TC SAĞLIK BAKANLIĞI BAKIRKÖY DR. SADİ KONUK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ AİLE ...

137 Pages·2009·1.24 MB·Turkish

T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
BAKIRKÖY DR. SADİ KONUK
EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ
AİLE HEKİMLİĞİ KOORDİNATÖRÜ ve
ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI
KLİNİK ŞEFİ UZ .DR. SAMİ HATİPOĞLU

POLİKLİNİĞİMİZE BAŞVURAN 6AY- 12AY ARASI ÇOCUKLARIN
ANNELERİNİN; ANNE SÜTÜ İLE BESLENME VE EMZİRME KONUSUNDA
BİLGİ DÜZEYİNİN VE UYGULAMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

UZMANLIK TEZİ

DR.PINAR PEKER GÜREL
İSTANBUL
( 2009 )

1
TEŞEKKÜR

Hastanemizde bize uygun, huzurlu ve güvenli çalışma ortamı hazırlayan çok
değerli başhekimimiz ; Sn. Dr. Zafer Çukurova’ya sonsuz saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Uzmanlık eğitimim boyunca mesleki bilgi ve beceri edinmemde, ilgi ve yardımlarını
hiç bir zaman esirgemeyen ve tez çalışmamda üstün bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım,
hekimliğin tıp sanatını uygulamak olduğunu öğreten, çok değerli hocam Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları Kliniği Şefi ve Aile Hekimi Koordinatörü; Sn. Uz. Dr. Sami Hatipoğlu’na sonsuz
saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Asistanlık sürem boyunca klinik bilgi ve tecrübelerinden büyük ölçüde yararlandığım
Dahiliye Klinik eski Şefleri; Sn. Doç. Dr.Abdulbaki Kumbasar’a, Sn.Doç .Dr .Mesut Başak’a,
yeni kilinik Şefi ; Sn. Doç. Dr. Özlem Harmankaya ‘ya Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği
eski Şefi; Doç.Dr Kadir Savan’a, yeni kinik Şefi ; Uz .Dr. Levent Yaşar ‘a;Genel Cerrahi
Klinik Şefi; Prof .Dr. Erşan Aygün’e,Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi H2
Servisi Kilinik Şef yardımcısı ; Sn. Şahap Nurettin Erkoç’a sonsuz saygı ve teşekkürlerimi
sunarım.
. Tezimin hazırlanmasında büyük emeği olup , bana her aşamasında yardımcı olan
Sağlam çocuk ve Aşı polkinliğinde görev yapan uzmanımız; Sn.Uz.Dr.Lida Bülbül’e sonsuz
saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Uzmanlık eğitimim boyunca bilgilerinden faydalandığım şef yardımcıları, başasistan
ve uzman doktorlarına,Üç yıllık asistanlığım boyunca birlikte çalıştığım tüm asistan
arkadaşlarım ve iş arkadaşlarıma, Çalışmanın istatiksel değerlendirilmesinde yardımları
olan ;Sn. Emire Bor’a, Sağlam Çocuk Ve Aşı polikinliğinin özveriyle çalışan ,tezimin
hazırlanmasında büyük emeği olan değerli hemşiresi; Sn Ayşegül Özcan’a , Çalışmaya
katılan tüm ailelere sonsuz saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Doğduğum günden beri sevgi ve sıcaklıklarını her zaman yanımda hissettiğim,bana
ait tüm güzel şeyleri borçlu olduğum, bugünlere gelmemde en büyük katkılara sahip,
haklarını hiç bir zaman ödeyemeyeceğim ; sevgili annem ,anneannem, kardeşim , rahmetli
babam ‘a sonsuz saygı ve teşekkürlerimi sunarım
Tezimi hazırlamamda bana yardım ve desteklerini esirgemeyen, her türlü zor
anlarımda yanımda olan ,yaşamıma anlam , renk ve mutluluk veren sevgili eşim Sn. Türker
Gürel ‘e sonsuz saygı ve teşekkürlerimi sunarım

