Trust en antitrust

332 Pages·2011·2.77 MB·Dutch

Trust en antitrust

Trust en antitrust
Beschouwingen
over 10 jaar Mededingingswet
en 10 jaar NMa
redactie:
Pieter Kalbfleisch
Jarig van Sinderen
Anita van den Ende
Monique van Oers
Peter A.G. van Bergeijk
Omslagontwerp en basis lay-out binnenwerk: Bottenheft
Eindredactie en bewerking: Ronald Kouwenhoven
Productie: Redactiebureau Editor, Rotterdam
4
inhoud
ten geleide 9
thema 1
Tien jaar Mededingingswet: algemene opmerkingen
Tien jaar Mededingingswet: van ‘The Paradise Lost’ naar ‘Met Recht
Markt’ 17
— Pieter Kalbfleisch
commentaar: Chris Buijink
Marktordeningsbeleid: brengt het ons wat we ervan verwachten? 33
— Coen Teulings en Paul de Bijl
commentaar: Cees van Gent
commentaar: Jules Theeuwes
De toekomst van het marktwerkingsbeleid en -toezicht:
de politieke visie 47
— Maria van der Hoeven
commentaar: Ferd Crone
thema 2
Het mededingingsbeleid en -toezicht in Nederland in relatie tot Europa
Europa: samen werkt het beter 59
— Neelie Kroes
commentaar: Laurens Jan Brinkhorst
commentaar: A.W. Kist
Staatssteun: voer voor mededingingseconomen 71
— Peter A.G. van Bergeijk en Sander Baljé
commentaar: Ben Smulders
commentaar: Bernard Wientjes
inhoud 5
Rechtshandhaving van het kartelverbod: zoek de verschillen 85
— Ewoud Sakkers
commentaar: Bart Broers
commentaar: Pierre Larouche
Mededingingsrecht en niet-economische belangen 101
— Hans Vijlbrief
commentaar: Ieke van den Burg
commentaar: Erik Kloosterhuis
thema 3
Tien jaar concentratiecontrole: feiten en vooruitzichten
Consumentengedrag en concentratiecontrole: nieuwe inzichten en nieuwe
theorie 117
— Maarten Janssen
commentaar: Frank de Grave
commentaar: Fieke van der Lecq
De rol van de relevante markt in concentratiebesluiten 129
— Aad Kleijweg
commentaar: Jeroen Hinloopen
commentaar: Winfred Knibbeler
De mate van rechterlijke controle van concentratiebesluiten 139
— Martijn Snoep
commentaar: Marc Fierstra
commentaar: Anke Prompers
thema 4
Tien jaar kartelzaken: detecteren, aanklagen en bestraffen?
Tien jaar kartelzaken: detectie en detectiemethoden 155
— René Jansen
commentaar: Pablo Amador Sanchez
commentaar: Maarten Pieter Schinkel
Straffen, strafmaat en effectiviteit 169
— Wouter Wils
commentaar: Henk van de Bunt
commentaar: Jan ten Hoopen
6 inhoud
Twenty-four and there is so much more 179
— Eric van Damme
commentaar: Berend Jan Drijber
commentaar: Taco Mulder
thema 5
De NMa als regulator en toezichthouder
Energiemarkten laten werken: een onvoltooide missie 195
— Gert Zijl, Robert Haffner en Machiel Mulder
commentaar: Charlie Aptroot
commentaar: Henry van der Wiel
Meer en efficiënter spoorvervoer door marktwerking 211
— Marga Zuurbier, Rex Leijenaar en Coen Timmerman
commentaar: Ton Kaper
commentaar: Henk van der Kolk
Waar is de wet en waar het recht? 229
— Nout Wellink, Frank Elderson en Femke de Vries
commentaar: Anita van den Ende
commentaar: Theo Simons
thema 6
Handhaving: zijn de ervaringen uit het verleden de lessen voor de toekomst?
De NMa zal handhaven 243
— Monique van Oers
commentaar: Cees Dekker
commentaar: Frans Leeuw
De boete ontleed: op zoek naar de balans 257
— Erik Brouwer en Wouter Meester
commentaar: Elco Brinkman
commentaar: Jan Kees Winters
Publieke handhaving versus private handhaving 271
— Weijer VerLoren van Themaat
commentaar: Maurits Barendrecht
commentaar: René Smits
inhoud 7
thema 7
Zonder mededinging vaart niemand wel: over consument en producent
De welvaartseffecten van mededinging: wie profiteert? 285
— Jarig van Sinderen en Ron Kemp
commentaar: Paul de Bijl
commentaar: Marije Hulshof
Mededinging en innovatie 305
— Jan Boone
commentaar: Leo van der Geest
commentaar: Theo Roelandt
De consument in het hart van het mededingingsbeleid 315
— Frank Heemskerk
commentaar: Arnoud Boot
commentaar: Lars Hooning
auteurs 327
8 inhoud
ten geleide
Deze bundel beschouwingen is totstandgekomen ter viering van het tienjarig
bestaan van de Mededingingswet en het tienjarige jubileum van de NMa.
De titel Trust en antitrust verwijst enerzijds naar het gedachtegoed achter de
Mededingingswet. De beleidsfilosofie die onder andere door de toenmalige
secretaris-generaal van Economische Zaken Ad Geelhoed werd ontwikkeld,
was dat de introductie van het nieuwe mededingingsregime een drietrapsraket
zou vormen. Daarbij bestond de eerste trap uit de spontane naleving van
mededingingsregels door bedrijven; de tweede trap behelsde de privaatrech-
telijk afgedwongen naleving daarvan; de derde trap omvatte de bestuurs-
rechtelijke handhaving die zich grotendeels zou kunnen baseren op informatie
die in de tweede fase werd opgediept. In de praktijk zijn het aanvankelijk vooral
de eerste en derde trap geweest die de basis hebben gelegd voor een nieuwe
mededingingscultuur in Nederland. Op het gebied van de tweede trap valt in-
