tezin adı - Ankara Üniversitesi Açık Erişim Sistemi PDF
Preview tezin adı - Ankara Üniversitesi Açık Erişim Sistemi
ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM SÜRECİNDE KALIP DÜŞÜNCELERİN VE ÖNYARGILARIN ROLÜ: “Antalya’da Yaşayan Güneydoğulular ile Antalya Yerlileri Arasındaki Kalıp Düşünceler ve Önyargılar” Yüksek Lisans Tezi Şengül Coşgun ANKARA, 2004 1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM SÜRECİNDE KALIP DÜŞÜNCELERİN VE ÖNYARGILARIN ROLÜ: “Antalya’da Yaşayan Güneydoğulular ile Antalya Yerlileri Arasındaki Kalıp Düşünceler ve Önyargılar” Yüksek Lisans Tezi Şengül Coşgun Tez Danışmanı Prof. Dr. Asker Kartarı ANKARA, 2004 2 ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM SÜRECİNDE KALIP DÜŞÜNCELERİN VE ÖNYARGILARIN ROLÜ: “Antalya’da Yaşayan Güneydoğulular ile Antalya Yerlileri Arasındaki Kalıp Düşünceler ve Önyargılar” Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı: Prof. Dr. Asker Kartarı Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası Prof. Dr. Asker Kartarı .......................................... Prof. Dr. Bülent Çaplı .......................................... Doç Dr. Muhtar Kutlu ............................................. Tez Sınav Tarihi: 01.07.2004 3 İÇİNDEKİLER I.GİRİŞ..........................................................................................................................1 II. KURAMSAL ÇERÇEVE ...................................................................................... 8 KÜLTÜR .................................................................................................................... 8 KÜLTÜR VE İLETİŞİM .......................................................................................... 12 KATEGORİLENDİRME SÜRECİ VE ÖNYARGILAR ........................................ 16 KALIP DÜŞÜNCE VE ÖNYARGILAR ..................................................................21 1- KALIP DÜŞÜNCELER (STEROTİPLER) ......................................................... 21 A- KALIP DÜŞÜNCELERİ AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR .............................. 25 a- BİLİŞSEL AÇIKLAMALAR ............................................................................... 25 Yanılgısal İlişki ......................................................................................................... 25 Örneklerden Geliştirilen Kalıp Açıklaması .............................................................. 26 Özellik Soyutlama Modeli ....................................................................................... 26 b- GÜDÜSEL AÇIKLAMALAR ............................................................................. 26 İnsanların Kendilerini Olumlu Değerlendirme İsteği ............................................... 26 Sosyal Kimlik Kuramı .............................................................................................. 27 Davranışsal Etkileşim Modeli ................................................................................... 28 Toplumsal Durumdan Kaynaklanan Açıklama ......................................................... 28 B- KALIP DÜŞÜNCELERİN ÖLÇÜLMESİ ......................................................... 29 C- KALIP DÜŞÜNCELERİN İŞLEVLERİ ............................................................ 31 2- ÖNYARGI ............................................................................................................ 32 A- ÖNYARGILARI AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR ........................................... 33 3-KALIP DÜŞÜNCE VE ÖNYARGILARIN DAVRANIŞLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ...................................................................................................................38 4 4- KALIP DÜŞÜNCE VE ÖNYARGILARIN ETKİLERİNİN AZALTILMASI ........................................................................................................................ 40 III.YÖNTEM .............................................................................................................43 ARAŞTIRMA EVRENİ VE ÖRNEKLEM .............................................................. 45 VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ ............................................................................ 47 Görüşme .................................................................................................................... 