tc marmara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü radyo-televizyon ve sinema anabilim dalı

119 Pages·2015·13.2 MB·Turkish

T.C
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO-TELEVİZYON VE SİNEMA ANABİLİM DALI

MEDYADA HABER ETİĞİ VE BİR SİYASİ HABER İNCELEMESİ

Yüksek Lisans Tezi

BUĞRA KARDAN

İstanbul, 2015
T.C
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO-TELEVİZYON VE SİNEMA ANABİLİM DALI

MEDYADA HABER ETİĞİ VE BİR SİYASİ HABER İNCELEMESİ

Yüksek Lisans Tezi

BUĞRA KARDAN

DANIŞMAN: DOÇ. DR. EBUBEKİR AYAN

İstanbul, 2015

ÖZET

MEDYADA HABER ETİĞİ VE BİR SİYASİ HABER İNCELEMESİ
Topluma yön veren, grupların ve bireylerin bağlarını yeniden yorumlayan medya,
etik tartışmaların odağındadır. Tartışmaların önemli bölümü haberlerin (veya yayınların)
siyasi ve mali menfaatler için kullanımıyla ilgilidir. Etik olarak sorunlu metinlerde medya
patronlarının payı vardır. Patronların medya dışı alanlarda büyüme, bu anlamda iktidara
yakın olma gayeleri haberlere müdahaleleri arttırmaktadır. Müdahaleler, muhabirlerin ve
editörlerin yanlı davranmaları veya hür iradeleriyle konu belirleyememeleri, kaleme
alamamaları sorununa neden olmaktadır.
Etik olarak sorunlu haberlerin sorumlularından biri de iktidarlardır. İktidarlar,
medyayı yanlarına almak için teşviklerden; muhalif yayınları önlemek için sansür,
akreditasyon ve vergi yaptırımları gibi yöntemlerden yararlanmaktadır. Bütün bu
yöntemler, basın özgürlüğünü ve halkın haber alma hakkını sınırlamaktadır. Yani gerek
medya patronlarının gerek iktidarların müdahalelerine bağlı olarak haberlerde
çarpıtmalar, abartılar, yorumlar, ithamlar, aşağılamalar içeren cümleler artmakta, yoğun
etik ihlaller görülmekte ve bunlara karşı önlemler aranmaktadır.
Çalışmada medya ve haber etiği, siyasi bir haber (bir siyasi parti genel başkanına
dönük şiddet eylemi) dâhilinde ele alınmış; olayın beş gazete tarafından haberleştirilme
biçimi, içerik analizi yöntemiyle kritik sözcüklerin, cümlelerin ve fotoğrafların tahliliyle etik
çerçeveden karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. İncelemelerin ardından kimi gazetelerde
söz konusu haberin ele alınış şeklinde medya organlarının siyasi konumlarının rol
oynadığı belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Medya, Medya Etiği, Haber Etiği, Nesnellik

i
ABSTRACT

NEWS ETHICS IN MEDIA AND A POLITICAL NEWS ANALYSIS
The media giving a direction to community and reinterpreting the links of
individuals, is in the focus of ethical arguments. The crucial parts of news (or
publications) are related to political or economical benefits. Ethicaly media owners
have profits over the problematic texts. The extensional growths of media owners
except the media with their aims willing to be close to the power, increase their
interventions in the news. In this context, the interventions result in biased reporters
and editors who can not have any rights to determine any topic or write
independently.
Ethically, one of the responsibilities in problematic news is the power. The
power benefits from urges to take the support of media; methods such as
accreditation, tax enforcements, and censor to avert opponent publications. All
these methods restrict freedom of the press and freedom of information of
community. Nameley, the distortions, exaggerations, accuses, comments in the
news increase, and it is seen the intensive ethical infractions depending on
interventions of both media owners and the power,
In the study, media and media ethics are handled ( as violence act toward
to chair of a political party) in the political news frame; it is examined the news
corresponding shapes of five different newspapers having discrepant political view
with the assay of critical words, sentences and photographes through the content
analysis as comparative ethical frame. After examining, it has been determined that
the political positions of media organs have a role in the news corresponding shape
of some newspapers.
Key Words: Media, Media Ethics, News Ethics, Objectivity.

