TC Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı SĐLĐFKE ...

511 Pages·2009·2.01 MB·English

1

T.C.
Mersin Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

SĐLĐFKE HALK KÜLTÜRÜ ARAŞTIRMASI

Aslı AĞCALAR

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

Mersin, 2009
2

T.C.
Mersin Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

SĐLĐFKE HALK KÜLTÜRÜ ARAŞTIRMASI

Aslı AĞCALAR

Danışman
Doç. Dr. Nilgün ÇIBLAK COŞKUN

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

Mersin, 2009
3
4

ÖNSÖZ

Halk bilimi ürünleri, toplum hayatının ifadesi, duygu ve düşünce beraberliğinin
göstergesidir. Her toplumun ya da o topluma ait grupların kendine özgü bir takım davranış
kalıpları vardır. Đnsanlar doğdukları andan itibaren belli kuralları ve davranış kalıpları olan
bir toplumun bireyi olurlar. Bireylerin yaratılış farklılıkları, toplumun gelenek, görenek ve
beklentileri değişik insan tiplerini ortaya çıkarır. Bu insan tiplerinin davranışları da kültürü
ve kültürü oluşturan öğeleri besleyerek, onların değişimini ve gelişimini sağlar. Değişen bu
kültür değerlerinin takibi ve incelenmesi halk kültürü açısından oldukça önemlidir. Halk
kültürü öğeleri insanları geçmişine bağlar ve geleceğini şekillendirmesinde yardımcı olur.
Böylelikle birbirleriyle etkileşim halinde, belirli kuralları bulunan ve uyum içerisinde
yaşayan toplumlar meydana gelir.
Milli kültür, yerellikten çıkmış, yurt bütününde benimsenmiş ortak değerleri,
yaşama biçimlerini ve buna bağlı unsurları içermektedir. Bu unsurlar; doğum, sünnet,
askerlik, evlenme, hac ve ölüm olaylarından oluşan geçiş dönemleri, bayram, tören ve
kutlamalar, halk inanışları, halk mutfağı, halk bilgisi ve halk edebiyatı ürünleri temeline
dayanmaktadır.
Bu çalışmada Mersin ili Silifke ilçesinde yaşayan halk kültürü öğelerini kayıt
altına alarak, yok olmasını önlemeyi ve bu kültür birikimini gelecek kuşaklara aktarmayı
amaçladık. Çalışmamızda yazılı ve sözlü kaynaklardan elde ettiğimiz bilgileri belirli bir
düzen içinde sınıflandırarak üzerinde inceleme çalışmaları yaptık. Planlı bir saha
araştırmasıyla, ilgili konuda doğru tespitler yapabilmek için kaynak kişileri titizlikle seçtik.
Elde ettiğimiz bilgileri birbirleriyle karşılaştırarak en doğrusuna ulaşmayı hedefledik.
5

Çalışmamız önsöz, özet, kısaltmalar ve girişin yanı sıra sekiz bölümden
oluşmaktadır. Birinci bölüm, geçiş dönemlerini; ikinci bölüm, bayram, tören ve
kutlamaları; üçüncü bölüm, halk inanışlarını; dördüncü bölüm, halk mutfağını; beşinci
bölüm, halk bilgisini; altıncı bölüm, oyun, eğlence ve sporu; yedinci bölüm, halk edebiyatı
ürünlerini; sekizinci bölüm ise, adlar konusunu ele almaktadır. Ayrıca çalışmamızın
sonunda sonuç bölümüne, kaynak kişilerin listesine, kaynakçaya, sözlüğe, fotoğraflara ve
inceleme alanının haritasına yer verdik.
“Silifke Halk Kültürü Araştırması” başlıklı bu çalışma, yöreye ait kültürel
değerlerin zenginliği açısından oldukça zevkli, ancak söz konusu ürünlerin derlenmesi ve
tasnifi açısından ise zorluydu. Karşılaşılan sorunların aşılmasında bana yol gösteren, bilgi
ve desteğini benden esirgemeyen değerli danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Nilgün ÇIBLAK
ÇOŞKUN’a teşekkür ederim. Ayrıca bu çalışma sırasında görüşülen kaynak kişileri tespit
etme ve onlara ulaşma konusunda her zaman yardım eden Silifke Belediyesi Kültür
Müdürü Lütfi UĞUR başta olmak üzere tüm belediye çalışanlarına, köy muhtarlıklarına,
araştırmalarım sırasında benden bilgi ve yardımlarını esirgemeyen kaynak kişilere, desteği
ile tezin her aşamasında yanımda olan Silifkeli arkadaşım Döndü CAN’a teşekkürlerimi
sunarım.

