tiroid hastalıkları tanı ve tedavi kılavuzu

105 Pages·2014·6.83 MB·Turkish

T
ü
rk
iy
e
E
n
d
o
k
rin
o
lo
ji v
e
M
e
ta
b
o
liz
m
a
D
e
rn
e
ğ
i
TİROİD HASTALIKLARI
T TANI VE TEDAVİ
İR
O
İD
H
A
S
T KILAVUZU
A
L
IK
L
A
R
I T
A
N
I V
E
T
E
D
A
V
İ K
IL
A
V
U
Z
U
TEMD üyelerine ücretsiz olarak dağıtılır. ISBN 978-605-4011-15-5 TİROİD ÇALIŞMA GRUBU
TİROİD HASTALIKLARI
TANI ve TEDAVİ
KILAVUZU
Tiroid Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır.
2016 - ANKARA
TİROİD HASTALIKLARI TANI VE TEDAVİ KILAVUZU
© Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği • 2016
ISBN: 978-605-4011-15-5
6. BASKI: Mayıs 2016 (tıpkı basım)
TÜRKİYE ENDOKRİNOLOJİ ve
METABOLİZMA DERNEĞİ
Meşrutiyet Cad., Ali Bey Apt. 29/12,
Kızılay 06420, Ankara, Türkiye
Tel : [phone]
Faks : [phone]
www.temd.org.tr
Yayın Hizmetleri
BAYT Bilimsel Araştırmalar
Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti.,
Ziya Gökalp Cad. 30/31, 06420 Kızılay, Ankara
Tel: [phone]
Baskı
Miki Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Matbaacılar San. Sitesi
1516/1.Sk. No: 27 Yenimahalle / Ankara
Tel. [phone]
Baskı Tarihi: Mayıs 2016
“BÜYÜK İŞLER, MÜHİM TEŞEBBÜSLER; ANCAK,
MÜŞTEREK MESA-İ İLE KABİL-İ TEMİNDİR.”
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK, 1925

SUNUM
Değerli Meslektaşlarım,
Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği olarak kuruluşumuzdan bu
yana, yapmış olduğumuz çalışmalarımızda ve dernekçe düzenlediğimiz
tüm faaliyetlerimizde, meslektaşlarımıza yararlı olduğumuz düşüncesiyle
hareket etmekteyiz.
Yoğun iş temposu içinde bulunan siz değerli meslektaşlarımız için, tanı ve
tedavi rehberleri güncel literatürü sürekli ve ayrıntılı izlemeniz ve kanıta
dayalı verilerin değerlendirilmesiyle ülkemiz koşullarına da uygun olacak
öneriler paketi sunmayı hedeflemiştir. Çalışma şartlarında , her hasta için
ayrılan sürenin kısıtlı olması nedeniyle, bu rehberlere baş vurmak işlerimizi
pek çok zaman kolaylaştırırken, hata riskini de azaltmaktadır.
Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği Çalışma grupları üyelerinin
özverili çalışmaları ile oluşturulan bu rehberler, bütünüyle derneğimiz ta-
rafından, hazırlanmış ve yayınlanmıştır. Gıda ve ilaç endüstrisi gibi başka
bir kaynaktan destek alınmadığından bir çıkar çatışması bulunmamak-
tadır. Faydalı olması dileği ile katkıda bulunan tüm üyelerimize teşekkür
eder, günlük klinik uygulamalarınızda bu kılavuzlardan yararlanacağınızı
düşündüğümüz siz değerli meslektaşlarımıza çalışmalarında başarılar di-
lerim.
