TC İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE

181 Pages·2009·6.74 MB·Turkish

T.C.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİ BİLİMDALI

Yüksek Lisans Tezi

ERKEN YAŞTA ÖĞRENENLER İÇİN YABANCI DİL OLARAK
TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE İÇERİK ODAKLILIK

Zeynep Duygu YENİAY
2501050753

Prof. Dr. Tülin POLAT
İstanbul, 2008
ÖZ
Bu çalışmanın amacı, yabancı dil olarak Türkçe öğretimi sürecinde içerik odaklılık
temelinde erken yaş grubuna yönelik bir durum saptaması yaparak bu yöndeki tartışmalara
katkıda bulunabilmektir. Bu bağlamda, kuramdan uygulamaya doğru gelişen bir çalışma yolu
izlenmiştir. Bunun için ilkin erken yaş grubunun özellikleri irdelenmiş, ardından içerik
odaklılık kuram ve uygulama boyutuyla tartışılmıştır. Çalışmanın somut bir temelde
ilerlemesi için bu alanda yaygın kullanımı bulanan Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe (Temel
Düzey) adlı ders kitabı erken yaş grubuna ve içerik odaklılığa uygunluğu bakımından
incelenmiştir. Araştırmanın bulgularından, incelenen ders kitabın erken yaş grubuna ve içerik
odaklılığa uygun yönlerinin yeterli olmadığı sonucu çıkmıştır. Bu nedenle içerik odaklı
bakışla erken yaş grubuna yönelik iki ders örneği önerisi sunulmuştur.

