tc marmara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü mahalli idareler ve yerinden yönetim bilim dalı PDF
Preview tc marmara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü mahalli idareler ve yerinden yönetim bilim dalı
T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MAHALLİ İDARELER VE YERİNDEN YÖNETİM BİLİM DALI YEREL YÖNETİMLER, KATILIM VE MAHALLE MUHTARLIĞI (Yüksek Lisans Tezi) Erbay ARIKBOĞA İstanbul-1998 ii T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MAHALLİ İDARELER VE YERİNDEN YÖNETİM BİLİM DALI YEREL YÖNETİMLER, KATILIM VE MAHALLE MUHTARLIĞI (Yüksek Lisans Tezi) Erbay ARIKBOĞA Tez Danışmanı Prof. Dr. Sema ERDER İstanbul-1998 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ..................................................................................... i KISALTMALAR .................................................................................. iv TEŞEKKÜR ........................................................................................ vi GİRİŞ ................................................................................................. 1 BİRİNCİ BÖLÜM İLKELER VE KAVRAMSAL ÇERÇEVENİN BELİRLENMESİ ........... 4 1- Klasik Yönetim İlkeleri ve Yerel Yönetimler ........................... 4 a- Merkezden Yönetim İlkesi ............................................. 5 b- Yetki Genişliği İlkesi ...................................................... 5 c- Yerinden Yönetim İlkesi ve Yerel Yönetimler ................ 6 2- Yerel Yönetimlerin Dayandığı Kriterler .................................. 7 3- Yerel Yönetimleri Tanımlama Çabaları .................................. 11 a- Hizmet Merkezli Tanımlama Çabası ............................. 12 b- Topluluk Merkezli Tanımlama Çabası ........................... 15 4- Merkezi Devletin Revizyonu ve Yerel Yönetimler: Yönetimin Yaygınlaşması, Ortak Yönetim ve Muhtarlık Kurumu ............ 18 a- Subsidiyarite İlkesi, Muhtarlık Kurumu ve Yerel Yönetimler ..................................................................... 18 b- Govarnance İlkesi, NGO’lar ve Yerel Yönetim .............. 20 5- Yerel Yönetime Yaklaşımın Belirlenmesi ............................... 23 a- Giriş: Yerellik ve Topluluk üzerine ................................ 23 b- Bütüncül Bir Yaklaşım Denemesi Ya da Yerel Yönetimin Öncesi ve Sonrası ........................................ 27 İKİNCİ BÖLÜM YEREL YÖNETİMLERİN KONUM VE İŞLEYİŞİNİN BELİRLENMESİ VE ÖLÇEK SORUNU .................................. 31 A- KONUM ......................................................................................... 31 Yerel Yönetim: Merkezi Yönetimle Halk Arasında Bir Ara Birim ........ 31 B- MERKEZİ YÖNETİM YEREL YÖNETİM İLİŞKİLERİ .................... 33 1- Yerel Yönetimlerin Özerklik ve Denetim Sorunu ................... 33 2- Yerel Yönetimlerin Siyasal Boyutu ........................................ 34 ii 3- Türkiye’de Merkez Yerel İlişkileri ........................................... 36 a- Türkiye’deki Yerel Yönetim Birimleri ............................. 36 b- Türkiye’de Yerel Yönetimler Üzerinde Vesayet Denetimi ........................................................................ 38 i- İdari Vesayet Denetimi ......................................... 39 ii- Mali vesayet Denetimi .......................................... 39 c- Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Siyasal Karakteri ........... 42 i- Türkiye’ye Özgü Siyaset ....................................... 42 ii- Yerel Yönetimlerde Siyaset Yasağı ...................... 45 C- YÖNETİM HALK İLİŞKİSİ: SİYASAL KATILMA, TEMSİL KRİZİ VE YÖNETİME KATILMA .............................................................. 