tunus'ta arap baharı

472 Pages·2012·13.77 MB·Turkish

Dayı

T.C.
SÜLEYMAN DEMİRELÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

TUNUS’TA ARAP BAHARI: FRANSA’NIN
TUNUS YAŞAMINA ETKİSİ ÜZERİNDEN
BİR DEĞERLENDİRME

Bülent KARAATLI
DOKTORA TEZİ

DANIŞMAN
Prof.Dr. Murat OKÇU

ISPARTA 2015
T.C.
SÜLEYMAN DEMİRELÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

TUNUS’TA ARAP BAHARI: FRANSA’NIN
TUNUS YAŞAMINA ETKİSİ ÜZERİNDEN
BİR DEĞERLENDİRME

Bülent KARAATLI
0740203055

DOKTORA TEZİ

DANIŞMAN
Prof.Dr. Murat OKÇU

ISPARTA 2015
ii

ii
ÖZET
TUNUS’TA ARAP BAHARI: FRANSA’NIN TUNUS YAŞAMINA ETKİSİ
ÜZERİNDEN BİR DEĞERLENDİRME
Bülent KARAATLI

Süleyman Demirel Üniversitesi, Kamu Yönetimi Bölümü Doktora Tezi
454 sayfa, Haziran 2015.

Danışman: Prof.Dr. Murat OKÇU
“Arap Baharı” olarak anılan Kuzey Afrika ve Ortadoğu’daki olaylar, Tunus’ta
başlamış, müteakiben Mısır, Cezayir, Fas, Libya, Yemen, Bahreyn, Suudi Arabistan,
Ürdün, Umman, Suriye ve Kuveyt’e sıçramıştır. Olaylar, ülkelerin sahip oldukları
kendine özgü toplumsal kültür, siyasi birikim, tecrübe, kurumsal yapı gibi özellikler
neticesinde her ülkede farklı bir yönde evrilmiş ve süreç her ülkede farklı yaşanmıştır.
Tunus’ta, diğer ülkelerle karşılaştırıldığında daha az şiddetin ve ölümün
yaşandığı olaylar sonucu Cumhurbaşkanı Bin ALİ yönetimi bırakmak zorunda kalmış,
geçici hükümet kurulmuş, Kurucu Meclis seçimleri yapılmış ve bu seçimler bu sürecin
içerisinde yer alan ülkelerde yapılan ilk serbest ve adil seçimler olarak tarihe geçmiştir.
Kurucu Meclis öncülüğünde kurulan Anayasa Komisyonu ülkedeki her kesime hitap
eden ve eski tecrübelerden ders alınarak hazırlanan Anayasayı tamamlamıştır.
Müteakiben de Tunus bu anayasaya göre yeni Başbakan ve Cumhurbaşkanını seçerek
hem bölge ülkelerine örnek olmuş hem de diğer ülkelerden farklılığını ortaya
koymuştur.
Çalışma, Tunus’un tüm bu farklılığı kazanmasında tarihi süreç içerisinde Fransa
ile karşılıklı ilişkiler sonucu oluşan eğitimli ve güçlü orta sınıf, kendine özgü sosyal ve
siyasi kültür, tecrübe ve kurumsal yapı gibi özelliklerin etkisinin büyük olduğu savıyla
yapılmıştır.
Bu kapsamda çalışmada Fransa’nın Cezayir’i işgal ettikten sonra Tunus ile
komşu olması ve Tunus’taki reform hareketlerine öncülük etmesi, müteakiben
Fransa’nın 1881 yılında Tunus’u işgali ile bu ülkede uyguladığı farklı sömürge
politikası ve idari, hukuk, eğitim, kültür ve ekonomik hayatta yaptığı reformlar ile
Tunus yaşamını günümüze dek etkileyen sonuçlar doğuracak şekilde yeniden
yapılandırdığı incelenmiştir. Yine Fransa’nın yaptığı reformların Fransa’da eğitim
görmüş ve yine batının, özellikle de Fransa’nın değerlerini benimsemiş liderler olan
BURGİBA ile Bin ALİ zamanlarında da devam ettirilmesi ve bu reformların neticesinde
Tunus’un sadece Arap ülkeleri arasında değil Ortadoğu ve Afrika ülkeleri arasında en
modern ve batılılaşmış bir ülke haline geldiği Fransa’nın Tunus yaşamına etkisi
üzerinden değerlendirilerek anlatılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Arap Baharı, Tunus, Fransa, reformlar, anayasa, Bin ALİ, BURGİBA
iii
ABSTRACT
ARAB SPRING IN TUNISIA:
THE REVIEW ABOUT THE EFFECT OF FRANCE ON TUNISIAN LIFE
Bülent KARAATLI

