TEZZ 29 haziran 20100

116 Pages·2010·0.63 MB·Turkish

TÜRKĐYE’DE BÜTÇE AÇIKLARININ ENFLASYON,
BÜYÜME VE FAĐZ ÜZERĐNE ETKĐLERĐ:
TÜRKĐYE UYGULAMASI
Aytekin AKSOY
Yüksek Lisans Tezi
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Ahmet ĐNKAYA
Haziran, 2010
Afyonkarahisar
T.C.
AFYON KOCATEPE ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
ĐKTĐSAT ANABĐLĐM DALI
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
TÜRKĐYE’DE BÜTÇE AÇIKLARININ ENFLASYON,
BÜYÜME VE FAĐZ ÜZERĐNE ETKĐLERĐ:
TÜRKĐYE UYGULAMASI
Hazırlayan
Aytekin AKSOY
Danışman
Yrd. Doç. Dr Ahmet ĐNKAYA

AFYONKARAHĐSAR 2010
YEMĐN METNĐ
Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum ‘‘Türkiye’de Bütçe Açıklarının Enflasyon,
Büyüme ve Faiz Üzerine Etkileri: Türkiye Uygulaması ’’ adlı çalışmamın, bilimsel
ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve
yararlandığım eserlerin Kaynakça’da gösterilen eserlerden oluştuğunu, bunlara atıf
yaparak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

22/06/2010

Aytekin AKSOY

ii
iii
YÜKSEK LĐSANS TEZ ÖZETĐ

TÜRKĐYE’DE BÜTÇE AÇIKLARININ ENFLASYON, BÜYÜME VE FAĐZ
ÜZERĐNE ETKĐLERĐ: TÜRKĐYE UYGULAMASI

Aytekin AKSOY

AFYON KOCATEPE ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
ĐKTĐSAT ANABĐLĐM DALI

Haziran 2010
TEZ DANIŞMANI: Yrd. Doç. Dr. Ahmet ĐNKAYA

Günümüzde bütçe açıkları gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin karşı karşıya
kaldığı makro ekonomik sorunların başlarında yer almaktadır. Bütçe açıklarının
nereden ve nasıl finanse edildiğine bağlı olarak makro ekonomik etkileri ortaya
çıkmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de 1980-2008 döneminde bütçe
açıklarının enflasyon, büyüme ve faiz üzerine etkisinin olup olmadığı konusunu
incelemektir. Çalışma, öncelikle Johansen koentegrasyon testi kullanılarak bütçe
açıkları ile enflasyon, büyüme, faiz ve para arzı arasındaki koentegrasyon ilişkisini
araştırmaktadır. Elde edilen sonuçlarda bütçe açıkları ile faiz arasında koentegrasyon
ilişkisi bulunmuş; ancak bütçe açıkları ile enflasyon, büyüme ve para arzı arasında
bir koentegrasyon ilişkisi tespit edilememiştir. Bütçe açığı ile faiz arasında
koentegrasyon ilişkisi bulunduğu için nedensellik ilişkisinin yönünün tespit edilmesi
için hata düzeltme modeli (VECM) uygulanmıştır. Ampirik uygulama sonucuna göre;
bütçe açıklarından faize doğru hem kısa dönemde hem de uzun dönemde bir
nedensellik tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Bütçe açıkları, enflasyon, büyüme, faiz
iv
ABSTRACT

THE EFFECTS OF BUDGET DEFICITS ON INFLATION RATE
ECONOMIC GROWTH AND INTEREST RATE:
AN IMPLICATION FOR TURKEY

Aytekin AKSOY

AFYON KOCATEPE UNIVERSITY
THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
DEPARTMENT of ECONOMY

