TNSA-2013 İleri Analiz Çalışması Kitabı

237 Pages·2015·4.78 MB·Turkish

2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması

İleri Analiz Çalışması

Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü
Ankara, Türkiye

Katkıda bulunanlar:

T.C. Kalkınma Bakanlığı
Ankara, Türkiye

ve

T.C. Sağlık Bakanlığı
Ankara, Türkiye

Mali kaynağı sağlayan:

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

“Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı”
(KAMAG)

Eylül, 2015

Ankara

Hacettepe Üniversitesi Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma
Nüfus Etütleri Enstitüsü T.C. Kalkınma Bakanlığı Kurumu
Yayın No: NEE-HÜ.15.01

ISBN 978-975-491-412-2

Bu yayında yer alan bilgilerden Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü sorumludur ve bu
bilgiler hiçbir şekilde Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu’nun (TÜBİTAK) görüşünü
yansıtmamaktadır.

Bu çalışma 2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA-2013) kapsamında Hacettepe
Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü tarafından gerçekleştirilmiştir. TNSA-2013, Türkiye’de
1968’den bu yana her beş yılda bir yapılan nüfus araştırmaları çerçevesinde, ilk dördü 1993, 1998,
2003 ve 2008 yıllarında yapılmış olan Nüfus ve Sağlık Araştırmaları’nın (Demographic and Health
Surveys–DHS) beşincisidir. TNSA-2013 11.794 hanehalkı ve 15-49 yaşları arası 9.746 kadın
görüşmesi kapsayan ulusal düzeyde temsiliyete sahip bir araştırmadır. TNSA-2013’ün saha
çalışması Eylül 2013 ve Ocak 2015 tarihleri arasında Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü
tarafından Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu ve Kalkınma Bakanlığı ile işbirliği içinde
yürütülmüştür. TNSA-2013’ün mali desteği Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
(TÜBİTAK) tarafından Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı
kapsamında sağlanmıştır.

TNSA-2013’ün temel amacı doğurganlık düzeyleri ve doğurganlıktaki değişimler, bebek ve çocuk
ölümlülüğü, aile planlaması, anne ve çocuk sağlığı ile beslenme konularında güncel ve güvenilir
bilgi üretmektir. Bu bilgilerin toplanması, üreme sağlığı konularında bilgiye dayanan politikaların
oluşturulabilmesi ve planlama, izleme ve değerlendirme programları için büyük önem taşımaktadır.
TNSA-2008’in öreneklemi ülke geneli, kırsal ve kentsel yerleşim yerleri ve beş coğrafi bölge
düzeyinde analiz yapmaya izin verecek şekilde tasarlanmıştır. Örneklem ayrıca araştırma
kapsamında yer alan bazı konulardaki analizlerin Avrupa Birliği’ne uyum çerçevesinde oluşturulan
12 coğrafi bölge (NUTS 1) için yapılmasına da olanak vermektedir. Verilerin Türkiye’de aile
planlaması ve sağlık programlarının değerlendirilmesinde ve geliştirilmesinde program yürütücüleri
ve politika belirleyiciler tarafından kullanılması amaçlanmaktadır. Araştırmanın sonuçları, daha
önce beş yılda bir yapılmış olan demografik araştırmaların sonuçları ile karşılaştırılabilir niteliktedir.

TNSA-2013 konusunda daha ayrıntılı bilgi için: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü,
06100 Ankara, Türkiye (telefon: [phone]; faks: 312-311-8141; e-posta:
[email protected]; internet: www.hips.hacettepe.edu.tr). The DHS Program projesi hakkında
daha ayrıntılı bilgi için: ICF International, 530 Gaither Road, Suite 500, Rockville, MD 20850, USA
(telefon: [phone]; faks: 301-407-6501; e-posta: [email protected]; internet:
www.DHSprogram.com).

Bu yayın için önerilen kaynak gösterim şekli:
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2015), “2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
İleri Analiz Çalışması”. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C. Kalkınma Bakanlığı
ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye.

