Tez Dosyası

141 Pages·2009·1.05 MB·Turkish

SCHĐLTBERGER’ĐN HATIRATI
(ÇEVĐRĐSĐ VE KRĐTĐĞĐ)
Fadime OKAY
Yüksek Lisans Tezi
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Đbrahim BALIK
Haziran, 2009
Afyonkarahisar
T.C.
AFYON KOCATEPE ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
TARĐH ANABĐLĐM DALI
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

SHĐLTBERGER’ĐN HATIRATI

(ÇEVĐRĐSĐ VE KRĐTĐĞĐ)

Hazırlayan
Fadime OKAY

Danışman

Yrd. Doç. Dr. Đbrahim BALIK

AFYONKARAHĐSAR 2009
YEMĐN METNĐ

Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “Schiltberger’in Hatıratı (Çevirisi ve Kritiği)”
adlı çalışmanın, tarafımdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın
yazıldığını ve yararlandığım eserlerin Kaynakça’da gösterilen eserlerden oluştuğunu, bunlara atıf
yapılarak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.
01/06/2009

ĐMZA
Fadime OKAY
TEZ JÜRĐSĐ KARARI VE ENSTĐTÜ ONAYI
JÜRĐ ÜYELERĐ ĐMZA
Tez Danışmanı : Yrd.Doç. Dr. Đbrahim BALIK …………… ......
Jüri Üyeleri : Doç. Dr. Ahmet YARAMIŞ …………… ......
: Yrd. Doç. Dr. Đsmail ÇĐFTÇĐOĞLU …………… .......

Tarih anabilim dalı tezli yüksek lisans öğrencisi Fadime OKAY’ın “Schiltberger’in Hatıratı
(Çevirisi ve Kritiği)” başlıklı tezi 01/06/ 2009 tarihinde, saat 15:00’da Lisansüstü Eğitim
Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca, yukarıda isim ve imzaları bulunan
jüri üyeleri tarafından değerlendirilerek kabul edilmiştir.
Doç. Dr. Mehmet KARAKAŞ
MÜDÜR

iv
ÖZET

SCHĐLTBERGER’ĐN HATIRATI
(ÇEVĐRĐSĐ VE KRĐTĐĞĐ)
Fadime OKAY
AFYON KOCATEPE ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
TARĐH ANABĐLĐM DALI
Haziran 2009
TEZ DANIŞMANI: Yrd. Doç. Dr. Đbrahim BALIK

Johann Schiltberger’in 1394-1427 tarihleri arasında ki yaklaşık otuz üç yıllık bir
dönemi kapsayan hatıratının, dört el yazması bulunmaktadır. Bu el yazmalarının çevirisi
birçok dilde yapılmıştır. Ancak hatıratının tamamı ilmi açıdan detaylı bir araştırma konusu
olmamıştır. 15.yüzyılın ilk çeyreğindeki medeniyetlerin, siyasi olaylarını, sosyal yaşantılarını,
dini inançlarını ele alan bu tez çalışmasında tarihi olaylar, sosyal yaşantılar, inançlar
karşılaştırılmış ve efsaneler de mitolojik açıdan incelenmiştir. Temel kaynak olarak
Schiltberger’in Münih Monacensia Kütüphanesi’nde bulunan Nürnberg el yazması hatıratının,
günümüz Almanca’sına çevrilmiş şekli alınmıştır. Yapılan tenkit ile Schiltberger’in
yazdıklarının güvenilebilirliği ve yazılanların isabetli olup olmadığı değişik kaynaklarla
ortaya konulmuştur. “Schiltberger’in Hatıratı (Çevirisi ve Kritiği), adlı tez konumuz giriş,
dokuz bölüm ve birde sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümünde hatırat hakkında bilgiler
verilmiştir. Birinci bölümde hatıratta yazılı olan “giriş”, yolculuğun ve esaretin başlangıcı yer
almaktadır. Schiltberger, ikinci bölümde; Niğbolu Savaşı’ndan Ankara Savaşı’na kadar
Yıldırım Bayezit’in yanında olduğu dönemi, üçüncü bölümde ise; Timur’un Ankara
Savaşı’ndan ölümüne kadar olan dönemdeki savaşlara ve siyasi olaylara yer vermiştir.
Dördüncü bölümde de Timur’un oğulları dönemini ve Tatar taht kavgalarını anlatmıştır.
Beşinci bölümde gördüğü ülkeleri, şehirleri efsaneleriyle ve ilginç yönleriyle aktarmıştır.
Altıncı bölümde Müslümanların dini inançlarına yer vermiş, yedinci bölümde Yunanlıları,
sekizinci bölümde de Ermenistan’ı anlatmıştır. Dokuzuncu bölümde ise; firarını ve dönüş
yolculuğunu aktarmıştır. Ardından sonuç ve bibliyografya kısmıyla tezimiz tamamlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Schiltberger, Osmanlı, Timur, Avrupa, Asya, Anadolu.
v
ABSTRACT