DR .PINAR PEKER GÜREL
2
İÇİNDEKİLER

Sayfa Numarası
TEŞEKKÜR…………………………………………………………………….2
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………..3-4
KISALTMALAR DİZİNİ ……………………………………………………5
TABLOLAR DİZİNİ …………………………………………………………6
ŞEKİLLER DİZİNİ ………………………………………………………….7
1.BÖLÜM: GİRİŞ VE AMAÇ ……………………………………………...8
2.BÖLÜM:GENEL BİLGİLER ……………………………………………11
2.1 Anne Sütünün İçeriği……………………………………………………....11
2.1.1.Proteinler…………………………………………………………………12
2.1.2 Karbonhidratlar…………………………………………………………..14
2.1.3.lipidler……………………………………………………………………14
2.1.4.Vitaminler………………………………………………………………..15
2.1.5.Mineraller………………………………………………………………...16
2.2 Anne Sütünün Mikroorganizmalara Karşı Koruyucu Etkisi……………17
2.3. Anne sütü ile beslenmenin yararları………………………………………23
2.3.1.Anne Sütüyle Beslenmenin Anne Açısından Yararları…………………..23
2.3.2.Anne Sütüyle Beslenmenin Bebekler Açısından Yararları………………24
2.4. Yenidoğanın Doğumdan Sonraki Beslenmesi……………………………26
2.5. Memenin Fonksiyonel Yapısı……………………………………………28
2.5.1. Laktasyon………………………………………………………………..28
2.5 2. Emzirmenin sıklığı ve süresi……………………………………………28
3
2.5.3. Emzirme sekli……………………………………………………………31
2.5.4. Başarılı emzirmenin koşulları……………………………………………33
2.6. Anne Sütünün Yeterliliginin Değerlendirilmesi…………………………33
2.7. Laktasyonda Annenin Beslenmesi………………………………………..34
2.8 Anne Sütü İle Besleme Sırasında Karşılaşılan Sorunlar…………………..35
2.9. Anne Sütünün Sağılması………………………………………………….42
2.10.Anne Sütünün Saklanması………………………………………………43
2.11. Süt Çocuğu Formülası ve İnek Sütü Kullanımı …………………………44
2 12. Ek Gıdalar……………………………………………………………….45
2.13. Sütten Kesme…………………………………………………………….48
2.14 Özel Durumlarda Anne Sütü ile Beslenme………………………………49
2.15 Anne sütü ile Beslenmenin Kontrendike Olduğu Durumlar…………….54
2.16 Türkiye’ de Anne Sütünün Yaygınlığı ………………………………….58
3. BÖLÜM :MATERYAL VE METOD……………………………………63
4.BÖLÜM:BULGULAR ……………………………………………………72
5.BÖLÜM:TARTIŞMA VE SONUÇ………………………………………104
6.BÖLÜM:ÖNERİLER …………………………………………………….117
7.BÖLÜM:ÖZET ……………………………………………………………119
8.BÖLÜM:KAYNAKLAR …………………………………………………124
EK 1. “BAŞARILI EMZİRME İÇİN ON ADIM”…………………………65
EK 2. HASTANEMİZİN ANNE SÜTÜ POLİTİKASI ………………66
EK 3. ANKET FORMU……………………………………………………..67

4
SEMBOLLER VE KISALTMALAR
1.DSÖ . Dünya Sağlık Örgütü
2.UNİCEF.Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu
3.TNSA .Türkiye Nüfüs Ve Sağlık Araştırması
4.BÖH.Bebek Ölüm Hızı
5.HİS. Herkes İçin Sağlık
6.GOBI .Çocuk Yaşatma Ve Geliştirme Devrimi
7.SPSS : Statistical Package of Sicience
8.X2 : Ki kare Test Degeri
9. P : istatistiksel Anlamlılık Düzeyi
10.C : Olasılık Katsayısı
11.EAH.Eğitim araştırma hastanesi

