tc selçuk üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü temel islam bilimleri abd tefsir bilim dalı yüksek lisan

172 Pages·2009·1.07 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ A.B.D
TEFSİR BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAKİMİYET KAVRAMIYLA İLGİLİ OLARAK
TEFHİMU’L KUR’AN’DA YER ALAN YORUMLARIN TAHLİLİ

DANIŞMAN
Prof. Dr. Yusuf IŞICIK

HAZIRLAYAN
Ayşe YILDIRIM
064244011005

Konya – 2009
1
ÖZET
HÂKİMİYET KAVRAMIYLA İLGİLİ OLARAK
TEFHİMU’L-KUR’AN’DA YER ALAN YORUMLARIN TAHLİLİ

Tezin Giriş kısmında Tefhimu’l-Kur’an yazarı Seyyid Ebu’l-A’la el-
Mevdudi’nin hayatı ve ilmi kişiliği hakkında kısa bir bilgi verilmiştir.
Tefsirinin özellikleri tanıtılmaya çalışılmış ve diğer eserlerinden de
bahsedilmiştir.
Hâkimiyet kavramıyla ilgili olarak Tefhimu’l-Kur’an’da yer alan
yorumların tahliline geçmeden önce, siyaset ve siyasetle ilgili kavramlar
üzerinde durulmuştur. Siyaset kavramının kavram tanımlaması yapılmış ve
siyasetin doğuşu hakkında bilgi verilmiştir.
Siyaset kavramıyla çoğu zaman eş anlamlı olarak kullanılan fakat
bazı farklı anlamları olan Politika kavramı üzerinde durulmuştur.
Mevdudi’nin tefsirindeki yorumlarının politik olmaktan ziyade siyasi içerik
taşıdığı dile getirilmiştir. Zira siyaset, hayatın her alanıyla ilgili prensipler
sunan bir olgudur ve Mevdudi dinin bu yönünü işlediği için siyaset kavramı
da dolayısıyla onun tefsirine girmiştir.
Siyaset kavramı üzerine yapılan değerlendirmeden sonra siyasi bir
kavram olarak hâkimiyet konusu işlenmiş ve hâkimiyet teorisi farklı
yönleriyle dile getirilmeye çalışılmıştır. Sonrasında hâkimiyet kavramına
dini, siyasi ve hukuki yaklaşımların nasıl olduğu anlatılmış ve dini yaklaşım
içerisinde Kur’an-ı Kerim’de ve İslam tarihinde hâkimiyet konusu
anlatılmıştır.
Hâkimiyet kavramıyla ilgili olarak felsefi yaklaşımların neler olduğu
dile getirildikten sonra bu kavramın kapsamı ve yakın anlamlı diğer
kelimeler de açıklanmaya çalışılmıştır. Hâkimiyetin kaynağı ve sahibinin kim
olduğuyla ilgili olarak genel bir açıklamadan sonra Mevdudi’nin hâkimiyet
anlayışı incelenmiş ve ilah merkezli anlayışı dile getirilmiştir.
İkinci bölümde son olarak Mevdudi’nin ayetlere hâkimiyetle ilgili
olarak getirdiği yorumlar ve bu yorumların ilk dönem kaynaklarında ele
2
alınışı arasındaki farklar dile getirilmiştir. Hâkimiyet kavramıyla ilgili
yorum yapılan diğer kavramlar da maddeler halinde incelenmiştir. Bu
kavramlar: Hüküm, hilafet, din, itaat, cihad, şura ve adalet kavramlarıdır.

