teknoloj‹ tar‹h‹

317 Pages·2011·10.58 MB·Turkish

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2404
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1395
TEKNOLOJ‹ TAR‹H‹
Yazar
Prof.Dr. Ergun TÜRKCAN (Ünite 1-8)
Editör
Yrd.Doç.Dr. Hasan ÇALIfiKAN
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2011 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Prof.Dr. Levend K›l›ç
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Yrd.Doç.Dr. Hasan Çal›flkan
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Ölçme De¤erlendirme Sorumlusu
Ö¤r.Gör. E. Emre Özkeskin
Kitap Koordinasyon Birimi
Yrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Teknoloji Tarihi
ISBN
978-975-06-1075-2
1. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 4.900 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Ekim 2011
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz............................................................................................................ viii
G‹R‹fi......................................................................................... 2 G‹R‹fi
B‹R TEKNOLOJ‹ K‹TABININ YAZIMI VE YÖNTEM‹.................................. 2
Teknoloji Ö¤reniminde Görselli¤in Önemi................................................. 2
Kitaptaki Yöntem ve Ana Temalar............................................................... 4
Bir Teknoloji Tarihini Okumaya Haz›rl›k............................. 6 1. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 7
BAZI TEMEL KAVRAMLAR ÜZER‹NE.......................................................... 7
Teknoloji Nedir?............................................................................................ 7
Bilim Nedir?................................................................................................... 8
Teknolojiye ‹liflkin Baz› Temel Kavramlar................................................... 9
Teknolojik ‹lerleme ve Teknolojik De¤iflme Nedir?.................................... 10
Bilim ve Teknoloji Sistemi ile Ulusal Yenilik Sistemi Nedir?..................... 13
‹cat, Keflif ve Yenilik Nedir? ........................................................................ 13
‹nsan Yarat›c›l›¤›n›n ‹çsel ve D›flsal Dinamikleri......................................... 16
‹CADIN AfiAMALARI..................................................................................... 17
‹catlar›n Anonim Dönemi............................................................................. 17
S›nai Haklar ve Patent Sistemleri Hakk›nda................................................ 20
Kiflisel Mucit mi Kiflinin ‹cad› m›? ‹cad›n Kiflisel Mucitler Dönemi............ 21
‹cad›n Kolektif-Organize ya da Kurumsal Dönemi..................................... 24
1. Araflt›rma ve Gelifltirme Faaliyetlerinin Tan›mlar› Hakk›nda:................. 25
Bilimsel Faaliyetlerin Sonuçlar›n› Ölçmek................................................... 26
Patent ‹statistiklerinin Teknoloji Üretimi Ölçümünde Kullan›m›............... 27
Patent ‹statistiklerinin Dezavantajlar›..................................................... 28
Patent ‹statistiklerinin Avantajlar›........................................................... 28
B‹L‹M VE TEKNOLOJ‹ POL‹T‹KALARINA G‹R‹fi......................................... 29
Bilim ve Teknoloji (B&T) Politikas›n›n Baz› Temel Kavramlar›................. 29
Bilim ve Teknoloji Politikas› Teori ve Prati¤inin Geliflimi ........................ 31
Bilim Politikas› Yenilik Politikas›na Dönüflüyor.......................................... 32
Teknolojinin Yay›lmas› ve Teknoloji Transferine ‹liflkin Sorunlar............. 34
Özet................................................................................................................ 36
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 37
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 38
Yararlan›lan Resim ve fiekil Kaynaklar›....................................................... 38
‹cad›n Anonim Dönemi-I. Aflama.......................................... 40 2. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 41
‹LK TOPLUMLARDAN ANT‹K MEDEN‹YETLERE TEKNOLOJ‹.................. 41
‹lk ‹nsanlar - ‹lk Aletler, Avc› ve Toplay›c› Toplumlar............................... 41
fiehir Toplumlar›: “Neolitik Devrim”, Tar›m ve Kölecili¤in
Do¤uflu Devletin, Bürokrasinin ‹cad›na Yol Açar....................................... 45
Tar›m Devrimi ve Köleci Sistemin Baz› Özellikleri..................................... 46
Yaz›n›n ‹cad›.................................................................................................. 48
‹lk Temel Teknolojiler: Tekerlek, Seramik, Cam, Madencilik, Tekstil....... 50
Antik Ça¤›n ‹nflaat Teknolojileri................................................................... 54
iv ‹çindekiler
Antikite’de Temel Makineler......................................................................... 59
El, Su ve Yel De¤irmenleri........................................................................... 66
Bilimsel Aletler, Saatler ve Di¤er ‹catlar...................................................... 67
Kara Tafl›mac›l›¤›........................................................................................... 69
Antik Gemi Teknolojisi................................................................................. 71