Elma Teknik Basım Matbaacılık Ltd. Şti. tarafından basılmıştır.
İvedik OSB Matbaacılar Sitesi 1516/1 Sokak No: 35 Yenimahalle /Ankara
Tel: [phone]
İ
ÇİNDEKİLER

Tablolar ve Şekiller Listesi ........................................................................................................iii
Önsöz ........................................................................................................................................ ix

BÖLÜM 1 TÜRKİYE’DE AİLE YAPISININ DEĞİŞİMİ: 1968-2013

1.1 Giriş ................................................................................................................................. 2
1.2 Veri Kaynağı ve Yöntem ................................................................................................. 4
1.3 Literatür ve Teorik Çerçeve ............................................................................................ 9
1.4 Aile Yapısına İlişkin Bulgular ....................................................................................... 16
1.5 Hanehalkı Üyelerinin Özelliklerine Göre Aile Yapısı .................................................. 26
1.6 Aile Yapısının Belirleyicileri ........................................................................................ 35
1.7 Sonuç ve Tartışma ......................................................................................................... 37
1.8 Kaynaklar ...................................................................................................................... 44

BÖLÜM 2 EVLENME RİSKİ FARKLILAŞAN KADIN GRUPLARI

2.1 Giriş ............................................................................................................................... 50
2.2 Veri Kaynağı ve Yöntem ............................................................................................... 52
2.3 Çalışmanın Bulguları ..................................................................................................... 62
2.4 Sonuç ve Tartışma ......................................................................................................... 81
2.5 Kaynaklar ...................................................................................................................... 87
2.6 Ek Tablo ve Şekiller ...................................................................................................... 90

BÖLÜM 3 TÜRKİYE’DE KADINLARIN İÇ GÖÇ ÖRÜNTÜSÜ VE İÇ GÖÇ
NEDENLERİ

3.1 Giriş ............................................................................................................................... 98
3.2 Veri Kaynağı ve Yöntem ............................................................................................. 101
3.3 Bulgular ....................................................................................................................... 111
3.4 Sonuç ve Tartışma ....................................................................................................... 133
3.5 Kaynaklar .................................................................................................................... 136

BÖLÜM 4 İSTEYEREK VE KENDİLİĞİNDEN DÜŞÜKLERİN
YAYGINLIĞI VE DÜŞÜKLERİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

4.1 Giriş ............................................................................................................................. 141
4.2 Kavramsal Çerçeve ..................................................................................................... 143
4.3 Yöntem ........................................................................................................................ 149
4.4 Bulgular ....................................................................................................................... 153
4.5 Sonuç ve Tartışma ....................................................................................................... 167
4.6 Kaynaklar .................................................................................................................... 169
İçindekiler | i
BÖLÜM 5 TÜRKİYE’DE DOĞURGANLIK TERCİHLERİ

5.1 Giriş ............................................................................................................................. 176
5.2 Literatür ve Kavramsal Çerçeve .................................................................................. 177
5.3 Veri Kaynağı ve Yöntem ............................................................................................. 183
5.4 Bulgular ....................................................................................................................... 191
5.5 Sonuç ve Tartışma ....................................................................................................... 210
5.6 Kaynaklar .................................................................................................................... 214
5.7 Ek Tablolar .................................................................................................................. 218