SCHILTBERGER’S MEMOIRS
(TRANSLATION AND CRITICS)

Fadime OKAY

AFYON KOCATEPE UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF SOCIAL SCIENCES

DEPARTMENT OF HISTORY

June 2009

THESIS ADVISOR: Assist. Prof. Dr. Đbrahim BALIK

Johan Schiltberger’s memoirs which comprises about thirty three years between 1394-
1427 has four codex copies. The translation of these codexes has been made in many
languages. But the entire memoirs have not been a detailed subject for an academic research
in a scientific perspective. Discussing political cases, social lives and religious beliefs of the
civilisations in 15th century, this thesis study compares the historical events, social lives and
beliefs and analyses the legends in terms of mythology. The modern German version of
Schiltberger’s Nurnberg codex memoirs in München Monacensia Library is determined as the
basic source of the thesis. With a critic, the credibility and accuracy of his writings are
established by using various sources. Our thesis subject entitled “Schiltberger’s Memoirs
(Translation and Critics), consists of introduction, nine chapters and a conclusion part. The
general information about the memoirs was given in the introduction part. In the first chapter,
there were “the introduction part” of the memoirs and the beginning of the journey and the
captivity. The period that he was with Yıldırım Bayezit from the Niğbolu War to the Ankara
War took part in the second and the wars and political cases in the period of Timur from the
Ankara War till his death are given in the third chapters. In the fourth chapter, he told the
period of his sons and their struggle for power. He spoke of the countries and cities where he
had been with their legends and interesting sides in the fifth chapter. He mentioned the
religios belief of Muslims in the six, the Greeks in the seventh and Armenians in the eighth
chapter. He told his escape and return journey in the ninth chapter. Our thesis was completed
with the conclusion and bibliography parts.

Key Words: Schiltberger, The Ottoman, Timur, The Europe, The Asia, The Anatolia.
vi
ÖNSÖZ

Schiltberger’in Hatıratı, Ortaçağ Avrupa’sının, doğuyu merak ettiği ilginç bir döneme
rastlamaktadır. Schiltberger, esaret altında geçen yaklaşık otuz üç yılını memleketine
döndükten sonra yazmıştır. Bazı olayları muhtemelen uzun süre geçtiği için unutmuş veya
karıştırmış olabilme ihtimali yüksektir. Çeviride esas aldığımız kitabın yazarı, Markus
Tremmel’de bizimle hemfikir olup Schiltberger’in yazdıklarının, tarih yazarları ile aynı
olmasına rağmen o zamanki kitap yazıcılarının siyasi olayları eklemiş olabilecekleri ihtimalini
dile getirmiştir. Schiltberger’in yazmış olduğu abartılı sayısal veriler hususunda da inanırlığı
tartışılabilir; savaşlarda ki tarafların sayıları ve şehirlerle ilgili bazı bilgileri abartılı olmuştur.
Hatta Kahire’nin on iki bin sokağının olduğundan bahsetmiş ki bu ihtimal günümüzde bile
inandırıcı değildir.