B‹L‹MLER‹N DO⁄UfiU VE ORTAÇA⁄A KADAR GEL‹fiMES‹..................... 73
Bilimlerin Do¤uflu......................................................................................... 73
Mezopotamya ve Eski M›s›r’da Bilim........................................................... 74
Eski Yunanda Bilim....................................................................................... 75
Özet................................................................................................................ 81
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 82
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 83
Yararlan›lan Resim ve fiekil Kaynaklar›....................................................... 83
3. ÜN‹TE ‹cad›n Anonim Dönemi II. Aflama......................................... 84
G‹R‹fi.............................................................................................................. 85
ORTAÇA⁄’DA TEKNOLOJ‹K GEL‹fiMELER................................................. 85
fiövalye ile Serfin Ortak Noktas› Demir....................................................... 85
fiatolar ve Gotik Katedraller......................................................................... 91
‹lk Kapitalist ‹flletme Tipi: Yünlü Dokuma.................................................. 93
Çan ve Top Dökümü.................................................................................... 95
Mekanik Saatlerin Do¤uflu............................................................................ 98
De¤ifltirilebilir Parça Üretimine Do¤ru......................................................... 100
Madenler ve Su Tulumbalar› (pompalar).................................................... 104
TEKNOLOJ‹K ORTAÇA⁄LARDAN ÇIKIfi..................................................... 106
Gemi Teknolojisindeki De¤iflim ve Yol Açt›¤› Büyük Co¤rafi Keflifler..... 106
Askeri Devrim................................................................................................ 109
Hollanda’n›n Teknolojik ‹lerlemeye Katk›lar›.............................................. 112
Özet................................................................................................................ 117
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 118
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 119
Yararlan›lan Resim ve fiekil Kaynaklar›....................................................... 119
4. ÜN‹TE Ortaça¤’da Avrupa ve Avrupa-D›fl› Toplumlarda
Bilim ve Teknoloji....................................................................120
G‹R‹fi.............................................................................................................. 121
ORTAÇA⁄ AVRUPA TOPLUMUNDA B‹L‹M VE ÜN‹VERS‹TE................... 121
Ortaça¤larda Avrupa Toplumu..................................................................... 121
Ortaça¤ Potas›, “Yunan-‹slam-Latin” Bilim ve Düflüncesi........................... 123
Üniversitelerin Do¤uflu................................................................................. 125
‹SLAM’DA B‹L‹M VE TEKNOLOJ‹................................................................ 127
Arap m›, ‹slam m›, Ortaça¤ Bilimi mi?......................................................... 127
‹slam’›n Bilim ve Teknolojide Geri Kalma Sorunu..................................... 129
‹slam Dünyas›nda Müspet (Akli) Bilimler ve Teknoloji ............................ 130
Osmanl›n›n Bilim ve Teknolojide Geri Kalma Sorunu............................... 132
Ç‹N’DE B‹L‹M VE TEKNOLOJ‹..................................................................... 134
Çin Medeniyeti ve Bat›dan Fark›.................................................................. 134
Eski Çin’de Bilimsel ve Teknolojik Paradigma............................................ 136
Çin’in Teknolojik Baflar›lar› ve Kaç›n›lmaz Durgunluk............................... 138
‹çindekiler v
Özet ............................................................................................................... 145
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 146
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 147
Yararlan›lan Resim ve fiekil Kaynaklar›....................................................... 147
Bilimsel Devrim ve Sonras›....................................................148 5. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 149
B‹L‹MSEL DEVR‹M........................................................................................ 149
Astronomi-Fizik Ekseninde Göklerde Dünyay› Sarsan Bir Devrim........... 149
Kopernik (1473-1543)............................................................................. 150
Tycho Brahe (1546-1601) ve Johannes Kepler (1571-1630)................. 152
Galileo Galilei (1564-1642)..................................................................... 156
Isaac Newton (1642-1727)...................................................................... 159
Bilim Devriminin Sosyo-ekonomik Kökenleri............................................. 160
Bir Kurum Olarak Bilim ve Bilimsel Topluluklar....................................... 161
18. VE 19. YÜZYILLARDA B‹L‹MSEL GEL‹fiMELER.................................... 162
Modern Teknolojilerin Bilimsel Kökleri....................................................... 162