Saygılarımla
Saygılarımla,
Prof. Dr. Mustafa Sait Gönen
TEMD Başkanı
v
YAZIM KOMİTESİ
Prof. Dr. Ersin AKARSU Prof. Dr. Neşe ÇOLAK
Prof. Dr. Faruk ALAGÖL Prof. Dr. Gürbüz ERDOĞAN
Prof. Dr. Betül ALTUN Prof. Dr. Murat ERDOĞAN
Prof. Dr. Ferihan ARAL Prof. Dr. Dilek GOGAS YAVUZ
Prof. Dr. Göksun AYVAZ Prof. Dr. Sevim GÜLLÜ
Prof. Dr. Harika BOZTEPE Prof. Dr. Alper GÜRLEK
Prof. Dr. Nuri ÇAKIR Doç. Dr. Alptekin GÜRSOY
Prof. Dr. Berrin ÇETİNARSLAN Prof. Dr. Refik TANAKOL
Tiroid Çalışma Grubu
AHMET DİRİKOÇ ENDER ARIKAN İFFET DAĞDELEN OYA TOPALOĞLU
AHMET SADİ GÜNDOĞDU ENGİN GÜNEY İLKNUR ÖZTÜRK ÜNSAL ÖMER ALPER GÜRLEK
ALEV ALTINOVA ERCAN TUNCEL İNAN ANAFOROĞLU ÖZCAN KARAMAN
ALEV SELEK ERDAL KAN İSMET AYDIN ÖZKAN SANDALCI
ALİ RIZA ÇİMEN ERMAN ÇAKAL KADER UĞUR ÖZLEM SEZGİN MERİÇLİLER
ALPTEKİN GÜRSOY ERSİN AKARSU KAĞAN GÜNGÖR ÖZLEM SOYLUK SELÇUKBİRİCİK
ARİF BAYRAM HACIHASANOĞLU ERTUĞRUL TAŞAN KAMİL BAŞKÖY RAMAZAN GEN
ARİF YÖNEM ESRA NUR ADEMOĞLU KAMİLE GÜL REFİK TANAKOL
AŞKIN GÜN GÜNEŞ EŞREF MESUT ÖZER KEREM SEZER
REYHAN ERSOY
AYDAN USMAN EYLEM ÇAĞILTAY LEVENT ÖZSARI
SABRİYE ÖZKAYA KAFESÇİLER
AYHAN ARINIK FARUK ALAGÖL LEYLA YILMAZ GÜRBÜZ
SEDA SANCAK
AYHAN ZENGİ FATMA DİLEK DELLAL MAZHAR TUNA
SELÇUK CAN
AYSEN AKALIN FATMA NESLİHAN ÇUHACI MEHMET ALİ UÇAR
SELİM KURTOĞLU
AYŞE ARDUÇ FATMA SAĞLAM MEHMET BAŞTEMİR
SEMA ÇİFTÇİ
AYŞE ÇARLIOĞLU FERHAN MANTAR MEHMET ÇALAN
SEMA YARMAN
AYŞEN AKKURT FERHAT DENİZ MEHMET ÇÖLBAY
AYŞENUR ÖZDERYA FERİHAN ARAL MEHMET ERDOĞAN SEMRA AYTÜRK
AYŞİN ÖGE FERZAN TELATAR MEHTAP ÇAKIR SERPİL ÇENESİZ SALMAN
AYTEN OĞUZ FETTAH ACIBUCU MELEK TEZCAN SEVİM GÜLLÜ
BANU AKTAŞ YILMAZ FEVZİ BALKAN MELİN UYGUR SİBEL ERTEK
BANU KALE KÖROĞLU FEYZA YENER ÖZTÜRK MERVE YILMAZ SİBEL GÜLDİKEN
BARIŞ ÖNDER PAMUK FİLİZ EKŞİ HAYDARDEDEOĞLU METİN ALIŞ SONER CANDER
BEKİR ÇAKIR FULYA AKIN METİN ÖZATA SÜLEYMAN HİLMİ İPEKÇİ
BELGİN EFE FÜSUN BALOŞ TÖRÜNER MİTHAT BAHÇECİ ŞAZİ İMAMOĞLU
BERÇEM AYÇİÇEK DOĞAN GONCA ÖRÜK MURAT FAİK ERDOĞAN ŞEBNEM AKTARAN
BERNA RUKİYE TEMEL GONCA TAMER MURAT SUHER ŞERİFE NUR BOYSAN
BERRİN ÇETİNARSLAN GÖKÇEN ÜNAL KOCABAŞ MUSTAFA ŞAHİN ŞULE TEMİZKAN
BETÜL UĞUR ALTUN GÖKHAN ÖZGEN MUSTAFA KOÇAK TAYFUN GARİP
BİRSEN ÜNSAL KOYUNCU GÖKSUN AYVAZ MUSTAFA KULAKSIZOĞLU TAYLAN KABALAK
BÜLENT CANBAZ GÖNÜL KOÇ MUSTAFA SAİT GÖNEN TEVFİK DEMİR
CANAN ÇİÇEK DEMİR GÜLHAN AKBABA MUSTAFA ÜNÜBOL TEVFİK SABUNCU
CEVDET AYDIN GÜLHAN CAVLAK MUTLU NİYAZOĞLU
ÜMİT KARAYALÇIN
CİHANGİR EREM GÜLSÜM GÖNÜLALAN MÜCAHİT ÖZYAZAR
YALÇIN ARAL
CÜNEYD ANIL GÜLŞAH ELBÜKEN MÜGE ÖZSAN
YALÇIN YAVUZ
D.SİNEM KÜÇÜKSARAÇ KIYICI GÜRBÜZ ERDOĞAN MÜJDAT KARA
YASEMİN TÜTÜNCÜ
DEMET ÇORAPÇIOĞLU GÜRCAN KISAKOL MÜJDE AKTÜRK
YAVUZ SELİM DEMİR
DENİZ ENGİN GÖK GÜVEN BARIŞ CANSU MÜMTAZ TAKIR
YURDAER SERMEZ
DERUN TANER ERTUĞRUL HAKKI YILMAZ NECMİYE TİJEN ERDEM
YUSUF AYDIN
DİLEK BERKER HALİL DİNÇER AZİZLERLİ NEŞE ERSÖZ GÜLÇELİK
DİLEK GOGAS YAVUZ HALUK SARGIN NEVZAT BİLAL YUSUF BOZKUŞ
DİLEK KARAKAYA ARPACI HANDAN BEKDEMİR NEZAKET ADALAR YUSUF ÖZKAN
DİLEK TÜZÜN HARİKA BOZTEPE NURDAN GÜL YÜKSEL ALTUNTAŞ
DİLEK YAZICI HASAN ALİ ALTUNBAŞ NURHAN CANEROĞLU ZEHRA CANDAN
ECE HARMAN HASAN AYDIN NURİ ÇAKIR ZERRİN KIR
EKREM ALGÜN HATİCE SEBİLA DÖKMETAŞ OĞUZ DİKBAŞ ZEYNEL BEYHAN
ELİF TURAN HAYATİ AYAKTA OĞUZ KAAN ÜNAL ZİYNET ALPHAN ÜÇ
EMRE BOZKIRLI HÜSREV HATEMİ OSMAN SON ZÜLEYHA KARACA
vi
Kısaltmalar
ADH: Antidiüretik Hormon
AF: Atrial Fibrilasyon
ALT: Alanin Aminotransferaz
Anti-TG: Anti Tiroglobülin
Anti-TPO: Antitiroid Peroksidaz Antikor
AST: Aspartat Aminotransferaz
AT: Amiodaron Tirotoksikozu
ATİ: Antitiroid İlaç
CA: Kanser
CEA: Karsinoembriyojenik Antijen
CPK: Kreatinin Fosfokinaz
CRP: C-reaktif Protein