5
TABLOLAR DİZİNİ sayfa no
Tablo-1:Tnsa 2008 Verilerine Göre Çocukların Emzirilme Durumu, ……………….59
Tablo-2: bebek ölüm hız oranları ………………………………………………………60
Tablo-3 :Bireysel özelliklerin dağılımı…………………………………………………72-73
Tablo-4: Gebeliğe ilişkin değerlendirmeler…………………………………………….75-76
Tablo-5: Bebek ve doğum özelliklerinin dağılımı……………………………………..79
Tablo-6: Bebeğin beslenmesi ile ilgili dağılımlar………………………………………81-82
Tablo-7: Annenin bilgi düzeyini sorgulamaya yönelik sorular…………………………85
Tablo-8: Ek besinlere yönelik değerlendirmeler………………………………………..88-89
Tablo-9:Emzirmeye ilişkin dağılımlar…………………………………………………..90
Tablo-10: Bebeğin düzenli takiplerinin yapıldığı yere göre değerlendirmeler………….92
Tablo-11: Bebeğin düzenli takiplerinin yapıldığı yere göre değerlendirmeleri…………93-94
Tablo-12: Bebeğin düzenli takiplerinin yapıldığı yere göre değerlendirmeler…………..96
Tablo-13: Bebeğin düzenli takiplerinin yapıldığı yere göre değerlendirmeler…………..98-99
Tablo-14: Bebeğin doğduğu hastaneye göre değerlendirmeler………………………….100
Tablo-15: Emzik veya biberon kullanımına göre değerlendirmeler……………………..101
Tablo-16: Doğum şekli ile kolostorum verilme zamanının değerlendirmesi……………102

6
ŞEKİLLER DİZİNİ sayfa no
Şekil -1: Annelerin Yaş dağılımı………………………………………………………...74
Şekil -2: Gebeliğin takip edildiği yerlere göre dağılım…………………………………..77
Şekil-3: gebelik takipleri sırasında bilgi edinme durumunun dağılımı………………….77
Şekil -4: Doğum sonrası düzenli takiplerin yapıldığı yere göre dağılımı………………...78
Şekil -5: Bebeğin yaş dağılımı…………………………………………………………….80
Şekil -6: Kolostorum verilme zamanının dağılımı………………………………………..82
Şekil -7: Bebeğin şu anki beslenme durumunun dağılımı………………………………...83
Şekil -8: Bebeğin anne sütü ile beslendiği sürenin dağılım………………………………84
Şekil -9: Bebeğin sadece anne sütü ile beslendiği süre dağılımı…………………………..84
Şekil -10: Anne sütünü verme sürelerine verilen cevapların dağılımı…………………….86
Şekil -11 : Sadece anne sütünü verme sürelerine verilen cevapların dağılımı…………….87
Şekil-12: Anne sütü yanında ek gıdaya başlama sürelerinin dağılım……………………...87
Şekil-13: Emzirmeyi sonlandırmayı düşünmede en önemli faktörlerin dağılımı…………91

