TC İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Eğitim Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi ...

336 Pages·2008·4.18 MB·Turkish

T. C.
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Özel Eğitim Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

ELEŞTİREL DÜŞÜNME BECERİLERİNİ TEMEL ALAN TÜRKÇE
ÖĞRETİMİNİN ÜSTÜN VE NORMAL ZİHİN DÜZEYİNDEKİ
ÖĞRENCİLERİN ERİŞİ, ELEŞTİREL DÜŞÜNME DÜZEYLERİNE VE
TUTUMLARINA ETKİSİ

Ayşegül İŞLEKELLER
2501060570

Tez Danışmanı: Yrd. Doç.Dr. Serap EMİR

İstanbul, 2008
‐1 ‐
ÖZ

Bu araştırmanın amacı, eleştirel düşünme becerilerini temel alan Türkçe
öğretiminin üstün ve normal zihin düzeyindeki öğrencilerin erişi, eleştirel düşünme
düzeylerine ve tutumlarına etkisini değerlendirmektir.
Araştırmada, deneme modellerinden ön test ve son test deseni kullanılmıştır.
Deney ve kontrol grubu olmak üzere Beyazıt Ford-Otosan İlköğretim Okulu beşinci sınıf
öğrencilerinden seçilen iki grup araştırmanın örneklemini oluşturmuştur.
Araştırma üç basamakta tamamlanmıştır. İlk olarak Cornell Eleştirel Düşünme
Becerileri Testi, Türkçe Tutum Ölçeği ve Türkçe Başarı Testi öğrencilere ön test olarak
uygulanmıştır. İkinci basamakta; ön test sonuçlarına göre, deney ve kontrol grubu
belirlenmiş, deney grubunda eleştirel düşünme becerileriyle geliştirilmiş Türkçe ders
uygulamaları yapılırken kontrol grubu geleneksel öğretim yaklaşımıyla derslerine
devam etmiştir. Üçüncü basamakta; ön test olarak kullanılan Cornell Eleştirel Düşünme
Becerileri Testi, Türkçe Tutum Ölçeği ve Türkçe Başarı Testi son test olarak
uygulanmıştır ayrıca öğretmen ve öğrencilerin ders hakkındaki görüşleri alınmış ve
demografik özellikleri belirlemek için Kişisel Bilgi Formu deney ve kontrol grubuna
uygulanmıştır. Gruplarda Mann-Whitney ve Wilcoxon testleri veri çözümlemelerinde
kullanılmıştır.
Araştırmanın bulgularına göre, üstün zekalı öğrencilere yönelik hazırlanan
programının öğrencilerin başarı testi, eleştirel düşünme becerileri ve türkçe dersi
tutumlarını arttırdığı gözlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Zeka, Üstün Zekalılık, Eleştirel Düşünme, Türkçe Dil Becerileri,
Erişi.

iii
ABSTRACT
The purpose of the present research is to assess the success of students of
above average and average intelligence in Turkish language classes focusing on
critical thinking skills, on the effect of those classes on their critical thinking levels and
attitudes.
In the research pre-tests and final tests were applied on both an experimental
group and a control group, which had been selected from fifth-grade students at the
Beyazıt Ford-Otosan Primary School.
The research was conducted in three stages;In the first stage, the Cornell
Critical Thinking Test, the Turkish Language Attitude Test and the Turkish Language
Success Test were applied on the students as a pre-test. In the second stage, the
experimental group and the control group were selected according to their scores in the
pre-test. The experimental group was exposed to Turkish language classes in which
attention was paid to critical thinking skills. The control group continued attending their
regular Turkish language classes. In the third stage, Cornell Critical Thinking Test, the
Turkish Language Attitude Test and the Turkish Language Success Test, which had
been used in the pre-test stage, and a Personal Information Form, which included
questions about the students’ opinions regarding the classes and questions regarding
their demographic profile, were applied to both the experimental group and the control
group. The Mann-Whitney Test and the Wilcoxon Test were used for analysing the test
results.
The results of the research revealed that the Critical Thinking based program
which was developed for the gifted students, increases the achievement, critical
thinking and attitudes level of the students.
Keywords: Intelligence, Gifted and talented Children, Critical Thinking, Turkish
Language Skills.