ii
İÇİNDEKİLER
Sayfa No.
ÖZET ............................................................................................................................ i
ABSTRACT ................................................................................................................. ii
İÇİNDEKİLER ..............................................................................................................iii
TABLOLAR DİZİNİ ......................................................................................................vi
KISALTMALAR ..........................................................................................................vii
GİRİŞ ........................................................................................................................... 1

1. BÖLÜM
ETİĞİN TEMELLERİ
1.1. ETİK VE AHLAK KAVRAMI ................................................................................. 3
1.2. ETİK VE AHLAK AYRIMI ..................................................................................... 4
1.3. ETİK TÜRLERİ ...................................................................................................... 5
1.3.1. Betimleyici Etik ................................................................................................ 5
1.3.2. Normatif Etik ................................................................................................... 5
1.3.3. Analitik Etik (Metaetik)..................................................................................... 5
1.4. ETİK TEORİLERİ .................................................................................................. 6
1.4.1. Normatif Etik Teoriler ...................................................................................... 6
1.4.2. Analitik Etik Teorileri ....................................................................................... 9
1.4.3. Eleştirel Teoriler .............................................................................................10
1.4.4. İslam Anlayışında Etik ....................................................................................12
1.5. ÇALIŞMA VE MESLEK ETİĞİ .............................................................................14
1.5.1. Çalışma Etiği ..................................................................................................14
1.5.2. Meslek Etiği ...................................................................................................15
1.5.3. Meslek Etiği İlkeleri ........................................................................................16

iii
2. BÖLÜM
MEDYA VE HABER ETİĞİ
2.1. MEDYA VE MEDYANIN GÖREVLERİ ................................................................18
2.2. MEDYA ETİĞİNİN TARİHSEL TEMELLERİ .......................................................21
2.3. MEDYA ETİĞİ İLE İLGİLİ TARTIŞMA ALANLARI .............................................22
2.3.1. Medya-Ekonomi Bağları ve Etik .....................................................................22
2.3.2. Medya-Mülkiyet Bağı ve Etik ..........................................................................23
2.3.3. Medya-Siyaset Bağı ve Etik ...........................................................................24
2.3.4. Medya-Uluslararası İletişim Bağı ve Etik ........................................................26
2.3.5. Medya-Çalışma Şartları ve Etik ......................................................................27
2.4. MEDYA ETİĞİNDE KURAL KOYUCULAR .........................................................27
2.5. MEDYA ETİĞİNİ DENETLEME YÖNTEMLERİ ...................................................28
2.5.1. Hukuk Yoluyla Denetim ..................................................................................28
2.5.2. Kendi Kendini Denetim...................................................................................29
2.5.2.1. Kendi Kendini Denetim Modelleri .............................................................29
2.5.2.2. Kendi Kendini Denetim Türleri .................................................................30
2.5.3. Türkiye’de Kendi Kendini Denetim Mekanizmaları .........................................35
2.5.3.1. Basın Konseyi ve Türkiye Gazeteciler Cemiyeti .......................................35
2.5.3.2. Okur Temsilcisi ........................................................................................38
2.6. HABER VE HABER TÜRLERİ ............................................................................38
2.6.1. Konularına Göre Haber Türleri .......................................................................39
2.6.2. Yapılarına Göre Haber Türleri ........................................................................42
2.7. HABER DEĞERİ .................................................................................................43
2.7.1. Gerçeklik (Doğruluk) ......................................................................................43
2.7.2. Yenilik (Anilik) ................................................................................................43
2.7.3. İlginçlik (İlgi Uyandırma) .................................................................................44
2.7.4. Önemlilik (Önemli Sayılma) ............................................................................45
2.7.5. Anlaşılırlık (Anlam Taşıma) ............................................................................46
2.8. HABER ÜRETİM AŞAMALARI ...........................................................................46
2.9. HABER İLE İLGİLİ ETİK TARTIŞMALAR ..........................................................49
2.9.1. Haberin Doğruluğu .........................................................................................49
2.9.2. Haberin Nesnelliği ve Haber-Yorum Ayrımı ....................................................50
iv
2.9.3. Tenkit Sınırlarının Aşılması ............................................................................51
2.9.4. Mahremiyetin İhlali .........................................................................................51
2.9.5. Tele-Kulak Haberciliği ....................................................................................52
2.9.6. ‘Off The Record’ ve Ambargolu Haber ...........................................................53
2.9.7. Mahreç ve Alıntı Sorunu .................................................................................53
2.9.8. Fotoğraf ve Görüntü Sorunu ..........................................................................54
2.9.9. Olay Yaratarak Haber Yapma ........................................................................54
2.9.10. Paralı Habercilik ...........................................................................................54
2.9.11. Hediyeler......................................................................................................55
2.9.12. Menfaatler ....................................................................................................55
2.9.13. İlanların Haberin Önüne Geçmesi ................................................................56
2.9.14. Tabloidleşme ...............................................................................................56