ii | İçindekiler
T Ş L
ABLOLAR VE EKİLLER İSTESİ

Tablolar

Tablo 1.1 Aile yapılarının sınıflaması ................................................................................. 6
Tablo 1.2 Analizde yararlanılan değişkenler ....................................................................... 9
Tablo 1.3 Türkiye’de aile yapısının değişimi .................................................................... 17
Tablo 1.4 Türkiye’de aile yapısının detaylı değişimi ........................................................ 18
Tablo 1.5 Aile yapısının yerleşim yerleri temelinde yüzde dağılımı ................................. 20
Tablo 1.6 Bölgelere göre aile yapısı .................................................................................. 22
Tablo 1.7 Bölgelere göre aile yapısı .................................................................................. 23
Tablo 1.8 Refah düzeyine göre aile yapısı ......................................................................... 25
Tablo 1.9 Hanehalkı nüfusunun cinsiyet yapısı ................................................................. 27
Tablo 1.10 Hanehalkı nüfusunun yaş yapısı ........................................................................ 28
Tablo 1.11 Hanehalkı üyelerinin yaş yapısı ......................................................................... 30
Tablo 1.12 Hanehalkı üyelerinin yaşlı sayısının dağılımı ................................................... 31
Tablo 1.13 Hanehalkındaki yaşlı sayısı ............................................................................... 32
Tablo 1.14 Hanehalkı üyelerinin medeni durumu ............................................................... 34
Tablo 1.15 Multinominal lojistik regresyon analizinin sonuçları ........................................ 36

Tablo 2.1 Olay tarihçesi analizlerinde kullanılan bağımsız değişkenler ........................... 57
Tablo 2.2 Kümeleme analizinde kullanılan değişkenler .................................................... 58
Tablo 2.3 Çocukların yaşlarına göre kadınların evlilik evreleri ........................................ 59
Tablo 2.4 Kadınların temel özellikleri ............................................................................... 62
Tablo 2.5 Kadınların ailelerinin temel özellikleri .............................................................. 64
Tablo 2.6 İlk evlenme riskine maruz kalan kadınlar .......................................................... 66
Tablo 2.7 Farklı modeller için ilk evliliğe geçiş göreli riskleri, Türkiye 1975-2013 ........ 67
Tablo 2.8 Evlenme riskine göre kadınların evliliklerinin kuruluşu ................................... 69
Tablo 2.9 Evlenme riskine göre kadınların kamusal alana katılımları .............................. 70
Tablo 2.10 Evlenme riskine göre özel alanda iş bölümü ..................................................... 73
Tablo 2.11 Evlenme riskine göre ev içinde ve dışında çocuklarla ilgili faaliyetleri
öncelikli yapan kişi ............................................................................................ 78
Tablo 2.12 Evlenme riskine göre kadınların şiddete ilişkin tutumları ................................. 81
Ek Tablo 2.1 Toplam doğurganlık hızı ................................................................................... 91
Ek Tablo 2.2 Evlenme riski ve evlilik evrelerine göre kadınların eğitim düzeyleri ............... 92
Ek Tablo 2.3 Evlenme riski ve evlilik evrelerine göre kadınların şiddete ilişkin
tutumları ............................................................................................................. 92

İçindekiler | iii
Tablo 3.1 Göç tarihçesi modülü tarih bilgisi ................................................................... 103
Tablo 3.2 Evlilik tarihçesi modülü tarih bilgisi ............................................................... 103
Tablo 3.3 Çalışma tarihçesi modülü işe giriş tarih bilgisi ............................................... 104
Tablo 3.4 Çalışma tarihçesi modülü işten çıkış tarih bilgisi ............................................ 104
Tablo 3.5 Olay tarihçesi analizinde kullanılan değişkenler ............................................. 109
Tablo 3.6 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları’nda göç soruları: 1993-2013 ............. 110
Tablo 3.7 Farklı tanımlara göre göç seviyeleri ................................................................ 111
Tablo 3.8 12 yaşından itibaren göç tanımına göre dönemlere göre göç seviyeleri .......... 112
Tablo 3.9 Temel özelliklere göre göç seviyesi ve göç sayıları ........................................ 114
Tablo 3.10 Temel özelliklere göre ortalama göç sayıları................................................... 115
Tablo 3.11 Yaşa özel göç hızları ve toplam göç hızı ......................................................... 116
Tablo 3.12 Medeni duruma göre göç örüntüleri ................................................................ 117
Tablo 3.13 Temel özelliklere göre göç örüntüsü ............................................................... 119
Tablo 3.14 Dönem ve göç sırasına göre göç örüntüleri ..................................................... 120
Tablo 3.15 Göç nedenleri ................................................................................................... 121
Tablo 3.16 Döneme, göç yönüne ve göç sırasına göre göç nedenleri ................................ 123
Tablo 3.17 Birinci göç için döneme ve göç yönüne göre göç nedenleri ............................ 124
Tablo 3.18 İkinci göç için döneme ve göç yönüne göre göç nedenleri ............................. 125
Tablo 3.19 Temel özelliklere göre göç nedenleri .............................................................. 126
Tablo 3.20 Birinci göçe geçiş olay tarihçesi modeli açıklayıcı değişkenler ...................... 126
Tablo 3.21 Birinci göçe geçiş olay tarihçesi analiz sonuçları, Türkiye 1975-2013 ........... 129
Tablo 3.22 İkinci göçe geçiş olay tarihçesi modeli açıklayıcı değişkenler ........................ 131
Tablo 3.23 İkinci göçe geçiş olay tarihçesi analiz sonuçları, Türkiye 1976-2013 ............ 132

