tc kocaeli üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türk destanlarında bilge adam tipi üzerine bir ...

136 Pages·2007·0.67 MB·Turkish

Visage eXPert PDF Copyright © 1998,2007 Visage Software
This document was created with free TRIAL version of Visage eXPert PDF.This watermark will be removed
after purchasing the licensed full version of Visage eXPert PDF. Please visit http://www.visagesoft.com for more details
T.C
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DESTANLARINDA BİLGE ADAM TİPİ
ÜZERİNE BİR İNCELEME
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BİLGE ESİRGEN
ANABİLİM DALI: TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
KOCAELİ - 2007
Visage eXPert PDF Copyright © 1998,2007 Visage Software
This document was created with free TRIAL version of Visage eXPert PDF.This watermark will be removed
after purchasing the licensed full version of Visage eXPert PDF. Please visit http://www.visagesoft.com for more details
T.C
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DESTANLARINDA BİLGE ADAM TİPİ
ÜZERİNE BİR İNCELEME
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BİLGE ESİRGEN
ANABİLİM DALI: TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
DANIŞMAN: DOÇ. DR. AYNUR KOÇAK
KOCAELİ – 2007
Visage eXPert PDF Copyright © 1998,2007 Visage Software
This document was created with free TRIAL version of Visage eXPert PDF.This watermark will be removed
after purchasing the licensed full version of Visage eXPert PDF. Please visit http://www.visagesoft.com for more details
Visage eXPert PDF Copyright © 1998,2007 Visage Software
This document was created with free TRIAL version of Visage eXPert PDF.This watermark will be removed
after purchasing the licensed full version of Visage eXPert PDF. Please visit http://www.visagesoft.com for more details
İÇİNDEKİLER
ÖZET………………………………………………………………………………...I
SUMMARY………………………………………………………………………....II
KISALTMALAR…………………………………………………………………..III
ÖNSÖZ……………………………………………………………………………...IV
GÝRÝÞ
Halk Anlatýlarý ve Halk Anlatýlarýnda Tiplere Genel Bakýþ
B İRİN Cİ BÖL Ü M
ESKİ TÜRK İNANÇ SİSTEMİ İÇİNDEBİLGE VE BİLGELİK
- Gök Tanrıdan Bilge Tipine Uzanan Süreç-
1. BİLGE VE BİLGELİK....................................................................................15
2. ESKİ TÜRK İNANÇ SİSTEMİ.......................................................................21
2.1. GÖK TANRI İNANCI...............................................................................32
2.2. ATALAR KÜLTÜ.....................................................................................36
2.3. TABİAT KÜLTLERİ................................................................................40
2.3.1. Dağ Kültü............................................................................................40
2.3.2. Orman ve Ağaç Kültü.........................................................................42
2.4. KURT MOTİFİ.........................................................................................53
2.5. KAM / ŞAMAN.........................................................................................58
İ K İ N C İ B Ö L Ü M
TÜRK BOYLARININ EPİK DESTANLARINDA BİLGE ADAM TİPİ VE
BİLGEADAM TİPİNİN İŞLEVLERİ
I
Visage eXPert PDF Copyright © 1998,2007 Visage Software
This document was created with free TRIAL version of Visage eXPert PDF.This watermark will be removed
after purchasing the licensed full version of Visage eXPert PDF. Please visit http://www.visagesoft.com for more details
1. TÜRK BOYLARININ EPİK DESTANLARINDA BİLGE ADAM TİPİ......68
2.BİLGE ADAM TİPİNİN İŞLEVLERİ.............................................................86
2.1. RÜYA GÖRME VE RÜYA YORUMLAMA...........................................86
2.2. FALA BAKMA VE BİLİCİLİK...............................................................94
2.3. AD BULMA VE AD KOYMA..................................................................98
2.4. HASTALIKLARI TEDAVİ ETME VE KÖTÜLÜKLERDEN KORUMA
.........................................................................................................................110
SONUÇ...............................................................................................................118
KAYNAKÇA......................................................................................................121
ÖZGEÇMİŞ.......................................................................................................126
II
Visage eXPert PDF Copyright © 1998,2007 Visage Software
This document was created with free TRIAL version of Visage eXPert PDF.This watermark will be removed
after purchasing the licensed full version of Visage eXPert PDF. Please visit http://www.visagesoft.com for more details
T.C.
