Tonguç ve Enstitüleri

607 Pages·1997·19.53 MB·Turkish

by  Tonguç

- ------
TONGUÇ VE
ENSTİTÜLERİ
Pakize Türkoğlu
T o NGUÇ VE ENSTİTÜLERİ
Pakize Türkoğlu 1927’de Antatya’nm Cöksenir yaylasında doğdu. Okula Gazipaşa
bucağında başlayarak (1933), Alanya Hayete İlkokulu’nu (1938), Aksu Köy Enstitü-
sü'nü (1944) ve Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nü (1947) bitirdi.
İlk görevi Antalya Merkez-Kemer gezici başöğretmenliğiydi. Bir süre Gazipaşa İlko-
kulu'nda çalıştı; hastalığı nedeniyle dört yıl mesleğinden ayn kaldı.
1954'te göreve dönerek uzun süre İstanbul'da Yakacık ve Küçükyalı yetiştirme yurt-
larında çalıştı.
Orhangazi İlkokulu (1969), Ümraniye Lisesi ve Özel Moran Lisesi'nde beden eğitimi
(1970-1974), Kadıköy Kız Meslek Lisesi'nde sosyoloji-psikoloji ve ruh sağlığı <1974-
1977) öğretmenliği yaptı. Atatürk Eğitim Enstitüsü' rıde ek görev aldı. 1978'de aynı
enstitünün Eğitim Bölümü öğretmenliği ve müdür yardımcılığına atandı. Ek görev
olarak, Süreyyapaşa Hemşire Koleji'nde psikoloji ve beden eğitimi öğretmenliği
yaptı.
Önceleri yüksek öğretmen okulu olan A.E. Enstitüsü, Marmara Üniversitesine dev-
redilince, Atatürk Eğitim Fakültesi Arıabilimdalı öğretim görevlisi olarak çalıştı
(1980-1984). Ek görev olarak Teknik Eğitim Fakültesinde ders verdi. Emekli olunca,
Özel Ortadoğu Lisesı'nde (1985-1990) ve Koç Özel Lisesi'nde (1990-1992) rehber öğ-
retmen olarak çalıştı.
Pakize Türkoğlu, kuruluşundan kapatılmasına kadar Türkiye Öğretmenler Sendika-
sının (TÖS) üyesiydi; bir dönem genel yönetim kurulunda bulundu. Zaman zaman
gazete ve dergilerde eğitim sorunlarını irdeleyen yazılar yazmaktadır.
Çalıştığı kumurdardaki gözlemlerinden yayına hazır başka dosyalar ortaya çıkmış-
tır: (yetiştirme yurtlarından) "Kimseli-Kimsesiz"; (ortaöğretimden) "Liseliler"; (özel
okullardan) "Ben Rehber Öğretmenken" ve "Almancılar", (yüksek öğretimden)
"Atatürk Eğitim?"
PAKİZE TÜRKOĞLU
TONGUÇ VE ENSTİTÜLERİ
Cumhuriyet vo Türkiye
ISBN 975-363-71H-7
Tonguç ve Enstitüleri / Pakize Türkoğlu
I. baskı: Î5ÖÜ adet, İstanbul, Mayıs İ997
Yayına Hazırlayan: Sela hattın Özpa1<ıbıyıklar
Kapak Tasarım: Pınar Kazma Çınar
O/set Hazırlık: Akgiil Yıldız
Düzelti: Selahattİn Özpalabıyıklar
Yayın Koordinatörü: Aslıhan Dinç
Baskı: Altan Matbaacılık Ltd. Şti.
© Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. 1997
Tüm yayın hakları saklıdır.
Tanıtım ıçn yapılacak kısa alıntılar dışmda
yayıncının yazılı izni olmaksızın
hiçbir yolla çoğaltılarna2.
Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş.
