tc selçuk üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü tarih ana bilim dalı atatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi b

159 Pages·2016·5.24 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANA BİLİM DALI
ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

CUMHURİYET GAZETESİ’NİN BAKIŞIYLA TÜRKİYE’DE
DEMOKRASİYE GEÇİŞTE DÖNÜM NOKTASI:
14 MAYIS 1950 SEÇİMLERİ

DANIŞMAN
YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA ARIKAN

Hazırlayan
REZZAN YÜCER

KONYA-2016
i
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ............................................................................................................................ v
ÖZET ............................................................................................................................ viii
SUMMARY .................................................................................................................... ix
KISALTMALAR ............................................................................................................ x
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
İKTİDAR DEĞİŞİKLİĞİ SÜRECİNİN TARİHİ ARKA PLANI
A.CUMHURİYET HALK PARTİSİ’NİN KURULUŞU VE ÇOK PARTİLİ
HAYATA GEÇME GİRİŞİMLERİ .............................................................................. 8
B.İNÖNÜ DÖNEMİ VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ..................................... 13
1. Demokrat Parti’nin Kuruluşu ve Muhalefet Yılları ............................................. 14
2. 1946 Belediye Seçimleri ve Genel Seçimler………………………………........17
17
C.1950 GENEL SEÇİMLERİ ÖNCESİNDE BASIN-İKTİDAR İLİŞKİSİ…...……20
1.Cumhuriyet Halk Partisi’nin Basın Kanunu Hakkındaki Görüşleri ve İktidara
Yapılan Eleştiriler……………………………………………………………………....21
2.Çok Partili Hayata Geçiş Sonrasında Basın Politikalarında Önemli Değişiklikler.24
İKİNCİ BÖLÜM
14 MAYIS 1950 GENEL SEÇİMLERİNE KADAR CUMHURİYET’İN İKTİDAR
VE MUHALEFET PARTİLERİNE KARŞI TUTUMU
A.DEMOKRAT PARTİ’NİN İKİNCİ BÜYÜK KONGRESİ……………………...27
1.Demokrat Parti’nin Kongreyi Gerçekleştirme Amacı ........................................... 27
2.Cumhuriyet Halk Partisi’nin Tebliği ve Millet Partisi’nin Kongre Hakkındaki
Düşünceleri……………………………………………………………………………..30
3.Delegelerin Kongre Hakkındaki Görüşleri……………………………...….…...31
4.Cumhuriyet Gazetesi Yazarlarının Kongre Hakkındaki Görüşleri. ..................... 30
B.YENİ SEÇİM KANUNU TASARISI ..................................................................... 33
1.Demokrat Parti’nin Seçim Kanunu İle İlgili Görüşleri ........................................ 35
2.Cumhuriyet Halk Partisi’nin Seçim Kanunu Hakkındaki Düşünceleri ................ 38
3.Millet Partisi’nin Seçim Kanunu Hakkındaki Görüşleri ...................................... 41
ii
4.Cumhuriyet Gazetesi Yazarlarının Seçim Kanunu Hakkındaki Görüşleri ........... 42
5.Seçim Kanunu İle İlgili Yapılan Radyo Konuşmaları .......................................... 44
6.Yeni Seçim Kanunu'nun Özellikleri……………………………………………..45
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
14 MAYIS 1950 GENEL SEÇİMLERİ
A.SEÇİMLER ÖNCESİNDE YAŞANAN GELİŞMELER ....................................... 47
1.Cumhuriyet Halk Partisi’nin Seçim Hazırlıkları .................................................. 48
2.Muhalefet Partilerinin Seçim Hazırlıkları İle İlgili Çalışmaları .......................... 53
3.Cumhuriyet Gazetesi Yazarlarının Seçim Hazırlıklarıyla İlgili Yorumları ......... 58
4.Seçim Beyannameleri .......................................................................................... 59
a.Millet Partisi .................................................................................................... 59
b.Cumhuriyet Halk Partisi ................................................................................. 60
c.Demokrat Parti ................................................................................................ 62
B.DEMOKRAT PARTİ’NİN İKTİDARA GELİŞİ .................................................. 64
1.Cumhuriyet Halk Partisi’nin 14 Mayıs 1950 Genel Seçimleri Sonrasındaki
Durumu............................................................................................................................70
C.SEÇİMLERİN BASINA YANSIMALARI ........................................................... 75
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YENİ İKTİDARIN İCRAATLARINA BAKIŞ
A.ASKERİ VE BÜROKRATİK KADRODA DEĞİŞİKLİKLER ............................. 81
B.ARAPÇA EZAN MESELESİ ................................................................................. 82
C.MUHTAR SEÇİMLERİ .......................................................................................... 88
D.BELEDİYE SEÇİMLERİ ....................................................................................... 89
E.İL GENEL MECLİSİ SEÇİMLERİ ........................................................................ 90
F.KORE SAVAŞI VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI’NA ETKİSİ .................................. 91
1.Türkiye’nin Dış Politikası ve Kore Savaşı’na Girme Sebepleri ........................... 92
2.Kore Savaşı’nın İç Politikaya Yansımaları .......................................................... 96
a.Millet Partisi’nin Tepkisi .............................................................................. 97
b.Cumhuriyet Halk Partisi’nin Tepkisi ............................................................ 98
c.Barışseverler Cemiyeti’nin Beyannamesi ................................................... 100
d.Beşinci Kol Propaganda Faaliyetleri ........................................................... 102
3.Kore’ye Yapılacak Olan Yardımlar .................................................................... 103
iii
4. Basında Kore Savaşı İle İlgili Değerlendirmeler ve Yabancı Basından Alıntılar
............................................................................................................................... 104
5.Kore Savaşı’nın Türkiye Açısından Sonuçları ................................................... 107
G. İKİNCİ MENDERES HÜKÜMETİ ................................................................. 109
SONUÇ ........................................................................................................................ 111
BİBLİYOGRAFYA .................................................................................................... 113
EKLER ........................................................................................................................ 122

