tc marmara üniversitesi türkiyat araştırmaları enstitüsü türk tarihi anabilim dalı ortaçağ tarihi bilim d

283 Pages·2007·7.46 MB·Turkish

T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ

TÜRK TARİHİ ANABİLİM DALI

ORTAÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HUDÛD EL-ÂLEM’ E GÖRE 10.ASIRDA TÜRK BOYLARI

SEZİN ORHAN(KURULAY)

İSTANBUL-2007
T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ

TÜRK TARİHİ ANABİLİM DALI

ORTAÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HUDÛD EL-ÂLEM’ E GÖRE 10.ASIRDA TÜRK BOYLARI

SEZİN ORHAN(KURULAY)

TEZ DANIŞMANI: PROF.DR. HÜSEYİN SALMAN

İSTANBUL-2007

İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………….i
ÖZET…………………………………………………………………………………v
ABSTRACT...............................................................................................................vii
KISALTMALAR…………………………………………………………………….ix
ÖNSÖZ…………………………………………………………………………….xvi
1. GİRİŞ……..………………………………………………………………………..1
2. V.F.MİNORSKY’NİN HAYATI………………………………………………….5
3. HUDÛD EL ÂLEM’İN TANITILMASI………………………………………….6
4. HUDÛD EL ÂLEM’İN TERCÜMESİ………………..………………................19
1. Önsöz …………………………………………………………………………….21
2.Gelişmişlikleri ve Gelişmemişlikleri Bakımından Dünyanın Nizamı Hakkında
Bilgi………………………………………………………………………………....22
3. Denizler ve Körfezlerin Nizamı Hakkında Bilgi…………………..…………......23
4. Adalar Hakkında Bilgi….………………………………………………………...28
5. Dağlar ve Bu Dağlarda Bulunan Madenler Hakkında Bilgi……………………...33
6. Nehirler Hakkında Bilgi ………………………………………………………….43
7. Kumsallar ve Çöller Hakkında Bilgi……………………………………………. 54
8. Dünya Ülkeleri Hakkında Bilgi..…………………………………………………58
9. Çin Ülkesi Hakkında Bilgi……………...…...……………………………………59
10. Hindistan Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi.…………………………………63
11. Tibet Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi ……………………………………….70
12. Dokuzoğuz Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi………………………………....73
13. Yağma Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi...…………………………………...75
14. Kırgız Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi …………...……..…………………..76
15. Karluk Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi……………………………………...77
16. Çiğil Ülkesi Hakkında Bilgi…..…………………………………………………79
17. Tuhsi Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi….…….……………………………...80
18. Kimek Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi……………………………………...81
19. Oğuz Ülkesi Hakkında Bilgi……………………………………...…………….81
20. Peçenek Türkleri Hakkında Bilgi…...……………………………..…………….82
21. Kıpçak Ülkesi Hakkında Bilgi…………………………………………………..82
22. Macar Ülkesi Hakkında Bilgi…..……………………………………………….82
23. Horasan Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi…………………………………….83
i
24. Horasan Hudut Ülkesi Hakkında Bilgi……………………………………….…93
25. Maveraünnehir Ülkesi ve Şehirler Hakkında Bilgi……………………………...96
26. Maveraünnehir Hudut Ülkesi ve Şehirleri Hakkında
Bilgi……………………..........................................................................................107
27. Sind Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi……………………………....……….111
28. Kirman Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi……...…………………………….113
29. Fars Bölgesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi...……………………………………116
30. Huzistan Bölgesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi….……………………………..121
31. Cibal Bölgesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi..…………………………...............124
32. Deylemistan Bölgesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi ……….…………………...126
33. Irak Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi..………………………………………132
34. Cezire Bölgesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi……………………………………135
35. Azerbaycan Bölgesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi……………………………...138
36. Ermenistan ve Arran Bölgesi Hakkında Bilgi ………………………………...139
37. Arap Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi…………………..…………………..143
38. Suriye Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi……………………………………147
39. Mısır Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi..…………………………………….152
40. Magrib Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi….………………………………...154
41. İspanya (Endülüs) Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi..……………………….156
42. Bizans (Rum) Ülkesi, Bölgeleri ve Şehirleri Hakkında Bilgi..………………...157
43. Slav Ülkesi Hakkında Bilgi….………………………………………………...161
44. Rus Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi….…………………………………….161
45. İç Bulgar Ülkesi Hakkında Bilgi ……………………………………………....162
46. Mirvat Ülkesi Hakkında Bilgi.………………………………………………....162
47. Hazar Peçenekleri Ülkesi Hakkında Bilgi..……………………………………163
48. Alan Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi…..…………………………………..163
49. Serir ve Şehirleri Hakkında Bilgi..…………………………………………......164
50. Hazar Ülkesi Hakkında Bilgi…………………………………………………..164
51. Bulgar(Burtas) Ülkesi Hakkında Bilgi…..……………………………………..165
52.Buradâs Ülkesi Hakkında Bilgi...……………………………………………... 165
53. Vanandar Ülkesi Hakkında Bilgi………………………………………………166
54. Güney Ülkeleri Hakkında Bilgi………...……………………………………...166
55. Zengistan Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi ………………………………..166
56. Zabac Ülkesi Hakkında Bilgi…………..………………………………………167
ii
57. Habeşistan Ülkesi ve Şehirleri Hakkında Bilgi………………………………..167
58. Buja Ülkesi Hakkında Bilgi……….…………………………………………...168
59. Nubia Ülkesi Hakkında Bilgi …………………………………………………168
60. Sudan Ülkesi Hakkında Bilgi…………..………………………………………168
61. Kitabın son sözü..………………………………………………………………169

