tc niğde üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türk dili ve edebiyatı ana bilim dalı eski türk edebiyatı

345 Pages·2016·7.81 MB·Turkish

T.C.
NİĞDE ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI
ESKİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI

"MECMU'A-İ EŞ'AR (45 AK ZE 194) İNCELEME-METİN-
TIPKIBASIM"

Ayşe CENGİZ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Niğde
Temmuz, 2016
ii
T.C.
NİĞDE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI
ESKİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI

"MECMU'A-İ EŞ'AR (45 AK ZE 194) İNCELEME-METİN-
TIPKIBASIM"

Hazırlayan
Ayşe CENGİZ

Danışmanlar : Prof. Dr. Ziya AVŞAR
: Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜRBÜZ
Üye : Prof. Dr. Bekir ÇINAR
Üye : Doç. Dr. Turgut KOÇOĞLU

Niğde
Temmuz, 2016
Bu tez MESTAP (Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi) kapsamında
çalışılmıştır.

ii
ii
iii
ÖNSÖZ
Yüksek lisans tez konusu olarak seçtiğimiz "Mecmu'a-i Eş'ar (45 Ak Ze 194)
adlı mecmua, adından da anlaşılacağı gibi bir şiir mecmuasıdır. Bu mecmuanın temel
özelliği, birkaç şiir dışında bütün şiirlerin Fuzûlî’ye ait oluşudur. Bu itibarla bu
mecmuayı Fuzûlî’nin gazelleri için ayrı bir nüsha olarak nitelemek yanıltıcı olmaz.
Bu mecmuanın Fuzûlî’nin şiirlerinden oluşan bir nüsha olduğuna kanaat
getirdikten sonra şöyle bir çalışma yöntemi oluşturduk.
1. Şiir metinlerini çevriyazılı bilimsel yönteme göre kurduk. Bu işlemi yaparken Ali
Nihat Tarlan’ın Fuzûlî Dîvân’ı şerhi ve Kenan Akyüz vd. Fuzûlî Dîvânı neşriyle
karşılaştırma yaptık. Böylelikle hem mecmuada müşkil olan yerleri sağlamlaştırdık
hem de söz konusu neşirlerde muğlak olan bazı yerleri nüsha yardımıyla tashih ettik.
Bu işlemleri şiir metinlerinde aparatta gösterdik.
2. Metinlerin imlasında Ziya Avşar’ın “Tenkitli Metin Neşrinde İmlâ Sorunu
Üzerine Yeni Düşünce ve Öneriler” adlı makalesi esas alınmıştır.
3. Karşılaştırma yaptığımız halde bazı beyit ve dizelerde yer alan vezin sorunlarını
kimileyin takdim tehir yaparak kimileyin de kelime ve tabir ekleyerek (tamir amaçlı)
çözümlemeye çalıştık. Bu işlemlerle gideremediğimiz vezin sorunlarını ise ilgili şiirin
beyitleri üzerinde dipnotla işaret ettik.
4. Şiir metinleri 16. yüzyıl dil özelliği gösterdiği için Türkçe kelimelerin imlasında
16. yüzyılın fonetik imlasına uyduk.
5. Bu çalışma yapılırken şiirlerin sıralanmasında, mürettep bir divanın tertip şekli esas
alınmıştır.
Bu çalışma vesilesiyle bir yüksek lisans öğrencisinden öğrenmesi beklenen
bazı pratikleri kazandığımızı düşünüyoruz. Bunlar:
Şiirleri taktî ile vezne göre okumak, veznin aksadığı yerlerde vezni bozan
unsurlar üzerinde düşünmek ve bu bozukluğu giderecek teknik bilgileri devreye
sokmak, nüsha ile neşirler arasındaki farkları aparatta gösterme becerisi kazanmak ve
aparat sisteminin mantığını çözmek, müstensihin kelimelerin imlasında yaptığı
ii
hataları fark edecek düzeye gelmek, derkenardaki beyitlerin hangi sıra ve mantığa
göre tertip edildiğini kavramak, eski harflerle yazılmış el yazısı bir metni daha
profesyonel bir donanımla okumak, varak numaralarını verebilmek, reddadelere göre
metni takip edip eksik varak yahut varakları tespit etmek gibi beceriler ilk aklıma
gelenlerdir.
Fuzûlî’nin gazellerinin bir nüshası olan bu metni okumak şüphesiz benim için
çok kolay olmadı. Bu bağlamda karşılaştığım müşkilleri çözerek önümü açan, engin
bilgi ve birikimiyle bilimsel ufkumu genişleten danışman hocalarım Prof. Dr. Ziya
AVŞAR’a ve Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜRBÜZ’e teşekkür borçluyum. Ayrıca beni
akademik çalışma yapmam için lisans düzeyindeyken teşvik eden değerli hocam Doç.
Dr. Türkan GÖZÜTOK’a müteşekkirim. Bu çalışmada değerli katkı ve destekleriyle
zor zamanlarımda yanımda olan Bestami BİLGE hocama ve Gökhan BİLGİÇ
kardeşime emekleri için şükran borçluyum. Akademik bir çalışmanın sıkıntı ve stresi
malumdur. Bu sıkıntı ve strese benimle birlikte katlanan annem, babam ve
kardeşlerime ayrıca teşekkür etmeyi bir görev bilirim.
Ayşe CENGİZ
Niğde, 2016

iii
ÖZET
YÜKSEK LİSANS TEZİ

"MECMU'A-İ EŞ'AR (45 AK ZE 194) İNCELEME-METİN-TIPKIBASIM"

CENGİZ, Ayşe
Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
Tez Danışmanları: Prof. Dr. Ziya AVŞAR
Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜRBÜZ
Ağustos 2016, 349 Sayfa
Bu çalışmada Manisa Kütüphanesi’ nde “45 Ak Ze 194” arşiv numarası ile
kayıtlı “Mecmu'a-i Eş'ar” adlı şiir mecmûʽası incelenmiş ve önce mecmûŤanın kısa
bir tanımı yapılmış ardından mecmûŤanın içeriği ve teknik özellikleri üzerinde
durulmuş en son olarak da mecmuŤada yer alan nazım şekilleri ve türleri bilimsel bir
metotla yeni harflere aktarılmıştır. Çalışmanın sonunda çalışmaya konu olan metnin
tıpkıbasımı yer almaktadır.
Anahtar Sözcükler: Mecmûʽa, 45 Ak Ze 194, Mecmu'a-i Eş'ar, vezin, matla

iv
ABSTRACT
MASTER'S THESIS

COLLECTION OF POEMS (45 Ak Ze 194)

CENGİZ, Ayşe
Turkısh Language And Literature Department
Supervisor: Prof. Dr. Ziya AVŞAR
Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜRBÜZ
August 2016, 349 Pages
In this study, the analyzing of poem collection called “Mecmu'a-i Eş'ar”
which is recorded in them Manisa Library with “45 Ak Ze 194” number and facsimile
has been studied and before of macmua then made a short description of the content
and specifications of macmua the most recently emphasized in the macmua verse
forms and types of letters are transferred to the new scientific method. The text
reproduced at the end of the study, the subject of my work examination facsimile
located.

Key words: Macmua, 45 Ak Ze 194, collection of poems, meter, matla
v