TOPRAK SANATLARINDA TEKNİK TERİMLER SÖZLÜĞÜ Türkçe Açıklamalı Almanca

208 Pages·2017·1.97 MB·Turkish

TOPRAKSANATLARINDA
TEKNİKTERİMLER
SÖZLÜĞÜ
(cid:1)(cid:2)
TürkçeAçıklamalı
Almanca–Fransızca–İngilizce
Karşılıklı
TOPRAKSANATLARINDA
TEKNİKTERİMLER
SÖZLÜĞÜ
ARTSHOP
GenelYayınYönetmenleri
VedatAkdamar
ŞenayVarlıoğluAkdamar
5846sayılıFikirveSanatEserleriKanunuçerçevesinde
tümhaklarısaklıdır.
Tanıtımiçinyapılacakkısaalıntılardışındayayıncınınveyazarın
yazılıizniolmaksızınhiçbiryollaçoğaltılamaz.
KapakTasarımı
VedatAkdamar
BirinciBasım
Artshop,Eylül2017
BASKI
AAKKOOĞĞUULL
BASIN YAYIN DAĞITIM
Maltepe Mah. Davutpaşa Mrk. Efendi Cad.
İpek İş Merkezi No: 6/15 Zeytinburnu-İstanbul
Sertifika No: 33366
Tel: [phone]
TOPRAK
SANATLARINDA
TEKNİK TERİMLER
SÖZLÜĞÜ
(cid:1)(cid:2)
Türkçe Açıklamalı
Almanca – Fransızca – İngilizce
Karşılıklı
Prof. Dr. Tülin AYTA – 2017
T Ü L İ N A Y T A
1939 – İstanbul
1954 – 1958 - İstanbul Kız Lisesi;
1959/1960 – İstanbul Devlet Güzel Sanatlar
Akademisi (İ.D.G.S.A.) Resim Bölümü Halil
DİKMEN Atölyesi, ‘misafir öğrenci’;
1960/1965 – İ.D.G.S.A. Prof. Sabri BERKEL,
“Temel Sanat Eğitimi” ve Yüksek Dekoratif
Sanatlar Bölümü, Seramik ve Türk Çiniciliği;
Hollanda, “De Koninklijke Porceleyne Fles” Royal DelN manüfaktürü
(1653) Architectonique Department, duvar heykelleri ve yüksek
rölief çalışmaları;
1967 – İstanbul Yıldız Sarayı Yıldız Porselen Fabrikası (1892) porselen
dekoratörlüğü;
1968 - Milli Eğitim Bakanlığı Yurtdışı Uzmanlık Eğitimi (1416 sayılı
kanun uyarınca);
1968/1969 – Brüksel, “Académie Royal Des Arts Visuels et d’Architéc-
turee” Prof. Pierre Caille, seramik heykel tasarımı;
1969/1972 – Paris, “Ecole Nationale Supérieure des Arts Appliquées
et des Métiers d’Arts” Prof. Pierre Fouquet, seramik sırları ve pişirim
teknikleri; Paris, Sévres ve Louvre müzeleri, sanatsal ve teknik analiz
çalışmaları; RoQerdam, Ferro Enamels sır ve boya fabrikası, Fransa
Limoges ve Havilland Porselen Manüfaktürleri sır ve dekor çalış-
maları;
1972 – Milli Eğitim Bakanlığı tarafından İ.D.G.S.A. Seramik
Kürsüsü’nde asistan;
1976 – İ.D.G.S.A. SanaQa Yeterlik/Doktora (Y.Ö.K.);
1977 – İ.D.G.S.A. Doçentlik ve Eylemli Doçent;
1984 – Mimar Sinan Üniversitesi (M.S.Ü.) tarafından Japonya, JICA /
Japanese International Cooperation Agency, “Seramik Sırları ve
Dekorasyon” eğitimi;
1986 – Mimar Sinan Üniversitesi, Profesör (Y.Ö.K. uyarınca ilk seramik
profesörü);
1986/1996 – Trakya Üniversitesi Güzel Sanatlar Bölüm Başkanı ve
Edirne Meslek Yüksek Okulu Teknik Bölümler (18 Bölüm) Başkanı;
1970 – 2017 İstanbul, Ankara, İzmir, Bodrum, Viyana, Nagoya kişisel
sergiler; yurtiçi, yurtdışı grup sergileri; bilimsel kongre ve sempoz-
yumlar; basında sanat eleştirileri ve makaleler.
İ Ç İ N D E K İ L E R
ÖNSÖZ / 7
SÖZLÜK / 11
KAYNAKÇA / 109
DİZİNLER / 115
Eski Terimler Dizini /115
Almanca Dizin /121
Fransızca Dizin /146
İngilizce Dizin /169
Maddeler Dizini / 193

Ö N S Ö Z
Binlerce yıl öncesinden başlayarak günümüze değin aralıksız
sürdürülen toprak eşya yapımı ve kullanımı, uygarlık tarihi süre-
cinde insana ve toplumlara en çok hizmet veren uğraşlardan biri
olmuştur. Ne mutlu ki, ülkemiz bu alanda, en eski ve değerli ör-
neklerin bulunduğu topraklarda kurulmuş ve bu büyük uygarlık-
lar üzerinde yaşanmıştır.