7
1.GİRİŞ VE AMAÇ
Bebeğin yaşamınının ilk iki yılı; sağlıklı bir yaşamın temellerinin atılması
yönünden son derece önemlidir. Büyüme ve gelişmenin en hızlı olduğu bu dönemde;
yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlama da anne sütünün rolü büyüktür. Dünya Sağlık
Örgütü (DSÖ) ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), bebeklerin ilk
altı ayda sadece anne sütü ile beslenmelerini ve altı aylıktan sonra uygun ek gıdalarla
emzirmenin en az iki yaşına kadar sürdürülmesini önermektedir. Ülkelerin en önemli
sağlık sorunlarının başında; bebek, çocuk ve ana ölüm hızlarının yüksek olması
gelmektedir. Beş yaş altı bebek ölüm hızı, 1998-2003 tarihleri arasında %28.7 iken, 2003-
2008 yılları arasındaki dönemde %17.6 saptanarak %47 azalma saptanmıştır. TNSA-2008
ön veri sonuçlarına göre; Türkiye’de bebeklerin neredeyse tamamının doğumdan sonraki
ilk aylarda anne sütü ile beslendiği ve son yıllarda sadece anne sütü ile beslenen
bebeklerin oranının yükseldiğini ve sadece anne sütü ile beslenme süresinin uzadığını
göstermektedir. Bu olumlu gelişme bebek ölüm hızındaki azalmayla paraleldir. Gelişmekte
olan 42 ülkede yapılan çalışmaların değerlendirilmesine göre, altı ay yalnız anne sütü ile
beslenme ve emzirmenin 12 aya kadar devam ettirilmesi sonucu; beş yaş altı bebek
ölümlerinin %13’ünün önlenebileceği hesaplanmıştır. Oysa Haemophilus influenzae tip b
aşısı ile bu ölümlerin % 4’ü ve kızamık aşılaması ile % 1’i önlenebilmektedir. Bebekler ve
küçük çocuklar için önemli bir besin kaynağı olan anne sütü, çocukluk dönemi
hastalıklarına karşı bağışıklık sağlamakta ve yeni doğan bir bebeğin ilk aylarındaki besin
gereksinimini tek başına sağlamaktadır. Anne sütü ile beslenme kanserden korunmak
için on öneriden biridir. “Anneler emzirsin ; bebekler emzirilsin” denmektedir (1,2,3,4,5,6,7).
Anne sütündeki kök hücreler son yıllardaki en önemli buluştur
(http://www.sciencealert.com.au/news/20081102-16879.html).
“Eğer yılda bir milyon ya da daha fazla çocuğun ölümünü engelleyen yeni bir aşı
geliştirilse, bu aşı çok ucuz, güvenli ve ağız yolu ile uygulanıyor olsa ve saklanması için
soğuk zincir gerektirmese, bu aşının uygulanması halk sağlığı açısından bir zorunluluk
olurdu. İşte anne sütü tüm bu özelliklere ve daha fazlasına sahip ve uygulanması için
kendi sıcak zinciri olan desteğe gereksinimi var” (Editorial Lancet 1994).
Anne sütünün bebek beslenmesi ve sağlığındaki birincil yeri üzerinde ulusal ve
uluslararası düzeyde önemle durulmaktadır. İyi beslenmenin tüm çocuklar için bir hak
olduğu ülkelerce kabul edilmiş ve çeşitli bildirgelerle ilan edilmiştir. 1924 Çocuk Hakları
Bildirgesi (Cenevre Bildirgesi), 1948 insan Hakları Evrensel Bildirgesi, 1959 Çocuk
8
Hakları Bildirgesi, 1966 Uluslar arası Ekonomik, Toplumsal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi,
1979 Kadınlara Yönelik Her Türlü Ayrımcılığın Kaldırılması Sözleşmesi (CEDAW), 1986
Kalkınma Hakları Bildirgesi, 1989 Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, 1990 Çocukların
Yaşatılmaları, Korunmaları ve Geliştirilmelerine Yönelik Dünya Bildirgesi ve Eylem Planı
“iyi Beslenmenin Bir Hak” olduğunu vurgulayan sözleşme ve bildirgelerdir (8).
Yirminci Yüzyıl başlarında süt endüstrisinin gelişmesi ile adapte süt
formüllerinin piyasaya çıkarılması, kentleşmenin ve çalışan kadın sayısının artması, hazır
mama firmalarının reklâm kampanyaları, binlerce yıllık geleneksel beslenme tarzı
emzirmeyi gözden düşürmeye başlamıştır. 1970’li yıllara gelindiğinde, yapılan bilimsel
çalışmalarda anne sütünün besleyici ve immunolojik üstünlüklerinin kanıtlanması ve batı
toplumunda doğal beslenme konusundaki bilinç artışı, emzirmenin yeniden önem
kazanmasına yol açmıştır. 1979 yılında Birleşmiş Milletler’in besin ve tarım organizasyonu
FAO’nun yayınladığı raporda gelişmekte olan ülkelerin hazır mamalarla beslenmeyi terk
etmeleri gerektiği ve anne sütü ile beslenmenin ekonomik değeri vurgulanmıştır. 1981 ‘de
Dünya Sağlık Konseyinde formül sütlerin özendirilmesi ve satılmasını denetlemek amacıyla