FDG PET: [18F]-fluorodeoksiglukoz Positron Emisyon Tomografisi
GO: Graves Oftalmopati
ICCIDD: International Council for the Control of Iodine Deficiency Disorders
IgG: İmmünglobülin G
İ: İyot
İ 131: İyot 131
İİAB: İnce İgne Aspirasyon Biyopsisi
İV: İntravenöz
KS: Kortikosteroid
LAP: Lenfadenopati (Lenfadenomegali)
MEN: Multipl Endokrin Neoplazi
MMI: Metimazol
MNG: Multinodüler Guatr
MRG: Magnetik Rezonans Görüntüleme
OTN: Otonom Toksik Nodül
PET-CT: Pozitron emisyon tomografisi–Kompütarize Tomografi
PTU: Propiltiyourasil
RAI-131: Radyoaktif iyot 131
RAI: Radyoaktif İyot
RhTSH: Rekombinan TSH
rhTSH: Rekombinant human TSH
SSKI: Sature Potasyum Iyodür
sT3: Serbest T3
sT4: Serbest T4
T3: Triiyodotreonin
T4: Tetraiodotreonin
TBAb: TSH Reseptörü Blokan Antikoru
TBG: Tiroid Bağlayıcı Globülin.
TEMD: Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği
Tg: Tiroglobülin
Tip 1 DM: Tip 1 Diyabetes Mellitus
Tm: Tümör
TMNG: Toksik Multinodüler Guatr
TRB: Tiroid Beta Reseptörü
TRH: Tirotropin Salgılatıcı Hormon
TSab: Tiroid reseptör stimülan antikoru
TSH: Tiroid Stimulan Hormon
TSHRab: TSH reseptör antikoru
TVT: Tüm Vücut Taraması
USG: Ultrasonografi
VKİ: Vücüt Kitle İndeksi
WHO: World Heath Organization
vii
İÇİNDEKİLER
SUNUM ....................................................................................................................................v
TİROİD ÇALIŞMA GRUBU ......................................................................................................vi
KISALTMALAR ........................................................................................................................vii
1. TİROİD FONKSİYON TESTLERİ VE DEĞERLENDİRMESİ .................................................1
2. İLAÇLARIN TİROİDE ETKİSİ ............................................................................................11
3. SUBKLİNİK HİPOTİROİDİ ................................................................................................13
4. HİPOTİROİDİ ....................................................................................................................16
5. SUBKLİNİK HİPERTİROİDİ ..............................................................................................19
6. TİROTOKSİKOZ/HİPERTİROİDİ .......................................................................................21
7. GRAVES ORBİTOPATİSİ ..................................................................................................31
8. TİROİDİTLER ....................................................................................................................38
8.1. Kronik Otoimmün Tiroidit, Hashimoto Tiroiditi ..........................................................39
8.2. Subakut Tiroidit .........................................................................................................40
8.3. Ağrısız Postpartum Tiroidit ........................................................................................41
8.4. Ağrısız Sporadik Tiroidit (Sessiz Sporadik Tiroidit, Subakut Lenfositik Tiroidit) ........42
8.5. Riedel Tiroiditi ............................................................................................................43
8.6. Akut Süpüratif (İnfeksiyöz) Tiroidit .............................................................................44
9. GEBELİK VE TİROİD HASTALIKLARI ...............................................................................45
10. İYOT EKSİKLİĞİ HASTALIKLARI VE TÜRKİYE’DEKİ DURUM .........................................49
11. ÖTİROİD DİFFÜZ GUATR ................................................................................................58