Schiltberger’in Hatıratı, Türk Tarihi açısından, geçmişte ki coğrafi bilgilerimiz,
kültürümüz ve dini inançlarımızın bilimsel olarak incelenmesi bakımından önemli bir
kaynaktır. Schiltberger, o devrin örf ve adetlerini, cenaze ve taht törenlerini, ekonomik
bilgilerini, idare sistemlerini, bayramlarını, yiyecek saklama ve beslenme alışkanlıklarını,
sultanlarını ve padişahlarını da aktarmıştır. Hatırat olmasının yanı sıra öğretici, tanıtıcı,
aydınlatıcı bilgiler veren bir eserdir.

Schiltberger’in Hatıratı’nda, yazmış olduğu efsaneleri Türk Mitolojisi açısından
değerlendirdik ve incelemelerimizde de Türk topluluklarında ki mitolojik benzerlikleri ortaya
koyduk.

Hatıratın çevirisini yaparken adı geçen yer ve şahıs isimlerinin varsa Türkçe’ deki
yazılışları ile vermeye çalıştık. Ancak bulamadıklarımızı soru işareti koyarak belirttik.
Hatıratta, Schiltberger’in dinsizler olarak kastettiği Müslümanları, çeviri yaparken dinsizler
olarak değil de Müslümanlar olarak aldık.

Tezimizin kritik kısmında, hatırattan değerlendirmesini yapacağımız Schiltberger’in
sözlerini alıntı olarak tekrar belirttik, ulaştığımız değişik kaynaklarla doğruları ve yanlışları
aktardık. Schiltberger Hatıratında, yaşadıklarını esir alındıktan sonra sırasıyla yazmış ve
vii
gruplandırma yapmadan belli başlıklar vermiştir. Biz kritik kısmında konuları sınıflandırarak
değerlendirdik.

Özellikle Turgut Akpınar’ın “Türklerle ve Tatarlar Arasında” adlı eseri çeviri sırasında
destekleyici kaynağımız oldu.

Schiltberger’in Hatıratı, Ortaçağ’ın son döneminde ki Asya Medeniyetleri’nin sosyal,
ekonomik, askeri, idari, dini ve kültür yapılarını merak edenler için kaynak bir eser
niteliğindedir.

Bu tez çalışmamın başlangıcından sonuna kadar beni destekleyen ve değerli vakitlerini
benden esirgemeyen sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Đbrahim BALIK’a, ayrıca kıymetli
bilgilerinden istifade ettiğim sayın hocam Doç. Dr. Ahmet YARAMIŞ’a minnet ve
şükranlarımı arz ediyorum. Kütüphane çalışmalarımda benden yardımlarını esirgemeyen
Afyon Kocatepe Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı çalışanlarına
teşekkürü bir borç biliyorum. Çalışmalarım esnasında manevi desteğinden dolayı sevgili
arkadaşım Öğr. Grv. Ayşe AYDIN’a ve bana her türlü desteği veren değerli eşim Oktay
OKAY’a, kızım Simay OKAY’a ve sevgili abim Đlker OKAY’a teşekkürlerimi bildiriyorum.

Fadime OKAY

viii
ĐÇĐNDEKĐLER

YEMĐN METNĐ …………………………………………………..………………..…....….iii
TEZ JÜRĐSĐ KARARI VE ENSTĐTÜ ONAYI……………………..……….….…..……..iv
ÖZET ………………………………………………………………………...…….…....…....v
ABSTRACT ……………………………………………………………………..…………..vi
ÖNSÖZ ……………………………………………...………………………..…..…....……vii
ĐÇĐNDEKĐLER ………………………………………..…………………..……...................ix
KISALTMALAR DĐZĐNĐ ………………………..………..……………...……….……….xv