Bilim Devrimi Sonraki Yüzy›llar› “Ayd›nlat›yor”................................... 162
Matematik ve Hesap Makinesi............................................................... 163
Fizik ve Mekanikteki Geliflmeler............................................................ 166
Elektrik Bulunuyor.................................................................................. 166
Astronomi ve Co¤rafya........................................................................... 168
Kimya Bilimi Do¤uyor............................................................................ 169
Mikroskop, Biyoloji-Jeoloji ve Evrim..................................................... 170
Geniflleyen Bir Evren, Belirsizlik, Görelilik ve Yirminci Yüzy›l
Fizi¤i......................................................................................................... 173
Özet ............................................................................................................... 175
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 176
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 177
Yararlan›lan Resim ve fiekil Kaynaklar›....................................................... 177
‹ngiliz Sanayi Devrimi (Kiflisel Mucitlerin Do¤uflu ve 6. ÜN‹TE
H›zla Ço¤almas›) ....................................................................178
G‹R‹fi.............................................................................................................. 179
SANAY‹ DEVR‹M‹ ÖNCES‹........................................................................... 179
‹ngiltere’de Sanayi Devriminin Bir Provas› Yap›ld› m›?.............................. 179
‹ngiliz Sanayi Devrimi Öncesi Entelektüel Ortam....................................... 186
SANAY‹ DEVR‹M‹N‹N TEKNOLOJ‹K fiEMASI............................................. 190
Buhar Makinesine Giden Yol....................................................................... 190
Kok Kömürü ile Demir Ergitme................................................................... 190
Savery’nin Buhar Makinesi ya da “Madencinin Dostu”.............................. 192
Newcomen Buhar Makinesi......................................................................... 193
Watt’›n Buhar Makinesi................................................................................. 194
Pamuklu Dokumada Mekanik ‹catlar.......................................................... 195
Uçan Meki¤in Getirdi¤i Teknolojik Dengesizlik......................................... 196
‹plik Üretiminin Makineleflmesi.................................................................... 196
Dokuma Sürecinin Mekanizasyonu.............................................................. 201
Makineli Fabrika Sistemi Do¤uyor (Buharla Pamu¤un Evlenmesi)........... 203
SANAY‹ DEVR‹M‹NE ‹L‹fiK‹N BAZI YORUMLAR........................................ 207
vi ‹çindekiler
Niçin ‹ngiltere?............................................................................................... 207
Sanayi Devrimi Bir Devrim mi?.................................................................... 209
Giriflimciler-Mühendisler ve Üniversiteler.................................................... 209
Özet................................................................................................................ 211
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 212
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 213
Yararlan›lan fiekil ve Resim Kaynaklar›....................................................... 213
7. ÜN‹TE On Dokuzuncu Yüzy›l Teknolojileri -Kiflisel Mucitten
Kolektif, Organize, Kurumsal ‹catlar Dönemine-................214
G‹R‹fi.............................................................................................................. 215
‹NG‹L‹Z SANAY‹ DEVR‹M‹N‹N YAYILIP DER‹NLEfiMES‹.......................... 215
Fabrikalar, Üretim Sistemleri, Sektörler....................................................... 215
Demiryollar›n›n Do¤uflu............................................................................... 216
Buharl› Gemi................................................................................................. 221
Buhar Makinesinden Buhar Türbinine........................................................ 222
YATIRIM MALLARI SEKTÖRÜ VE AMER‹KAN S‹STEM‹N‹N DO⁄UfiU..... 223
Yat›r›m Mallar› Sektörünün Do¤uflu............................................................. 223
Do¤al Kaynak Bollu¤u ve Emek K›tl›¤›....................................................... 224
Ahflap ‹fllemede ‹lk Standart (De¤ifltirilebilir) Yap› Elemanlar›.................. 225
Amerikan (Kitle) Üretim Sistemi.................................................................. 228
De¤ifltirilebilir Parçalarla Üretim ve Taylorizm............................................ 232
ÇEL‹K, ‹ÇTEN PATLAMALI MOTORLAR VE ELEKTR‹K............................. 235
Çelik Üretimi, Alafl›mlar ve Yeni Metaller................................................... 235
Elektrik ile Demir-Çelik Üretimi ve Alafl›mlar............................................. 237
‹çten Patlamal› Motor, Fordism ve Otomobilin Kitle Üretimi.................... 239
Elektrik Enerjisi ve Uygulamalar›................................................................. 241
