thực trạng áp lực tâm lý và cách ứng phó của trẻ lao động sớm

197 Pages·2013·1.53 MB·Vietnamese

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Thị Nhung

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Thị Nhung

Chuyên ngành: Tâm lý học
Mã số: 60 31 80

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. HUỲNH VĂN SƠN

Thành phố Hồ Chí Minh - 2012
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nêu trong luận văn là truing thực và chưa từng được công bố trong các công
trình khác.
Học viên

Nguyễn Thị Nhung
LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành được luận văn này, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến:
- Quý thầy cô Khoa Tâm lý Giáo dục, Phòng Sau đại học trường Đại học Sư
phạm thành phố Hồ Chí Minh và quý thầy cô đã tận tình giảng dạy và quản lý hoạt
động học tập của lớp Cao học K21, đã cung cấp tri thức và lòng nhiệt huyết với
nghề cho tôi.
-TS. Huỳnh Văn Sơn - Người thầy giàu tri thức và tâm huyết đã động viên,
chia sẻ, tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn.
- Ban giám đốc, các tình nguyện viên, giáo dục viên và các trẻ lao động sớm
tại Trung tâm Bảo trợ xã hội Thảo Đàn, lớp học tình thương chùa Liên Hoa đã tạo
điều kiện, hỗ trợ cho tôi trong quá trình nghiên cứu, khảo sát và thu thập thông tin
phục vụ cho việc hoàn thành luận văn này.
- Quý thầy cô trong Hội đồng chấm luận văn đã có những góp ý khoa học và
khách quan để tôi hoàn thiện công trình nghiên cứu của mình.
- Các anh chị, các bạn cùng khóa K21 đã hợp tác, đoàn kết giúp đỡ tôi trong
quá trình học tập cũng như hoàn thành luận văn này.