47 1- Siyasal Katılma Kavramı ve Katılma Biçimleri ....................... 48 a- Oy Verme Yoluyla Katılım ............................................. 51 b- Siyasi Partiler Yoluyla Katılım ....................................... 53 c- Kamu Görevlileriyle İlişki Kurma Yoluyla Katılım .......... 54 d- Örgütler, Baskı Grupları ve Sivil Toplum Kuruluşları Yoluyla Katılım .............................................................. 56 e- Bir Siyasal Katılma Biçimi Olarak Patronaj ve Türkiye’de Patronaj İlişkileri .......................................... 57 2- Siyasal Katılmada Ulusal Yerel Farklılığı mı, Kır Kent Ayrımı mı? Türkiye Örneği ..................................................... 61 3- Temsil Krizi ve Yönetime Katılma Olgusu .............................. 67 a- Yönetime Katılma .......................................................... 68 b- Yönetime Katılımın Ön Koşulları ve Katılma Düzeyleri . 70 i- Yönetime Katılmanın Ön Koşulları ........................ 70 ii- Yönetime Katılma Düzeyleri ................................. 74 D- ÖLÇEK SORUNU VE ALT BİR YEREL BİRİM OLARAK MAHALLE ...................................................................................... 76 1- Ölçek ve Katılım İlişkisi .......................................................... 77 2- Ölçek Büyümesi Sonrası Mahalleye Yönelik Değerlendirmeler ................................................................... 80 3- Ölçek Büyümesine Tepkiler ................................................... 81 4- Ölçek Büyümesi ve Bireysel Özgürlük: “Metropol ve Zihinsel Yaşam” ..................................................................... 84 5- Yerel Topluluğun Dönüşümü ................................................. 88 iii ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KENT YÖNETİMİ İÇİNDE MAHALLE VE MUHTARLIK KURUMU ... 91 (Mahalle ve Muhtarlığın Osmanlı- Türk Yönetim Sistemindeki Dönüşümünün İncelenmesi) A- MUHTARLIK KURUMU ÖNCESİ MAHALLE YÖNETİMİ ............. 91 1- Klasik Dönem Osmanlı Şehri Mahalle Yönetimi .................... 91 2- İmparatorluktaki İç Karışıklıklar ve Yeni Arayışlar ................. 91 B- MUHTARLIK KURUMUNUN KURULUŞU VE GELİŞİMİ ............. 98 1- Muhtarlığın Kurulması Ya da Merkezi Devletin Oluşum Süreci .................................................................................... 100 2- Tanzimat Sonrası Mahalle Muhtarlığının Gelişimi ............. 105 3- Tanzimat Sonrasında Mahalledeki Sosyal Yapının Dönüşümü ............................................................................. 109 4- Cumhuriyet Dönemi Mahalle Muhtarlığı ................................ 112 a- Mahalle Muhtarlığının Kaldırılması ................................ 114 b- Mahalle Muhtarlığının Yeniden Kurulması .................... 117 5- Göç, Kentleşme ve Mahalle Muhtarlığının İşleyişi ................. 127 C- ARAŞTIRMA BULGULARI ........................................................... 132 1- Giriş ....................................................................................... 132 2- Hayalle Gerçek Arasında: Ara Değil, Bir “Aracı” Birim Olarak Muhtarlık .................................................................... 133 3- Muhtarlık Seçimleri ................................................................ 137 4- Aracı Birimde Muhtarlık Yapmak ........................................... 141 5- Mahalle Ölçeği ve Muhtarlık Kurumu ..................................... 146 6- Yetki ve Kaynak Aktarımı Konusunda Muhtarların Görüşleri . 149 7- SEDAM’da Mahallenin ve Muhtarın Yeri ............................... 152 a- SEDAM Üzerine ............................................................ 152 b- SEDAM’da Muhtarın Yeri .............................................. 