TEZ SON HALİ

284 Pages·2011·2.84 MB·Turkish

T.C.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

YABANCI DİL OLARAK
TÜRKÇE ÖĞRETİM SÜRECİNDE
MECAZLAR

ENES YILDIRIM
2501040352

Tez Danışmanı
Doç. Dr. Yıldız KOCASAVAŞ

İSTANBUL-2010

YABANCI DİL OLARAK
TÜRKÇE ÖĞRETİM SÜRECİNDE MECAZLAR
Enes YILDIRIM
ÖZ
Yabancı dil öğrenimi, her geçen gün daha da önem kazanmaktadır. Bunda
elbette dünyadaki hızlı gelişim ve değişim çok etkili olmuştur. Kültürler arası
iletişim ve etkileşimde yabancı dil öğrenimi ayrı bir önem taşımaktadır. Buna bağlı
olarak Türkçenin yabancılara öğretilmesi de son yıllarda ciddi bir şekilde ele
alınmaktadır. Yabancı dil öğrenenler, öğrenme süreci içinde bazı zorluklarla
karşılaşmaktadırlar. Bunlardan biri de mecazlardır. Bu tez çalışmasında, Ankara
Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÖMER)’nde
Yabancılara Türkçe öğretilirken kullanılan YENİ HİTİT 1-2-3 kitaplarında yer alan
metinlerdeki mecazların kullanılma sıklığı ve ünite seviyelerine uygunluğu
incelenmiştir.

TROPES USED IN THE PROCESS OF TEACHING TURKISH AS A
FOREIGN LANGUAGE
Enes YILDIRIM
ABSTRACT
It’s getting more and more important to learn English nowadays. It’s because
the world is changing and growing rapidly, and learning a foreign language has great
importance in intercultural interaction and communication. Therefore, teaching
Turkish to foreign people has been considered seriously vital in the recent years. But,
people learning Turkish have some difficulties in this process. One of these
difficulties is that the tropes in the Turkish language. In this thesis, the tropes have
been examined, which were mentioned in the books titled “New Hitit 1-2-3” used in
Ankara University; Research and Implementation Center for the Turkish Language
and the Foreign Languages, on the basis of their frequency and relevance to the unit
levels.
iii
ÖN SÖZ
Çağımızda dünyanın, geçmişe göre çok daha hızlı bir biçimde değiştiğini ve
bu değişim içerisinde iletişim imkânlarının her geçen gün geliştiğini
gözlemlemekteyiz. Bu değişim ve gelişim, yaşadığımız gezegeni daha da
küçültmektedir. Ülkeler, halklar, kültürler eski dönemlerde ne kadar az temas imkânı
buluyorsa bugün bir o kadar birbirleriyle iç içeler. Ortak değerlerin çoğaldığı,
farklılıkların eskisi kadar iletişim sorunu yaratmadığı bu çağda toplumlar kendini
daha iyi ifade edecek yollar aramaya devam etmektedir. İletişimin kusursuzluğu,
ilişkilerin de sağlığı için vazgeçilmezdir.
Yeryüzündeki bütün diller, ait olduğu insanların duygu, düşünce ve
tecrübelerinden izler taşır. Her toplumun kendine has bir anlam dünyası
bulunduğundan yabancı toplumlara ait dilleri öğrenirken, tartışmasız bu anlam
dünyasına da hâkim olmak gerekir. Anlam dünyasına hâkim olmak da o toplumun
kültürünü tanımak ve yabancı olmaktan çıkarmak demektir.
Söz konusu olan bu farklılık ve yabancılık dillerde kendini büyük oranda
mecazlarla göstermektedir. Mecazlar, toplumların anlam kimlikleridir. “Bugün hava
çok soğuk.” cümlesi belki de bütün dillerde tam bir karşılık bulurken, “Soğuk
insanlardan hoşlanmam.” cümlesinin doğrudan karşılığı pek çok dilde
bulunmayabilir. Bunun temelinde, toplumların kavramlara farklı anlamlar yüklemesi
yatmaktadır.
Mecazlar diller için büyük önem taşımaktadır. Kelimelerin, sınırları kesin
olan anlamları yoktur ve farklı kullanımlarda farklı çağrışımları bulunabilmektedir.
Türkçeyi yabancılara öğretirken bu durum mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
Önemli görülen bu konuyla ilgili ayrıntılı bir inceleme yapılmadığı fark edilerek bu
çalışma hazırlanmıştır.
Bu çalışmada bana yol gösteren, hoşgörü ve ilgisiyle bana destek olan değerli
hocam Doç Dr. Yıldız Kocasavaş’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

iv
Yüksek lisans ders döneminde bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım değerli
hocalarım Prof. Dr. Tülin Polat, Prof. Dr. Nilüfer Tapan, Prof. Dr. Mustafa
Özkan, Doç. Dr. Sevinç Hatipoğlu, Yrd. Doç. Dr. Binnur Erişkon Cangil’e
teşekkür ederim.