THE ANALYSIS OF COMMENTS İN THE CONCEPT OF
DOMİNATİON İN TEFHİMU’L-KUR’AN

İntroduction of the thesis, tehere is a brief information about the life
and scientific personal of Mevdudi who is the writer of Tefhimu’l-Kur’an. İf
tried to introduce the features of work and mentioned about other Works.
Before the review of comments, politics and policy-related concepts
are interested in domination in Tefhimu’l Kur’an are emphasized. Politic is
described and the information about the birth of politics is given.
The concept of politics often used as synonymous the politics but it has
some of the different meanings are emphasized. The comments of Mevdudi
carry political content rather than being politic. Because politics is a
phenomenon that offers principles concidering every fields of the life and
because of this aspect of religion is committed by Mevdudi politics entered
his commentary.
After the evaluation of politics, domination is committed as a politics.
Next religious, political and legal approaches to domination and domination
subject is described in Kur’an-ı Kerim and İslamic history.
İn the concept of domination what are the philosophical approaches
are expressed and the scope of this concept and close significant other words
are expressed too. After the general exploration of the source of dominaton
and who is the owner of domination.
Finally, in the second part the comments of Mevdudi onto the verse
and the differences between the comments in first period sources are
explaired. Other concepts about domination are examined by itemizing.
These items are: Provisions, Caliphate, Religion, Obedience, jihad and the
concepts of justice.
3
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR.................................................................................................. 4
ÖNSÖZ.................................................................................................................6
GİRİŞ....................................................................................................................8
I. ARAŞTIRMA KONUSUNUN SEÇİLMESİ...................................................8
II. KONU HAKKINDAKİ KAYNAKLAR ........................................................9
III. ÇALIŞMANIN ÜSLÛBU...............................................................................10
IV. ÇALIŞMANIN MUHTEVASI.......................................................................12
V. SEYYİD EBU’L-A’LÂ EL-MEVDÛDÎ’NİN HAYATI VE İLMİ
KİŞİLİĞİ .............................................................................................................14
A. SEYYİD EBU’L-A’LÂ EL-MEVDÛDÎ’NİN HAYATI ...........................14
B. SEYYİD EBU’L-A’LÂ EL-MEVDÛDÎ’NİN İLMÎ KİŞİLİĞİ VE
ESERLERİ.................................................................................................16
C. MEVDUDİ’NİN TEFSİRİNİN ÖZELLİKLERİ......................................21

BİRİNCİ BÖLÜM
I. SİYASET VE SİYASETLE İLGİLİ KAVRAMLAR......................................23
A. SİYASET KAVRAMI VE SİYASETİN DOĞUŞU .................................23
1. Siyaset Kavramının Tanımlanması .........................................................23
2. Siyaset Kavramının Doğuşu ..................................................................24
B. SİYASET VE POLİTİKA KAVRAMLARININ
KARŞILAŞTIRILMASI .....................................................................................26
1. Siyaset ve Politika Kavramlarının Benzer ve Farklı Yönleri ...................27
2. Mevdudi'nin Tefsirindeki Yorumlarının Siyasi veya Politik olması.........28
C. SİYASİ BİR KAVRAM OLARAK HÂKİMİYET ..................................29
4
1. Hakimiyet Teorisi...................................................................................30
2. Hakimiyet Teorisine Çeşitli Yaklaşımlar ................................................31
a. Hâkimiyet Teorisine Dini Yaklaşım .................................................32
(1) Kur’an-ı Kerim’de Hâkimiyet ..................................................33
(2) İslam Tarihi Hâkimiyet Anlayışları ...........................................37
b. Hâkimiyet Teorisine Hukuki Yaklaşım .............................................40
c. Hâkimiyet Teorisine Siyasi Yaklaşım ...............................................41
II. HAKİMİYET VE HAKİMİYETLE İLGİLİ KAVRAMLAR .....................44
A. HÂKİMİYET KAVRAMINA GİRİŞ.......................................................44
1. Hâkimiyet Kavramıyla İlgili Felsefi Yaklaşımlar .................................44
2. Hâkimiyet Kavramının Tanımlanması ....................................................45
B. HÂKİMİYET KAVRAMININ MAHİYETİ ............................................48
1. Hâkimiyet Kavramının Kapsamı ............................................................48
2. Hâkimiyet Kavramıyla Yakın Anlamlı Kelimeler .................................49
C. HÂKİMİYETİN SAHİBİ VE KAYNAĞI ...............................................50
HÂKİMİYETİN KAYNAĞIYLA İLGİLİ TEOKRATİK YAKLAŞIM...........50
1. Hâkimiyet Allah’ındır Anlayışı ....................................................................50
2. Hâkimiyet Allah’ın Yeryüzündeki Vekillerine Aittir Anlayışı ......................53
D. MEVDUDİ’NİN HÂKİMİYET ANLAYIŞI.............................................56
1. Hâkimiyetin Kapsamı ............................................................................56
2. Hâkimiyet Hakkı ...................................................................................58
5
İKİNCİ BÖLÜM
I. MEVDUDİ’NİN TEFHİMU’L-KUR’AN’DAKİ HÂKİMİYET ANLAYIŞI 64
A. Mevdudi’nin, Ayetlere Hâkimiyetle İlgili Getirdiği Yorumlar......................64
B. Tefhimu’l-Kur’an ve İlk Dönem Kaynaklarında Hâkimiyet Kavramıyla
İlgili Yorum Farkları .............................................................................................68
II. TEFHİMU’L-KUR’AN’DA YORUM YAPILAN HÂKİMİYET
KAVRAMIYLA İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR.............................................77
A. HÜKÜM ....................................................................................................77
B. HİLAFET...................................................................................................80
C. DİN.............................................................................................................97
D. İTAAT .......................................................................................................119
E. CİHAD .......................................................................................................133
F. ŞÛRA..........................................................................................................143
G. ADALET....................................................................................................149
BİBLİYOGRAFYA..............................................................................................163

