TEŞVİKLERİN SEKTÖREL VE BÖLGESEL ANALİZİ TÜRKİYE ÖRNEĞİ Nuri YAVAN PDF
Preview TEŞVİKLERİN SEKTÖREL VE BÖLGESEL ANALİZİ TÜRKİYE ÖRNEĞİ Nuri YAVAN
MALİYE HESAP UZMANLARI VAKFI YAYINLARI Yayın No: 27 EKONOMİK VE MALİ ARAŞTIRMA YARIŞMASI TEŞVİKLERİN SEKTÖREL VE BÖLGESEL ANALİZİ TÜRKİYE ÖRNEĞİ Nur i YAV AN ANKARA-2 011 1 MALİYE HESAP UZMANLARI VAKFI YAYINLARI YAYIN NO:27 TEŞVİKLERİN SEKTÖREL VE BÖLGESEL ANALİZİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ Nuri YAVAN 2 Ankara Üniversitesi, DTCF, Coğrafya Bölümü, Beşeri ve İktisadi Coğrafya Anabilim Dalı Öğretim Üyesi EKONOMİK VE MALİ ARAŞTIRMA YARIŞMASI BİRİNCİLİK ÖDÜLÜ Ankara – 2010 MALİYE HESAP UZMANLARI VAKFI YAYINLARI YAYIN NO:27 . © Tüm hakları saklıdır. Bu kitabın tamamı veya bir kısmı 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre, kitab ı yayınlayan vakfın ve yazarının yazılı izni olmaksızın çoğaltılama z, kullanılamaz, kopyalanamaz ve hiçbir koşulda gerçek veya sanal ortamlarda yayınlanamaz. Kapak Tasarımı Erdem Bekaroğlu Düzenleme Oluş Yayıncılık A.Ş. Baskı ve Cilt Atalay Matbaacılık Ltd.Şti İskitler - ANKARA ISBN 978-605-125-363-3 MALİYE HESAP UZMANLARI VAKFI Dr. Mediha Eldem Sokak No: 68/15 Kocatepe - Ankara Tel: 0 312 4359548 - 4354472 • Fax: 0 312 4350426 3 MALĠYE HESAP UZMANLARI VAKFI EKONOMİK VE MALİ ARAŞTIRMA YARIŞMASI Konu: YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARININ BÖLGESEL VE SEKTÖREL ANALĠZĠ VE EKONOMĠK ETKĠLERĠ ÖDÜLLER: BİRİNCİLİK ÖDÜLÜ 10.000-YTL İKİNCİLİK ÖDÜLÜ 5.000-YTL ÜÇÜNCÜLÜK ÖDÜLÜ 2.500-YTL ve birer plaketle ödüllendirilecek, dereceye giren eserler Hesap Uzmanları Vakfı tarafından kitap olarak bastırılacaktır. YARIġMA SONUCU: BĠRĠNCĠLĠK ÖDÜLÜ Yrd.Doç.Dr. Nuri YAVAN Ankara Üniversitesi, DTCF, Coğrafya Bölümü ĠKĠNCĠLĠK ÖDÜLÜ Doç.Dr. İsa SAĞBAŞ, Doç.Dr. Hüseyin ŞEN ve Arş.Gör. Ayşe KAYA Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü ÜÇÜNCÜLÜK ÖDÜLÜ Dr. Mehmet Yurdal ŞAHİN ve İsmail ÇİLOĞLU Hazine Müsteşarlığı, Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü YARIġMA JÜRĠSĠ (ALFABETİK SOYADI SIRASINA GÖRE): 1- Feridun BĠLGĠN – Hazine Müsteşarlığı Teşvik ve Uygulama Genel Müdürü 2- Nejat KOÇER – TOBB Yönetim Kurulu Üyesi, Gaziantep Sanayi Odası Başkanı 3- Prof. Dr. Tamer MÜFTÜOĞLU – TEB KOBİ Danışmanı, KOSGEB Eski Başkanı 4- Prof. Dr. Nevzat SAYGILIOĞLU – Gazi Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi 5- Oğuz TEZMEN – Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Başkanı, Eski Ulaştırma Bakanı 6- Prof. Dr. Güngör T. URAS – Milliyet Gazetesi Yazarı ve Ekonomist 7- Zafer Ali YAVAN – TÜSİAD Genel Sekreteri MALĠYE HESAP UZMANLARI VAKFI Tel: 0 312. 435 95 48 - 435 44 72 • Fax: 0 312. 435 04 26 • e-posta: [email protected] 4 Sevgili Eşim Elif’e… 5 İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ ........................................................................................................ 15 BÖLÜM I. GİRİŞ .......................................................................................... 17 1.1. Amaç ve Kapsam .................................................................................. 17 1.2. Veri, Yöntem ve Yaklaşım .................................................................... 20 1.3. Literatürün Değerlendirilmesi ve Çalışmanın Önemi ..................................................................................................... 22 BÖLÜM II. KAVRAMSAL ÇERÇEVE: TEŞVİKLERİN TANIMI, AMAÇLARI, ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ ....................................... 29 2.1. Teşvik Kavramı ve Yatırım Teşvikinin Tanımı ...................................... 29 2.2. Teşviklerin Amaçları, Nedenleri ve Özellikleri ..................................... 30 2.3. Yatırım Teşviklerinin Sınıflandırılması ................................................. 33 2.4. Teşvik Araçlarının Çeşitleri .................................................................. 34 2.4.1. Finansal Teşvikler ................................................................. 35 2.4.2. Mali Teşvikler ....................................................................... 36 2.4.3. Diğer Teşvikler ..................................................................... 