Geleneksel Türk seramiğinde toplu-üretime geçilmesi ilk kez
Anadolu Selçukluları dönemine rastlamaktadır. Osmanlı İmpara-
torluğu döneminde ise 17. yy. sonlarına doğru üretim giderek
yavaşlamış, 18. yy. da ise tümüyle duraklamıştır. Öte yandan, 18.
yüzyıl ikinci yarısında İngiltere’de Buhar makinalarının kullanıl-
maya başlanmasıyla Avrupa’ya yayılan endüstrileşme hareketleri
arasında gelişen dokumacılık yanı sıra, günlük kullanım eşyası
gereksinimi olan seramik üretimi de ön sıralarda yer almıştır.
Uzun bir duraklama devresinden sonra, ülkemizde ilk kez
1892'de Sarayın sofra ve bazı mutfak eşyası gereksinimlerinin
karşılanması amacıyla, Fransız mühendisler tarafından İstanbul
Yıldız Çini Fabrikasının kurulmasıyla, Batılı anlamda üretim
başlatılmıştı. Savaş yıllarında üretimine ara verilen Yıldız Çini Fab-
rikası 1938'de devlet eliyle yeniden işletmeye açılmış, sonraki yıl-
larda da özel atölye ve fabrikalar birbiri ardınca üretime başlamıştı.
Seramik eşya üretiminde asırlarca sürdürülmüş usta-çırak ge-
leneği ise 1929 yılında okul eğitiminin başlatılmasıyla yeni bir
döneme girmişti. Kısaca özetlemeye çalıştığımız seramik ve
seramikçilik ortamı, hangi boyut ve biçimlerde olursa olsun
yaşamımızın ayrılmaz bir parçası olarak varlığını sürdürmektedir.
Ancak, ülkemizde çok eski zamanlara uzanan seramik ge-
leneğine karşılık, bireysel olarak elli yılı aşkın içinde bulunduğu-
7
muz seramikçilik mesleğinde, yaptığımız çeşitli araştırma ve eğitim
çalışmalarıyla, henüz mesleki bir dil birliğine varılamamış olduğu
gözlemlendi. Bu dil birliğinin bugüne kadar kurulamamış olması,
özellikle eğitim alanında oldukça önemli düzeyde bir kavram kar-
gaşasına yol açmaktadır.
Kendi ilgi alanımız içine giren dallarda, batılı anlamda üretim ve
teknolojik olanaklara dayalı bir meslek eğitiminin başlatılması
üzerinden henüz çok uzun zaman geçmemiştir. Belki de bu ne-
denle, konularımızla ilgili gerekli, yeterli ve yetkili yayın hemen
hemen yok denecek düzeydedir. Bunun sonucu, gerek öğrenci,
gerek eğitmen, gerekse konuyla ilişkili kişi ve kurumlar kaynak
olarak çoğunlukla yabancı yayınlara başvurmak zorundadır.
Doğaldır ki, eğitmenler de kullandıkları yabancı dil ve uzmanlık
dallarına göre belledikleri kavram ve sözcükleri o dillerdeki kar-
şılıklarıyla aktarma veya dilimize uyarlama durumunda bulun-
duğundan, meslek literatüründe, bu kavram kargaşası giderek
daha karmaşık bir hal arz etmektedir.
Dilimize yerleşmiş çok sayıdaki yabancı teknik terim ve sözcük,
anlam itibariyle her zaman için özdeşlik taşımamaktadır. Bu
durum, sözlü ve yazılı iletişimde olduğu kadar karşılıklı anlaşma
ve yazılı anlatımlarda da bir takım farklılıklara haQa yanlışlıklara
yol açmaktadır. Aynı karmaşa, birbirine yakın ve bağıntılı meslek
dalları arasında da sürmektedir. İşte bu gibi nedenler bizi, mensubu
bulunduğumuz seramikçilik mesleğinde sıkça geçen teknik terim
ve sözcüklerin Almanca, Fransızca, İngilizce gibi en çok kullanılan
Batı dillerindeki karşılıklarını aramaya ve derlemeye yönelQi.
Genellikle, Batı kültür ve teknolojisinin benimsenip uygulandığı
ülkemizde, doğaldır ki, çok sayıda sözcük, karşılıkları bulunmadı-
ğından yazım ve söyleniş tarzları dilimize uydurularak kullanıla
gelmiş, bir bakıma türkçeleşmiştir. Karo, kaolen, frit, pistole, feldis-
pat, tünel, filterpres, emaye, fayans, seramik, porselen, file, pudra,
mermer gibi.
