The Basque Language in the Digital Age / Euskara Aro Digitalean

84 Pages·0.982 MB·

by  Hernáez I. et al.

WhitePaperSeries LiburuZurienBilduma
THE BASQUE EUSKARA
LANGUAGE ARO
IN THE DIGITALEAN
DIGITAL AGE
Inmaculada Hernáez
Eva Navas
Igor Odriozola
Kepa Sarasola
Arantza Diaz de Ilarraza
Igor Leturia
Araceli Diaz de Lezana
Beñat Oihartzabal
Jasone Salaberria

WhitePaperSeries LiburuZurienBilduma
THE BASQUE EUSKARA
LANGUAGE ARO
IN THE DIGITALEAN
DIGITAL AGE
Inmaculada Hernáez [1]
Eva Navas [1]
Igor Odriozola [1]
Kepa Sarasola [1]
Arantza Diaz de Ilarraza [1]
Igor Leturia [2]
Araceli Diaz de Lezana [3]
Beñat Oihartzabal [4]
Jasone Salaberria [4]
[1] Univ.delPaísVasco/EuskalHerrikoUnibertsitatea
[2] ElhuyarFoundation
[3] GobiernoVasco/EuskoJaurlaritza
[4] UMR5478IKER
GeorgRehm,HansUszkoreit
(editoreak,editors)

HITZAURREA PREFACE
Liburuzurihauhizkuntza-teknologieietahaienpoten- is white paper is part of a series that promotes
tzialeiburuzkojakintzasustatzeahelburuduenbildu- knowledgeaboutlanguagetechnologyanditspoten-
maren atal bat da, hezitzaileei, kazetariei, politikariei tial.Itaddresseseducators,journalists,politicians,lan-
etahizkuntza-komunitateeizuzendua. guagecommunitiesandothers.
Europan, desberdina da, hizkuntza batetik bestera, eavailabilityanduseoflanguagetechnologyinEu-
hizkuntza-teknologieneskuragarritasunaetaerabilera. ropevariesbetweenlanguages. Consequently,theac-
Horren ondorioz, desberdinak behar dute izan, ha- tionsthatarerequiredtofurthersupportresearchand
laber, hizkuntza bakoitzerako hizkuntza-teknologien development of language technologies also differ for
ikerketa eta garapena bultzatzeko behar diren ekime- eachlanguage. erequiredactionsdependonmany
nak. factors,suchasthecomplexityofagivenlanguageand
EuropakoBatzordeaksortutakoMETA-NETBikain- thesizeofitscommunity.
tasun Sareak gaur egungo hizkuntza-baliabideei eta - META-NET,aNetworkofExcellencefundedbythe
teknologieiburuzkoanalisibatbideratuduliburuzu- European Commission, has conducted an analysis of
rienbildumahonetan(p.75). AnalisihoriEuropako current language resources and technologies in this
23hizkuntzaofizialentzakoetaEuropakobestezenbait whitepaperseries(p.75).isanalysisfocussedonthe
nazio– eta eskualde-hizkuntza garrantzitsurentzako 23officialEuropeanlanguagesaswellasotherimpor-
gauzatuda. Analisiarenondoriogisa,ondorioztatuda tantnationalandregionallanguagesinEurope.ere-
ikerketa-hutsuneesanguratsuakdaudelahizkuntzaba- sultsofthisanalysissuggestthattherearemanysignif-
koitzerako. Adituengauregungoegoerarenanalisieta icantresearchgapsforeachlanguage. Amoredetailed
ebaluazio xeheago batez, etorkizuneko ikerketen era- expertanalysisandassessmentofthecurrentsituation
ginahandiagotuetaarriskuakgutxiagotulitezke. will help maximise the impact of additional research
Enpresa-munduko,administraziopublikoko,industria- andminimiseanyrisks.
sektoreko, ikerketa-alorreko, soware-enpresetako, META-NET consists of 54 research centres from 33
teknologia-hornitzaileetako eta unibertsitate europa- countries (p. 71) that are working with stakeholders
rretako parte-hartzaileekin lanean diharduten 33 he- fromcommercialbusinesses,governmentagencies,in-
rrialdetako 54 ikerketa-zentroz (p. 71) osatuta dago dustry, research organisations, soware companies,
META-NET.Denakelkarrekin,teknologiariburuzko technology providers and European universities. To-
ikuspegi bateratu bat ari dira sortzen, eta, aldi be- gether,theyarecreatingacommontechnologyvision
rean, 2020 bitartean ikerketa-hutsuneak hizkuntza- whiledevelopingastrategicresearchagendathatshows
teknologien bidez betetzeko bideak zein izan daitez- howlanguagetechnologyapplicationscanaddressany
keenazaltzenduenikerketa-agendaestrategikobatere researchgapsby2020.
aridagaratzen.