Süleyman Demirel University, Public Administration Doctoral Thesis (PGD)
454 pages, June 2015.

Supervisor: Prof. Dr. Murat OKÇU
The events in North Africa and The Middle East called Arab Spring started in
Tunisia, then spreaded in Egypt, Algeria, Morocco, Libya, Yemen, Bahrain, Saudi
Arabia, Jordan, Oman, Syria and Kuwait. The events, as a result of the features like the
countries having their unique social culture, political experience, experience,
organizational culture, have been evolved in a different way in every country and lived
in a different way in every country.
In Tunisia, compared to other countries, as a result of the events in which less
violence and death lived, The President Bin ALİ was forced to leave the job, caretaker
government was set up, the elections of the constituent assembly was done and these
elections in which the countries were all in have been made history as first free and fair
elections. Constitutional commission guided by the Constituent Assembly defined the
Constitution addressed to every part of the people and prepared by holding up an
example of the old experience. Later on, by choosing the new President and the Prime
Minister both seen as an example to the area countries and proved its difference from
the other countries.
The study, throughout the historic period of Tunisia obtaining all this difference,
was conducted by the thesis of the effect of the features like the educated and powerful
middle class which was constructed as a result of the relationships with France, specific
social and political culture, experience and organizational structure.
Within this scope, in this study the fact that after being contiguous to Tunisia
upon occupying Algeria, France leaded the reform movements there and following the
occupiance of Tunisia by France in 1881 its different collonial policies and the
governmental, legal, educational, cultural and economical reforms played a
contemporary role in stucturing the life in Tunisia is analyzed. Moreover, the reforms
that France made there were continued by Burgiba and Bin Ali, who were educated in
France and adopted French values. As a result of these reforms, Tunisia has become the
most modernized and westernized country not only among the Arabian countries but
also among the Middle East and African countries. Thus, this study also reviews the
French effect on current Tunisian life.
Keywords: Arab Spring, Tunisia, France, reforms, constitution, Bin ALİ, BURGİBA
iv
İçindekiler
TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI ............................................................................ I
YEMİN METNİ SAYFASI ............................................................................................. II
ÖZET............................................................................................................................... III
ABSTRACT .................................................................................................................... IV
İÇİNDEKİLER ................................................................................................................ V
KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................................................ XIII
TABLOLAR DİZİNİ .................................................................................................... XV
ÖNSÖZ ........................................................................................................................ XVI