Ancak, yine pek çok teknik terim ve sözcüğün örneklediğimiz
8
Alm., Fr., İng. gibi Batı dilleri arasında da, yazım şekli itibariyle or-
taklaşa kullanıldıklarını, yalnızca söyleniş tarzlarının farklılaştık-
larını görmekteyiz. Adhesion, Absorption, Engobe, Emulsion,
Pore, Element, Latex, Base, Dimension, Inversion gibi.
Günlük konuşma dilinin ayrılmaz sözcükleri olan bazıları ise,
taşıdıkları çok yönlü anlam ve anlatım itibariyle yanlış anlama ve
anlatmalara çok yatkın sözcükler arasındadır. Kaset, fayans, plastik,
seramik, emay(e), çini vb. gibi.
Konumuzun, Türkçemizdeki ilk örneği olan bu çalışmayı başla-
tırken amacımız, derlenen teknik terim ve sözcüklerin tümünün,
bir seramikçiyi ilgilendiren en kısa, özlü, kapsamlı ve doğru olan
tanımlarını vererek, özellikle eğitim kademelerindeki yazılı ve
sözlü iletişime açıklık kazandırmaktır. Ne var ki, tüm çabalarımıza
karşılık, yine de bazı eksiklerin bulunması olağandır. Çünkü, böyle-
sine geniş kapsamlı bir mesleğin dili de durağan değil, devingen
bir nitelik taşımakta. Üretim, 21. yy. teknolojisinde hızla ilerlerken
hiç şüphesiz, meslek dili de aynı hızlı gelişim içinde yenilenerek
daima daha zengin bir içerik kazanıyor. Bu nedenle, ancak bir
başlangıç olarak kabul eQiğimiz bu çalışmanın ileriki aşamalarında,
gerekli ilavelerle daha da zenginleştirilmesi başlıca amacımızdır.
Maddelerin belirlenmesinde genel olarak değişik ürün çeşit-
lerinin, temel hammaddelerin, üretimle ilgili araç ve gereçlerin,
fiziksel ve kimyasal yapı özelliklerinin, çeşitli dekor tarzlarının,
fırın çeşitlerinin ve pişirim malzemelerinin tanıtımı yapıldı. Seçilen
sözcüklerin ayrıntılardaki çeşitliliği nedeniyle, yer yer maddeler
arası bağlantı kurulması güçleşebilir. Ancak, çalışmalarını özellikle
bilimsel ve teknik alanda yürütenler için, maddeler arasındaki iliş-
kinin dikkate alınmasının yararlı olacağı kanısındayız.
Yazım itibariyle Filterpres, Medium, Korunt, Şiferton, Sgrafit-
to, Vitreus gibi yaygın olarak kullanılan sözcükler aynen alındı.
Aventurine, Bone-china, Parian, Roller, Seladon gibi seyrek kulla-
nılan karşılıksız bir takım sözcükler ise alt çizgili olarak belirtildi.
Ayrıca, örneğin Alm. Rindshaarpinsel (sığır kılı fırçası): Dekor
9
fırçası, Farbstoff (boya maddesi): Renklendirici, Sandstein (kum-
taşı): Pekişmiş çini; Fr. Blanc d'Espagne (İspanya beyazı): Kalsiyum
karbonat, Engobe peigner (taraklanmış angob): Ebru dekoru, Pa-
pier de verre (cam kağıdı): Zımpara; İng. Low solubility glaze
(düşük erirlikli sır): Cila, Royal water (kral suyu): Altın suyu, Biscuit
firing (bisküvi pişirimi): Hamlama vb. gibi pek çok deyiş, alışılmış
kullanım biçimlerine uyularak, ilgili maddelerle anlamdaş olarak
kullanıldı.
Günümüzde pek çok meslek dalı çağdaş bilim ve teknolojinin
gereği yalnız kendi uğraş alanları içinde sınırlı kalmayıp, meslekler
arası ortak disiplinler zincirinin birbirine bağlı halkaları arasında
yer almaktadır. Buna bağlı olarak da, teknoloji üreten ülkelerin
diğer ülkelerle yaptığı bilimsel ve teknik alış-verişte gerek ürünler
gerekse üretim tarzları ile ilgili deyişler geldikleri ülke diline ra-
hatlıkla yerleşmektedir.
Bu nedenle, bağlantılı meslekler arası bir dil birliğinin varlığı
bilimsel ve teknolojik iletişimin sağlığı açısından, günümüzde, her
zaman olduğundan daha önemlidir.
"Toprak Sanatlarında Teknik Terimler Sözlüğü"nün özellikle,
meslek eğitimi yapan ilgili kurum ve kuruluşlar ile üretim kesi-
minde çalışanlar, amatörler ve meslekten kişi ve kuruluşlar ara-
sında kurulması zorunlu dil birliğine yararlı katkıda bulunabil-
mesini dileriz.
Prof. Dr. Tülin AYTA
10