Elektrik ve Makine........................................................................................ 242
A⁄IR K‹MYA SEKTÖRÜ VE PETROL SANAY‹............................................ 243
A¤›r Kimya Sektörünün Do¤uflu ve Geliflmesi............................................ 243
Petrolün Sanayi Girdisi Olarak Ortaya Ç›kmas›.......................................... 246
Petrol Rafinasyonu ve Petro-Kimya Sanayi................................................. 247
‹lk Sentetik Maddeler ve Mucit-Giriflimciler................................................ 248
Özet ............................................................................................................... 251
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 252
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 253
Yararlan›lan Resim ve fiekil Kaynaklar›....................................................... 253
8. ÜN‹TE Yirminci Yüz Y›l›n Önemli Teknolojileri...........................254
G‹R‹fi.............................................................................................................. 255
HAVACILIK VE UZAY TEKNOLOJ‹LER‹...................................................... 255
Uçak ve Modern Havac›l›k Sektörü............................................................. 255
Helikopter...................................................................................................... 258
Roketlerin Geliflmesi ve Silah Haline Gelmesi............................................ 259
Uzay Yar›fl›..................................................................................................... 261
Uzay›n Bar›flç› Amaçlarla Keflfi..................................................................... 262
NÜKLEER TEKNOLOJ‹LER............................................................................ 264
Nükleer Reaksiyonunun Anlafl›lmas›............................................................ 264
Nükleer Silahlar ve ‹lk Denemeler............................................................... 265
Nükleer Enerjinin Bar›flç› Kullan›m›............................................................. 266
‹çindekiler vii
FARMASÖT‹K VE GEN TEKNOLOJ‹LER‹..................................................... 266
‹laç (Farmasötik) Sektörünün Do¤uflu......................................................... 266
Antibiyotikler................................................................................................. 267
Bilime-Dayal› Teknolojilere Örnek: Gen Teknolojileri(*)........................... 267
‹LET‹fi‹M VE B‹L‹fi‹M TEKNOLOJ‹LER‹N‹N DO⁄UfiU VE
POST-MODERN DÜNYA.............................................................................. 268
Telgraf-Telefon ve Gramofon....................................................................... 268
Radyo ve Televizyon .................................................................................. 273
‹lk Bilgisayarlar ve Elektronik Devre Elemanlar› (Transistörler)................ 276
INTERNET ÇA⁄I............................................................................................ 278
Robotlar ve Yeni Üretim Teknolojileri......................................................... 279
Acaba Bilgisayarlar ‹cat Yapacak m›? ‹cad›n Dördüncü Aflamas› m›?........ 281
MODERN TEKNOLOJ‹LERE TOPLU B‹R BAKIfi: UZUN DALGALAR
VE PARAD‹GMA DE⁄‹fi‹M‹.......................................................................... 282
UZUN DALGALAR VE PARAD‹GMALAR HAKKINDA................................ 282
Uzun Dalgalar ve ‹catlar............................................................................... 286
Özet................................................................................................................ 289
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 290
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 291
Yararlan›lan Resim ve fiekil Kaynaklar›....................................................... 291
Sonsöz............................................................................................................ 293
Kaynakça........................................................................................................ 295
Konu Dizini ...........................................................................299
‹sim Dizini .............................................................................305
viii ‹çindekiler
Önsöz
Bundan 30 y›l önce, 1981’de teknolojiyle ilgili ilk kitab›m, “Teknolojinin Eko-
nomi Politi¤i” yay›nlanm›flt›. Bu benim doçentlik tezimdi ve daha çok iktisadi kal-
k›nma amac›yla iktisadi büyümeyi h›zland›racak bir “bilim politikas›” tasar›m›n›
araflt›r›yordu. Sonraki y›llarda bilim ve teknoloji politikalar› hakk›nda pek çok ma-
kale, kitap bölümü ve araflt›rma yay›nlad›m. Emekli olduktan sonra, “Dünya’da ve
Türkiye’de B‹L‹M, TEKNOLOJ‹ VE POL‹T‹KA” bafll›kl› kitab›m› ‹stanbul Bilgi Üni-
versitesi 2009’da yay›nlad›. Bu kitap, asl›nda, bilim-teknoloji politikalar› için “Teo-
ri ve Uygulama” amaçl› genel bir yap›tt›r ve ayn› zamanda, bu amaçla kitapta, ge-
nel bir bilim-teknoloji tarihi ile Türk modernleflmesi hakk›nda 18. Yüzy›ldan gü-
nümüze yaflanan teknolojik geliflmeler kaydedilmifltir. Elinizdeki bu kitab› yazar-
ken de, pek çok kitapla birlikte, do¤al olarak yukar›da ad› geçen kitab›mdan da
yararland›m ve al›nt›lar yapt›m.