GİRİŞ ............................................................................................................................................ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
FRANSA İŞGALİ ÖNCESİ TUNUS ........................................... 4
1.1. Osmanlı Fethi Öncesi Tunus ......................................................................................... 4
1.2. Tunus’un Osmanlılar Tarafından Fethi ve Tunus’ta Osmanlı İdaresi ........................... 6
1.2.1. Paşalar (Beyler/Beylerbeyi Dönemi) (1574-1591) ............................................... 7
1.2.2. Dayılar Dönemi (1591-1630) ................................................................................ 7
1.2.3. Muradi Hanedanı Dönemi (1630-1705) ................................................................ 8
1.2.4. Hüseyni Hanedanı (1705-1957) ............................................................................ 8
1.3. Osmanlı Egemenliği Dönemi Tunus ............................................................................. 9
1.3.1. Yönetim/İdari Yapısı............................................................................................. 9
1.3.2. Sosyal ve Demografik Yapı ................................................................................ 12
1.3.3. Kültürel ve Ekonomik Hayat .............................................................................. 14
1.4. Tunus’ta Reform Hareketleri ...................................................................................... 14
1.4.1. 1830 Fransa’nın Cezayir’i İşgali, Tunus-Fransa İlişkilerinin Gelişmesi ............ 16
1.4.2. AHMET Paşa/Bey Zamanı (1835-1855) Tunus-Fransa İlişkileri ve Reform
Hareketleri ........................................................................................................................... 16
1.4.3. MUHAMMED Bey/Paşa Zamanı (1855-1859) Tunus-Fransa İlişkileri ve
Reform Hareketleri ............................................................................................................. 18
1.4.4. Muhammed SADIK Bey/Paşa Zamanı (1859-1881) Tunus-Fransa İlişkileri ve
Reform Hareketleri ............................................................................................................. 20
1.4.5. HAYRETTİN Paşa’nın Yaptığı Reformlar ve Başbakanlık (Vezir’ül Ekberlik)
Dönemi Tunus ..................................................................................................................... 24
1.5. Tunus’un Fransa Tarafından İşgaline Sebep Olan Gelişmeler.................................... 28
v
1.5.1. Avrupalılarla yapılan Ticari, Hukuki Anlaşmalar ve Tunus Maliyesine El
Konulması ........................................................................................................................... 28
1.5.2 Devletin Başında Olan Kişilerin Davranışları ve Yetersizlikleri ........................ 29
1.5.3. Berlin Kongresi (1878) ....................................................................................... 30
1.5.4. Cezayir’in Fransa Tarafından İşgal Edilmesi ve Tunus-Cezayir Hudut Olayları 31
İKİNCİ BÖLÜM
AVRUPA DEVLETLERİNİN SÖMÜRGELERİ, SÖMÜRGE POLİTİKALARI İLE
FRANSA SÖMÜRGECİLİĞİNİ TUNUS, CEZAYİR VE AFRİKA ÜLKELERİ
BAĞIMSIZLIK SÜRECİNDE DİĞER AVRUPA ÜLKELERİNDEN AYIRAN
ÖZELLİKLERİ ......................................................................................................................... 34
2.1. Sömürgeciliğin Tanımı ve Tarihçesi ........................................................................... 34
2.2. Avrupa Devletleri’nin Sömürgeleri ............................................................................ 35
2.2.1. Portekiz Sömürgeleri........................................................................................... 35
2.2.2. İspanya Sömürgeleri ........................................................................................... 37
2.2.3. İngiltere Sömürgeleri .......................................................................................... 38
2.2.4. Fransa Sömürgeleri ............................................................................................. 39
2.2.5. Almanya ve İtalya Sömürgeleri .......................................................................... 41
2.3. Berlin Konferansı (1884-1885 Afrika Üzerine Düzenlenen Berlin Konferansı) ve
Afrika’nın Paylaşılması .......................................................................................................... 42
2.4. Avrupa Ülkeleri’nin Sömürge Politikaları ve Fransa Sömürgeciliğini Diğer Avrupa
Ülkelerinden Ayıran Özellikler ............................................................................................... 44