6
KISALTMALAR
ABD : Ana Bilim Dalı
AÜ : Ankara Üniversitesi
AÜİF : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
b. : İbn, bin
bnt. : Bint
bk. : Bakınız
bs. : Baskı
c. : Cilt
(cc) : Celle Celalüh
DİB : Diyanet İşleri Başkanlığı
Ed. : Editör
H. : Hicri
Haz. : Hazırlayan
İFAV : Marmara üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı
İÖ : İsa'dan önce
İSAM : İslami Araştırmalar Merkezi
İSAV : İslami İlimler Araştırma Vakfı
krş. : Karşılaştırınız
M. : Miladi
MÜ : Marmara Üniversitesi
s. : Sayfa
sy. : Sayı
TDK : Türk Dil Kurumu
7
TDV : Türkiye Diyanet Vakfı
tr. : Tercüme
vb. : ve benzeri
vs. : vesaire
Yay. : Yayımlayan, yayınevi

8
ÖNSÖZ
Asırlar öncesinden çağlara ve sonsuza seslenen yüce kitap, çağrısını her
dönem farklı ilim önderleri vasıtasıyla, bu kitaba tam anlamıyla muhtaç olan
kitlelere ulaştırmaktadır. Amacı; evrensel mesajlarıyla bütün insanlığa, insanlığını
ve kulluğunu hatırlatmak olan bu yüce kitabın nesiller ve toplumlarca
anlaşılabilmesinin teşekkürünü bu ilim adamlarına borçlu olduğumuzu ifade eder
hepsini rahmetle anarız. Mevdudi ve diğer bütün müfessirlerin Kur'an için
yaptıkları çalışmaların, inananların düşünce ufuklarını fazlasıyla geliştirdiğini
düşünerek Rabbe teşekkürler etmekle kalmayıp bu çalışmaları tarihin tozlu
raflarına terk etmekten uzak durmaktır tercihimiz.
Her ne olursa olsun Kur'an için yapılmış her bir çalışma bizim için kayda
değer ve incelenmesi gereken çalışmalardır. Verilen emeklerle ilgili yapılan her
bir yorumun çok dikkatli bir şekilde dile getirilmesi gerektiği kanaatindeyiz.
Bilimsel boyutta yapılan her tür eleştiri bizim için bir kayıp olmaktan ziyade
büyük bir zenginliktir. Biz de tezimizde, bu farkındalığı en üst seviyede tutmaya
gayret ettik. Çalışmamız sırasında Kuran’a dair bir söz söylemek için ne denli
dikkatli olunması gerektiğinin bilinci içerisinde hareket ettik. Bu bilinç bilimsel
temelli görüş ve yorumlarımızı dile getirmemizde bize önemli bir dayanak oldu.
Tez konumuzun içerisinde geçen siyaset kavramının kapsam alanının
genişliği çalışmamızı yaptığımız alanın da bir hayli dağınık olmasına sebep oldu.
Çalışmamız sırasında siyaset kapsamına giren konuların tamamı içerisinden
yalnızca Tefhimu'l-Kur'an dâhilindeki siyasi içeriklerle ilgilenmek için sürekli
olarak bir alan daraltma durumunu yaşadık. Bunu yaparken de bütünlüğün