Bu ders kitab›n› yazmay›, bana, Anadolu Üniversitesinden de¤erli meslektafl›m
Prof. Dr. Levend K›l›ç teklif etti. Asl›nda zor bir iflti, ama bu kitab› flimdiye kadar
yaz›lmam›fl ilk “telif” kitap olarak de¤erlendirdi¤im için, bunu bir direktif, hatta bir
iddia say›p, kabul ettim. Bu anlamda, bana bu fikri verdi¤i için kendisine teflek-
kür ederim. Avrupa dillerinde birçok genel ve özel teknoloji tarihi kitaplar› mev-
cutken, Türkçede yaln›zca bir tak›m çeviri teknoloji tarihi kitaplar› bulunmaktad›r.
Ancak, bir ders kitab› olarak genel bir “Teknoloji Tarihi” kitab› bildi¤im kadar›yla
bu zamana kadar mevcut de¤ildi; yaz›lmal›yd›.
Bu kitab›n ortaya ç›kmas› sürecinde; ilk baflta Anadolu Üniversitesi Rektörü Sa-
y›n Prof. Dr. Davut Ayd›n’a ve sonra da Aç›kö¤retim Fakültesi Dekan› Say›n Prof.
Dr. Ayd›n Ziya Özgür’e katk›lar›ndan dolay› teflekkür etmek isterim. Kitab›n ba-
fl›ndan bu yana bana yard›m eden ve ayr›ca kitab›n editörlü¤ünü üstlenen Yrd.
Doç. Dr. Hasan Çal›flkan’a da ayr›ca teflekkür etmek isterim. Son olarak, Prof. Dr.
Tevfik Fikret Uçar ve ekibinin, bu kitap ve benzerleri için haz›rlad›¤› tasar›m mo-
delini ve kitab›n son haline gelmesine yönelik dizgi biriminin de¤erli ve özverili
çal›flmalar›n› anmak ve teflekkürlerimi sunmak isterim. Tüm bu çabalar ve katk›-
lar olmazs›z›n bu dar alanda do¤ru yolu bulabilir miydik? Kuflkusuz hay›r!
Tüm bunlarla birlikte, bunun ilk Türkçe genel teknoloji tarihi dersi kitab› ol-
mas›, metinde yapt›¤›m hatalar› ve eksikleri asla mazur göstermez. Ben, kendi
ad›ma, bilgi da¤arc›¤›m›n ve yaz›m teknolojisi kapasitemin bu kadar oldu¤unu
düflünüyorum. Gençlerin, daha güzel teknoloji tarihi kaynaklar› ortaya koyaca¤›-
n› ümit ediyorum. Zira onlar›n, modern teknolojiye yatk›nl›klar› tart›fl›lamaz…
‹çindekiler ix
Bu kitab›, 2010 y›l›nda ölümsüzler aras›na kat›lan, Bilim ve Teknoloji Politikas› ala-
n›n›n yarat›c›s›, Yenilik ‹ktisad›n›n büyük teorisyeni, Sussex Üniversitesi (‹ngiltere)
Science Policy Research Unit’in (SPRU) kurucusu, Hocam Prof. Chris Freeman’a
(1921-2010) ithaf ediyorum.
Prof. Dr. Ergun TÜRKCAN
Yazar Hakk›nda...
Prof. Dr. Ergun Türkcan, 1962’de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi
(SBF) Maliye-‹ktisat Bölümünden mezun oldu. Çeflitli üniversite, bakanl›k ve ku-
rulufllarda görev yapt›. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araflt›rma Kurumu’nda (TÜ-
B‹TAK) 1965-1974 y›llar› aras›nda tam zamanl›, 1993-2003 y›llar› aras›nda da ya-
r›m zamanl› olarak uzman, yönetici ve Baflkan dan›flman› olarak görev yapt›.