iv
ÖNSÖZ

Türk basının tarihinin en önemli kurumlarından birisi olan ve Cumhuriyet’in ilanı
ile birlikte yayın hayatı başlayan Cumhuriyet gazetesinin; özellikle demokrasiye geçiş
sürecinde bir dönüm noktası olan 14 Mayıs 1950 genel seçimleri öncesi ve sonrasında
olaylara bakışını ve tavrını tespit amacı taşıyan bu çalışmanın adı; “Cumhuriyet
Gazetesi’nin Bakışıyla Türkiye’de Demokrasiye Geçişte Dönüm Noktası: 14 Mayıs 1950
Seçimleri” olarak belirlenmiştir.

Bu çalışma, Cumhuriyet gazetesinin 14 Mayıs 1949- 14 Mayıs 1951 tarihleri
arasında gerçekleşen temel siyasi olaylara bakışını, bu çerçevede gazete ile partiler
arasındaki ilişkileri ortaya koymayı ve bu süreç içerisinde Türk siyasal yaşamındaki
konumunu belirlemeyi amaçlar. Çalışmada, bu tarihler arasında gerçekleşen siyasal
olaylar, 14 Mayıs 1950 genel seçimleri çerçevesinde ele alınacaktır.
Cumhuriyet’in ilan edilmesinden altı ay sonra Mustafa Kemal Atatürk’ün Yunus
Nadi’ye sağladığı destekle yayımlanmaya başlayan Cumhuriyet gazetesi, Türkiye
Cumhuriyeti’nin geçirdiği değişimler ve yaşadığı siyasi çalkantılardan da oldukça
etkilenmiştir. Gazete, tek partili dönemde günün siyasi koşullarına göre çizgisini
belirleyen bir yayın politikası takip etmiştir. Gazetenin yayın siyaseti Cumhuriyet Halk
Partisi’yle aynı paralellikte gitmiştir fakat gazete İkinci Dünya Savaşı ile birlikte yayın
politikasını değiştirmiş ve iktidar partisinin düşüncesine uygun olmayan yazılar yazdığı
için hükümet tarafından sert bir şekilde cezalandırılmıştır. Bu yüzden gazete, çok partili
dönemin başlarında basın özgürlüğünü savunan Demokrat Parti’ye daha yakın bir çizgi
takip etmeye başlamıştır.
Bu çalışmada; 14 Mayıs 1949- 14 Mayıs 1951 tarihleri arasında gerçekleşen siyasi
olaylar, 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan “Genel Seçimler” çerçevesinde, Cumhuriyet
gazetesinde yer alan haberler ve yazarların bu dönemin siyasi olaylarını ele alan köşe
yazıları incelenerek değerlendirilmiştir. Dönemin siyasal olaylarına kaynaklık eden
bilimsel çalışmalara da tezde yer verilmiştir. Cumhuriyet gazetesinden başka; diğer bazı
gazetelerden de yararlanılmıştır.
Tez çalışması, giriş ve dört bölümden oluşmaktadır:
v
Girişte, siyasi hayat içerisinde basının rolü ve önemi, bu bağlamda Cumhuriyet
gazetesinin kuruluşundan çok partili hayata geçiş dönemine kadar olan tarihçesinden
bahsedilmiştir.
Birinci bölümde, Cumhuriyet Halk Partisi’nin kuruluşundan çok partili döneme