48 Katılım Yoluyla Doğrudan Gözlem .......................................................................... 51 IV. ARAŞTIRMANIN BULGULARI ...................................................................... 54 A- ANTALYALILAR’IN, GÜNEYDOĞULULAR HAKKINDA GELİŞTİRDİĞİ KALIP DÜŞÜNCELER VE ÖNYARGILAR NELERDİR?.................................... 54 a- Olumsuz Kalıp Düşünceler ....................................................................................57 Hainler ....................................................................................................................... 57 Pisler ......................................................................................................................... 60 Nankörler/Hırsızlar ................................................................................................... 61 Yabaniler ................................................................................................................... 62 Saldırganlar ............................................................................................................... 65 Cahiller ...................................................................................................................... 66 Kalabalıklar ............................................................................................................... 67 Kötü Niyetliler/Gizli İşlerle Uğraşıyorlar ..................................................................69 b-Olumlu Kalıp Düşünceler .......................................................................................69 Namuslular/Saygılılar ................................................................................................69 Misafirperverler .........................................................................................................70 Dayanışma ................................................................................................................. 71 Süslüler ......................................................................................................................72 5 B- KALIP DÜŞÜNCELERİN VE ÖNYARGILARIN OLUŞMASINA NEDEN OLAN OLAYLARIN BAĞLAMSAL AÇIKLAMASI.............................................72 C- KALIP DÜŞÜNCE VE ÖNYARGILARIN İLETİŞİM SÜRECİNE ETKİLERİ .................................................................................................................................... 87 SONUÇ ..................................................................................................................... 95 KAYNAKÇA .......................................................................................................... 104 ÖZET .......................................................................................................................109 ABSTRACT .............................................................................................................110 6 I. BÖLÜM GİRİŞ Her birey, hakkında hiçbirşey bilmediği bir dünyanın içine doğar ve zamanla toplumsal çevreyi ve onun kültürüyle ilişkili olan şeyleri sosyalizasyon sürecinde, ailesinden, arkadaşlarından, eğitim ve medya dolayımıyla öğrenmeye başlar. Antropolog Avruch ve Black, kültürün dünyayı nasıl göreceğimizi gösteren bir mercek olduğunu ifade ederken1, Hall kültürün bir perde gibi görev yaparak bireyin dış dünyayı anlamlandırmasına ve şekillendirmesine yardım ettiğini belirtir2. Bir başka deyişle kültür neyi göreceğimiz, gördüğümüz şeyi nasıl anlatacağımız ve kendimizi nasıl ifade edeceğimiz konusunda merkezi bir rol oynar. Bir grup ya da topluluğun paylaştığı ortak deneyimler olan ve bu deneyimlerin onların dünyayı algılama biçimlerini anlatan kültür, her bireyin algı durumunu, davranışlarını ve hareketlerini etkiler. Kültürel çevre ile çeşitli şekillerde etkileşimi devam eden bireylerin içsel sistemleri, içinde bulundukları kültürel bağlam tarafından niteliksel ve niceliksel olarak değiştirilir. Böylece bireyler, içinde bulundukları grup ya da toplumun kültürüne uygun şekilde yaşamaya başlarken, onlarla etkileşime girer ve gerçekliğin benzer imajlarını paylaşır. Dış dünyanın şaşırtıcı, insanın kafasını karıştıran karmaşasını, kültürün bizim için daha önceden tanımlamış olduğu şeyleri seçerek, seçtiğimiz şeyi kültürümüzün bizim için basmakalıplaştırdığı biçimiyle algılayarak3 ve karşılaştığımız her şeyi 1Susan Sutton “Differences and Similarities: What is Culture?”, www.ihc4u.org/sutton.htm 25.04.2004. 