III
Dokumentu honen egileek beren eskerrik beroenak adierazi eauthorsofthisdocumentaregratefultotheauthorsofthe
nahidizkiealemanezkoliburuzuriaren[1]egileei,haiendo- WhitePaperonGerman[1]forpermissiontore-useselected
kumentukozenbaitatal,hizkuntzarenaraberakoakezdirenak, language-independentmaterialsfromtheirdocument.
berrerabiltzekobaimenaemateagatik.
edevelopmentofthiswhitepaperhasbeenfundedbythe
Liburu zuri hau Europako Batzordeko Zazpigarren Esparru SeventhFrameworkProgrammeandtheICTPolicySupport
Programaren eta IKTak Sustatzeko Programa Estrategikoa- ProgrammeoftheEuropeanCommissionunderthecontracts
rendiru-laguntzarieskergaratuda,T4ME(249119Dirula- T4ME (Grant Agreement 249119), CESAR (Grant Agree-
guntzaHitzarmena),CESAR(271022DirulaguntzaHitzar- ment 271022), METANET4U (Grant Agreement 270893)
mena), METANET4U(270893DirulaguntzaHitzarmena) andMETA-NORD(GrantAgreement270899).
etaMETA-NORD(270899DirulaguntzaHitzarmena)kon-
tratuenbaitan.
IV
AURKIBIDEA CONTENTS
EUSKARA ARO DIGITALEAN
1 Laburpena 1
2 Arriskua,gurehizkuntzentzat,etaerronka,hizkuntza-teknologiarentzat 3
2.1 Hizkuntza-mugekoztopoakjartzendizkioteEuropakoinformazio-gizarteari. . . . . . . . . . . . . 4
2.2 Gurehizkuntzakarriskuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.3 Hizkuntza-teknologiateknologiabideratzailegiltzarriada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2.4 Hizkuntza-teknologiarenaukerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.5 Hizkuntza-teknologiarenerronkak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.6 Hizkuntzarenjabetzeagizakienganetamakinetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
3 EuskaraEuropakoinformaziogizartean 9
3.1 Datuorokorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3.2 Euskararenberezitasunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
3.3 Azkengertaerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3.4 Hizkuntza-lanketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
3.5 Hizkuntzahezkuntzan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
3.6 Nazioartean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3.7 EuskaraInterneten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
4 Hizkuntza-teknologiaeuskararako 15
4.1 Hizkuntza-teknologiaaplikatzekoarkitekturak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
4.2 Aplikazio-eremukomunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
4.3 Besteerabilera-eremubatzuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
4.4 Hizkuntza-teknologiahezkuntzan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
4.5 Hizkuntza-teknologiakoprogramak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
4.6 Euskararakotresnaetabaliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
4.7 Hizkuntzartekokonparaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
4.8 Ondorioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
5 META-NETiburuz 34
THE BASQUE LANGUAGE IN THE DIGITAL AGE
1 ExecutiveSummary 35
2 RiskforOurLanguagesandaChallengeforLanguageTechnology 37
2.1 LanguageBordersHindertheEuropeanInformationSociety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.2 OurLanguagesatRisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.3 LanguageTechnologyisaKeyEnablingTechnology . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.4 OpportunitiesforLanguageTechnology . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.5 ChallengesFacingLanguageTechnology . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.6 LanguageAcquisitioninHumansandMachines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3 BasqueintheEuropeanInformationSociety 42
3.1 GeneralFacts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.2 ParticularitiesoftheBasqueLanguage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.3 RecentDevelopments . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.4 LanguagecultivationinBasque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.5 LanguageinEducation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.6 InternationalAspects . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
3.7 BasqueontheInternet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
4 LanguageTechnologySupportforBasque 48
4.1 ApplicationArchitectures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
4.2 CoreApplicationAreas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4.3 OtherApplicationAreas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4.4 LanguageTechnologyinEducation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.5 LanguageTechnologyPrograms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
4.6 AvailabilityofToolsandResources . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
4.7 Cross-languagecomparison . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.8 Conclusions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
5 AboutMETA-NET 66
A Aipamenak--References 67
B META-NETekoKideak--META-NETMembers 71
C META-NETenliburuzurienbilduma--TheMETA-NETWhitePaperSeries 75
1
LABURPENA
Hizkuntza gizakien arteko komunikazio-biderik ga- testuakitzultzekoetaahozkojarduerakinterpretatzeko.