kadar geçen süreç ele alınmıştır. İsmet İnönü’nün Şeflik dönemi, bu dönemde ortaya
çıkan sorunlar, Demokrat Parti’nin muhalif parti olarak ortaya çıkması ve 1946 seçimleri
değerlendirilmiştir. Basın kanununun Cumhuriyet gazetesi yazarları tarafından nasıl
değerlendirildiği anlatılmıştır.
İkinci bölümde, 14 Mayıs 1950 seçimlerinin öncesindeki bir yıllık süreç ele
alınarak incelenmiştir. Bu bağlamda gazetenin, Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat
Parti’ye karşı tutumu ele alınmıştır. Hükümet tarafından basına getirilen sansürün
gazetenin iktidara karşı tutumunda ne gibi değişiklikler yarattığı ortaya konulmuştur.
Demokrat Parti’nin İkinci Büyük Kongresi’nin ve basın kanununun devletler arası
ilişkileri nasıl etkilediği ve bu ilişkilerin basına yansıması incelenmiştir. Çıkarılan yeni
seçim kanununun ülke içerisinde ne gibi değişiklikler meydana getireceği, seçim
kanununun Cumhuriyet gazetesi yazarları tarafından nasıl değerlendirildiği, diğer ele
alınan konular arasındadır.
Üçüncü bölümde, 14 Mayıs 1950 genel seçimleri süreci ele alınmıştır. Seçimler
öncesinde yaşanılan gelişmeler, Demokrat Parti’nin iktidara gelişi ve hükümetin
kuruluşu, seçim sonuçlarının özellikle Cumhuriyet Halk Partisi üzerindeki yansımaları,
seçimlerin Türk basınında ve Türk basının gözünden yabancı basında nasıl
değerlendirildiği Cumhuriyet gazetesinin bakışıyla tespit edilmeye çalışılmıştır.
Dördüncü bölümde, seçimler sonrasındaki bir yıllık süreç incelenmiştir. Birinci
Menderes Hükümeti’nin icraatları ve yerel seçimler, Kore Savaşı’nın uluslararası
ilişkilerde Türkiye’nin konumunu nasıl etkilediği ve seçimlerin ülke içerisinde muhalif
partiler ve halk üzerinde nasıl bir etki yarattığı değerlendirilmiştir.
Sonuçta, Cumhuriyet gazetesinin özellikle 1949-1951 yılları sürecinde
Türkiye’deki siyasi gelişmeler ve iktidar değişikliği karşısındaki tavrı, bu tavırda bir
değişiklik olup olmadığı konusunda elde edilen bilgiler ışığında bir değerlendirme
yapılmıştır.
Çalışmanın kaynakları, TBMM Tutanak dergilerinden, 1949-1951 yılları arasında
yayın hayatını sürdürmekte olan Cumhuriyet, Zafer, Ulus, Vatan gazetelerinden,
vi
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi belgelerinden, konuyla ilgili kitap ve makalelerden,
yüksek lisans ve doktora tezlerinden oluşmaktadır.
Bu çalışma esnasında destek ve yardımını gördüğüm danışman hocam Yrd. Doç.
Dr. Mustafa ARIKAN’a teşekkür ederim.