37 BÖLÜM III. DÜNYADA ve AVRUPA BİRLİĞİ’NDE YATIRIM TEŞVİKLERİNE GENEL BİR BAKIŞ: TRENDLER VE EĞİLİMLER ............................................................................................ 39 3.1. Uluslararası Kurumlar ve Yatırım Teşvikleri ......................................... 39 3.2. Dünya Ticaret Örgütü ve Yatırım Teşvikleri ......................................... 40 3.3. Dünya’daki Yatırım Teşvik Uygulamalarına Genel Bir Bakış ...................................................................................................... 43 3.3.1. Dünyada Mali Teşvikler ....................................................... 45 3.3.2. Dünyada Finansal Teşvikler ................................................. 46 3.3.3. Dünyada Diğer Teşvikler ...................................................... 48 3.4. Dünya’da Yatırımlara Yönelik Teşvik Rekabeti ve Teklif Savaşları ............................................................................................ 49 3.4.1. Teşvik Rekabetine Dünyadan Örnekler ......................................................................................... 54 3.4.2. Teşvik Rekabetine Türkiye’den Örnek: Hyundai’nin Yatırım Tercihi ........................................................... 60 3.5. Avrupa Birliği’nde Yatırım Teşvikleri .................................................... 63 6 BÖLÜM IV. TÜRKİYE’DEKİ YATIRIM TEŞVİKLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ: TEŞVİK POLİTİKASI, KURUMSAL YAPI VE MEVZUAT ..................................................................................... 70 4.1. Osmanlı Dönemi .................................................................................. 70 4.2. Cumhuriyet Dönemi ............................................................................ 71 4.2.1. 1923-1929 Dönemi .............................................................. 71 4.2.2. 1930-1949 Dönemi .............................................................. 72 4.2.3. 1950-1960 Dönemi .............................................................. 73 4.2.4. Planlı Dönem: 1960-1979 ................................................... 74 4.2.5. 1980-2009 Dönemi .............................................................. 77 4.2.5.1.1980-1995 Dönemi .............................................. 78 4.2.5.2. DTÖ ve AB’ye Uyum Dönemi (1996-2009) ....................................................... 80 4.3. Türkiye’deki Yatırım Teşvik Araçları..................................................... 83 4.3.1. Türkiye’deki Eski Yatırım Teşvik Tedbirlerinin Özellikleri .................................................................. 83 4.3.2. 5084 Sayılı Teşvik Kanunu ve Uygulanan Teşvik Araçları ................................................................................ 86 4.3.2.1. 5084 Sayılı Teşvik Kanunu ve Bu Çerçevede Uygulanan Teşvik Araçları .............................................................................. 86 4.3.2.2. 5084 Sayılı Teşvik Kanunun Sektörel ve Bölgesel Analizi ............................................. 90 BÖLÜM V. TÜRKİYE’NİN YENİ YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ ....................................................................................................... 95 5.1. Yeni Yatırım Teşvik Sistemini Ortaya Çıkaran Koşullar ....................................................................................................... 95 5.2. Büyük Ölçekli Yatırımları Teşvik Sistemi .............................................. 97 5.3. Bölgesel Yatırım Teşvik Sistemi ........................................................... 98 5.4. Genel Yatırım Teşvik Sistemi ............................................................. 101 5.5. Yeni Yatırım Teşvik Sisteminin Araçları .............................................. 101 5.6. Yeni Yatırım Teşvik Sisteminin İlk Uygulama Sonuçlarının Analizi .................................................................................. 109 5.7. Yeni Yatırım Teşvik Sistemine Yönelik Eleştiriler .................................................................................................. 