2.4.1. Avrupa Ülkeleri’nin Sömürge Politikaları .......................................................... 44
2.4.2. Fransız Sömürgeciliğini Diğer Avrupa Ülkelerinden Ayıran Özellikler ............ 47
2.4.3. Fransa’nın Cezayir Sömürge Politikası ............................................................... 53
2.4.4. Fransa’nın Tunus Sömürge Politikası ................................................................. 55
2.5. Sömürgelerinin Bağımsızlık Süreçleri ........................................................................ 56
2.5.1. Afrika Ülkelerinde Milliyetçilik Düşüncesinin Oluşumu ve Bağımsızlık Süreci 56
2.5.2. Afrika Ülkelerinin Bağımsızlık İsteklerine Karşı Fransa’nın Uygulamaları ...... 59
2.5.3. Cezayir Bağımsızlık Süreci ................................................................................. 61
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TUNUS’UN FRANSA TARAFINDAN İŞGALİ, HİMAYE DÖNEMİ VE BAĞIMSIZLIK
SÜRECİNDE TUNUS ............................................................................................................... 68
3.1. Tunus’un İşgali ve Bardo Anlaşması (Kasr-ı Said Anlaşması, 12 Mayıs 1881) ......... 68
3.2. Fransa İşgali Sonrası Tunus’ta Meydana Gelen Direniş ve Osmanlı Devleti’nin İşgal
Karşısında Tutumu .................................................................................................................. 71
3.2.1. Fransa İşgali Sonrası Tunus’ta Meydana Gelen Direniş ..................................... 71
vi
3.2.2. Tunus’un Fransa Tarafından İşgali Sonrası Osmanlı Devleti’nin Tutumu ......... 72
3.3. Fransa’nın Tunus Üzerindeki Himayesini Genişletme Çabası ve 8 Haziran 1883
(Marsa) Anlaşması .................................................................................................................. 74
3.4. Tunus’ta Milliyetçilik ve Bağımsızlık Hareketleri .......................................................... 75
3.4.1. Genç Tunuslular Partisi’nin Kurulması ve Birinci Dünya Savaşı Sonuna Kadar ki
Dönemde Milliyetçilik ve Bağımsızlık Hareketleri ............................................................ 76
3.4.2. Tunus Partisi (Parti Tunisien) ve Düstur Partisi’nin (el-Hizb’ul-Hurr ed-Dusturi
et-Tunusi) Kurulması .......................................................................................................... 78
3.4.3. Düstur Partisi’nden Ayrılık ve Reform Partisi’nin (Parti Reformiste) Kurulması
…………………………………………………………………………………..80
3.4.4. Tunus Komünist Partisi (Parti Communiste Tunisien/PCT) ve Tunus İşçileri
Genel Konfederasyonu’nun (Confedere Generale des Travailleurs Tunisiens/CGTT)
Kurulması (1924) ................................................................................................................ 81
3.4.5. Düstur Partisi’nden Ayrılmalar, Habib BURGİBA ve Yeni Düstur Partisi’nin
Kurulması ............................................................................................................................ 83
3.4.6. İkinci Dünya Savaşı Zamanı Tunus’ta Milliyetçilik ve Bağımsızlık Hareketleri 87
3.4.7. İkinci Dünya Savaşı Sonrası Tunus Milliyetçiliği ve Bağımsızlık Süreci .......... 89
3.4.8. Yeni-Düstur Partisi İçinde Görüş Ayrılıkları ve Bağımsızlığın Kazanılması ..... 93
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
FRANSA’NIN, HİMAYE DÖNEMİ TUNUS’TA YAPTIĞI REFORMLAR VE TUNUS
YAŞAMINDA MEYDANA GELEN DEĞİŞİM ..................................................................... 99
4.1. Fransa’nın Tunus İdari/Yönetim Alanında Yaptığı Reformlar ve Meydana Gelen
Değişim ................................................................................................................................. 100
4.1.1. Büyük Meclisin Kurulması ............................................................................... 103
4.1.2. Bölge Meclislerinin Kurulması ......................................................................... 105
4.1.3. Vali ve İl Meclislerinin Kurulması ................................................................... 105
4.1.4. Belediye Meclislerinin Kurulması .................................................................... 106
4.2. Fransa’nın Tunus’ta Hukuk Alanında Yaptığı Reformlar ve Meydana Gelen Değişim
………………………………………………………………………………………107
4.3. Fransa’nın Eğitim ile Kültür Alanında Yaptığı Reformlar ve Meydana Gelen Değişim
………………………………………………………………………………………109
4.4. Fransa Himaye Dönemi Tunus Sosyal ve Demografik Yapısında Meydana Gelen
Değişim ................................................................................................................................. 119
4.5. Fransa’nın Tunus Ekonomisinde Yaptığı Reformlar ve Meydana Gelen Değişim ... 121