GĐRĐŞ ……………………………………………………………………………....................1

BĐRĐNCĐ BÖLÜM

ALMANCA TÜRKÇE ÇEVĐRĐ.............................................................................................5
1. YOLCULUĞUN BAŞLANGICI VE ESĐR ALINMA.................................................11

ĐKĐNCĐ BÖLÜM

1. SULTANIN KÖLESĐ......................................................................................................15
1.1. ESĐRLERĐN ĐDAMI..................................................................................................15
1.2. BEYAZIT’ĐN MACARĐSTAN VE STEĐERMARK SEFERĐ..................................17
1.3. BAYEZĐT KARAMAN’I ELE GEÇĐRĐYOR...........................................................18
1.4. BAYEZĐT’ĐN SĐVAS BEYĐ’NĐ KOVMASI............................................................21
1.5. FĐRAR TEŞEBBÜSÜ................................................................................................22
1.6. BAYEZĐT’ĐN CANĐK’Đ FETHETMESĐ...................................................................23
1.7. ENGEREK YILANLARININ KAVGASI................................................................24
1.8. BAYEZĐT’ĐN SĐVAS’I ALMASI.............................................................................25
1.9. BAYEZĐT SULTANLAR KRALINDAN BĐR ŞEHĐR ĐSTĐYOR............................29
1.10. BAYEZĐT’ĐN BEYAZ TATARLARI HÜKMÜ ALTINA ALMASI......................30
1.11. MEMLÜK SULTANINA YARDIM ĐÇĐN ORDUNUN GÖNDERĐLMESĐ...........31
1.12. TĐMUR’UN ĐSTĐLASI..............................................................................................31
1.13. BAYEZĐT’ĐN ANKARA’DA TĐMUR’A YENĐLMESĐ...........................................32
ix
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

1. TĐMUR DOĞU’NUN KORKULU RÜYASI................................................................34
1.1. MEMLÜK SULTANINA KARŞI SAVAŞ................................................................34
1.2. TĐMUR BAĞDAT’I FETHEDĐYOR.........................................................................36
1.3. “TĐMUR BANA GELDĐ!”..........................................................................................37
1.4. CHEBACK VERGĐ GELĐRLERĐNĐ ÇALIYOR........................................................39
1.5. ISFAHAN’DA ÇOCUK KATLĐAMI.........................................................................40
1.6. ÇĐN’E SEFER.............................................................................................................41
1.7. TĐMUR’UN ÖLÜMÜ.................................................................................................42

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

1. TĐMUR’UN OĞULLARI YANINDA...........................................................................44
1.1. KRALLIKLARA KARŞI SAVAŞ.............................................................................44
1.2. YUSUF BAĞDAT’IN KRALINI ÖLDÜRÜYOR.....................................................46
1.3. EFSANE EBUBEKĐR’ĐN YANINDA.......................................................................46
1.4. TATARĐSTAN’A YOLCULUK................................................................................47
1.5. TATAR TAHT KAVGALARI...................................................................................50
1.6. BĐR KADININ ĐNTĐKAMI........................................................................................52

BEŞĐNCĐ BÖLÜM

1. GÜNEŞĐN DOĞDUĞU ÜLKELER..............................................................................53
1.1. DOĞU’YA HAREKET..............................................................................................53
1.2. BULGARĐSTAN, YUNANĐSTAN, TÜRKĐYE.........................................................53
1.3. ATMACA (ÜNYE) KALESĐ.....................................................................................55
1.4. ĐRAN...........................................................................................................................57
1.5. BAĞDAT....................................................................................................................59
1.6. BÜYÜK TATARĐSTAN............................................................................................61
1.7. ARABĐSTAN..............................................................................................................64
1.8. AKILLI BĐR KUŞ.......................................................................................................68
1.9. SĐNA’DA KATHARĐNE MANASTIRI.....................................................................68
1.10. MAMRE’DEKĐ KURUMUŞ AĞAÇ........................................................................70
1.11. KUDÜS.....................................................................................................................71
x