154 SONUÇ .............................................................................................. 157 KAYNAKÇA ........................................................................................ 167 EK:1- Mahalle Muhtarlığıyla İlgili Kronolojik Bilgi ............................... 172 EK:2- Görüşülen Muhtarların Listesi .................................................. 173 EK:3- Muhtarlarla Görüşme Sırasında Yararlanılan Soru Formu ....... 174 iv KISALTMALAR a.g.e. : adı geçen eser a.g.m. : adı geçen makale a.k. : aynı kaynak A.Ü.H.F. : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi a.y. : aynı yer AT : Avrupa Topluluğu bkz. : bakınız C.H.P. : Cumhuriyet Halk Partisi CDRL : Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Yönlendirme Komitesi çev. : çeviren D.P. : Demokrat Parti DPT : Devlet Planlama Teşkilatı ed. : editör IULA-EMME: Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği, Doğu Akdeniz ve Ortadoğu Bölge Teşkilatı İ.Ü. : İstanbul Üniversitesi İ.Ü.H.F. : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi İ.Ü.S.B.F. : İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İİBF : İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi KAYA : Kamu Yönetimi Araştırması ltd. : limitet m. : madde M.Ü. : Marmara Üniversitesi NGO : (Non Government Organization) Sivil Toplum Kuruluşu No. : numara s. : sayfa TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TMD : Tüm Muhtarlar Derneği TODAİE : Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü v TOOB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TTK : Türk Tarih Kurumu TÜSES : Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı Tüsiad : Türkiye Sanayici ve İş Adamları Derneği vb. : ve benzeri vd. : ve devamı WALD : (World Academy for Local Government and Democracy) Dünya Yerel yönetim ve demokrasi Akademisi yay. : yayınları yy. : yüzyıl vi TEŞEKKÜR Bu tezin oluşumu sırasında bir çok kişinin değerli katkılarından yararlanılmıştır. Herkesten önce, yazdığım her şeyi yılmadan okuyan, benimle tartışan ve her seferinde beni daha mükemmeline yönlendiren, tezin yazımı esnasında benimle birlikte yorulan danışman hocam Prof. Dr. Sema ERDER’e çok şey borçluyum. O olmasaydı şüphesiz bu tez oluşamazdı. Yine tez konumun belirlenmesinde, bu konuyu çalışma düşüncesine beni götüren ve gerekli yerlerde katkısını gördüğüm Prof. Dr. Ömer DİNÇER’e; ayrıca tezin yazımı esnasında kimi bölümlerin ilk müsveddelerini okuyarak değerli katkılar getiren Doc. Dr. Adalet ALADA ve Doc. Dr. Ahmet DAVUTOĞLU’na teşekkürü bir borç bilirim. Yine ne yapacağım konusunda beni serbest bırakarak, yapabilecekleri en iyi şeyi yaptıklarını düşündüğüm anne ve babama da teşekkür borçluyum. Bütün serbestlik ve katkılara rağmen daha iyi bir çalışma yapılamamasının ve yapılan hataların bütün sorumluğu sadece bana aittir. GİRİŞ: Günümüzde yerel yönetimlerin öneminin giderek artmakta olduğu bilinmekte ve bu trendin daha da yükseleceğine dair önemli göstergeler bulunmaktadır. Ancak yerel yönetimlerin katılımcı ve insan haklarına saygılı bir işleyişe sahip olup olmayacağı bundan bağımsız bir olgudur. Yerel yönetimlerin “halka yakın birimler” olduğu tezinde haklılık payı bulunmakla beraber, demokratik yerel yönetim felsefesinin bunun çok daha ötesinde olduğunu da kabul etmemiz gerekir. İlke olarak merkeziyetçiliğe karşı yerinden yönetimi savunmakla beraber bu durum; yerel yönetimlerin kusursuzluğundan değil, yerinden yönetimin katılım, esneklik, örgütlenme, hızlılık, çoğulculuk gibi temel noktalarda halka söz hakkı tanımak ve örgütsel işleyişi kolaylaştırmak bakımından merkezden yönetime nazaran daha üstün olmasından kaynaklanmaktadır. Pekala tahmin edilebileceği gibi merkezi yönetimin maruz kaldığı hastalıkların yerel yönetimlerde