2 Edward T. Hall (1973). The Silent Language, New York, s. 84. 3 Erol Mutlu (1998). İletişim Sözlüğü, Ankara: Ark Yayınevi, s. 54. 7 kendi kültürümüzün kurallarına göre yorumlayarak aşarız. Karşılaştığımız ve etkileşime girdiğimiz insanların davranışlarını, onların kültürel norm ve değerlerine göre değil de kendi kültürümüzün kurallarına göre değerlendirdiğimizde o birey ya da üyesi olduğu grup hakkında yanlış düşüncelere varabilir ve onlar hakkında “acayip – tuhaf” gibi yakıştırmalar yapabiliriz. Bir kişi, grup, ulus ve/veya kültür hakkındaki çoğu zaman yanlış, aşırı basitleştirilmiş ve genelleştirilmiş olan izlenim ve düşünceler “kalıp düşünce” olarak nitelendirilir. Bireyin sosyalizasyon süreci kadar kendi yaşam deneyimleri de başka bir kişi, grup, ulus ya da kültür hakkındaki kalıp düşüncelerin kaynağı olabilir. Genellikle negatif yönde olan bu izlenimler aracılığıyla bireyler, karşılaştıkları her yeni durum, olay ve kişiye karşı nasıl bir tutum sergileyeceklerini bilirler. İnsanların, bir grup ya da diğer bireylere ilişkin olumsuz değer yargıları ya da inançları olarak tarif edilen önyargılar da tıpkı kalıp düşünceler gibi sosyalizasyon sürecinde öğrenilir. Kuşaktan kuşağa aktarılan ve değişime karşı dirençli olan kalıp düşünce ve önyargılar, insan zihninin temel niteliği olan kategorik düşünme biçiminin bir sonucudur. Karşılaşılan her yeni bilgiyi zihinde hızla tanımlamayı, yerine koymayı ve onlara karşı nasıl davranılacağını belirleyen kalıp düşünceler ve önyargılar insanların kendini güvende hissetme arzularının sonucu olarak ortaya çıkar ve iletişim sürecini etkiler. 8 TEZİN SORUNU İnsanların çevreyi tanıma süreçlerinde, etraflarından gelen uyarılar hakkında karar vermelerini sağlayan basitleştirilmiş ve genelleştirilmiş bilişsel formlar olarak kalıp düşünceler ve kişiler, gruplar, nesneler ya da olaylar hakkındaki negatif yargı ve tutumlar olan önyargılar, insan ilişkilerinin yönünü belirleyen önemli kavramlardır. Kişi, grup ya da uluslara karşı kalıp düşünce ve önyargıların oluşmasında, ekonomik, toplumsal ve politik faktörler kadar kültürel farklılıkların da önemli bir payı vardır. Farklı kültürler, üyelerine farklı kültürel norm ve değerler vererek nerede nasıl hareket edeceğini ve neyi nasıl algılayacağını belirler. Kültürel farklılıkların gözardı edildiği bir durumda, kendi kültürel kurallarına göre karşıdakinin davranışlarını değerlendirenler, olumsuz düşünce ve tutumlar geliştirebilirler. Bu durum, taraflar arasındaki ilişkilerin olumsuz yönde gelişmesine ve gerginliğe neden olabilir. Bu bağlamda, çalışmanın cevabını aradığı sorular aşağıdadır: - İnanç ve bilgi sistemi olarak kültürün, iletişim sürecindeki rolü nedir? - Farklı kültürel özelliklere sahip bireyler arasındaki iletişim sürecinin, etkin olarak gerçekleşmesine engel olan faktörler nelerdir? - Kalıp düşüncelerin ve önyargıların oluşum sürecinde kültürel farklılıkların rolü nedir? 9 - Kalıp düşünceler ve önyargılar, iletişim sürecini nasıl ve hangi yönde etkilemektedir? - Farklı kültürle özelliklere sahip bireyler arasında gerçekleşen etkileşimin etkin şekilde gerçekleşmesi nasıl mümkün olabilir? TEZİN KONUSU Hiçbir iletişim sürecinin, tarafların birbirleri hakkında önbilgiye, izlenime ya da düşünceye sahip olmadan, sıfır noktasından başlaması ve devam etmesi mümkün değildir. Yani iletişim sürecine katılan taraflar, birbirleri hakkında rastlantısal ya da deneyime dayalı olarak elde ettikleri bilgilerin ve izlenimlerin etkisi altında etkileşime girerler. Bu izlenimler, karşı tarafa nasıl yaklaşılacağını, davranışların yönünü ve beklentilerini etkileyerek iletişim sürecini olumlu ya da olumsuz şekilde etkilemektedir. Kalıp düşünceler ve önyargılar, grupların etkileşime girmek istemedikleri durumlarda birbirleri hakkındaki bilgi boşluğunu doldururken, grup üyelerinin bireysel farklılıklarının göz ardı edilmesine ve iletişim sürecinde çeşitli problemler yaşanmasına neden olur. Etkileşime katılan tarafların kendilerinden farklı olana karşı kalıp düşünce ve önyargıların etkisi altında sergiledikleri olumsuz davranışlar, yanlış anlamalara neden olur ve etkin iletişimin4 önünde duran engellere dönüşür. Kalıp düşünce ve önyargıların ileri boyutları, ayrımcılığa, düşmanca duyguların oluşmasına, aşırı 4 Etkin İletişim: Etkileşime katılan tarafların, etkileşim sonunda, etkileşime girerken niyetledikleri amaçlara ulaşması. 10
Description:The list of books you might like