ABSTRACT
The aim of this research is to be able to contribute to the discussions by determining
the circumstance according to young learners within the aspect of content- based instruction
in process of teaching Turkish as a foreign language. In this context, the study way from
theory to application is followed. Firstly the characteristics of young learners were examined,
after that, content-based instruction was discussed in dimension from theoretical bases to
application extent. In order to make the research go forward in a concrete basis, Yeni Hitit
Yabancılar İçin Türkçe (Temel Düzey) coursebook used commonly in this field was analyzed
in terms of appropriateness to young learners and content-based instruction.It is concluded
from the findings of research that the coursebook analyzed is not sufficiently appropriate to
young learners and content- based instruction. For that reason, two lesson models were
proposed in a content- based perspective.
iii
ÖNSÖZ
Göktürk Yazıtları’ndan günümüze, insanoğlunun yaşadığı toplumsal, ekonomik,
siyasi, kültürel ve teknolojik her değişime tanıklık eden Türkçe, günümüzde de dünyanın
çeşitli yerlerinde milyonlarca insan tarafından kullanılmaktadır. Kökleri çok derinlere uzanan
tarihi, Türkçe’ye geniş bir anlatım gücü kazandırmıştır. Mustafa Kemal de “Türk dili zengin,
geniş bir dildir. Her kavramı ifade kabiliyeti vardır. Yalnız onun bütün varlıklarını aramak,
bulmak, toplamak, onlar üzerinde çalışmak lazımdır.” (Köklügiller, 2004: 57) diyerek
Türkçe’nin bu özelliğini vurgulamış ve dil üzerine çalışmalara özen gösterilmesini istemiştir.
Bilim ve teknolojideki gelişmeler sonucu dünyanın öbür ucuna ulaşmanın bir tuş kadar
yakınlaştığı ve iletişim çağı olarak nitelendirilen günümüzde, ifade gücü yüksek bir dili
bilmenin önemi büyüktür. Çünkü insanoğlu hem birey hem de toplum boyutunda akıl almaz
bir hızla kendini anlatmak ve karşısındakini anlamak gereksinimi içindedir. Gelinen bu
noktada yabancı dil öğrenmenin gerekliliği öne çıkmaktadır. Yabancı dil olarak Türkçe
öğretimini de bu düzlemde değerlendirmek gerekir.
Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kuramsal ve uygulama yönüyle ciddi bir
boşluk olduğu gözlemlenmektedir. Yabancı dil olarak Türkçe öğretimine yönelik yüksek
öğretim programlarının yeterli olmaması, bu alanda uzmanlaşmış nitelikli eğitmenlerin
sayısının oldukça az olması ve çağdaş yabancı dil öğretim yöntemlerini Türkçe öğretiminde
uygulamaya elverişli ders kitabı ile ders malzemelerinin gereksinimi karşılayabilecek düzeyde
bulunmaması başlıca sorunlardır. Yabancı dil öğreniminin oldukça verimli olduğu erken yaş
grubuna Türkçe öğretimini amaçlayan herhangi bir çalışmaya rastlanmaması ise bir diğer
tartışma konusudur.
Bu bağlamda, çağımızın temel gereksinimleri olan bilgiye ulaşma ve yabancı dilde
iletişim kurma gereksinimlerini bir arada karşılamayı hedefleyen yeni bir yönelim olarak
içerik odaklı dil öğretim anlayışının yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde uygulama alanı
bulması faydalı olacaktır. Bir boşluğu doldurması amacıyla erken yaş grubuna yabancı dil
olarak Türkçe öğretimi üzerine çalışılması da gerekmektedir. Bu iki gereksinimi karşılamak
amacıyla bu çalışmanın kapsamı ‘erken yaşta öğrenenler için yabancı dil olarak Türkçe
öğretiminde içerik odaklılık’ olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede, çalışmanın ilk bölümünde
hedef kitle olarak belirlenen erken yaş grubu yabancı dil öğrenimi bağlamında kuramsal
yönüyle irdelenecektir. İkinci bölümde, çağdaş dil öğretim yöntemleri arasında yeni bir
yönelim olarak yerini alan içerik odaklılık kuramsal ve uygulama boyutuyla tartışılacaktır.
Üçüncü bölümde ise yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde yaygın kullanımı bulunan bir ders
iv
kitabının erken yaş grubuna ve içerik odaklı dil öğretim anlayışına uygunluğu bakımından iki
temelde incelemesi yer almaktadır. Son bölüm olan dördüncü bölümde, içerik odaklı anlayışla
erken yaş grubuna yönelik öneri niteliği taşıyan uygulama örnekleri sunulacaktır.
Çalışmanın gerçekleşmesinde soruları ve önerileriyle ufkumu genişleten, iyi
dilekleriyle bu çalışmaya ve hayata sımsıkı bağlanmamı sağlayan çok değerli danışmanım
sayın Prof. Dr. Tülin Polat’a içten teşekkürlerimi sunarım.
Yabancı dil öğretiminde güncel gelişmeleri yakalamamı sağlayan, güler yüzlü
yaklaşımı ile hiçbir sorularımı yanıtsız bırakmayan değerli hocam Prof. Dr. Nilüfer Tapan’a;
Türkçe’nin zenginliğini ve derinliğini bir kez daha fark etmemi, önüme Türkçe ile ilgili yeni
hedefler koymamı sağlayan sayın hocalarım Prof. Dr. Mustafa Özkan’a ve Yrd. Doç. Dr.
Yıldız Kocasavaş’a teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca kaynakça konusunda elinden gelen her
türlü yardımı yapan, sıkıntıya düştüğüm anlarda zamanını ve rehberliğini koşulsuz sunan
değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Dilek İnal’a da teşekkür ederim.
Üniversite yıllarımın en yakın tanığı olarak bu çalışmanın da tüm sürecine ortak olan
dostum Bahar Akbal’a; çalışmama başladığım ilk günden itibaren soru ve sorunlarımı
şikayetsiz dinleyen ve yanıtlayan, ilgili kaynaklara ulaşmamı kolaylaştıran sevgili Nagihan
Güneş’e; huzurlu ve keyifli bir çalışma ortamı için gereksinim duyduğum her koşulu
sağlamak için elinden geleni yapan dostum Nilüfer Uysal’a; beni destekleyen tüm
arkadaşlarıma ve sıcak çaylarıyla çalışmama güdülenmemi sağlayan Attila İlhan Kültür
Merkezi çalışanlarına sonsuz teşekkürler.
Son olarak, yaşadıkları tüm zorlukların ardından en güzel günlerinde onlardan uzak
olmama katlanan, güven ve desteklerini benden esirgemeyen, her zaman yanımda olacaklarını
bildiğim sevgili annem Sedef Güvengir’e ve sevgili kardeşim Didem Yeniay’a minnettar
olduğumu belirtmek isterim.