bozulmaması adına yoğun bir çaba sarf ettik. Bunun için sürekli olarak tezin
başlangıç kısımlarına geri dönüşler yaparak bütünlüğü korumaya çalıştık. İlk
dönem kaynaklarını okuduğumuz zaman yaptığımız karşılaştırmaların da taraflı
olmaktan uzak ve objektif bir şekilde olmasına dikkat ettik. Daha önceden
aldığımız duyumların ve yaptığımız olumsuz eleştiri içeren okumaların, tezimizin
ana kaynağı olan tefsiri okumamızda taraflı davranmamıza sebep olmaması adına
farklı pencerelerden de bakabilmeye gayret ettik.
9
Elbette takdir edilecektir ki konunun muhtevası ve alanın içeriğinin son
derece çetrefilli oluşu çalışmamızın istediğimiz boyutta tam olarak
gerçekleşebilmesi konusunda bizi epey zorladı. Bu anlamda tüm gayretlerimize
rağmen istediğimiz ölçüde bir çalışmayı gerçekleştirmemiz mümkün olamamıştır.
Bu çalışmanın en önemli kanadı okuyucuya ve ileride Mevdudi ve onun tefsirinde
yer alan yorumlarıyla ilgili çalışmalar yapacak olan araştırmacılara tezin ikinci
bölümünde sunulan tasniftir. Bu tasnifte Mevdudinin yorumları derli toplu bir
şekilde bulunacak ve bu da hem okuyucuya hem de araştırmacılara önemli
katkılar sağlayacaktır. Fakat bundan sonra yapılacak çalışmalarda bu tasnif
içerisinde yer alan bütün konuların ayrı ayrı incelenmesi, bilimsel yöntemler
açısından daha etkin ve çalışmayı yapacak kişiler için de daha düzenli bir alanı
sunacaktır. Burada yer alan bütün konu başlıklarının hâkimiyet kavramının
işlenişi tarzında ve daha ayrıntılı olarak tek tek ele alınması geçerliliği daha
yüksek tezleri oluşturacaktır. Sonrasında, oluşan bu tezlerin bir sentezi şeklinde
daha kapsamlı bir tez daha hazırlanması gündeme gelebilir. Bu son çalışmada da
atıflar diğer dar kapsamlı çalışmalara yönelik olarak yapılabilir. Bu çalışma aynı
zamanda bir ekip çalışması şeklinde tamamlanmış olması açısından da farklı bir
etki oluşturacaktır.
Çalışmamızın her aşamasında yardım ve desteğini esirgemeyen değerli
danışman hocam Prof. Dr. Yusuf IŞICIK'a, teknik ve pratik bilgileriyle büyük
ölçüde katkı sağlayan hocam Doç.Dr. F. Ahmet POLAT'a, yorum ve görüşlerini
bize net ifadelerle sunan değerli hocam Prof. Dr. M. Sait ŞİMŞEK'e ve tezin
hazırlanmasında maddi manevi emeği geçen bütün dostlara teşekkürlerimi
sunuyorum.
Ayşe YILDIRIM
Konya-2009

10