3. BÖLÜM
SİYASİ HABER İNCELEMESİ
3.1. İNCELEMENİN PROBLEMİ ................................................................................57
3.2. İNCELEMENİN KONUSU ...................................................................................57
3.3. İNCELEMENİN YÖNTEMİ ...................................................................................58
3.4. İNCELEME ...........................................................................................................61
SONUÇ .......................................................................................................................70
KAYNAKÇA................................................................................................................73
EKLER ........................................................................................................................79
Ek 1: Hürriyet Gazetesi Haberleri .............................................................................79
Ek 2: Sabah Gazetesi Haberleri ...............................................................................85
Ek 3: Yeni Akit Gazetesi Haberleri ...........................................................................89
Ek 4: Sözcü Gazetesi Haberleri ...............................................................................94
Ek 5: Zaman Gazetesi Haberleri ............................................................................ 100

v
TABLOLAR DİZİNİ

Sayfa No.
Tablo 1: Haberlerin Yayınlandığı Gazeteler ................................................................ 61
Tablo 2: Haberlerin Yayınlandığı Tarihler ................................................................... 61
Tablo 3: Haberlerin Sayfa Sayısı ......................................................................................... 62
Tablo 4: Haberlerin Manşet Sayısı .............................................................................. 62
Tablo 5: Haberlerle İlgili Görsel Materyaller ................................................................ 63
Tablo 6: Haberlerde Geçen Konular ........................................................................... 64
Tablo 7: Haberlerde Adı Geçen Kurumlar ................................................................... 65
Tablo 8: Haberlerin Anahtar Sözcükleri ...................................................................... 65
Tablo 9: Haberlerin Temel Nitelemeleri ....................................................................... 66
Tablo 10: Haberlerde Geçen Yorumlu Başlıklar .......................................................... 67
Tablo 11: Haberlerde Geçen Yorumlu ve Suçlayıcı Cümleler ..................................... 68

vi
KISALTMALAR

ABD Amerika Birleşik Devletleri
AP Assosiated Press
BBC British Broadcasting Corporation
BKÜK Basın Konseyi Üyeler Kurulu
BKYK Basın Konseyi Yüksek Kurulu
CNN Cable News Network
çev. Çeviren
ECOSOC Economic and Social Council (Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal
Konsey)
Ed. Editör
IFJ International Federation of Journalist’s (Uluslararası Gazeteciler
Federasyonu)
ONO Organization of News Ombudsmen (Haber Ombudsmanları Örgütü)
s. Sayfa
Sayfa No. Sayfa Numarası
TRT Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
TV Televizyon
UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
(Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü)
vd. Ve diğerleri

vii