İstanbul - Eylül 2008
Zeynep Duygu Yeniay
v
İÇİNDEKİLER
ÖZ / ABSTRACT……………………………………………..…………………………..iii
ÖNSÖZ…………………………………………………………..………………………..iv
İÇİNDEKİLER…………………………………………………...……………………….vi
ÇİZELGE LİSTESİ……………………………………………...……………………....viii
GİRİŞ ……………………………………………………………...……………………....1
1. ERKEN YAŞ KAVRAMI..............................................................................................3
1.1. Hedef Kitle Olarak Erken Yaş Öğrenenleri.........................................................3
1.2. Erken Yaşta Yabancı Dil Öğretiminde Kuramsal Yönelimler ...........................9
1.2.1. Bilişsel Gelişim Kuramı ……………………………………………….9
1.2.2. Sosyo-Kültürel Kuram …………………………………......................13
1.2.3. Oluşturmacılık Kuramı ……………………………………………….20
2. ERKEN YAŞTA YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE İÇERİK ODAKLILIK….…….25
2.1. Kuramsal Boyutuyla İçerik Odaklılık ………………………………..............25
2.2. Uygulama Boyutuyla İçerik Odaklılık ……………………………………….35
2.2.1. Konu Temelli Dil Öğretimi …………………………………..............36
2.2.2. Korunmalı Dil Öğretimi ……………………………………………...37
2.2.3. Eklemli Dil Öğretimi …………………………………………………40
2.2.4. Değerlendirme ………………………………………………………..42
3. ERKEN YAŞTA YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE
İÇERİK ODAKLILIK …………………………………………………………….….45
3.1. Erken Yaşta Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenenler ve Yabancı Dil Olarak
Türkçe Öğretiminde Ders Kitapları …………………………………………..47
3.1.1. Konulara Göre ………………………………………………………..47
3.1.2. Görsellere Göre ………………………………………………………52
3.1.3. Dil ve Anlatıma Göre ………………………………………...............61
3.2. Erken Yaşta Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenenler ve Yabancı Dil Olarak
Türkçe Öğretiminde İçerik Odaklılık …………….………………………….66
3.2.1. İçeriğe Göre ………………………………………………………….67
3.2.2. Bağlamsallığa Göre ………………….………………….......………..69
3.2.3. Özgünlüğe Göre ……………………………………………...............75
3.2.4. Öğrenen Odaklılığa Göre …………………………………….............78

vi
4. KONU ODAKLI DİL ÖĞRETİMİ ANLAYIŞIYLA YABANCI DİL OLARAK
TÜRKÇE ÖĞRETİMİ …………….………………………………………………..90
4.1. Örnek 1: SAĞLIK…………………………… ………………………….….97
4.2. Örnek 2: HAVA DURUMU ………………………………………………117
SONUÇ …………………….…………………………………………………............139
KAYNAKÇA ……………………………………………………….…………...........144
EKLER…………………………………………………………….…………….…….155
Ek 1. Örnek 1: SAĞLIK: SAĞLIKLI BİR YAŞAM………………………….………155
Ek 2. Örnek 2: HAVA DURUMU…………………………………………………….165