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
TÜRK DESTANLARINDA BİLGE ADAM TİPİ
ÜZERİNE BİR İNCELEME
ÖZET
Bu çalışmada, sözlü edebiyat ürünlerimizde sıkça karşılaştığımız bilge adam
tipinin Türk destanlarındaki işlevini araştırmak hedeflenmiştir. Destanlarımızda ak
sakallı, ihtiyar gibi sıfatlarıyla tanıdığımız bilge adam tipi; yol gösterici, öğüt verici,
tedavi edici işlevlere sahip olmanın yanı sıra gelecekten haber verme yeteneğine
sahiptir. Bu çalışma, iki bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde,
atalar kültünün birer uzantısı olarak karşımıza çıkan ve bilge tipine has işlevler
sergileyen kurt ve ağaç gibi kutsal hayvan ve bitkilere; ikinci bölümde “ak” ile
bütünleşmiş ihtiyar bilge adam tipine yer verilmiştir. Her iki bölümde de, ortaya
konan bilgiler doğrultusunda içeriği destekleyen destan metinleri verilmiştir.
Tezi Hazırlayan : Bilge ESİRGEN
Tez Danışmanı : Doç. DR. Aynur KOÇAK
Tez Kabul Tarih ve No: 04.07.2007 – 2007 / 18
Jüri Üyeleri : Doç. Dr. Ý. Güven KAYA
Doç. Dr. Aynur KOÇAK
Yrd. Doç. Ali YAKICI
VII
Visage eXPert PDF Copyright © 1998,2007 Visage Software
This document was created with free TRIAL version of Visage eXPert PDF.This watermark will be removed
after purchasing the licensed full version of Visage eXPert PDF. Please visit http://www.visagesoft.com for more details
T.C.
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
A STUDYING ABOUT THE WISE MAN TYPE IN TURKISH EPICS
ABSTRACT
In this study, it is aimed to search for the function of type of wise tahat appears in
oral literature Works in Turkish epics. The wise whom we know as an old man with
white beard in our epics, has the ability of prophecy besides being a guide, an adviser
and a curer. This study consists of two sections. In the first section includes the holy
animals and plants such as a wolf and a tree that exhibits functions unique to wise
and appears as an extension of the culture of ancestors. The second section the wise
who is integrated with “white” is emphasized. In both sections the epic texts which
support the content with the given informations are placed.
Tezi Hazýrlayan : Bilge ESÝRGEN
Tez Danýþmaný : Doç. DR. Aynur KOÇAK
Tez Kabul Tarih ve No: 04.07.2007 – 2007 / 18
Jüri Üyeleri : Doç. Dr. Ý.G üven KAYA
Doç. Dr. Aynur KOÇAK
Yrd. Doç. Ali YAKICI
VII
Visage eXPert PDF Copyright © 1998,2007 Visage Software
This document was created with free TRIAL version of Visage eXPert PDF.This watermark will be removed
after purchasing the licensed full version of Visage eXPert PDF. Please visit http://www.visagesoft.com for more details
KISALTMALAR
a.g.e. : Adı geçen eser
AKM : Atatürk Kültür Merkezi
bkz. : Bakınız
bs. : Baskı
c. : Cilt
çev. : Çeviren
Doç. : Doçent
Dr. : Doktor
Ed. : Editör
Haz. : Hazırlayan
Prof. : Profesör
s. : Sayfa
S : Sayı
TDK : Türk Dil Kurumu
TKAE : Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü
TTK : Türk Tarih Kurumu
Yay. : Yayınları
yy. : Yüzyıl
VII
Visage eXPert PDF Copyright © 1998,2007 Visage Software
This document was created with free TRIAL version of Visage eXPert PDF.This watermark will be removed
after purchasing the licensed full version of Visage eXPert PDF. Please visit http://www.visagesoft.com for more details
ÖNSÖZ
Halk anlatıları içerisinde destanların, toplumların ulus olma bilincini taşıması
bakımından özel bir yere sahip olduğu bilinmektedir. Türk boylarının tarihte yaşadığı
göçlerin, acıların, ihanetlerin, yenilgilerin ve sevinçlerin anlatıldığı destanlar,
geçmişle gelecek arasında bir köprü kurarken Türk kültürünün birer aynası
konumundadır.