rrantzitsuenada. Ideiaketasentimenduakadierazteko Bitartean,ingelesalinguafrancabihurtzenaridaEuro-
aukera ematen digu, ikasten eta irakasten laguntzen pakohiritarrenartekokomunikazioan.
digu,ezinbestekoadabizitzeko,kulturarentransmisio- Espainiar estatuan ere antzeko eszenatokia dugu. Es-
rako tresnarik garrantzitsuena da, eta haren hiztunen tatu osoan, hizkuntza ofizial bakarra dago: espainiera
identitate-ikurrada. edogaztelania;horiezgainera,hiruhizkuntzakoofizial
daude:euskara,galizieraetakatalana.Estatuaneleaniz-
tasunarieusteaezdalanerrazaizan;aitzitik,espainierak
Hizkuntzagizakienartekokomunikazio-biderik
gainerakohizkuntzenarteanduengailentasunean,iden-
garrantzitsuenada.
titatekulturalarenetalinguistikoarenbabeseanoinarri-
tutakoprozesukonplexubatenemaitzaizanda. Euro-
Gaur egun, mundu globalizatu honetan, edozein le- pako kasuan lingua franca gisa ingelesa erabiltzen den
kutako pertsonekin erraz komunikatzeko tresna asko eraberean,espainieraerabiltzendamaizespainiaresta-
ditugu. Adibidez, informazio- eta komunikazio- tukohizkuntza-eremudesberdinetakohiritarrenarteko
teknologiaberrieksaresozialakgaratzekoaukeraeman komunikaziozuzenerako.
dute, eta, hala, ekarpen handia izan da herrialde eta
kulturadesberdinetakopertsonakharremanetanjartzea
Eleaniztasunababestubeharreko
sustatzeko. Azkenurteotan, halaber, atzerritarrenmu-
kultura-ondareada.
gimendua handia izan da gure herrialdeetan, dela tu-
rismoagatik,delaimmigrazioagatik,etahorrekhainbat
hizkuntzatan komunikatzeko beharra sortu du. Ha- Bai Europari dagokionez, bai espainiar estatuari dago-
lere,hizkuntzartekokomunikazio-arazoak,maiz,lingua kionez, babestu beharreko kultura-ondarea da eleaniz-
francaerabilizgainditzendira. tasuna. Globalizazioak, linguafrancarenerabileragai-
Europa aniztasun kultural eta linguistikoaren adibide lenduetagurehizkuntzarenerabileramurriztekoarris-
garbiada,nahizetaazken60urteetanzeharbateratzen kuasortzenbaitu, ezlukegurehizkuntza-etakultura-
politikoetaekonomikoaizanduen. Hortaz,euskaratik ondare aberatsa alboratzen duen mekanismo bihurtu
polonierara zein italieratik islandierara, eragozpen lin- behar. Komunikazio-mundu global baten barnean,
guistikoakgainditubehardira,nahitaez,Europakohiri- gurehizkuntzaeta,harekinbatera,gureidentitatekul-
tarrenartekoegunerokokomunikazioannahizenpresa- turalababestekobideakaurkitubeharditugu.
renetapolitikarenesferetakokomunikazioetan. Euro- Gaur egungo hizkuntza-teknologiek eta ikerketa lin-
parBatasunarenerakundeekbilioibateurobehardute guistikoek ekarpen handia egin dezakete eragozpen
urtean,bereneleaniztasun-politikabetearazteko;alegia, linguistiko horiek gainditzeko; izan ere, hizkuntza-
1
teknologiak,tresnaetaaplikazioadimendunekinbatera testu kopurua txikiagoa baldin bada edo egitura kon-
erabiliz, oso lagungarriak izango dira europarrek aise plexuak dituzten esaldiak itzuli nahi badira. Hizkun-
hitz egin eta salerosketak egin ditzaten, baita hizkun- tzenegitura-ezaugarrisakonagoaaztertuta, ondoriozta
tzabereanariezbadiraere. Hizkuntza-teknologiekes- daiteke aurrerabide bakarra dela, Europako hizkuntza
kaintzen dituzten koponbideak hizkuntza europarren multzozabalekoguztietarakoondofuntzionatukodu-
arteko zubi bikaina izan daitezke. Gaur egun merka- tenaplikazioakgaratukobadira.