June 2010
Advisor: Asis. Prof. Dr. Ahmet ĐNKAYA
Nowadays, Budget deficits are one of the main macroeconomic problems in
developed and developing countries. The macroeconomic effects of budget deficits
vary due to financing method. The basic aim of the study is to investigate the effect
of budget deficits on inflation rate, economic growth, and interest rate in the period
of 1980-2008 in Turkey. The cointegration relationship between inflation rate,
economic growth, interest rate and money supply is detected by using Johansen
method. Emprical findings show that there is long-term relationship between budget
deficits and interest rate. On the other hand, the long term relationship between
economic growth and money supply is not found. Since the cointegration
relationship between budget deficits and interest rate is found, the error correction
model is used in order to investigate direction of causality. According to emprical
results, there is both short term and long term causality from budget deficits to
interest rate.
Key Words : Budget deficits, inflation rate, economic growth, interest rate
v
ĐÇĐNDEKĐLER
Sayfa
YEMĐN METNĐ.........................................................................................................ii
TEZ JÜRĐSĐ VE ENSTĐTÜ MÜDÜRLÜGÜ ONAYI...........................................iii
ÖZET .........................................................................................................................iv
ABSTARCT................................................................................................................v
ĐÇĐNDEKĐLER.........................................................................................................vi
TABLOLAR DĐZĐNĐ ................................................................................................x
ŞEKĐLLER LĐSTESĐ................................................................................................xi
KISALTMALAR DĐZĐNĐ.......................................................................................xii