Học viên
Nguyễn Thị Nhung
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các biểu đồ
MỞ ĐẦU
Chương 1. LÝ LUẬN VỀ ÁP LỰC TÂM LÝ VÀ CÁCH ỨNG PHÓ VỚI ÁP
LỰC TÂM LÝ CỦA TRẺ LAO ĐỘNG SỚM .............................................................. 6
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề áp lực tâm lý và cách ứng phó với áp lực tâm lý .. 6
1.1.1. Một số nghiên cứu về áp lực tâm lý và ứng phó tâm lý trên thế giới ........ 6
1.1.2. Một số nghiên cứu về áp lực tâm lý và ứng phó tâm lý tại Việt Nam ..... 10
1.2. Một số vấn đề lý luận về áp lực tâm lý .......................................................... 15
1.2.1. Khái niệm áp lực tâm lý ........................................................................... 15
1.2.2. Biểu hiện của áp lực tâm lý ..................................................................... 16
1.2.3. Ảnh hưởng của áp lực tâm lý đối với sự phát triển của trẻ em ................ 17
1.3. Một số lý luận về trẻ lao động sớm ................................................................ 20
1.3.1. Khái niệm trẻ lao động sớm .................................................................... 20
1.4. Cách ứng phó với áp lực tâm lý ..................................................................... 43
Chương 2. THỰC TRẠNG ÁP LỰC TÂM LÝ VÀ CÁCH ỨNG PHÓ CỦA TRẺ
LAO ĐỘNG SỚM ............................................................................................................ 52
2.1. Mô tả về khách thể nghiên cứu thực trạng ..................................................... 52
2.2. Mô tả cách thức nghiên cứu đề tài .................................................................. 53
2.2.1. Công cụ nghiên cứu ................................................................................. 53
2.2.2. Cách tính điểm ......................................................................................... 54
2.2.3. Xử lý số liệu ............................................................................................. 55
2.3. Mức độ hài lòng về cuộc sống hiện tại của trẻ lao động sớm ........................ 55
2.3.1. Thực trạng mức độ hài lòng với cuộc sống của trẻ lao động sớm ........... 55
2.3.2. So sánh tự đánh giá về cuộc sống của trẻ lao động sớm trên một số
phương diện ....................................................................................................... 56
2.3.3. So sánh mức độ hài lòng với cuộc sống của trẻ lao động sớm trên một số
phương diện ....................................................................................................... 59
2.4. Thực trạng áp lực tâm lý của trẻ lao động sớm .............................................. 60
2.4.1. Mức độ áp lực tâm lý của trẻ lao động sớm ............................................ 60
2.4.3. Những áp lực tâm lý cụ thể của trẻ lao động sớm ................................... 64
2.4.4. So sánh thực trạng áp lực tâm lý trong cuộc sống của trẻ lao động sớm
trên một số phương diện .................................................................................... 69
2.4.5. Những áp lực cụ thể biểu hiện qua mức độ đồng tình với các ý kiến về
người lao động sớm. .......................................................................................... 73
2.5. Ảnh hưởng của áp lực tâm lý đến trẻ lao động sớm ....................................... 79
2.5.1. Ảnh hưởng của áp lực tâm lý đến trẻ lao động sớm ................................ 79
2.5.2. So sánh ảnh hưởng của áp lực tâm lý của trẻ lao động sớm trên một số
phương diện ....................................................................................................... 84
2.6. Ứng phó với áp lực tâm lý của trẻ lao động sớm ........................................... 86
2.6.1. Các kiểu ứng phó cơ bản của trẻ lao động sớm với áp lực tâm lý ........... 86
2.6.2. Các cách ứng phó cụ thể với áp lực tâm lý của trẻ lao động sớm ........... 91
2.6.3. Cách ứng phó cụ thể của trẻ lao động sớm qua một số tình huống ....... 102
2.6.4. So sánh các kiểu ứng phó với áp lực tâm lý của trẻ lao động sớm trên
một số phương diện ......................................................................................... 105
Chương 3. THỰC NGHIỆM NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ ÁP LỰC TÂM LÝ
VÀ CÁCH ỨNG PHÓ VỚI ÁP LỰC TÂM LÝ CỦA TRẺ LAO ĐỘNG SỚM 110
3.1. Cơ sở đề xuất các biện pháp thực nghiệm .................................................... 110
3.2. Đề xuất một số biện pháp thực nghiệm ........................................................ 114
3.2.1. Nhóm biện pháp thay đổi nhận thức của trẻ và những người xung quanh
......................................................................................................................... 114
3.2.2. Nhóm biện pháp tăng cường kỹ năng sống cho trẻ lao động sớm......... 114
3.2.3. Nhóm các biện pháp khác ...................................................................... 114
3.3. Tổ chức thực nghiệm một số biện pháp nhằm nâng cao nhận thức của trẻ lao
động sớm về áp lực tâm lý và cách ứng phó với áp lực tâm lý ........................... 115
3.3.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................... 115
3.3.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................... 115
3.3.3. Khách thể thực nghiệm .......................................................................... 116
3.3.4. Điều kiện thực nghiệm ........................................................................... 117
3.3.5. Mô hình thực nghiệm ............................................................................. 117
3.3.6. Quy trình thực nghiệm ........................................................................... 118
3.3.7. Công cụ đánh giá sau thực nghiệm ........................................................ 118
3.4. Phân tích kết quả nghiên cứu thực nghiệm .................................................. 119
3.4.1. Kết quả nghiên cứu trước thực nghiệm ................................................. 119
3.4.2. Kết quả nghiên cứu sau khi thực nghiệm ............................................. 125
3.5. Minh chứng trên một số trường hợp cụ thể .................................................. 133