v
İÇİNDEKİLER
Öz/abstract……………………………………………………………………………. iii
Ön söz………………………………………………………………………………… iv
İçindekiler……………………………………………………………………………. vi
Tablo Listesi………………………………………………………………………… ix
Giriş………………………………………………………………………………….. 1
1. DİL VE ANLATIMDA MECAZLAR………………………………………… 3
1.1. Dil ve Mecaz……………………………………………………................. 3
1.1.1. Dil ve İletişim………………………………………………………. 4
1.1.2. Dil ve Kültür……………………………………………………….. 5
1.2.Anlatım ve Mecaz………………………………………………………………6
1.2.1. Nesnel Anlatım-Öznel anlatım…………………………………….. 8
1.2.2. Atasözleri………………………………………………………….. 9
1.2.3. Deyimler…………………………………………………………… 10
2. MECAZ, ANLAM VE ÖNEMİ, TÜRLERİ, MECAZA DAYALI SÖZ
SANATLARI…………………………………………………………………..... 11
2.1.Mecaz, Anlam ve Önemi……………………………………………………. 11
2.2.Mecaz Türleri………………………………………………………………. 13
2.2.1. Mecaz-ı Mürsel…………………………………………………….. 13
2.2.2. İstiare (Eğretileme)…………………………………………………. 14
2.2.2.1.Açık İstiare………………………………………………… 16
2.2.2.2.Kapalı İstiare………………………………………………. 16
2.2.2.3.Temsili İstiare……………………………………………… 17
2.3.Mecaza Dayalı Söz Sanatları……………………………………………….. 20
2.3.1. Teşbih (Benzetme)………………………………………………… 20
2.3.2. Kinaye ve Tariz……………………………………………………. 22
2.3.2.1.Kinaye…………………………………………………….. 22
2.3.2.2.Tariz……………………………………………………….. 24
2.3.3. Teşhis ve İntak (Kişileştirme ve Konuşturma)…………………….. 27

vi
3. YENİ HİTİT KİTAPLARINDA MECAZLAR, ÖRNEK VE
KULLANIMLARI…………………………………………………………….. 29
3.1.Yeni Hitit 1………………………………………………………………… 29
3.1.1. Ünite 1 – Merhaba…………………………………………………. 29
3.1.2. Ünite 2 – Günlük Hayat……………………………………………. 31
3.1.3. Ünite 3 – Yakın Çevremiz……………………………………………34
3.1.4. Ünite 4 – Zaman Geçiyor………………………………………….. 39
3.1.5. Ünite 5 – Afiyet Olsun…………………………………………….. 41
3.1.6. Ünite 6 – Bürokrasi Her Yerde!...................................................... 44
3.1.7. Ünite 7 – Gelecek de Bir Gün Gelecek…………………………….. 47
3.1.8. Ünite 8 – Rivayet Odur ki………………………………………….. 51
3.1.9. Ünite 9 – Farklı Dünyalar…………………………………………….5..6
3.1.10. Ünite 10 – Medya………………………………………………….. 61
3.1.11. Ünite 11 - Sağlık Bir Yaşam………………………………………. 66
3.1.12. Ünite 12 – Yolculuk……………………………………………….. 71
3.2.Yeni Hitit 2………………………………………………………………… 78
3.2.1. Ünite 1 – İş Dünyası……………………………………………….. 78
3.2.2. Ünite 2 – Şimdi Spor Zamanı……………………………………… 89
3.2.3. Ünite 3 – Hayaller Gerçek Olsa……………………………………. 97
3.2.4. Ünite 4 – Bu Yıl Moda Ne?............................................................. 104
3.2.5. Ünite 5 – Eğitim Şart………………………………………………..1 10
3.2.6. Ünite 6 – Estetik ve Yaratıcılık……………………………………..1 20
3.2.7. Ünite 7 – İcatlar Mucitler………………………………………….. 127
3.2.8. Ünite 8 - Tabiat Ana……………………………………………….. 135
3.2.9. Ünite 9 – Sinema Dünyası…………………………………………. 145
3.2.10. Ünite 10 – İster İnan İster İnanma…………………………………. 152
3.2.11. Ünite 11 – Bugün Bayram…………………………………………..1 59
3.2.12. Ünite 12 – İnsana Dair…………………………………………….. 165

vii
3.3.Yeni Hitit 3………………………………………………………………… 177
3.3.1. Ünite 1 – Edebiyat Dünyasından……………………………………1..77
3.3.2. Ünite 2 – Yaşadıkça……………………………………………….. 191
3.3.3. Ünite 3 – Kurtulamadıklarımız……………………………………. 198
3.3.4. Ünite 4 – Dünyaca Ünlü…………………………………………… 205
3.3.5. Ünite 5 – Para, Para, Para………………………………………….. 210
3.3.6. Ünite 6 – Dile Gelmek………………………………………………220
3.3.7. Ünite 7 – Hadi Beni Güldür……………………………………….. 227
3.3.8. Ünite 8 – Ruhun Gıdası……………………………………………. 234
3.3.9. Ünite 9 – Yapı ve Yapım………………………………………….. 242
3.3.10. Ünite 10 – Tele-Vizyon……………………………………………. 248
3.3.11. Ünite 11 – İnsanın Büyük Sırrı………………………………………257
3.3.12. Ünite 12 - Uzaydayız……………………………………………… 262

SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………………………………..... 270
KAYNAKLAR………………………………………………………………….… 273

viii
TABLO LİSTESİ
Tablo 1 . Ü nite 2 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 33
Tablo 2 . Ü nite 3 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 38
Tablo 3 . Ü nite 4 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 40
Tablo 4 . Ü nite 5 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 43
Tablo 5 . Ü nite 6 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 46
Tablo 6 . Ü nite 7 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 50
Tablo 7 . Ü nite 8 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 55
Tablo 8 . Ü nite 9 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 60
Tablo 9 . Ü nite 10 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 65
Tablo 10 . Ünite 11 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 70
Tablo 11 . Ünite 12 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 1)........................... 76
Tablo 12 . Yeni Hitit 1 Ders Kitabında Belirlenen Mecazlar ve Kullanım Miktarları 77
Tablo 13 . Ünite 1 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 88
Tablo 14 . Ünite 2 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 96
Tablo 15 . Ünite 3 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 103
Tablo 16 . Ünite 4 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 109
Tablo 17 . Ünite 5 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 119
Tablo 18 . Ünite 6 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 126
Tablo 19 . Ünite 7 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 134
Tablo 20 . Ünite 8 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 144
Tablo 21 . Ünite 9 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 151
Tablo 22 . Ünite 10 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 158
Tablo 23 . Ünite 11 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 164
Tablo 24 . Ünite 12 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 2)........................... 175
Tablo 25 . Yeni Hitit 2 Ders Kitabında Belirlenen Mecazlar ve Kullanım Miktarları 176
Tablo 26 . Ünite 1 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 190
Tablo 27 . Ünite 2 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 197
Tablo 28 . Ünite 3 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 204
Tablo 29 . Ünite 4 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 209
Tablo 30 . Ünite 5 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 219
Tablo 31 . Ünite 6 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 226
Tablo 32 . Ünite 7 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 233
Tablo 33 . Ünite 8 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 241
Tablo 34 . Ünite 9 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 247
Tablo 35 . Ünite 10 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 256
Tablo 36 . Ünite 11 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 261
Tablo 37 . Ünite 12 : Belirlenen Mecazlar ve Sayıları (Yeni Hitit 3)........................... 268
Tablo 38 . Yeni Hitit 3 Ders Kitabında Belirlenen Mecazlar ve Kullanım Miktarları 269
Tablo 39 . Mecazların Ders Kitaplarına Göre Dağılımı……………………………… 272

ix
GİRİŞ
Yabancılara Türkçe öğretimi konusunda yapılan çalışmaların son zamanlarda
arttığını gözlemlemekteyiz. Bu çalışmalar incelendiğinde Türkçemizin daha çok
dilbilgisel yapısının incelendiği, anlam boyutu üzerinde pek fazla durulmadığı göze
çarpmaktadır. Ancak dili bir bütün halinde görmek ve dilin hiçbir yönünü ihmal
etmemek gerekmektedir.
Yabancı dil öğretiminde kültürel yaklaşımın önem kazandığı bilinmektedir. Bu
bağlamda dildeki kültürel öğelerin de önem kazandığını söylemek mümkündür. Bu
bakımdan mecazların her dil için büyük değeri vardır. Mecazlar, aynı zamanda
toplumların zihin dünyasının bir yansımasıdır. Toplumların anlam dünyasına aşina
olabilmek, bir yabancı dili daha kullanışlı hale getirebilmek ve her yönüyle
kavrayabilmek için mecazların öğrenilmesi gerekmektedir.
Bu tez çalışmasının amacı Türkçenin yabancılara öğretiminde mecazlara nasıl
ve ne kadar yer verildiğini belirlemektir. Bununla birlikte kullanılan mecazların
öğrenci seviyelerine uygunluğu da incelenmiştir.
Konu incelemesi Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve
Uygulama Merkezi (TÖMER)’nde yabancılara Türkçe öğretmek üzere hazırlanmış
olan YENİ HİTİT I-II-III kitapları çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Bu ders
kitaplarındaki metinlerde ne kadar ve hangi tür mecaz örneklerinin yer aldığı
belirlenmiştir.
Metinlerde yer alan mecazların dökümü şu çerçevede ortaya konulacaktır:
MECAZ TÜRLERİ SAYISI
Mecaz

Mecaz-ı mürsel

İstiare

MECAZA DAYALI SÖZ SANATLARI

Teşbih

Teşhis

Kinaye

TOPLAM

1