Tablo 4.1 Kendiliğinden düşüğün analizinde yararlanılan değişkenler ........................... 151
Tablo 4.2 İsteyerek düşüğün analizinde yararlanılan değişkenler ................................... 152
Tablo 4.3 Gebeliği önleyici yöntem kullanımı, toplam doğurganlık hızı ve isteyerek
düşüklerdeki değişimler, Türkiye 1983-2013 .................................................. 153
Tablo 4.4 Kendiliğinden ve isteyerek düşükler, Türkiye 1983-2013 .............................. 154
Tablo 4.5 Ortalama kendiliğinden düşük sayısı ............................................................... 157
Tablo 4.6 Ortalama isteyerek düşük sayısı ...................................................................... 158
Tablo 4.7 Temel özelliklere göre 100 gebelikte isteyerek düşükler, Türkiye 1993-
2013 ................................................................................................................. 159
Tablo 4.8 Düşük yapan kadınların daha önceki düşük deneyimlerine göre dağılımı,
Türkiye 2003 –2013 ......................................................................................... 160
Tablo 4.9 Üremeye yardımcı teknik kullanımı ve kendiliğinden düşükler, Türkiye
2008 – 2013 ..................................................................................................... 159
Tablo 4.10 Kendiliğinden düşük için çoklu lojistik regresyon analizinin sonuçları .......... 165
Tablo 4.11 İsteyerek düşük için çoklu lojistik regresyon analizinin sonuçları .................. 166

Tablo 5.1 İdeal çocuk sayısı ve canlı doğum sayısı ......................................................... 191
iv | İçindekiler
Tablo 5.2 İdeal ve canlı doğum sayısı arasındaki ilişki ................................................... 193
Tablo 5.3 Belli durumlardaki değişimin doğurganlık tercihleri üzerindeki etkisi ........... 196
Tablo 5.4 Gelecekte başka çocuk isteyip istememe durumunun belirleyicileri ............... 201
Tablo 5.5 Çalışma durumuna göre belli durumlarda doğurganlık tercihlerini
değiştirmenin belirleyicileri ............................................................................. 205
Tablo 5.6 Yaş gruplarına göre belli durumlarda doğurganlık tercihlerini
değiştirmenin belirleyicileri ............................................................................. 208
Ek Tablo 5.1 I. Aşamada Model 1.1, Model 1.2, Model 1.3 ve Model 1.4’te kullanılan
değişkenler ....................................................................................................... 218
Ek Tablo 5.2 II. Aşamada Model 2.1 ve Model 2.2’de kullanılan değişkenler .................... 220
Ek Tablo 5.3 II. Aşamada Model 2.3 ve Model 2.4’te kullanılan değişkenler ..................... 222

İçindekiler | v
Şekiller

Şekil 1.1 Ailelerin yaş yapısı, 2008 .................................................................................. 29
Şekil 1.2 Ailelerin yaş yapısı, 2013 .................................................................................. 29