İstiklal Caddesi, No: 285 Beyoğlu 8O050 İstanbul
Tele/on: (0-212) 293 08 24 Faks: (0-212) 293 07 23
İçindekiler
Önsöz Olarak • 9
Giriş • 13
I. BÖLÜM
TONGUÇ'UN İKLİMİ
ÖĞRENCİLİK YILLARI
Tuna Boylarında Bir Çocuk • 25
İstanbul Serüveni • 28
Uç Başlı Osmanlı Eğitimi • 33
Anadolu Yolculuğu • 36
Fesli Öğretmenlerin Eğitimi • 41
Yurtdışında Öğrenci * 46
Kurtuluş Savaşı Yılları * 50
CUMHURİYET DÖNEMİ
Bı~ Cumhuriyet Öğretmeni • 55
Cumhuriyetin Eğitim Sancısı • 57
jM us ta fa Necati Dönemi • 62
Okul Müzesi Müdürü İsmail Hakkı • 65
Gazi Eğitim'çiler • 70
îlk, Orta ve Öğretmen Okullarında
Resim, Elişleri ve Sanat Eğitimi • 75
îş ve Meslek Eğitimi • 79
Başka Eğitimcilere Bakışı • 84
Onuncu Yılın Dökümü • 91
Gazi Eğitim'de Yönetici • 95
YENİ BİR EĞİTİM SEFERBERLİĞİ İÇİN V"
Atatürk'ün Üzüntüsü • 100
Aranıp Bulunan Eğitimci • 103
Yeni Genel Müdürün Görüşü *107
Tarihsel "Muhtıra” * 110
Eğitmen ve Öğretmen Deneyi • 116
Köyde Eğitim »124
Batı Raporu • 129
Yeni Bakan Yücel *133
Canlandırılacak Köy *136
1. Milli Eğitim Şûrası • 140
II. BÖLÜM
ONUN ENSTİTÜLERİ
SİSTEMİN DAYANDIĞI SAĞLAM TEMELLER -f"
Eğitim Politikası • 149
Yasal Dayanaklar {3803 Sayılı Köy Enstitüleri Yasası) * 153
Tonguç'un İş Eğitimi İlkesi * 158
Eğitimin Ekonomik Temelleri • 164
Çalışma Arkadaşları • 168
Yurt Çapında Bir Örgütlenme (Fırsat Eşitliğinin Haritası) • 173
O BÜYÜK İŞLETMELER KURULURKEN
Öğrenci Seçimi *178
Zor Koşulların Eğitimi »184
Yerleşme ve Yapılaşma *187
Özgün Bir İç Yönetim • 191
EĞİTİM PROGRAMLARI VE YÖNTEMLERİ,
Çok Yönlü Bir Eğitim» 195
Enstitülerde Zaman • 198
Yöntem Olarak İş Eğitimi • 202
İŞ VE ÜRETİM ALANLARI DERS VE ÇALIŞMALARI
İş ve Üretim Alanları * 206
1. Tarım Dersleri ve Çalışmaları • 205
Ağaçlandırma ve Çevre Düzenleme *216
Tarım İşletme Ekonomisi ve Kooperatifçilik Bilgisi Dersi *218
2. Teknik Sanatlar Ders ve Çalışmalan • 221
Enstitülerin Yapıcı Ekipleri • 227
Köy Ev ve El Sanatları Ders ve Çalışmaları • 230
Onarım İşleri • 234
Bakım ve Hizmet İşleri • 237
PROGRAMIN BİLGİ VE KÜLTÜR BOYUTU'Z'
Bilgi ve Kültür Tartışması • 242
Okuma-Okutma-Yazdırma (Dil ve Edebiyat Eğitim) • 248
İş İçinde Matematik • 256
Fen ve Doğa Bilimleri Ders ve Çalışmaları • 260
Sosyal Bilgiler Alanı Ders ve Çalışmaları • 264
Askerlik Dersleri • 270
GÜZEL SANATLAR VE EĞİTİMİ
Güzellik Tohumları • 273
Resim-Elişleri • 276
Müzik Dersleri ve Çalışmaları • 281
Enstitülerde Tiyatro • 285
Ulusal Oyunlar, Beden Eğitimi ve Spor • 289
ÖĞRETMENLİK BİLGİSİ DERS VE UYGULAMALARI
Öğretmenlik Bilgisi • 295
Uygulama Okulları • 300
Uygulama Köyleri • 304
DEMOKRATİK EĞİTİM PATLAMASI
Demokratik Yaşam Biçimi • 309 ^
Enstitü Topluluğu »313
Karma Eğitim *317
Küme Düzenlemesi ve Kümebaşı Öğretmenliği • 325
Öğrenciye Yetki ve Sorumluluk İlkesi * 329
İmece Yöntemi • 336
Enstitü Toplantıları ve Eleştiri Günleri • 339
Eğlence Günleri ve Törenler • 344
Giyim Kuşam • 351
Enstitülerin Çevre İlişkileri * 354
Tatlı Sert Bir Disiplin • 359