görülmeyeceği söylenemez. Çalışmanın bütününe bu temel yaklaşımın hakim olduğu tez üç ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde kavramsal tartışmalardan hareketle çalışmada takip edilecek yaklaşım belirlenmeye çalışılmıştır. Bunu yapabilmek için öncelikle “yerel yönetim nedir?” sorusuna cevap bulmak gerekmektedir. Bu soruyu, “yerinden yönetim ilkesine göre örgütlenen yönetim birimleridir” şeklinde cevaplama kolaycılığına kaçmak sorunu çözmeyecektir. Zira bu sorunun cevabı kimi alt sorulardan bağımsız değildir. İlk bölüme rengini veren sorular özellikle şunlar olmuştur: Merkezi devlet, yetki genişliği ilkesiyle yerel hizmetleri karşılamak dururken, neden, yerinden yönetim ilkesiyle merkez örgütünün tüzel kişiliğinin dışında birimler oluşturma yoluna gitmiştir (ya da oluşturmak zorunda kalmıştır)? Oluşturulan yerel yönetimler aynı ilkeden (yerinden yönetim ilkesi) kaynak bulduğuna göre, bu birimlerin kendi içinde farklılaşmasına yol açan nedir? Bu farklılaşmanın yerel yönetim literatürüne bir yansıması olmuş mudur? Yerel yönetimlerin, merkezden yerele yetki ve kaynak aktarımı talepleri bir yerelleşmeyi mi ifade etmektedir, diğer bir ifadeyle bu samimi bir istek midir? Yerelleşmenin sınırı, yerel yönetimlerle bitmekte midir? Yerel yönetime asıl anlamını veren şey, “yerel halk” mıdır, yoksa “yönetim yapısı” mıdır? 2 Bu sorulardan hareketle ilk bölümde yerel yönetim kavramına özel bir önem verilerek değişik açılardan yaklaşılmaya ve anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Klasik yönetim ilkeleri ve tartışma gündemine yeni giren ilkeler karşısında yerel yönetimin konumu anlamlandırılmaya; “yerellik” ve “topluluk” kavramları karşısında ‘yerel yönetim’ kavramı sorgulanmaya çalışılmış ve bu kavramların yardımıyla “mahalle” ölçeğine inme çabasına girişilmiştir. Yine bir yerel yönetimin işleyişinin, “oluşum koşullarından” hareketle anlamlandırılabileceği vurgusu yapılarak; bu husus, çalışma boyunca göz önünde tutulmuş ve yerel yönetim sorununun sadece “yönetsel yapının işleyişi sorunu” olmadığının altı çizilmiştir. İlk bölüme genişçe yer ayrılmasının nedeni, yazarın sorularına cevap bulma kaygısının yanı sıra özellikle Türkiye’de yapılan çalışmalarda böyle bir yaklaşımın eksikliğine duyulan inançtır. Yerel yönetimlerin konum ve işleyişinin belirlenmeye çalışıldığı ikinci bölümde, yerel yönetimin konumundan hareketle (halk ile merkezi yönetim arasında bir ara birim), yerel yönetimlerin merkezi yönetimle ilişkilerine ve sorun alanlarına değinilmiştir. Türkiye örneğine de genişçe yer verilerek, gerekli görüldükçe tarihsel referanslarla merkez yerel ilişkileri irdelenmeye çalışılmıştır. Bir siyaset sahnesi olduğu tartışmasız olan yerel yönetimlerin işleyişine, Türkiye’ye özgü siyaset pratiklerinin etkisi, bu bölümün önemli bir vurgusunu oluşturmaktadır. Söz konusu pratikler, çalışma içinde farklı yerlerde tekrar karşımıza çıkmaktadır. Yönetim birimlerinin halkla olan temsile ve yönetime katılıma dönük ilişkilerine değinerek, her iki katılma pratiğinin büyük ölçekteki zaaflarına işaret edilmiştir. Patronaj türü ilişkilerin Türkiye’de adeta bir siyasal katılma biçimi olarak yerleşikleşmesi ve neredeyse her kişi ya da birimce kullanılır olması dolayısıyla bu tür ilişkilere tarihsel süreç içinde değinilmiştir. Yine ulusal ve yerel katılma konusunda Türkiye’deki seçim istatistiklerinden yola çıkarak, ulusal ve yerel seçimlere katılımın belirgin bir farklılaşmaya yol açıp açmadığı araştırılmıştır. Ayrıca yönetime katılma konusunda katılmanın kimi ön koşullarının olduğu, dolayısıyla kişi ve grupların katılma düzeylerinin farklılaştığı belirtilerek, bu farklılaşmanın büyük ölçekte alacağı biçime dikkat çekilmiştir.
Description:The list of books you might like