Türkcan, 1997 y›l›nda SBF’den emekli oldu.
2 Teknoloji Tarihi
G‹R‹fi
B‹R TEKNOLOJ‹ K‹TABININ YAZIMI VE YÖNTEM‹
Teknoloji Ö¤reniminde Görselli¤in Önemi
Bir “Teknoloji Tarihi” kitab›, genelde, bir “Bilim ve Teknoloji Müzesi” içindeki
salonlar› gezerek okunmal›d›r; en iyi ö¤renme yolu budur. Müzelere en yak›n
baflka bir yol da “Sanayi Fuarlar›” olmal›d›r. ‹ngiltere’de, 1851’de, Hyde Park’da
kurulan Chrystal Palace’daki (Londra) ilk Sanayi Sergisinden kazan›lan gelirle,
South Kensington’daki Victoria&Albert Müzesi, Bilim ve Tabiat Tarihi Müzesi ile
Imperial College of Science and Technology (Londra’n›n ilk teknik üniversitesi)
ve Royal Albert Hall Konser Salonu’nun arsalar› sat›n al›nm›flt›. Londra’da ünlü
Cromwell Road’un üstünde yer alan bu Yeni Gotik tarz› binalar toplulu¤u ile
Hyde Park aras›nda kalan alanda, Kraliçe Victoria’n›n çok erken ölen efli Prens
Albert’in an›s›na yap›lm›fl, flehrin en önemli konser salonu “The Royal Albert
Hall” yükselir. Sanat, bilim-teknoloji ve üniversite ile bütünleflmifltir. Medeniyet
böyle bir alafl›md›r.
Bunlar›, yine hemen yak›n zamanlarda,Washington’da “Smithsonian Institute” ve
Boston’da, di¤er büyük flehirlerde aç›lan müzeleri; Almanya’da, 1903’de “Deutsches
Museum von Meisterwerken der Naturwissenschaft und Technik, Münih”ve benzeri
yüzlerce müze ve araflt›rma kurumu izlemifltir. Bu kurumlar› burada ismen saymak
bile mümkün de¤ildir. Ancak, dünyan›n her geliflmifl ve sanayileflmifl ülkesinin bafl-
kentinde ve bafll›ca flehirlerinde buna benzer birkaç kurum, müze yer al›r. Bu mü-
zelerin baz›lar›nda 100 bini aflk›n parça (article) mevcuttur ve bunlar zamanla art-
maktad›r. Çünkü bunlar donmufl bir tarih de¤il, yaflayan, aletleri, mekanizmalar›,
olaylar› aç›klayan, deney yapan, yapt›ran, yaflatan ciddi e¤itim ve araflt›rma kurum-
lar›d›r. Müzeler sadece, e¤itim-ö¤retim d›fl›nda, o toplumun bilim ve teknolojiye kat-
k›lar›n› da sergileyerek, gelecek kuflaklara yol gösterir.
Resim G.1
Müzeler.
Müzeler, e¤itim-ö¤retim gibi ifllevlerinin yan›nda, toplumlar›n, medeniyetlerin
bilim ve teknolojiyele olan iliflkilerini ve katk›lar›n› da sergiler.
Baz› müzeler bilime, baz›lar› daha çok teknolojik geliflmelere a¤›rl›k verir, ama
genel olarak, bilimin teknolojiden ayr›lmas› kolay olamad›¤› için, müzeyi yaratan-
lar›n amaçlar› do¤rultusunda bilim ve teknoloji içeri¤i dengelenmektedir. Baz› mü-
zeler bir bilim kolunda (örne¤in; Greenwich Astronomi Müzesi), baz›lar› da bir
teknoloji ve/veya somut bir dönemde odaklanm›flt›r (örne¤in; denizcilik müzeleri,
Sanayi Devrimi müzeleri, askeri müzeler, ulaflt›rma veya tramvay müzeleri, havac›-
l›k, saat, silah, ortaça¤ silahlar› vb. müzeleri).
Teknoloji Tarihi ile ilginin, Sanayi Devrimi ülkesi ‹ngiltere’de ayr› bir bilim da-
l› do¤urdu¤unu söylemeliyiz: Sanayi Arkeolojisi (Industrial Archaeology). Art›k