“Anne Sütü Muadillerinin Pazarlanmasıyla İlgili Uluslar arası Yasa” kabul edilmiştir .1987
yılında DSÖ öncülüğünde; Nairobi’de yapılan uluslararası bir toplantı ile, temel amacı
anne ve yenidoğan ölümlerini azaltmak olan “Güvenli Annelik” programı başlatılmıştır
(9,10). Türkiye’de 1994 yılında pilot uygulamalar seklinde başlatılan, “Anne-Bebek Paketi”
çerçevesinde doğum sonrası dönemde emzirmenin teşviki, ele alınması gereken öncelikli
konular arasında yer almıştır. DSÖ 1995 yılında Herkes İçin Sağlık (HİS) Stratejilerinin
yenilenmesini amaçlayan bir girişim başlatmıştır. 1998 tarihinde Kopenhag’da düzenlenen
DSÖ 48. Avrupa Bölge Komite toplantısında HİS “Sağlık 21” baslığı altında “21.yüzyılda
21 Hedef” sloganıyla resmen kabul edilmiştir. Emzirmenin desteklenmesi de yaşama
sağlıklı başlamada en önemli öğelerden biri olarak kabul edilmiştir. Amerika Sağlık ve İnsan
Hizmetleri (Department of Health and Human Services) tarafından geliştirilen ve ulusal halk
sağlığı hedeflerini içeren“Sağlıklı insanlar 2010”raporu, laktasyonun süresine ilişkin bilgileri
içermektedir ( 11,12,13,14,15,16).
Bindokuzyüzdoksan yılında UNICEF ve WHO “Emzirmenin Korunması,
Özendirilmesi ve Desteklenmesinde” doğum hizmetlerinin rolüne ilişkin on öneriyi içeren
ortak bir bildirge yayınlamışlardır. 1991 yılında Aşağıda maddelenen on öneriyi
gerçekleştiren hastanelere “ Bebek Dostu Hastaneler” denilmesi kararlaştırılmıştır.
Ülkemizde doğumların %85’inin hastanelerde yapılması bu kavramın geliştirilmesini
desteklemiştir.“ Bebek Dostu Hastane ”olarak başlayan çalışmalar, 2001 yılında anne
9
sütünün desteklenmesinde önemi olan birinci basamak sağlık kuruluşlarını da içine alacak
şekilde genişletilmiştir. Bebek Dostu Hastanelerin amacı, anneleri doğum öncesi dönemde
hazırlayarak doğumdan hemen sonra emzirmeye başlanmasının ve hastaneden taburcu
olduktan sonrası dönemde de sağlık personeli izlemleri ile annelerin emzirmeyi sürdürmeleri
konusunda desteklenmelerinin sağlanmasıdır. Meta-analiz sonuçlarına göre doğumdan
sonra erken tensel temas emzirme süresini uzatmaktadır. Doğumdan sonra en kısa sürede
emzirmek ve diğer bebek dostu hastane uygulamalar, anne sütü ile beslenme oranının
artmasında etkili bulunmuştur. Toplam 34 Çalışmanın (29385 kadın) değerlendirildiği
Cochrane analizi sonucuna göre, uzman ya da uzman olmayan destek sonucu ,anne sütü ile
beslenme süresi artmaktadır bu etki özellikle tek başına anne sütü ile beslenmede en
fazladır (17,18,19,20,21,22,23).
Tüm dünyada 1 Ekim; “Dünya Emzirme Günü” olarak kutlanmakta, bunu takip
eden hafta boyunca, anne sütü, emzirme ve bebek beslenmesi ile ilgili çeşitli etkinlikler
yapılmaktadır. Hem sivil toplum örgütleri, hem de Sağlık Bakanlığı emzirmeyi sürekli
gündemde tutmak için kampanyalar düzenlemiştir.
Bu çalışmada; Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim Araştırma Hastanesi
bünyesinde faaliyet gösteren, çocuk sağlığı ve hastalıkları polikinliklerine başvuran, 6–12
aylık bebeği olan annelerin, anne sütü ve emzirme hakkında bilgi düzeyinin ve
uygulamalarının saptanması amaçlanmıştır. Bu sayede 2004 yılından itibaren “bebek dostu”
hastane ünvanını kazanan hastanemizde doğum öncesi ve doğum sonrası ilk günlerde
Kadın Doğum Kiliniği ve Çocuk Kiliniği , Yenidoğan Ünitesi ve taburcu sonrası
yenidoğan döneminden itibaren 6 yaşına kadar çocukların düzenli takiplerinin yapıldığı
Sağlam Çocuk ve Aşı Polikinliğinde verilen anne sütü ile beslenme ve emzirme eğitiminin
etkinliğini ve uygulamalarını saptamak amaçlanmıştır. Süt çocukluğu dönemindeki yeterli
beslenmenin öneminden dolayı ilk altı ayda sadece anne sütü ile beslenmelerini ve altı
aylıktan sonra uygun ek gıdalarla beraber emzirmenin en az iki yaşına kadar sürdürülmesi
bilincini annelere tam ulaştırmak, annelerin karşılaştığı problemleri saptayıp , eğitim
içeriğindeki eksiklikleri tamamlayıp önlem alıp yön vermek, Bakırköy Dr .Sadi Konuk
Eğitim Araştırma Hastanesi çocuk sağlığı ve hastalıkları bünyesinde faaliyet gösteren;
Sağlam çocuk ve Aşı merkezi Ünitesinin çalışma esasıdır.

10