5. MINORSKY’İN TÜRK BOYLARI HAKKINDA YORUMLARI ve DİĞER
TARİHÇİLERİN YAPTIĞI ÇALIŞMALAR…………………………..................170
5.1 Güney Doğu Türkleri…………………………………………………………..170
5.1.1 Dokuzoğuzlar………………………………………………………………...171
5.1.2 Yağmalar……………………………………………………………………..188
5.1.3 Kırgızlar……………………………………………………………………...193
5.1.4 Karluklar……………………………………………………………………..198
5.1.5 Çiğiller……………………………………………………………………….212
5.1.6 Tuhsiler………………………………………………………………………215
5.2 Kuzeybatı Türkleri……………………………………………………………..221
5.2.1 Kimekler……………………………………………………………………..222
5.2.2 Oğuzlar ……………………………………………………………………....229
5.2.3 Peçenekler……………………………………………………………………232
5.2.4 Kıpçaklar……………………………………………………………………..235

6.SONUÇ….………………………………………………………………………239

7. HARİTALAR…………………………………………………………………...243
Harita 1: Başlıca Dağ Silsileleri……………………………………………………243
Harita 2: Karadeniz Civarı (İdrisi’nin Kitabına Uygun olarak hazırlanmıştır.)……244
Harita 3: Batı Çin’in Taslak Haritası………………………………………………245
Harita 4: Hoten, Kaşmir, Pamir……………………………………………………246
Harita 5: Türgişler’in Memleketi ve Issıg-göl……………………………………..247
Harita 6: Çu – İli (İki nehir havzası)……………………………………………….248
Harita 7: Kimek- Guz Ülkesi………………………………………………………249
iii
Harita 8: Cüzcan –Gahar…………………………………………………………...250
Harita 9: Yukarı Amu Derya ve Etrafındaki Araziler……………………………...251
Harita 10: Gilan ve Deylemistan Bölgesi………………………………………….252
Harita 11:Dağıstan ve Şirvan Bölgesi……………………………………………...253
Harita 12:Doğu Avrupa Bölgesi……………………………………………......254

8. KAYNAKÇA……………………………………………………………………255

9.ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………………………...262

iv
ÖZET
Tezimizin ilk bölümünde Hûdûd el âlem’in tercümesini hazırladım. Eseri
incelediğimiz zaman bir dünya coğrafyası kitabı yazıldığı görülür. Müellif kitabı
yazma amacını ön sözünde açıklamıştır. Yazar eserine 372/982 hicri yılda
başladığını, dünya üzerindeki arazileri, bu arazilerin gelişimlerini, bütün toprakları
ve bu topraklarda bulunan hükümdarlıkları, halkları, halkların kültür ve değerlerini,
zenginliklerini ve fakirliklerini belirtmiştir. Her bir ülkenin dağları, nehirleri,
denizleri ve çölleri ile burada üretilen ürünler hakkında bilgi vermiştir.

Ayrıca eserini yazarken yararlanmış olduğu kitapları belirtmiştir. Yaptığımız
çeviride müellifin bu yerlerin büyük bir kısmını görmediğini anlıyoruz. Eserini daha
önce hazırlanmış kitaplardan, seyyahlardan ve tüccarlardan aldığı bilgilerinden
faydalanarak yazmış, bu ise bazı çelişkilerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Eser bir girişten sonra sırasıyla denizler, adalar, dağlar, nehirler, çöller ve
dünya ülkelerinin tanıtılması ile oluşmuştur. 52 Dünya ülkesi belirlenmiş, bunların
bilinen şehirleri ve kasabalarını açıklamaya çalışmıştır. Bu ülkelerden bazıları: ( Çin,
Hindistan, Tibet, Dokuzoğuz, Tatar, Yağma, Kırgız, Karluk, Çiğil, Tuhsiler, Kimek,
Guz (Oğuz), Peçenek, Kıpçak, Macar, Horasan, Horasan Hududu, Maveraünnehir,
Maveraünnehir Hududu, Sind, Kirman, Fars, Huzistan, Cibal, Deylemistan, Irak,
Cezire, Azerbaycan, Ermenistan, Arabistan, Suriye ( Şam), Mısır, Magrib, İspanya
(Endelüs), Rum (Bizans), Slâv, Rus, İç Bulgar, Mirvat, Hazar–Peçenek, Alan, Serir
(Dağıştan), Hazar, Volga Bulgarı, Buradus, Burtas, Vanandar, Afrika (Zencistan,
Zâbec, Habeşistan, Buca, Nubya, Sudan) dır.