3.5.1. Kết quả thực nghiệm đối với em V.B.Đ ................................................ 133
3.5.2. Kết quả thực nghiệm đối với H.N .......................................................... 137
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ĐTB : Điểm trung bình
QH : Quan hệ
VĐ : Vấn đề
Quận TB : Quận Tân Bình
Sig. : Mức ý nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1 : Mô tả cơ chế tự vệ theo quan điểm của Sigmund Freud .................. 49
Bảng 2.1 : Mô tả về khách thể nghiên cứu thực trạng ........................................ 52
Bảng 2.2 : Cách tính điểm cho mỗi câu 5, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 14 ....................... 54
Bảng 2.3 : Mức độ hài lòng về cuộc sống hiện tại ............................................. 56
Bảng 2.4 : So sánh tự đánh giá về cuộc sống trên một số phương diện ............. 56
Bảng 2.5 : So sánh tự đánh giá về cuộc sống của trẻ lao động sớm trên một số
phương diện ....................................................................................... 59
Bảng 2.6 : Mức độ áp lực tâm lý của trẻ lao động sớm ...................................... 60
Bảng 2.7 : Các dạng áp lực tâm lý ở trẻ lao động sớm ....................................... 61
Bảng 2.8 : Thứ hạng các khía cạnh gây áp lực tâm lý ........................................ 62
Bảng 2.9 : Những áp lực cụ thể trong từng dạng áp lực của trẻ lao động sớm .. 65
Bảng 2.10 : Kết quả so sánh điểm trung bình về mức độ gặp áp lực trong cuộc
sống theo các nhóm trẻ ...................................................................... 69
Bảng 2.11 : Kết quả so sánh điểm trung bình những áp lực cụ thể trong cuộc
sống theo nhóm trẻ lao động sớm. .................................................... 71
Bảng 2.12 : Mức độ đồng tình của khách thể với các ý kiến liên quan tới trẻ lao
động sớm ........................................................................................... 74
Bảng 2.13 : So sánh mức độ đồng tình với ý kiến về người lao động sớm của
khách thể nghiên cứu trên một số phương diện ................................ 77
Bảng 2.14 : Kết quả điểm trung bình ảnh hưởng của áp lực tâm lý tới trẻ lao động
sớm .................................................................................................... 79
Bảng 2.15 : Kết quả xếp hạng điểm trung bình và tần số chọn mức “thường
xuyên” ảnh hưởng đến nhân cách của trẻ lao động sớm ................... 81
Bảng 2.16 : Kết quả kiểm nghiệm Chi bình phương so sánh ảnh hưởng của áp lực
tâm lý theo nhóm các trẻ lao động sớm ............................................ 85
Bảng 2.17 : Các kiểu ứng phó cơ bản với áp lực tâm lý ...................................... 86
Bảng 2.18 : Mức độ lựa chọn từng biểu hiện cụ thể trong các nhóm ứng phó .... 89
Bảng 2.19 : Cách ứng phó cụ thể trong nhóm thay đổi cảm xúc của trẻ lao động
sớm đối với áp lực tâm lý .................................................................. 92
Bảng 2.20 : Cách ứng phó cụ thể trong nhóm thay đổi suy nghĩ của trẻ lao động
sớm đối với áp lực tâm lý .................................................................. 97
Bảng 2.21 : Cách ứng phó cụ thể trong nhóm thay đổi suy nghĩ ....................... 100
Bảng 2.22 : Cách ứng phó của trẻ lao động sớm qua một số tình huống ........... 104
Bảng 2.23 : Điểm trung bình các kiểu ứng phó mang tính tích cực và tiêu cực của
trẻ lao động sớm đối với những áp lực trong cuộc sống ................. 105
Bảng 2.24 : So sánh các kiểu ứng phó theo các nhóm trẻ lao động sớm ........... 105
Bảng 3.1 : Cách tính điểm bảng hỏi thực nghiệm ............................................ 119
Bảng 3.2 : So sánh mức độ nhận thức về áp lực tâm lý và cách ứng phó với áp
lực tâm lý của trẻ lao động sớm giữa nhóm đối chứng và nhóm thực
nghiệm trước thực nghiệm .............................................................. 120
Bảng 3.3 : So sánh mức độ nhận thức về áp lực tâm lý của trẻ lao động sớm ở
nhóm đối chứng giữa trước và sau thực nghiệm ............................. 125
Bảng 3.4 : So sánh mức độ nhận thức về áp lực tâm lý và cách ứng phó với áp
lực tâm lý của trẻ lao động sớm ở nhóm thực nghiệm giữa trước và
sau thực nghiệm .............................................................................. 127
Bảng 3.5 : So sánh mức độ nhận thức của trẻ lao động sớm giữa nhóm đối
chứng và nhóm thực nghiệm sau thực nghiệm .............................. 130
Bảng 3.6 : Điểm trung bình mức độ nhận thức của V.B.Đ trước và sau thực
nghiệm ............................................................................................. 134
Bảng 3.7 : ĐTB mức độ nhận thức của H.N trước và sau thực nghiệm ........... 138
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1 : Mức độ áp lực ở biểu hiện ở “thời gian làm việc” ............................ 66
Biểu đồ 2.2 : Mức độ áp lực ở biểu hiện ở “tiền nhà trọ”....................................... 68
Biểu đồ 2.3 : Mức độ đồng tình với ý kiến cho rằng tiền nhà trọ là quá nhiều
so với thu nhập của trẻ lao động sớm................................................ 75
Biểu đồ 2.4 : Mức độ ảnh hưởng đến hành vi qua biểu hiện “ngủ quá nhiều
hoặc mất ngủ, ngủ không ngon giấc” ................................................ 83
Biểu đồ 2.5 : Tỷ lệ trẻ chọn cách ứng phó nói với bố mẹ những điều mình lo
lắng .................................................................................................... 94
Sơ đồ 3.1 : Quá trình ứng phó với áp lực tâm lý (phỏng theo Frydenberg,
2002) ............................................................................................... 112
Biểu đồ 3.1 : Biểu đồ so sánh mức độ nhận thức về biểu hiện của áp lực tâm lý
giữa nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm trước thực nghiệm .... 121
Biều đồ 3.2 : Biểu đồ so sánh mức độ nhận thức về cách ứng phó với áp lực
tâm lý giữa nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm trước thực
nghiệm ............................................................................................. 124
Biểu đồ 3.3 : Biểu đồ so sánh mức độ nhận thức về ảnh hưởng của áp lực tâm
lý giữa nhóm đối chứng và thực nghiệm sau thực nghiệm. ............ 132