Türk destanlarında, en genel ifadeyle, kahramanın karşı karşıya kaldığı kaosu
çözmede kendisine rehberlik eden bilge adam* tipinin ele alındığı bu çalışmada:
Giriş, Birinci Bölüm: Gök Tanrıdan Kağana ve Bilge Tipine Uzanan Süreç, İkinci
Bölüm: Türk Boylarının Epik Destanlarında Bilge Adam Tipi, Sonuç ve Kaynakça
yer almaktadır.
Giriş’te halk anlatıları hakkında genel bilgi verilmiş ve halk anlatılarında
tipler üzerinde duruluştur.
Birinci Bölüm’de, “bilge” ve “bilgelik” kavramlarý üzerinde durulmuþ, Gök
Tanrý’dan kaðana ve bilge adam tipine uzanan süreç, eski Türk inanç sistemi
baðlamýnda deðerlendirilmiþtir. Tanrý’nýn “hakîm” olma özelliðinin öncelikle
kültlerde ardýndan ete kemiðe bürünerek kaðan ve ihtiyar bilgelerde kendini
gösterdiði ortaya konulmuþtur.
Ýkinci Bölüm’de, bilge adam tipi Türk boylarının epik destanları ekseninde
değerlendirilmiş ve işlevleri belirlenmiştir.
Sonuç kısmında ise, çalışma neticesinde varılan sonuçlar ortaya konulmuştur.
Kaynakça’da, çalýþma sýrasýnda yararlanýlan kaynaklar, yazarlarýn soyadlarýna
göre abecesel sýralanmýþtýr.
*“Adam” ifadesi insanoðlu anlamýný taþýmaktadýr. Cinsiyet ayrýmý gözetilmemiþtir. (B.E.)
VII
Visage eXPert PDF Copyright © 1998,2007 Visage Software
This document was created with free TRIAL version of Visage eXPert PDF.This watermark will be removed
after purchasing the licensed full version of Visage eXPert PDF. Please visit http://www.visagesoft.com for more details
Bu konu üzerinde, daha önce yapılmış müstakil bir çalışma bulunmamakla
birlikte, edebiyatımızda önemli birer işleve sahip tipler üzerinde yapılan çalışmalar
bulunmaktadır. Bu çalışmalar arasında ilk akla gelen Mehmet Kaplan’ın Türk
Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri adlı eseridir. Mehmet Kaplan, bu
eserinde gazi, veli, ahi ve yeni aydın tiplerini incelemiştir.
Bilge tipi, daha önce üzerinde etraflıca durulmamış olması, tecrübeleriyle ve
bir Türk kültür kodu olma özelliği gösteren hafızayı temsil etmesi bakımından büyük
bir öneme sahiptir. Geleneklerimizi bu güne taşıma, eğitim, toplum üyelerini bir
arada bulundurma ve ulus olma bilincini kazandırma işlevlerine sahip halk edebiyatı
ürünlerinde bilge tipi; kültürel, sosyal ve etik değerlerimizi bünyesinde barındırır. Bu
bağlamda Türk destanlarında bilgeadam tipinin yeri belirlenmeye çalışılmıştır.
Bu çalışmada Türk destanları ekseninde bilge adam tipi incelenirken metin
merkezli halkbilimi yönteminden yararlanılmıştır. Bilge adam tipi özellikleri
psikanalitik kuramdan yararlanılarak ilkimgesel olarak ve teolojik bir yaklaşımla
değerlendirilmiştir.
Gerek konunun seçimi gerekse çalışma sırasında benden desteğini ve
yardımlarını esirgemeyen tez danışmanım ve “bilge” hocam Doç. Dr. Aynur
KOÇAK’a sonsuz teþekkürlerimi saygýyla sunuyorum.
Maddî ve manevî desteklerinden dolayý, bana “bilge” adýný yakýþtýran annem,
babam Mine ve Mustafa ESÝRGEN’e teþekkür ederim.
Kocaeli –2007 Bilge ESÝRGEN
VII