vii
BEŞİNCİ BÖLÜM
HABİB BURGİBA DÖNEMİ YAPILAN REFORMLAR, YAŞANAN SİYASİ VE
EKONOMİK GELİŞMELER İLE TUNUS YAŞAMINDA MEYDANA GELEN
DEĞİŞİM .................................................................................................................................. 126
5.1. Hukuk Alanında Yapılan Reformlar ......................................................................... 127
5.1.1. Şahısların Statüsü Kanunu’nun (Ahval-i Şahsiyye Kanunu, Personel Status
Code) Kabul Edilmesi ....................................................................................................... 128
5.1.2. 1959 Tunus Anayasası’nın Kabul Edilmesi ...................................................... 129
5.2. Yönetim/İdari Alanında Yapılan Reformlar ............................................................. 133
5.3. Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Reformlar ......................................................... 134
5.4. Sosyal Alanda Yapılan Reformlar ............................................................................ 137
5.5. BURGİBA Dönemi Yaşanan Siyasi Gelişmeler ....................................................... 138
5.5.1. Bağımsızlığın İlk Zamanları; Salah Ben YUSUF ve Tunus’ta Konuşlu Fransız
Askeri Birlikler Sorunu ..................................................................................................... 140
5.5.2. 1956-1970 Yılları Arası Siyasi Durum ............................................................. 141
5.5.3. 1970-1987 Yılları Arası Siyasi Durum ............................................................. 142
5.5.3.1. Liberalleşme, Yaşanan Kötü Tablo ve 1978 Genel Grevi ................................ 142
5.5.3.2. İslami Yöneliş Hareketi’nin (Mouvement de la Tendence Islamique-MTI) Ortaya
Çıkışı …………………………………………………………………………………143
5.5.3.3. Muhammed MZALİ’nin Başbakanlık Dönemi, Devam Eden Olaylar ve BURGİBA
Döneminin Son Ermesi ......................................................................................................... 148
5.6. BURGİBA Dönemi Yaşanan Ekonomik Gelişmeler ................................................ 150
5.6.1. İktisadi Sömürgeden Ayrılma ve İthal İkameci Sanayileşme (1956-1961) ...... 151
5.6.2. Ekonomik Politikalarda Sosyalist Gelişmeler (1961-1969) .............................. 151
5.6.3. Liberalleşme ve Derinleşen Ekonomik Kriz (1970-1987) ................................ 154
ALTINCI BÖLÜM
ZENEL ABİDİN BİN ALİ DÖNEMİ (7 KASIM 1987-14 OCAK 2011) YAPILAN
REFORMLAR, YAŞANAN SİYASİ VE EKONOMİK GELİŞMELER İLE TUNUS
YAŞAMINDA MEYDANA GELEN DEĞİŞİM ................................................................... 162
6.1. Hukuk Alanında Yapılan Reformlar ........................................................................ 164
6.1.1. 1959 Anayasasında Yapılan Değişiklikler ve 1991 Anayasasının Kabulü ....... 164
6.1.2. Ulusal Birlik Paktı ............................................................................................. 172
6.1.3. Şahısların Statüsü Kanununun (Ahval-i Şahsiyye Kanunu, Personel Status Code)
Bin ALİ Tarafından da Onaylaması ve Bu Kanunda Yapılan Reformlar ......................... 173
6.1.4. Diğer Hukuksal Reformlar ................................................................................ 174
6.2. Yönetim/İdari Alanında Yapılan Reformlar ............................................................ 174
6.3. Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Reformlar ......................................................... 175
viii