve Sabahattin Bey ozelinde i~leniyor.
Eserin tic;;tincti bOltimti 'mikro sosyoloji'ye aynlml~ttr. "(Mikro Sosyoloji)
Sosyal Davralll~m Arka Plant: Sosyo-Ktilttirel $ahsiyet ve Sosyal Gruplar"
ba~hkll bu boltimde konular; motivasyon stireci, sosyal etki ve uyma davram~l,
tutum gibi kavramlar e~liginde 'sosyal davralll~m arka plam', sosyalle~me ve
88 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 16. Say!
§ahsiyetin olu§umu, sosyal grup, ylgm, kitle gibi kavramlar irdeleniyor. Bu
Mltimde i§lenen diger bir konu da 'liderlik' konusudur.
'Makro sosyoloji'ye aynlan dordiincii Mliim "Sosyal Biinye" ba§hgml
ta§IYOr. Bu boliimde statU, rol, kiiltiir, kurum, sosyal tabakala§ma, sosyal
farkhla§ma ve sosyal degi§me gibi kavram ve konular ayn ba§hklar halinde
i§leniyor (s. 173-378). Be§inci Mliimde ise; fonksiyonalizm, striiktUralizm,
simgesel etkile§imcilik, <;atI§macI yakla§lm, etnometodoloji, jenetik
striikttiralizm, aksiyonalist teori gibi <;agda§ sosyoloji teorileri konu
edinilmektedir.
Kitapta psikolojinin, ozellikle de sosyal psikolojinin etkisi dikkate deger.
Toplum denen insan birlikteliginin anla§llmasmda psikolojinin ve sosyal
psikolojinin kavramlanndan ve bakl§ a<;1S1ndan ciddi ol<;tide yararlamldlgl goze
<;allJ1yor.
Konulann i§leni§inden, telif sosyolojiye giri§ kitaplannda gormeye pek
ah§lk olmadlglmlz bir tarzda, topluma ili§kin oyle ya da boyle biitUnciil bir
yakla§lma sahip olundugu ve miimkiin mertebe bu hususun dikkate almarak
konulann organize edildigi anla§lhyor. Bu, kitabm onemli yonIerinden birisini
oIu§turuyor. Kendi tarihimiz ve gelenegimizle bir §ekiIde ili§ki kurulmasl
gayreti ise, eserin bir diger orijinaI yoniinii te§kil ediyor.
Kitabm yer yer bir giri§ kitabmm slmrlanm zorlaYlcl nitelikte malumat
verme yoniine gitmesi ise, eserin negatif yonlerinden birini olu§turuyor. byle ki,
aym konuda bir<;ok farkll yakla§lm ve maIumat pe§ pe§e slralamyor ve okuyucu
ister istemez hangisinin yazarlar tarafmdan benimsenip benimsenmedigi
noktasmda §tipheye dii§iiyor. Kitabm sosyolojiye yeni ba§layanlar i<;in
hazlrlanml§ oldugu dU§UnUldiigiinde de, ba§Iangl<;ta sozU edilen amaca ne den Ii
ula§lhp uIa§Ilamayacagl konusunda tereddiide dti§mekten ka<;lmlmasl pek de
mtimktin o]amlyor.
Bahar, Halil ibrahim, Sosyoloji, Ankara: Uluslarararasl Stratejik
Ara~tIrmalar Kurumu, 2005, xiv+304 s.
Bir onsoz, 11 MItim ve bibliyografyadan oIu§an eserinde yazar, "bnsoz:
Sosyolojinin Penceresinden Bakmak" (s. 1-8) ve "1. SosyoIoji: Temel
Bulut, Tlirkye'de Yaymlanml~ Sosyolojiye Giri~ Kitaplan Hakkmda 89
Bibliyografik Bir Degerlendirme
Kavramlar ve Yakla~lmlar" (s. 9-32) ba~hkh bOltimlerde, sosyolojinin tammma,
'sosyolojik bakIfa ili~kin tartI~malan degerlendiriyor. Tammlan ve tartl~malan
aktarmasma kar~m yazann belli bir sonuca vardlgml goremiyoruz. Sosyolojinin
dogu~una ili~kin olduk<;,:a klsa sayllabilecek degerlendirmede de, tarihsel olarak
hangi zamanda ortaya <;':lktIgml anlayabiliyorsak da, bOy1esi bir bilime neden
ihtiya<;,: duyuldugunu ve sosyolojinin diger bilimlerden farkh olarak neyi
onerdigini an1amak olasl degil.
Geriye kalan b01timlerde "4. Toplumsalla~ma, Toplumsal Degi~me", "5.
Top1umsal Tabakala~ma", "6. Sapma ve Su<;,:", "7. Aile", "8. Hukuk
Sosyolojisi", "9. Egitim Sosyolojisi", "10. Siyaset Sosyolojisi", "11. Ntifus,
Go<;,:, Kentle~me ve c;evre" konulan i~leniyor. "11. Ntifus, Go<;,:, Kentle~me ve
c;evre" ba~hkh bOltimtin Do<;,:. Dr. Turkut Goksu ile birlikte kaleme ahndlgml
verilen dipnottan anlIyoruz. Her bir boltimtin konu He ilgili "anahtar
kavramlar"l ya1mzca ismen zikredilerek ba~hyor. Ardmdan konunun degi~ik
boyutlanna ili~kin bilgiler verildikten sonra konu ile ilgili farkh dti~iince
ekollerinin yakla~lmlan veriliyor ve genel bir toparlama niteligi ta~lyan 'sonu<;,:'
klsrruy1a neticeleniyor.