vii
ÇİZELGE LİSTESİ
Çizelge 1: Çocuklar ile gençlerin özelliklerinin karşılaştırılması………………………….4
Çizelge 2: Yakınsak gelişim alanı…….…………………………………………………..16
Çizelge 3: İçerik Odaklı Dil Öğretim anlayışının farklı yönlerini öne çıkaran
tanımları……………………………………………………………………….....27
Çizelge 4: İçerik Odaklı Dil Öğrenimi: İçerik ve dil öğrenimini birleştiren bir
sürem......................................................................................................................35
Çizelge 5: Üç içerik odaklı dil öğretim modelinin özelliklerinin karşılaştırılması
…….………………………..…..……………………………………………..….43
Çizelge 6: Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde kullanılan Yeni Hitit Yabancılar İçin
Türkçe (Temel Düzey)’i inceleme yolu.………..……………...…………………45
Çizelge 7: Erken yaş grubu için MEB tarafından hazırlanmış Time For English ders
kitaplarının 4. ve 5. sınıf ünite konuları………..………………………………..50
Çizelge 8: Yetişkinler için TÖMER tarafından hazırlanmış Yeni Hitit Yabancılar İçin
Türkçe (Temel Düzey) ders kitabının ünite konuları
…………………………………………………….…………….………………..51
Çizelge 9: Bir ders kitabında yer alan görsel öğeler………………………………………52
Çizelge 10: Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe (Temel Düzey)’de yer alan görsel öğelerin
türlerinin ünitelere göre dağılımı…………..………….………………………....57
Çizelge 11: Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe (Temel Düzey)’de yer alan görsel öğelerin
kullanılış amaçlarının ünitelere göre dağılımı……………………………………58
Çizelge 12: Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe (Temel Düzey)’de yer alan özgün metinlerin
ve kurmaca metinlerin ünitelere göre dağılımı……………..……….…………...78
Çizelge 13: Ders planı formatı……………………………………..………………………91
Çizelge 14:İçerik odaklı ders planlama kılavuzu …………………..……………………...93
Çizelge 15: Sağlık konulu ünite örneğinin ders planı formatı……..………………………98
Çizelge 16: Sağlık konulu ünite örneğine ilişkin içerik odaklı ders kitabı planlama
kılavuzu……………………………………………………...………….………117
Çizelge 17: Hava durumu konulu ünite örneğinin ders planı formatı……………………118
Çizelge 18: Hava durumu konulu ünite örneğine ilişkin içerik odaklı ders kitabı planlama
kılavuzu…….…………………………………………..……….………………137
viii
GİRİŞ
İçinde bulunduğumuz zaman dilimi yabancı dil öğrenme gereksinimini
öylesine yoğunlaştırmıştır ki, günümüzde bir ya da birden fazla yabancı dil
öğrenmek kaçınılmaz hale gelmiştir. Nitelikli insan tanımının da bir gereği olan
yabancı dil öğrenme sorunu, artık eğitim ile ilgili ve eğitimin yeniden
yapılandırılması tartışmalarının da ana konularından birisidir. Ülkemizin dünya
sahnesindeki konumu düşünüldüğünde, Türkçe’nin yabancı dil olarak öğretimi de
üzerinde özenle durulması gereken bir konudur. Günümüz koşulları yabancı dilin
erken yaşta öğrenimini de gerekli kılmaktadır. Bu nedenle de erken yaşta yabancı dil
konusu başlı başına bir araştırma alanıdır. Öte yandan yabancı dil öğretimini verimli
kılmak için sürdürülen çabalar birçok yeni eğitsel ve yöntemsel yönelimi de
uygulamalara yansıtmaya başlamıştır. İçerik odaklı yaklaşım da bu yeni
yönelimlerden biridir. Etkin bir yabancı dil öğretim sürecini yaratma anlayışlarının
ürünleri olan yeni yönelişleri yabancı dil olarak Türkçe öğretimine uygulamak da
bizlere düşen önemli bir görevdir. Bu anlayıştan yola çıkarak, bu çalışmada içerik
odaklı dil öğretim anlayışı ele alınacak ve bu yaklaşımın özellikleri, boşlukların
olduğu gözlenebilen erken yaş grubuna yönelik olarak, uygulamaya nasıl
yansıtılabileceği gösterilmeye çalışılacaktır.
Bu nedenle çalışmanın amacı, yabancı dil olarak Türkçe öğretimi sürecinde
erken yaş grubuna yönelik içerik odaklılık temelinde bir durum saptaması yaparak bu
yöndeki tartışmalara katkıda bulunabilmektir. Bu bağlamda, kuramdan uygulamaya
doğru gelişen bir çalışma yolu izlenecektir.
Çalışmanın birinci bölümünde, araştırmanın hedef kitlesi olarak erken yaş
öğrenenleri alınacak ve bu grubun çalışmanın kapsamı ile ilgili olan özellikleri belli
kuramlar ışığında ana çizgileriyle aktarılmaya çalışılacaktır. Ele alınacak kuramların
erken yaşta yabancı dil öğretiminde sürdürülen tartışmalara etkisi ve katkısı olan
kuramlar olması, çalışmanın kuramsal temeli için uygun görülmüştür.
Çalışmanın ikinci bölümünde, temel konu içerik odaklılıktır. İçerik odaklılık
günümüzde yabancı dil öğretiminde uygulamaya yönelik düzenlemelerde yol açıcı
bir yaklaşım olarak görülmektedir. Bu nedenle, bu bölümde, içerik odaklılık
kuramsal ve uygulama boyutuyla irdelenecek ve içerik odaklı yaklaşımın hedef kitle
  1
olarak erken yaş öğrenenleri için ne yönde yararlar sağlayacağı da tartışmaya
açılacaktır.
Araştırmanın ana bölümlerinden biri olarak üçüncü bölümde ise amaç erken
yaşta yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde içerik odaklı bir bakışla bir durum
saptaması yapabilmektir. Bilindiği gibi, ülkemizde yabancı dil olarak Türkçe
öğretiminde erken yaş öğrenenleri için hazırlanmış bir ders kitabı yoktur. Çalışmanın
çıkış noktasını da oluşturan bu durum nedeniyle araştırmada somut bir temel olarak
yetişkinler için kullanılan bir ders kitabı ele alınacaktır. İnceleme alanı olarak
belirlenen ve yaygın kullanımı olan bir ders kitabı temelinde içerik odaklılık ve erken
yaş grubu için uygun olan/olmayan yönleri gösterilmeye çalışılacaktır. Bu inceleme
erken yaş grubu için ivedilikle ders malzemesi hazırlamanın gerekliliğini de ortaya
koyabilecektir.
Çalışmanın son bölümünde ise yabancı dil olarak Türkçe’yi erken yaşta
öğrenenlere yönelik içerik odaklı uygulama örneği geliştirilecektir. Bir boşluğu
doldurma amacıyla tasarlanan bu çalışmada sunulacak örnekler kuşkusuz öneri
niteliklidir. Bu bağlamda, önemli olan yeni bir yönelim olarak içerik odaklı yabancı
dil öğretimi temelinde verimli ve etkili bir yabancı dil olarak Türkçe öğretimine
erken yaşta öğrenenler düzleminde bir katkıda bulunabilmektir.