Rezzan YÜCER
Konya, 2016

vii
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Rezzan YÜCER
Numarası 124202051004
n
i Ana Bilim / Bilim
n
ci TARİH ATATÜRK İLKELERİ VE İNKİLÂP TARİHİ
n Dalı
e
r
ğ
Ö Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Mustafa ARIKAN
CUMHURİYET GAZETESİ’NİN BAKIŞIYLA TÜRKİYE’DE
Tezin Adı DEMOKRASİYE GEÇİŞTE DÖNÜM NOKTASI: 14 MAYIS
1950 SEÇİMLERİ
ÖZET
Demokrat Parti, 1949’da İkinci Büyük Kongresi’ni yapmıştır. Bu kongrede “Milli
Teminat Andı” isimli bir bildiri yayımlamıştır. Bildiriye göre, yapılacak olan yeni
seçimde 1946 seçimlerinde yapıldığı gibi bir hile yapılırsa halk yasal yollardan hakkını
arayacaktır. Halkın daha güvenli bir ortamda oy kullanmasını sağlamak için yeni seçim
kanunu çıkarılmıştır. 16 Şubat 1950 tarihli “Yeni Seçim Kanunu”, seçimlerin “tek
dereceli” ve “liste usulü çoğunluk” sistemine göre yapılacak düzenlemeleri içermektedir.
Kanun ilk kez seçimlerde yargı denetimini getirmiştir.
Demokrat Parti muhalefetteyken vaat ettiği şeyler arasında ileri demokratik
ülkelerde olan basın kanununa benzeyen bir basın hürriyeti de vardır. Son demokrasi
mücadelesinde önemli bir rol oynayan basın genellikle Demokrat Parti’yi tutmuştur ve
Demokrat Parti’nin iktidara gelmesinde basının çok önemli bir yeri vardır. 14 Mayıs 1950
seçimlerinde önemli ölçüde bir başarı kazanarak tek başına iktidar olan Demokrat Parti,
muhalefet döneminde basına vaat ettiği değişiklikleri ilk hükümet programına alarak
basının geniş desteğini almıştır. 1950 yılında Demokrat Parti çıkardığı Basın Kanunu ile
hükümetin basın üzerindeki denetimini büyük oranda kaldırmıştır.
Demokrat Parti’nin desteğini aldığı basın kuruluşlarından bir tanesi de
Cumhuriyet gazetesidir. Cumhuriyet gazetesi, 1950 seçimlerinden önce Cumhuriyet Halk
Partisi’nin çizgisini takip etse de Halk Partisi’nin basın üzerinde uyguladığı sansür
gazetenin görüşlerini basın özgürlüğünü savunan Demokrat Parti’ye doğru kaydırmıştır.
1950 seçimlerinden sonra her ne kadar gazete Demokrat Parti’ye karşı yakın bir tutum
göstermiş olsa da yine de her iki partiye karşı mesafesini korumuş, gerektiğinde partileri
eleştirmekten çekinmemiştir.
viii
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Rezzan YÜCER
Numarası 124202051004
n
i
n Ana Bilim / Bilim
i
c
n TARİH ATATÜRK İLKELERİ VE İNKİLÂP TARİHİ
e Dalı
r
ğ
Ö
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Mustafa ARIKAN
With the wiev of Cumhuriyet Newspaper, Amile stone
Tezin İngilizce Adı
for Democrocy in Turkey: 14 May, 1950 Elections
SUMMARY
The Democrat Party made its Second Grand Congress in 1949. In this congress, it
was promulgated a memorandum called as “Milli Teminat Andı” (National Assurance
Vow). According to the memorandum, if a manipulation was made at new election to be
held as 1950 election, the public will claim rights thorough legal means. A new election
law was enacted to provide public to vote in a safer environment. “New Election Law”
dated 16 February, 1950 includes arrangements to be held according “single-stage” “list
system majority”. The law first time brought with it judicial control for election.
The freedom of the press resembling press law in advanced democratic countries
was among what Democrat Party promised while it was opposing. The press, which had
an important role in the last democracy struggle, generally supported the Democrat Party
and had an important role for Democrat Party to come into power. The Democrat Party,
which came to power alone by having a great success on 14 May, 1950 election, included
first government programme changes it promised while opposing and gained the support
of press. Democrat Party substantially removed supervision of government on press with
the Press Law in 1950.
One of the media institutions supporting the Democrat Party was the Cumhuriyet
Newspaper. Cumhuriyet Newspaper was in favour of Republican People’s Party before
1950 election but because of censorship on press by Republican People’s Party it began
to support the Democrat Party supporting the freedom of press. Although the Newspaper
remained close the Democrat Part after 1950 election it had an edge against two parties
and felt free to criticise the parties.
ix
KISALTMALAR
ATAM: Atatürk Araştırma Merkezi
BCA : Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
BM : Birleşmiş Milletler
C. : Cilt
CHP : Cumhuriyet Halk Partisi
DP : Demokrat Parti
NATO : Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü
No : Numara
S. : Sayı
ss. : Sayfa Sıralaması
SSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi
x