middels een positieve ontwikkeling te zien.
Anderzijds verwijst de titel van het boek naar de wijze waarop de NMa haar
toezicht uitoefent. De aard van de spelers in een markteconomie maakt dat
vertrouwen in de ‘goede wil’ van deze actoren vraagt om een voortdurende
gezonde dosis antitrust van een toezichthouder, die oog heeft voor een goede
balans in de concurrentieverhoudingen en bereid is handhavend op te treden
indien sprake is van overtreding van de mededingingsregels. Vertrouwen in en
op elkaar is prima en fundamenteel voor de marktwerking, maar controle
maakt het mededingingsbeleid echter pas concreet. Producenten moeten
kunnen vertrouwen op faire concurrentie en op een toezichthouder die een
optimale naleving van de Mededingingswet nastreeft. De consumenten moeten
er op kunnen rekenen dat het sectorale toezicht hun belangen maximeert. De
overheid moet er zorg voor dragen dat de administratieve lasten binnen de
perken gehouden worden en dat bij beleidsbeslissingen de effecten van de
beleidskeuzes op de mededinging en het mededingingstoezicht mede in be-
schouwing worden betrokken.
De verhouding trust-antitrust is niet slechts kenmerkend voor het werk van de
NMa, die vermoedens van inbreuken toetst en beoordeelt, respectievelijk haar
missie ‘markten laten werken’ tot uitvoering brengt, die in één formulering zo-
wel het ingrijpen als het juist niet-ingrijpen omvat. These en antithese karakte-
riseren óók het krachtenveld waarin opvattingen over mededinging sinds het
midden van de jaren tachtig van de vorige eeuw zijn ontstaan en zich vervolgens
ten geleide 9
gedurende twee decennia hebben ontwikkeld. De discussie over marktwerking
en mededinging is een goed voorbeeld van de golfbeweging die de geschiede-
nis van het economisch denken karakteriseert. Het moderne op marktwerking
gestoelde beleid is immers een antwoord op starheden die in de jaren tachtig
van de vorige eeuw tot stagflatie en een volstrekt gederangeerde Nederlandse
economie hebben geleid.
Het nieuwe mededingingsregime dat in 1998 werd geïntroduceerd heeft op
zijn beurt ook discussie uitgelokt. Daarbij speelde niet zozeer de controle van
de NMa als wel de controle op de NMa. Er is voor zover wij weten geen instru-
ment van economische politiek in Nederland dat zo uitvoerig en intensief is
geanalyseerd en geëvalueerd als de Mededingingswet en het functioneren van
de NMa. In het bestek van nog geen vijf jaar werden de NMa en de toepassing
die zij geeft aan de Mededingingswet doorgelicht met behulp van een drietal
omvangrijke onderzoeken: de Evaluatie Mededingingswet,1 het onderzoek naar
de kosten en baten van toezichthouders2 (als uitwerking van een motie van
Heemskerk)3 en tot slot een onderzoek van de Algemene Rekenkamer.4 Deze
monitoring van de NMa heeft de leercurve van de uitvoering van het toezicht in
positieve zin zeker steiler doen verlopen.
De titel van deze bundel raakt zo bezien ook het thema ‘vertrouwen en (nog)
niet of niet meer vertrouwen’. In het bijzonder gaat het daarbij om het evenwicht
tussen het vertrouwen dat men moet hebben in het ‘laten werken van markten’
en het ingrijpen om markten die verstoord zijn of dreigen te worden hun werk
juist wel te kunnen laten doen. Daarbij gaat het zowel om het sectorspecifieke
toezicht, de fusiecontrole, de bestrijding van het misbruik van economische
machtsposities, als om het eigenlijke antitrust-werk (de detectie, opsporing en
vervolging van kartels) die in de verschillende bijdragen aan dit boek besproken
worden.
Bij de start van de NMa en de inwerkingtreding van de Mededingingswet
werd niet voorzien welke vlucht het moderne markttoezicht zou gaan nemen.
De NMa begon met een ploeg van ongeveer dertig mensen. Destijds werd deze
bemensing als ruim voldoende beoordeeld.5 Het ex ante-vertrouwen in de
spontane naleving van nieuwe wetgeving bleek groot. De NMa werd niet het
sluitstuk van de handhaving, maar moest daar in de praktijk de basis van vor-
men; ook bleek de werkvoorraad in het eerste jaar veel omvangrijker dan was
voorzien: het aantal klachten bedroeg bijna het dubbele en het aantal
ontheffingsverzoeken en concentraties beliep een drievoud van de prognoses.
Ook de dienst waaruit de DTe ontstond opereerde in een vergelijkbaar krach-
tenveld. Aanvankelijk meende men dat vijftien medewerkers voldoende zouden
zijn om het nieuwe sectorspecifieke toezicht uit te oefenen.
Bij de opzet van de bundel – trust en antitrust – hebben we getracht een aantal
uitgangspunten en specifieke kenmerken van het mededingingstoezicht en het
mededingingsbeleid door te laten klinken. De tegenstelling in de titel duidt ook
op de noodzaak van discussie en de bereidheid om in de spiegel te kijken. Deze
trust en antitrust zijn vertaald in een opzet van these en antithese waarbij elk arti-
10 ten geleide