Şekil 2.1 Çalışma aşamalarının özeti ................................................................................ 52
Şekil 2.2 Evlilik evrelerine göre evlenme riski fazla olan kadınların çalışma
durumu ............................................................................................................... 72
Şekil 2.3 Evlilik evrelerine göre evlenme riski az olan kadınların çalışma durumu ........ 72
Şekil 2.4 Evlilik evrelerine göre evlenme riski fazla olan kadınların ailelerinde ev
içindeki işlerden öncelikli sorumlu olan kişi ..................................................... 75
Şekil 2.5 Evlilik evrelerine göre evlenme riski az olan kadınların ailelerinde ev
içindeki işlerden öncelikli sorumlu olan kişi ..................................................... 75
Şekil 2.6 Evlilik evrelerine göre evlenme riski fazla olan kadınların ailelerinde ev
dışı işlerden öncelikli sorumlu olan kişi ............................................................ 76
Şekil 2.7 Evlilik evrelerine göre evlenme riski az olan kadınların ailelerinde ev dışı
işlerden öncelikli sorumlu olan kişi ................................................................... 76
Şekil 2.8 Evlilik evrelerine göre evlenme riski fazla olan kadınların ailelerinde aile
bütçesinden öncelikli olarak sorumlu olan kişi ................................................. 79
Şekil 2.9 Evlilik evrelerine göre evlenme riski az olan kadınların ailelerinde aile
bütçesinden öncelikli olarak sorumlu olan kişi ................................................. 79
Ek Şekil 2.1 Evlilik evrelerine göre evlenme riski fazla olan kadınların eğitim düzeyi ........ 93
Ek Şekil 2.2 Evlilik evrelerine göre evlenme riski az olan kadınların eğitim düzeyi ............ 93
Ek Şekil 2.3 Evlilik evrelerine göre evlenme riski fazla olan kadınların hanelerinin
tamirat işlerini öncelikli olarak yapan kişi ........................................................ 94
Ek Şekil 2.4 Evlilik evrelerine göre evlenme riski az olan kadınların hanelerinin
tamirat işlerini öncelikli olarak yapan kişi ........................................................ 94
Ek Şekil 2.5 Evlilik evrelerine göre evlenme riski fazla olan kadınların çocuklarıyla ev
içindeki faaliyetleri öncelikli olarak yapan kişi ................................................. 95
Ek Şekil 2.6 Evlilik evrelerine göre evlenme riski az olan kadınların çocuklarıyla ev
içindeki faaliyetleri öncelikli olarak yapan kişi ................................................. 95
Ek Şekil 2.7 Evlilik evrelerine göre evlenme riski fazla olan kadınların çocuklarıyla ev
dışındaki faaliyetleri öncelikli olarak yapan kişi ............................................... 96
Ek Şekil 2.8 Evlilik evrelerine göre evlenme riski az olan kadınların çocuklarıyla ev
dışındaki faaliyetleri öncelikli olarak yapan kişi ............................................... 96

Şekil 3.1 Gruplanmış göç nedenleri ................................................................................ 122

Şekil 4.1 Kendiliğinden düşük ........................................................................................ 155
Şekil 4.2 İsteyerek düşük ................................................................................................ 155
Şekil 4.3 Kendiliğinden düşüğün zamanlaması .............................................................. 156
vi | İçindekiler
Şekil 4.4 İsteyerek düşüğün zamanlaması ...................................................................... 157
Şekil 4.5 İsteyerek düşükle sonlanan gebeliğin istenme durumu ................................... 162

Şekil 5.1 Türkiye'de toplam doğurganlık hızındaki ve ideal çocuk sayısındaki
değişim ............................................................................................................. 178
Şekil 5.2 Lojistik regresyon analizinin aşamaları ........................................................... 188
Şekil 5.3 Çocuk isteyip istememe durumunun belirleyicileri ......................................... 189
Şekil 5.4 Belirtilen durumlarda doğurganlık tercihlerinin belirleyicileri ....................... 190

İçindekiler | vii