  2
1. ERKEN YAŞ KAVRAMI

Erken yaşta yabancı dilin nasıl öğrenildiği konusuna eğilirken ilk adım olarak
bu kavramını açıklamak ve çocukların genel olarak öğrenme biçimleri ile temel
özellikleri üzerinde ana çizgileriyle durmak yerinde olacaktır.

1.1 Hedef Kitle Olarak Erken Yaş Öğrenenleri

Bütün toplumsal kavramlar gibi çocuk kavramı da ülkeden ülkeye, toplumdan
topluma, kültürden kültüre farklılıklar göstermektedir. Toplumsal sorumluluklar ve
gereksinimler doğrultusunda çocuk kavramı ile yaş ilişkilendirmesi de
farklılaşmaktadır. Pinter (2006: 1), bu konuyu şöyle açıklamıştır:

“İlk eğitim dünyanın çeşitli yerlerinde çok farklıdır. Bazı çevrelerde, çocuklar
okula altı-yedi yaşlarında giderken, başka bir çevrede okul beş yaşından on bir
yaşına kadar sürer, devlet okullarında çocuklar on dört yaşına gelene kadar devam
ederken; bu okullar genelde birinci ve ikinci kademe olarak ikiye bölünür.
Çocuklar İngilizce öğrenmeye ilköğretimlerinin farklı aşamalarında, hatta okul
öncesinde başlayabilirler. Bazı çevrelerde, çocuklar İngilizce öğrenmeye beş
yaşında, anaokulunda, hatta daha önce, başlarlar. Başka bağlamlarda sekiz on
yaşlarında başlayabilirler. Çocuklara İngilizcenin öğretildiği en çok ortamı
kapsayabilmesi için, bu kitaptaki düşünceler beş yaşından on dört yaşına kadar
bütün bu yaş gruplarına uygulanabilir.” (Pinter, 2006:1)

Brumfit (1997: v), çocuk kavramı ile eğitimlerinin ilk aşamasından 13-14
yaşlarına kadar olan çocuklardan bahsettiğini söyler. Cameron (2001: xi) da çocuk
kavramı ile 5-12 yaş aralığını kastettiğini belirtmiştir.
Görüldüğü üzere, çocuk kavramının çerçevesi farklı bilimsel görüşler
doğrultusunda farklı biçimlerde çizilmektedir. Bu kavramı açıklarken kesin bir yaş
aralığı belirlemek, katı ve keskin ifadeler kullanmak doğru olmayacaktır. Öğrenmede
bireysel farklılıkların öne çıktığı, bireysel olarak sorumluluk almanın öğrenmeye
önemli ölçüde katkı sağladığı bilinmektedir. Pinter (2006: 2), öğretim tekniklerini
  3