"Birey ve Toplum" ba~hkll ti<;,:iincti bOltim (s. 33-61) 'toplum nedir?'
sorusunun cevabml vermeye gayret eder. Fakat konunun derli topiu i~lendigini
soyleyemiyoruz. Zira topIum1a ilgili tartl~ma1ar/tamm1ama1ar birbiriyle a1akah
belli kavramlarm verilmesine kar~m (grup, birinci1 ve ikincil grup1ar vb.)
ornegin cemaat-cemiyet tiirtinden ya da kitle, ylgm, statti, 1'01 vb. gibi
kavramlara yer verilmedigi gorti1tiyor. Aynca toplum tasnifleri konusu, daha
geni~ ve farkh bir ~ekilde ele almabilirdi. Daha onceki b01timierde oldugu gibi
Durkheim, Marx, Weber gibi isimlere yer verilmi~ oimasl da dikkat <;,:ekiyor.
Meselenin tekrar boyutu bir yana, metnin akl~l i<;,:inde aynksIlIgl da aynca
dikkat <;ekici. Benzel' tekrarlar <;,:e~itli bOltim1erde de kar~lrruza <;':lkIYOr. Aym
kavramla farkh bOltimlerde, ufak tefek farkhhklarla olsa da, tekrar
kar~Ila~abiliyoruz. Ornegin ii<;,:tincti bOliimde e1e aiman 'top1umsalla~ma' (s. 42)
kavrarruyia bir sonraki bOliimde tekrar kar~lla~abiliyoruz (s. 83-84). Aym
ba~hga iki farkll yerde yer verildiginden kastlmlz, aym ctimle1erin iki farkh
yerde de tekrar edildigi degildir. iki yer arasmda bazl farkhhklar val'. Fakat belli
kavramlarm farkll konular i<;,:erisinde, farkll boyutlanm one <;,:lkaracak ~eki1de de
90 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 16. Say!
olsa, tekrar ele ahnma ihtiyacl duyulmasl, kitabm ic,;eriginin kurgulanmaSl ve
sistematigi aniamlllda belli problemler oldugunu gosteriyor.
Yazann Polis Akademisi mezunu olu~u ve aym kurumda dersler veriyor
olmaSl nedeniyle olsa gerek, kitapta Uyll~tUruCU, ~iddet ve teror konulanndan da
slkc,;a bahsedilmektedir. <;ah~masma gosterdigi ozen, kullandlgl ac,;lk ve anla~lhr
dil, c,;agda~ sosyolojik konu ve kavramlan yakllldan takip etme c,;abasl ovgliye
deger.
BaltaclOglu, ismail Hakkl, Sosyoloji, istanbul: Sedat Baslmevi, 1939,
376 s.
"Sosyolojinin Metodll" ve "Hususi Sosyoloji" ba~hkh "iki kitap"tan
olu~an bir eserdir. "Birinci Kitap"ta sosyolojinin tamIDl, konusu ve tarihc,;esi,
sosyal olgulann ozellikleri ve nastl mli~ahede edilebilecekleri, sosyolojinin
daHan, sosyolojinin diger disiplinlerle ili~kileri vs. ele ahmyor.
"Hususi Sosyoloji" ba~ltkll ikinci kitapta toplumsal yerle~me
bic,;irnlerinden bahsedilen 'morfoloji sosyolojisi', din, ahlak, hukuk, sanat,
ekonomi, bilgi, dil, teknik, aile, de vIet ve terbiye sosyolojilerinden ayn birer
bollim halinde bahsediIiyor.
Kitablll, gtinlimliz ac,;lsllldan en ilgi c,;ekici yam, yazann "Bu Kitabl Nic,;in
Yazdl1n" ba~hkh onsoz niteligindeki yazlslllda kendisinden once kaleme
aImml~ sosyoloji disiplini hakkllldaki el kitaplanna iIi~kin degerlendirmeleridir.
Bu yazlda yazar, 'sosyoloji bilgisi' ic,;in sosyolojinin ortaya c,;lktlgl Fransa'dan
soma en iyi eser vermeye mtisait tilkenin Ttirkiye oldugunu iddia ediyor.
Aimaniarm sosyolojiye inanmamalan, ingiliz ve Amerikahlann da 'sosyoloji'
adlm verdikleri bir nevi 'ideoloji'ye deger verdikleri ic,;in bu dillerde iyi bir
'sosyoloji manlieli' aramanm beyhude bir ugra~ oldugunll belirtiyor, Yazar bu
iddialanndan soma, gerek Franslzca' da ve gerekse de Tlirkc,;e' de c,;lkrm~
sosyoloji el kitaplannm bir degerlendirmesini yapmaya ba~hyor:
Her ~eyden once bu ttir eserleri -Durkheim, Mauss vb. gibi- birinci slmf
sosyologlann degil, konunun ikinci, tic,;tincli slmf insanlanmn kaleme aldlgml
vurguluyor. Bunlar arasmda Rene Hubert'in Manuel elementaire de sociologie