Aslı AĞCALAR
Mersin/2009
6

ÖZET
SĐLĐFKE HALK KÜLTÜRÜ ARAŞTIRMASI
Aslı AĞCALAR

“Silifke Halk Kültürü” başlıklı bu çalışmada Mersin’in Silifke ilçesindeki geçiş
dönemleri olan doğum, sünnet, askerlik, evlenme, hac ve ölüm âdetleri ve bunlara bağlı
inanç ve pratikler; bayram, tören ve kutlamalar; halk inanışları; halk mutfağı; halk bilgisi;
oyun, eğlence ve spor; halk edebiyatı ürünleri ile canlı ve cansız varlık adları üzerinde
durulmuştur.
Çalışma dokuz bölümden oluşmaktadır. Yazılı ve sözlü kaynaklardan elde
edilen bilgiler belirli bir düzen ile sınıflandırıldıktan sonra üzerinde inceleme çalışması
yapılmıştır. Tespit edilen âdet ve inanmaların eski Türk inanç sistemleriyle olan
bağlantıları kurulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda ise metinlerde karşılaşılan ve
yöreye özgü olan kelimeleri kapsayan bir sözlük, fotoğraflar ve ilçenin haritası yer
almaktadır.
Bu araştırmanın sonucunda Silifke halk kültüründe, hem Orta Asya’nın hem de
Anadolu’nun inanç ve kültür yapısının izlerinin bulunduğu tespit edilmiştir. Bu izler
Đslamiyet’in kabulünü izleyen süreçte yeni dinin rengini alarak bugünkü Silifke halk
kültürünü oluşturmuştur.
Anahtar Sözcükler: Silifke, Halk Kültürü, Geçiş Dönemleri, Halk Edebiyatı,
Halk Bilimi, Halk Đnanışları.
7

ABSTRACT
INVESTIGATION OF SĐLĐFKE FOLK CULTURE
Aslı AĞCALAR

In this paper with head “Investigation of Silifke Folk Culture” is focused on
tradition period in Silifke in Mersin which birth, circumcision, military service, marriage,
pilgrimage and death tradition and belief and practicals; connected with them. Bairam,
ceremony and celebrations, folk beliefs, folk kitchen, folk knowledge; play, entertaintment
and sport; folk literature products, and living and lifeness existence’s names.
This paper consists of nine sections. After obtaired knowledge from written
and oral sources has been classified a definity order, work has been done on the review.
Traditions end beliefs which has been fastaned down, trying to making contact with
ancient Turkish belief systems. At the end of the study take place a dictionary which
encountered in the texts, and including indigeneous words, photograps and a map of
county.
As a result of this investigation, in the Silifke folk culture has been determined
both Central Asia and Anatolian’s belief and culture structures traces. These traces
constitue current Silifke folk culture with getting the new religion’s colour in the time
acceptence of Islam.
Key words: Silifke, Folk Culture, Traditions Periods, Folk Literature, Folk
Beliefs.
8

ĐÇĐNDEKĐLER
ÖZET
ABSTRACT
ÖNSÖZ
KISALTMALAR
GĐRĐŞ
I. BÖLÜM
I. GENEL BĐLGĐLER…………………………………..……………………………... 1
I.1. Çalışma Đle Đlgili Bilgiler………...………………………….…….…………….. 1
I.1.1. Konu……………………………………………….…………………… 1
I.1.2. Amaç………………………………………………………………...… 1
I.1.3. Kapsam ve Sınırlar………………………………..…………..………... 1
I.1.4. Yöntem………………………………………………………………….. 2

I.2. Araştırma Alanı Đle Đlgili Bilgiler………………………………………………….2
I.2.1. Coğrafî Yapı………………………………………………………………2
I.2.2. Tarihî Yapı………………………………………………………………...4
I.2.3. Nüfus ve Ekonomik Yapı………………………………………………….6
I.2.4. Sosyo-Kültürel Yapı………………….………………………………...….7
9

I.3. Silifke Halk Kültüründe Yaptırımlar ve Davranış Türleri………………………..9
I.3.1. Örf…………………………………………………………………….…9
I.3.2. Âdet…………………………………………………………………..…12
I.3.3. Teamül…………………………………………………………………...13
I.3.4. Gelenek………………………………………………………………..…13
I.3.5. Görenek………………………………………………………………..…14
I.3.6. Töre………………………………………………….…………………....14
I.3.7. Moda………………………………………………….…………………..15

II. BÖLÜM
II. GEÇĐŞ DÖNEMLERĐ……………………………………………………………..17
II.1. Doğum………………………………………………………………...….…18
II.1.1. Doğum Öncesi……………………………………………………….….18
II.1.2. Doğum Sırası………………………………………….………………...29
II.1.3. Doğum Sonrası………………………………………….………………32
II.2. Sünnet……………………………………………………….……………...48
II.3. Askerlik……………………………………………………….…………….50
II.4. Evlenme…………………………………………………………………….51
II.4.1. Evlendirme Biçimleri…………………………………….…………….51
10

II.4.2. Evlilik Öncesi……………………………………………………….…54
II.4.3. Düğün………………………………………………………………….60
II.4.4. Düğün Sonrası ………………………………………………………...71
II.5. Hacı Uğurlama ve Karşıla…………………………………….…………....72
II.6. Ölüm…………………………………………………………………….…73
II.6.1. Ölüm Öncesi……………………………………………….…………..74
II.6.2. Ölüm Sırası…………………………………………………………….74
II.6.3. Ölüm Sonrası……………………………………………………….….81

III. BÖLÜM
III. BAYRAMLAR, TÖRENLER VE KUTLAMALAR…………………….………89
III.1. Dinî Bayramlar………………………………………………….…………..89
III.2. Millî Bayramlar…………………………………………….……………….93
III.3. Kutsal Aylar ve Günler……………………………….…………………….94
III.4. Bereket Törenleri………………………………….…………………….…..95
III.4.1. Nevruz…………………………………….……………………………95
III.4.2. Hıdrellez …………………………….…………………………………96
III.4.3. Yağmur Duası……………………………………………………….…97