GĐRĐŞ .........................................................................................................................1
BĐRĐNCĐ BÖLÜM
BÜTÇE AÇIKLARI, NEDENLERĐ, FĐNANSMAN YÖNTEMLERĐ VE
MAKRO EKONOMĐK ETKĐLERĐ
1. BÜTÇE VE BÜTÇE AÇIĞI KAVRAMI............................................................3
1.1. BÜTÇE KAVRAMI.........................................................................................3
1.2. BÜTÇE AÇIĞI KAVRAMI.............................................................................3
2. BÜTÇE AÇIĞI ÖLÇÜM YÖNTEMLERĐ.........................................................4
2.1. GELENEKSEL BÜTÇE AÇIĞI......................................................................5
2.2. KONSOLĐDE BÜTÇE AÇIĞI.........................................................................6
2.3. BĐRĐNCĐL AÇIK..............................................................................................7
2.4. ĐŞLEMSEL AÇIK............................................................................................9
2.5. CARĐ AÇIK......................................................................................................9
2.6. YURTĐÇĐ AÇIK - YURTDIŞI AÇIK............................................................11
2.7. NOMĐNAL AÇIK - REEL AÇIK..................................................................11
vi
2.8. YAPISAL – DÖNEMSEL (KONJONKTÜREL) AÇIK...............................12
2.9. NAKĐT AÇIK.................................................................................................13
3. BÜTÇE AÇIKLARININ NEDENLERĐ...........................................................15
3.1. EKONOMĐK VE MALĐ NEDENLER...........................................................15
3.2. YAPISAL NEDENLER.................................................................................17
3.3. POLĐTĐK NEDENLER..................................................................................19
3.4. SOSYAL NEDENLER..................................................................................20
3.5. ASKERĐ NEDENLER...................................................................................21
3.6. DĐĞER NEDENLER......................................................................................22
4. BÜTÇE AÇIKLARININ FĐNANSMAN YÖNTEMLERĐ..............................23
4.1. VERGĐLER ĐLE FĐNANSMAN....................................................................23
4.2. MONETĐZASYON........................................................................................25
4.3. BORÇLANMA..............................................................................................27
4.3.1 Đç Borçlanma........................................................................................28
4.3.2 Dış Borçlanma .....................................................................................29
4.4. DÖVĐZ REZERVLERĐNĐN KULLANIMI...................................................30
5. ĐKTĐSADĐ YAKLAŞIMLARDA BÜTÇE AÇIKLARI...................................32
5.1. KLASĐK YAKLAŞIMINDA BÜTÇE AÇIKLARI.......................................32
5.2. NEO-KLASĐK YAKLAŞIMINDA BÜTÇE AÇIKLARI.............................33
5.3. KEYNESYEN YAKLAŞIMINDA BÜTÇE AÇIKLARI..............................35
5.4. MONETARĐST YAKLAŞIMINDA BÜTÇE AÇIKLARI............................40
5.5. RICARDO DENKLĐK TEOREMĐNDE BÜTÇE AÇIKLARI......................41
5.6. KAMU TERCĐHĐ TEORĐSĐ YAKLAŞIMINDA BÜTÇE AÇIKLARI........42
6. BÜTÇE AÇIKLARININ MAKRO EKONOMĐK DEĞĐŞKENLER
ÜZERĐNE ETKĐLERĐ.............................................................................................44
vii
6.1. BÜTÇE AÇIKLARININ ENFLASYON ÜZERĐNE ETKĐSĐ.......................45
6.2. BÜTÇE AÇIKLARININ BÜYÜME ÜZERĐNE ETKĐSĐ..............................47
6.3. BÜTÇE AÇIKLARININ FAĐZ ÜZERĐNE ETKĐSĐ......................................50
6.4. BÜTÇE AÇIKLARININ GELĐR DAĞILIMI ÜZERĐNE ETKĐSĐ...............51
6.5. BÜTÇE AÇIKLARININ ÖDEMELER DENGESĐ ÜZERĐNE ETKĐSĐ.......52
6.6. BÜTÇE AÇIKLARININ TASARRUF VE YATIRIMLAR ÜZERĐNE
ETKĐSĐ..................................................................................................................53
ĐKĐNCĐ BÖLÜM
TÜRKĐYE’DE BÜTÇE AÇIKLARI VE TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ
1. TÜRKĐYE’DE BÜTÇE AÇIKLARI.................................................................54
2. TÜRKĐYE’DE BÜTÇE AÇIKLARININ TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ................57
2.1. 1980 ÖNCESĐ DÖNEMDE TÜRKĐYE’DE BÜTÇE AÇIKLARI................57
2.1.1. 1924-1938 Cumhuriyetin Đlk Yılları Bütçe Açıkları........................59
2.1.2. 1939-1950 Devletçi Sanayileşme Döneminde Bütçe Açıkları.........62
2.1.3. 1951-1962 Liberalleşme Döneminde Bütçe Açıkları.......................63
2.1.4. 1963-1979 Planlı Dönemde Bütçe Açıkları.......................................65
2.2. 1980 SONRASI DÖNEMDE TÜRKĐYE’DE BÜTÇE AÇIKLARI.............68
2.2.1. 1980-2000 Dönemi Bütçe Açıkları....................................................68
2.2.2. 2000 Sonrası Bütçe Açıkları..............................................................73
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKĐYE’DE BÜTÇE AÇIKLARININ ENFLASYON, BÜYÜME VE FAĐZ
ÜZERĐNE ETKĐLERĐ; UYGULAMA VE SONUÇLARI
1. BÜTÇE AÇIKLARININ MAKRO EKONOMĐK ETKĐLERĐNE YÖNELĐK
AMPĐRĐK ÇALIŞMALAR VE BULGULARI.....................................................76
1.1. BÜTÇE AÇIKLARININ MAKRO EKONOMĐK ETKĐLERĐNE YÖNELĐK
TÜRKĐYE ÜZERĐNE YAPILAN ÇALIŞMALAR VE BULGULARI...............76
viii
1.2. BÜTÇE AÇIKLARININ MAKRO EKONOMĐK ETKĐLERĐNE YÖNELĐK
DĐĞER ÇALIŞMALAR VE BULGULARI ........................................................81
2. TÜRKĐYE’DE BÜTÇE AÇIKLARININ ENFLASYON, BÜYÜME VE FAĐZ
ÜZERĐNE ETKĐLERĐ; UYGULAMA VE SONUÇLARI...................................82
2.1. METODOLOJĐ VE VERĐ SETĐ.....................................................................83
2.1.1. Durağanlık Testi.................................................................................83
2.1.2. Koentegrasyon (Eş Bütünleşme) ve Nedensellik Testi....................84
2.2. AMPĐRĐK SONUÇLAR.................................................................................87

SONUÇ VE ÖNERĐLER.........................................................................................91
KAYNAKÇA............................................................................................................95

ix