tuan lor daitezkeen itzulpen automatikoko nahiz hiz- Hortaz,hizkuntzartekokomunikazio-arazoenkonpon-
keta prozesatzeko tresnak – galderei erantzuteko siste- bidea da teknologia giltzarriak garatzea. Helburu
metatik hasi eta hizkuntza naturala darabilten interfa- horibetetzeko,bainaEuropakokultura-etahizkuntza-
zeetaraino, eta, besteak beste, itzulpen automatikoko aniztasunari eutsita, behar-beharrezkoa da lehenda-
sistemaketalaburpen-tresnakdarabiltenak–,oraindik bizi Europako hizkuntza guztien bereizgarri linguisti-
ereaskiurrundaudeasmohandikohelburuhorretatik. koak aztertzea eta hizkuntza bakoitzerako hizkuntza-
teknologiekdutengauregungolaguntzenanalisisiste-
matiko bat burutzea. Euskararako analisia aurkeztea
Hizkuntza-teknologiekeskaintzendituzten
da, hain zuzen, liburu honen xedea. Hala, euskarako
koponbideakhizkuntzaeuroparrenarteko
hizkuntza-teknologien, aplikazioen eta konponbideen
zubibikainaizandaitezke.
analisixehatuaaurkeztendualehonek.
1970eko hamarkadaren amaierarako, EB konturatua
Euskaraikerketasustatubeharra
zen hizkuntza-teknologiek Europaren batasunaren gi-
dutenEBkohizkuntzetarikobatda.
daritzan izango zuten garrantziaz, eta, hala, lehen
ikerketa-proiektuasortuzuen.Aldiberean,osoemaitza
baliagarriakizanzituztenestatu-mailakoproiektuasko Hizkuntza-teknologien eremuan, hainbat produktu,
erejarrizituztenabian,bainainoizereezeuroparekin- teknologia eta baliabide daude euskararako. Badira
tzakontzertatubatengidaritzapean. Eremukoeragile- aplikazio-tresnak hizketa sintetizatzeko, hizketa eza-
rik garrantzitsuenak, batez ere, egoitza Amerikako Es- gutzeko nahiz ortografia zuzentzeko; badira, halaber,
tatuBatuetandutenenpresapribatuirabaziasmodunak itzulpenautomatikokoaplikaziobatzukere,espainiera-
dira. Gaur egungo hizkuntz-teknologia aurreratuenak tikeuskararabatezere.
hurbilketaestatistikoez-zehatzetanoinarritzendiraeta Liburu zuri bilduma honetan ageri denez, ikaraga-
ezduteapartekometodonahizezagutzalinguistikorik rrizko aldea dago Europako estatu kideen hizkuntza-
erabiltzen. Esaterako, esaldiak automatikoki itzultzen baliabideeninbentarioenarteanetaikerketa-egoerenar-
diraesaldibatgizakiekaurrezitzulitakomilakaesaldi- tean. Ondoriorik nabarmenenetariko bat da ikerketa
rekinkonparatuz. Emaitzarenkalitatea,heinhandiba- sustatu beharra duten EBko hizkuntzetariko bat dela
tean,erabilikodencorpusarentamainarenetakalitatea- euskara, hizkuntza-teknologietanoinarritutakoaplika-
ren araberakoa da. Azaleko metodo estatistiko horie- ziobenetaneraginkorraketaegunerojarduneanerabil-
kin testu-material kantitate nahikoa duten hizkuntze- tzekomodukoakgaratukobadira. Euskararakokalitate
tanesaldisinpleakitzulitaemaitzaerabilgarriaklordai- handikohizkuntzateknologiarengarapenaosolarriaeta
tezke, baina litekeena da huts egitea hizkuntza baten garrantzitsuadaeuskarasustatzeko.
2