111 5.8. Yeni Yatırım Teşvik Sisteminin Değerlendirilmesi ..................................................................................... 113 7 BÖLÜM VI. TÜRKİYE’DE UYGULANAN YATIRIM TEŞVİKLERİNİN 1980-2009 DÖNEMİNDEKİ GELİŞİMİ .............................. 115 6.1. 1968-1979 Dönemindeki Yatırım Teşvik Uygulamaları............................................................................................. 115 6.2. Yatırım Teşvik Sisteminin 1980-2009 Dönemindeki Performansı ........................................................................ 116 6.3. Teşviklerinin Yatırım Türleri Bakımından Gelişimi .................................................................................................... 125 6.4. Yatırım Teşviklerinin Gerçekleşme Durumu ...................................... 127 BÖLÜM VII. TÜRKİYE’DE UYGULANAN YATIRIM TEŞVİKLERİNİN SEKTÖREL YAPISI ............................................................ 135 7.1. Yatırım Teşviklerinin Sektörel Gelişimi (1980-2008) ............................................................................................. 135 7.2. Sektörlerin Ayrıntılı Dağılımı ve Değerlendirilmesi ..................................................................................... 139 7.2.1. Tarım Sektörü .................................................................... 139 7.2.2. Madencilik Sektörü ............................................................ 141 7.2.3. Enerji Sektörü ..................................................................... 142 7.2.4. İmalat Sanayi Sektörü ........................................................ 144 7.2.5. Hizmetler Sektörü .............................................................. 151 BÖLÜM VIII. TÜRKİYE’DE UYGULANAN YATIRIM TEŞVİKLERİNİN BÖLGESEL DAĞILIMI ....................................................... 154 8.1. Yatırım Teşviklerinin Bölgesel Dağılımı ve Gelişimi (1980-2008) ............................................................................................. 154 8.2. Yatırım Teşviklerinin Bölgesel Dağılımı .............................................. 154 8.2.1. Marmara Bölgesi ............................................................... 158 8.2.2. İç Anadolu Bölgesi .............................................................. 161 8.2.3. Ege Bölgesi ......................................................................... 163 8.2.4. Akdeniz Bölgesi ................................................................. 164 8.2.5. Karadeniz Bölgesi ............................................................... 165 8.2.6. Güneydoğu Anadolu Bölgesi .............................................. 166 8.2.7. Doğu Anadolu Bölgesi ........................................................ 167 8.3. Kalkınmada Öncelikli Yöreler (KÖY) ve Yatırım Teşvikleri ..................................................................................... 168 8 8.3.1. Türkiye’nin Kalkınmada Öncelikli Yöreler Politikası ......................................................................... 168 8.3.2. Kalkınmada Öncelikli Yöreler Politikasının Uygulama Sonuçları ................................................ 173 BÖLÜM IX: YATIRIM TEŞVİKLERİNİN BÖLGESEL EKONOMİK BÜYÜME ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: EKONOMETRİK BİR ANALİZ ..................................................................... 177 9.1. Konteks: Bölgesel Eşitsizlik ve Bölgesel Kalkınma Sorunsalı ................................................................................... 177 9.2. Ampirik Analizin Amacı ve Araştırma Problemi ................................................................................................. 178 9.3. Ampirik Literatürün Değerlendirilmesi .............................................. 179 9.3.1. Bölgesel Ekonomik Büyüme ve Belirleyicileri ................................................................................. 179 9.3.2. Teşviklerin Bölgesel Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi ............................................................. 181 9.3.3. Türkiye’de Teşviklerin Büyümeye Etkisi Konusundaki Önceki Araştırmalar ............................................... 