Ölçme ve Değerlendirme: "Çocuğu Kül Halinde Kucaklayarak” • 367
Laik Eğitimin Aydınlığı • 373
ÇOK PROGRAMLI BİR SİSTEM OLARAK KÖY ENSTİTÜLERİ
Çok Programlılık • 378
Sağlık Kollan • 380
Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü « 384
III. BÖLÜM
KÖYLERİN CANLANMASI
4274 Sayılı Yasa (16 Haziran 1942) • 421 y'"
Her Yerde İmece • 425
Eğitmenlerin Verimi «431
Yeni Koy Öğretmenleri ve Okulları • 434
Köy Bölge Okulları • 438
Köylerde Sağlıkçı ve Ebe • 441
Canlanmaya Başlayan Köy • 443
Kesim Merkezi Olarak Enstitüler • 447
Denetlemek Değil Yardım Götürmek • 450
Tonguç'un Denetleme Gezileri (Bir Başka Eğitim) • 455
Eğitimin Fotoğrafları • 465
Tonguç'un Mektupları • 468
İnönü'nün Enstitü Tutkusu • 479 /
IV. BÖLÜM
1946 YIKIMI
Yıkıcı Birikimler • 491/
Ankara Artık Güzel Değildi • 500 .
Enstitülerde Bozulma * 505
Yapay Bir Demokrasi (Denge Politikası) • 514 ^
Eskiye Dönüş • 517r
Yücel-Öner Davası • 524
V. BÖLÜM
GERİDE KALAN İZLER
Eğitimin Gücü • 533
Yeni Bir Öğretmen Kuşağı • 536
Enstitülü Yazar ve Sanatçılar • 541
17 Nisan Toplantılarından TÖS'e * 551
Yurt Dışında Köy Enstitüleri • 555
Tohum Eken Eğitimcinin Ölümsüzlüğü • 561
Kaynakça • 571
EKLER'
Albüm • 579
Belgeler • 599
önsöz olarak
"... Çocuk için oyun oynama ihtiyacının ekmek ve su kadar Önemli olduğunu gös-
teren bu tablo karşısında pedagojiye dair kanılarımda büyük değişiklikler yapmak
gerektiğini anladım... Bu çağdaki çocuklara mahsus okullarda oyun alanı derslik
kadar, oyun araçları da ders araçları kadar önemlidir, ilerde elime fırsat ve imkân
geçer de okul binaları yaptıracak yetkilere sahip olursam, bu inancımı gerçekleş-
tirmek için bütün gayretimi harcamaktan asla çekinmem..."
19)4*
Yeni kuşakların, Tonguç'a ve "Köy Enstitüleri" ne olan ilgisi meslek yaşa-
mım boyunca beni derinden etkiledi. Ülkemizde eğitimin gittikçe bozulması
karşısında bu ilginin özleme dönüştüğüne tanık oldum. Tonguç7un ilkeleri üs-
tüne yaptığım çalışmamın önsözü olarak, onların bu "özlem" inden söz etmeyi
gerekli görüyorum:
Eski Atatürk Eğitim Enstitüsü ve şimdiki Eğitim Fakültesindeki dersle-
rimde (1976-1984) Pestalozzi ve John Devvey gibi ünlü eğitimcileri incelerken
öğrencilerin bir bölümü "Niçin kitabımızda Tonguç yer almıyor, niçin Köy
Enstitülerini incelemiyoruz?" diye tepki gösterirdi. İlgili yayınları, panel, kon-
ferans gibi etkinlikleri kaçırmazlar; araştırma ödevleri alarak edindikleri bilgi-
ler ışığında günümüzdeki yozlaşmayı sorgulayıp, Enstitüleri kapatanlara si-
tem yağdırırlardı. Özellikle Yüksek Köy Enstitüsü'nün demokratik yaşamına,
orada yaratılan kültür-sanat ve bilim ortamına hayranlık duyarak, kendi yük-
sek öğrenimlerindeki yoksunluklar için üzülüp yerinirlerdi. Enstitülerden kaç
yıl sonrasının öğretmen adayı olan o genç adamlar, genç kızlar, eğitimdeki çö-
küntüden ülke hesabına kaygı duyuyorlar; kendilerini bekleyen yalnızlığı dü-
şündükçe öğretmen olmaktan cayıyorlardı.