Kitap bir coğrafya kitabı niteliği ile Dünya’yı tanıtmayı amaçladığını
belirtmiştik. Fakat kitabımız sadece yeryüzü şekilleri, ülke ve şehir isimleri hakkında
bilgi vermekle yetinmemiştir. Farklı coğrafyada yaşayan toplumların yaşam
şekillerini de açıklamıştır. Bu yönüyle bakıldığı zaman bir kültür tarihi kitabı
niteliğindedir. Kitabın içeriğini incelediğimizde;

v
Yerleşim yerlerinin özellikleri açıklanmış, insanların yaşadığı evler hakkında
bilgi verilmiştir. Bölgelere ait mimari eserler, önemli kişilerin mezarları tanıtılmıştır.

Toplumların yaşam şekilleri , diğer toplumlar ile ilişkileri, askeri kuvvetleri ,
silahları, savaşçılıkları, savaş taktikleri, bölgelerin güvenliği ve bunu sağlamak için
yaptıkları çalışmalar , halkın mizacı (uyumlu, iyiliksever, barışçı, kötü
huylu,savaşçı..), toplumların yabancılara davranışları açıklanmaya çalışılmıştır.

Toplumların, şehirlerin yöneticilerinin aldıkları unvanlar, özellikleri, halka
davranışları hakkında bilgi vermiştir.

Toplumların dini inançları, bu inançların etkileri ve ibadet yerleri tanıtılmıştır.

Toplumların geçim kaynakları, para birimleri hakkında açıklamalar yapılmıştır;
ticaret ürünleri (aldıkları sattıkları mallar), yetiştirdikleri ürünler(tarımsal
faaliyetleri), çıkardıkları ve işledikleri madenler, kimyasal ürünler, yaptıkları ilaçlar,
el sanatları, doğal örtüsü (ağaçları, bitkileri, meyveleri….) ,her bölgeye ait hayvanlar,
hayvan yetiştiriciliği hakkında ayrıntılı bilgilere rastlıyoruz.

Eserin ikinci kısmında ise bu kitabın anlaşılmasını sağlayan Minorsky’nin Türk
Coğrafya ve Boyları hakkında verdiği yorumları sundum. Bu konu hakkında
ülkemizde yayınlanmış eserleri tezime ekledim. Minorsky’in bu bölgeleri açıklamak
için kullanmış olduğu haritaları ekler kısmına ekledim. Bu bölümde Türk boyları ile
ilgili kısımlar çevrilmiş ve çalışılmıştır. X. yüzyılda yaşamış olan Türk boyları
hakkında Hudûd el-âlem’de verilen bilgiler ile diğer yazarların verdiği bilgiler
karşılaştırılmıştır.

Bu çalışmam ile X. yüzyılda yaşayan Türk boyları ve onların komşu kavimlerle
olan ilişkilerinin açıklanmasına yardımcı olacağıma inanıyorum.

vi
ABSTRACT

In the first chapter of my thesis I present the translation of the book Hudud al-
‘ālam. The author of this book points out that he has finished his work in the year
372 (983-984). When we examine the book we see that the author has tried to form a
book about world geography. He explains his purpose for writing this book in the
preface of it. He says that he has started to write it in the following year of 372
Moslem calendar, and tackles in the book the disposition of the Earth, the amount of
its cultivation and lack of cultivation, and all the lands over the world and the
kingdoms on them with their people, cultures and values of the people, their wealth
and poverty. He also informs about the mountains, rivers, seas and deserts of these
lands as well as their products and mines.

Moreover, he lists the authors he has used of when he writes his own book.
From the translation we have made, we see that the author did not see most the
countries he describes. He quotes from other authors and travelers, and uses of
merchants, but this causes some contradictions to emerge.

After an introduction, the work contains the following subjects respectively;
seas, islands, mountains, rivers, deserts, world countries. After determining 52
countries in the world, he tries to describe the well-known villages, towns and
provinces of them (China, India, Tibet, the Toghuzghuz-Tatar, the Yaghma, the
Khirkhiz, the Khallukh, the Chigil, the Tukhs, the Kimak, the Ghuz, the Pechebegs,
the Khifjakh, the Majghari, Khurasan, the Marches of Khurasan, Transoxiana, the
Marches of Transoxiana, Sind, Kirman, Fars, Khuzistan, Jibal,, Daylaman, Iraq,
Jazira, Adharbadhagan, Arminiya and Arran, the Arabs, Syria, Egypt, Maghrib,
Spain, Byzantium, the Slavs, the Rus, the Inner Bulghar, the Mirvat, the Khazarian
Pechenegs, the Alan, the Sarir, the Khazar, the Burtas, the Baradhas, the V.n.nd.r,
Zangistan, Zabaj, Abyssinia, Buja, Nubia, the Sudan).

We said that the aim of our book as a geography book had been to introduce the
earth. However, it isn’t content with only giving information about the topography,
vii