182 9.4. Veri ve Yöntem .................................................................................. 183 9.4.1. Veri Seti ve Kaynakları ....................................................... 183 9.4.2. Bağımlı ve Bağımsız Değişkenlerin Tanımlanması .............................................................................. 184 9.4.2.1. Bağımlı Değişkenlerin Tanımlanması .................................................................. 184 9.4.2.2.Bağımsız Değişkenlerin Tanımlanması .................................................................. 186 9.4.3. İstatistiksel/Ekonometrik Model ve Analiz ........................................................................................... 190 9.5. Ampirik Bulgular ................................................................................ 194 9.6. Sonuç ................................................................................................. 199 BÖLÜM X. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ................................................. 201 REFERANSLAR .......................................................................................... 207 EKLER ....................................................................................................... 227 9 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1. Yatırım teşvik araçları ve bunların türleri .......................................................................................................... 35 Tablo 3.1. Dünya’nın gelişmiş ve gelişmekte olan bölgelerinde yatırımlara verilen mali ve finansal teşvikler ..................................................................................................... 45 Tablo 3.2. Çeşitli ülkelerde uygulanan bazı yatırım teşvikler türleri ........................................................................................... 47 Tablo 3.3. 1995-2000 yılları arasında seçilmiş bazı yatırımlar için verilen teşvikler ................................................................... 57 Tablo 3.4. Bazı ülkelerde yatırımcılara verilen teşvikler ile bunların miktarı, maliyeti ve rekabeti .................................... 58 Tablo 4.1. Türkiye’deki teşvik araçları ve bunların uygulama şekli (1980-2002) ...................................................................... 85 Tablo4.2. 5084 Sayılı Teşvik Kanunu çerçevesince yatırım teşviklerinden yararlanan iller ....................................................... 89 Tablo 4.3. 5084 Sayılı Teşvik Kanunu kapsamında uygulanan enerji desteğinin illere göre dağılımı ........................................ 92 Tablo 4.4. 5084 Sayılı Teşvik Kanunu kapsamında kurulan tesislerin ve yaratılan istihdamın bölgesel dağılımı ....................................................................................................... 93 Tablo 5.1. Büyük ölçekli yatırımları teşvik sistemi kapsamında desteklenecek sektörler ......................................................... 98 Tablo 5.2. Türkiye’nin yeni yatırım teşvik bölgelerinin Düzey 2 İBBS bazında sıralaması .............................................................. 102 Tablo 5.3. Türkiye’deki yeni yatırım teşvik araçlarının teşvik türlerine göre dağılımı .................................................................... 104 Tablo 5.4. Türkiye’deki yeni yatırım teşvik araçlarının bölgelere göre uygulanma şekli ................................................................ 105 Tablo 5.5. Yeni teşvik kararı çerçevesinde Kurumlar/Gelir vergisine uygulanacak indirim oranları ile yatırıma katkı oranları ......................................................................... 107 Tablo 5.6. Büyük Proje kapsamında düzenlenen yatırım teşvik belgeleri genel karakteristikleri ......................................... 112 Tablo 6.1. Planlı dönemde yıllar itibariyle verilen Yatırım Teşvik Belgeleri (1968-1979) ....................................................... 117 Tablo 6.2. Türkiye'deki yatırım teşvik belgelerinin yıllar itibariyle gelişimi (1980-2009) ........................................................ 123
Description:The list of books you might like