* ‘a Kitap, s. 32.
10 Tonguç ve Enstitüleri
Daha sonra birkaç yıl özel liselerde "rehber öğretmen" olarak çalıştım.
Türkiye'de eğitimin bir kör döğüşü noktasına geldiğini gösteren, öğretmen ve
Öğrencilerde bıkkınlık yaratan çok sayıda sorun ayrıcalıklı okullarda da vardı.
Bir gün genç öğretmenler benden eğitim gördüğüm Köy Enstitülerini anlatma-
mı istediler. Aramızda öğrenciler de bulunuyordu. Ayaküstü kimi bilgiler ver-
dim onlara:
Enstitülerin, çeşitli birimlerden oluşan eğitim işletmeleri olduğunu, büyük
bir alan üstünde kurulup, telörgü ya da duvardan sınırları olmadığını, köylere
yarayışlı eleman yetiştirmeyi amaçladığını, fırsat eşitliğine yönelik örgütlen-
meyi, iş eğitimi yöntemi ve üretime dönük yanım, öğretmen-öğrenci ilişkileri-
ni etkileyen sağlıklı tutumları anlattım. Öğrencilerin yetki ve sorumlulukları
paylaştığını, imece ve ekip yöntemini, eleştiri ve eğlence günlerimizi, oradaki
karma eğitimin güzelliğini ve tatlı sert disiplini, o coşkulu eğitim ortamını
açıkladım. Bir müzik aleti çalma ve ulusal oyunları oynamanın, motor-makine
kullanıp teknik beceri kazanmanın ve serbest okuma saatlerinin zorunlu oldu-
ğunu, herkese yetecek kadar ders aracı ve oyun alanı bulunduğunu; başarıyı
değerlendirmenin sınıfta bırakmak için değil, sınıf geçirmek için yapıldığını,
ama herkesin çalışkan olduğunu vb. söyledim.
Odama dönerken Öğrencilerden biri hızla peşimden koşup geldi. "Öğret-
menim, anlattığınız okul çok pahalı mı? N'olur beni oraya aldırtabilir misiniz?
Babam zengin, ödeyebilir" dedi heyecanla.
Ömrümde hiç bu kadar güç durumda kalmamışım gibi yüreğim burkul-
du. Onu anlamıştım. Enstitülerin etkin ortamında canı kalmıştı. Kendi ünlü
"kolej"inde öylesine donanımlı ve demokrat bir hava yoktu çünkü. Eğitimin
işine yaramayan yapay olanaklar onu mutlandırmıyordu.
"Konuşmamın başında yoktun, elli yıl önce öğrenim gördüğüm kurumlar-
dı orada anlattığım, çoktan kapatıldılar" dediğimde onun çocuk yüzündeki se-
vincin uçup gitmesi beni yaraladı. Seçkinler okulunda bile öğrenciye acı çekti-
ren bugünkü eğitim düzeni yoksul çoğunluğa ne verebilirdi?..
Yüzündeki acıyla durmadan soruyordu: "Peki ama niçin kapattılar öyle
güzel bir okulu, benzeri başka bir yer biliyor musunuz? O kadar para veriyo-
ruz, bizim okul niçin Öyle olmuyor, neden bunları Mr. Chalfant'a anlatmıyor-
sunuz? Niçin bizi notla korkutuyorlar, niçin eleştiri toplantıları yapılmıyor, ne-
den bizim de kayağımız, bisikletimiz, motorumuz olmuyor?" diyerek özendiği
şeyleri sayıp döküyordu.
Nedenlerini anlatmaya çalıştım:
"Birçok işi biz Öğrenciler yapardık. Öğretmenlerimizle birlikte yiyecek gi-
yecek, araç gereç üretirdik. Örneğin yeteri kadar ping-pong masası marangoz
işliğinde öğrencilerce yapılabilirdi. Böyle olunca akordeon, motor makine gibi
araçlar almak, yurt gezilerine çıkmak için para ayırmak sorun olmuyordu."
"Öyle bir okulum olsa ben de iş yapabilirim" dedi ağlamaklı. Okulda ken-
dini hapishanede gibi duyumsadığım, öğretmenlerin gardiyanlık yaptığını,
ping-pong masasında sıra kapmak için öğle yemeğine gitmediğini, bu yüzden
müdür yardımcısından "ceza puanı" aldığını söylüyordu.