12. TİROİD NODÜLÜ..............................................................................................................60
13. TİROİD TÜMÖRLERİ ........................................................................................................65
13.1. İyi Diferansiye Tiroid Kanserleri ...............................................................................65
13.2. Medüller Tiroid Kanseri............................................................................................75
13.3. Az Diferansiye Tiroid Karsinomu .............................................................................81
13.4. Anaplastik Tiroid Karsinomu....................................................................................82
13.5. Tiroid Lenfoması ......................................................................................................83
14. ÖTİROİD HASTA SENDROMU .........................................................................................84
15. TİROİD ULTRASONOGRAFİSİ .........................................................................................85
16. MİKSÖDEM KOMASI .......................................................................................................95
viii
1. TİROİD FONKSİYON TESTLERİ VE DEĞERLENDİRMESİ
Sİ
E
M
R
Dİ
N
Tanım: Tiroid fonksiyonlarını değerlendirmede ilk yapılacak testler TSH ve sT4 olmalıdır. LE
R
E
TSH üst sınırı yaşa göre: Ğ
E
D
Sağlıklı genç popülasyonda: 4 mIU/L E
V
70–79 yaş arası: 6 mIU/L ERİ
L
T
S
80 yaş üzeri: 7,5 mIU/L E
T
N
Gebelik planlayanlarda ve gebelerde: 2,5 mIU/L O
Y
Sİ
K
N
O
1.1. Genel Bilgiler F
D
Serum tiroid hormonları ile TSH arasında ters ilişki vardır; serum tiroid hormonlarındaki çok Oİ
R
küçük değişiklikler bile TSH’de büyük oynamalara yol açar. Bu sebeple sensitif immuno- Tİ
metrik assay kullanılarak yapılan TSH ölçümü tiroid fonksiyonunu değerlendirmede tarama
testi olarak kullanılabilir.
Hipertiroidi tanısında da en hassas yöntem TSH ölçümüdür. Çok nadir görülen TSH salgılayan
adenomlarda yüksek tiroid hormonları ile birlikte uygunsuz normal TSH düzeyleri saptanabilir.
Tiroid hormon rezistans sendromu da aynı uygunsuzlukla kendini gösterir. Bilinmesi gereken en
önemli nokta TSH düşük olduğunda hipertiroidi dışında bazı durumların söz konusu olabilmesi-
dir. Örneğin ötiroid hasta sendromu, akut psikiyatrik hastalıklar, açlık ve kilo kaybı, gebelik, glu-
kokortikoidler, dopamin, hipotalamik ve hipofizer yetersizlikler, yaşlılık düşük TSH düzeylerine
yol açabilirler. Serum TSH konsantrasyonu 0,5 mIU/L’den daha düşük ve serbest T3 ve serbest
T4 normal sınırlarda ise subklinik hipertiroidi söz konusu olabilir.
Sistemik ciddi bir hastalık olmadıkça normal bir TSH konsantrasyonu, primer hipotiroidi ve
hipertiroidiyi dışlamada %99 negatif prediktif değere sahiptir. TSH ölçümlerinde başlıca
immunometrik assay kullanılmaktadır. Primer hipotiroidi varsa serbest T4 düşük, buna kar-
şılık TSH yüksektir. Sekonder hipotiroidide serbest T4 düşük, TSH normal veya düşüktür.
Hipotiroidi tanısında T3 hormonu ölçümü yararlı değildir. Subklinik hipotiroidide serbest ti-
roid hormonları normal düzeyde olmasına rağmen TSH düzeyi normal sınırların üzerindedir.
Yaş ile birlikte TSH düşmektedir, çünkü TRH sekresyonu azalmaktadır.
Aşağıdaki durumların varlığında hastanın bir endokrin merkezine yönlendirilmesi önerilir:
Çocuklukta anormal tiroid fonksiyon testleri
Ailevi tiroid hastalıkları
Klinik ile uyumlu olmayan tiroid testleri
T4 ve T3 uyumsuzluğu
TSH’nin ölçülebilir olduğu durumda, serbest T3 ve serbest T4 yüksekliği
Tiroid fonksiyonlarında tedrici değişiklikler
1