iv
ÖNSÖZ
Doğduğumuz andan başlayan bir yolculuk,bizimle büyüyen, gelişen, yaşayan
canlı bir yapı; anadil. İnsanlar ana dilleriyle düşünür , gelişir ve üretir. Düşünmenin
kalitesi ise kişinin eğitimi, zekâ seviyesi ile şekillenir. Kaliteli düşünebilmek için üst
düzey düşünme becerimizi aldığımız eğitimle yoğurup hayatımıza sokabilmeliyiz
böylece dünyaya bakışımız değişecektir. Yüzyılın dehası olarak kabul edilen önderimiz
Kemal Atatürk de; düşünemeyen, kendi özgün duygusal değerlendirmelerini
yapamayan ve bunun sonucunda da başkalarının söylediğini aktaran birey olmaktansa,
kendi söylemini üretebilen ahlaklı ve zeki insan olmanın önemine dikkat çekerek,
zekânın değerlendirilmesi gereken bir hazine olduğunun üzerinde durmuştur.
Araştırmada elde edilen bulgularla, eleştirel düşünme becerilerini temel alan
Türkçe öğretiminin üstün ve normal zihin düzeyindeki öğrenciler üzerindeki etkileri
incelenerek üstün zekâlı ve normal öğrencilerimizin gereksinimleri olan ve yaşamlarının
her anında kullanacakları eleştirel düşünmeyi, anadilleriyle öğrenmeleri sağlanmaya
çalışılmıştır.
Çalışmamda bilgisi ve destekleriyle, sadece araştırma sürecimde değil, lisans
üstü çalışmalarımın her aşamasında sabırla beni dinleyen ve her konuda bana destek
olan saygıdeğer tez danışmanım sayın Yrd. Doç.Dr. Serap Emir’e,
Üstün zekâlı çocukların eğitimi konusunda, Türkiye’de ilklere imza atmış biz
öğrencilerini üstün zekâlılarla çalışma olanağı sunan, lisans ve yüksek lisans sürecinde
yanımda olan, desteklerini benden esirgemeyen ve bilimsel düşünmeyi biz
öğrencilerine aşılayan saygıdeğer hocam sayın Prof. Dr.Ümit Davaslıgil’e
Türkçe öğretmenliğine ve öğretimine farklı yönlerden bakmamızı sağlayan,
lisansın her aşamasında bitmeyen dertlerimize ortak olan ve çözümler üretmeye
çalışan, araştırmada yorumlarıyla, değerlendirmeleriyle bana destek olan saygıdeğer
hocam sayın Prof.Dr.Selahattin Dilidüzgün’e
v
Bu araştırmada kullanılan testin geçerlilik, güvenirlik çalışmaları için öğrencilere
ulaşmamı sağlayan, testleri uygulamamda özveriyle bana yardımcı olan ve ne zaman
yardımına ihtiyacım olsa imdadıma yetişen öğretmen arkadaşım Barış Aydındağ’a
Araştırmanın her aşamasında fikirleriyle bana destek olan sevgili arkadaşım
Esra Kanlı’ya ve son aşamasında desteğini esirgemeyen sevgili arkadaşım Burak
Şişman’a
Çalışmamın ve yüksek lisansımın istatistik süreçlerinde bana destek olan sayın
Yrd.Doç.Dr. Yasemin Derelioğlu’na
Bilimsel hayatın zorluklarının en başat örneği olan sevgili dostum Mutay
Öztemiz ve çevirilerde bana yardımcı olan eşi Benjamin den Butter Öztemiz’ e
Araştırmamı yapmam için bana sınıflarını açan 5-B sınıf öğretmeni Abdülvahap
Hızal ve 5-C sınıf öğretmeni Nergis Gercik’e
Yüksek lisans sürecimde desteğini esirgemeyen sayın müdürüm Süleyman
Tefek’e ve samimiyetleri, hoşgörüleriyle tezimin son aşamalarında bana destek olmaya
çalışan sevgili öğretmen arkadaşlarım Elif Çakır, Aysun Ezgün ve Kenan Yıldırım’a
Çıkmazlara girdiğim zamanlarda manevi desteğiyle yanımda olan dostum ve
meslektaşım Ahsen Çolak’a
Sıcacık gülümsemesi, yumuşacık kalbiyle zor zamanlarımın ve hayata dair
tekrarlanan sorunlarımın cevap kaynağı kuzenim Av. Sedef Güçlüer’e
Manevi desteğiyle yanımda olan ve beni yapabileceklerime inandıran Sayın Av.
Ali Rıza Dizdar’a
Özverisi, sevgisi ve anlayışıyla hayatıma birçok iyilik ve yenilik getiren teyzem
Serap Durul, kararsızlıklarımda; hayat deneyimi ve hayata bakışıyla bana destek olan
Atilla Durul’a
Annem, Babam ve kardeşim Arda İşlekeller’e
Çalışmamda bana eşlik eden 5-C sınıfının eleştirel düşünürlerine teşekkürü bir
borç bilirim.
Ayşegül İŞLEKELLER

vi
İÇİNDEKİLER
ÖZET .........................................................................................................................iii
ABSTRACT ..............................................................................................................iv
ÖNSÖZ .....................................................................................................................v
İÇİNDEKİLER ...........................................................................................................vii
TABLO ve ŞEKİL LİSTESİ .......................................................................................xi

GİRİŞ
Problem Durumu...................................................................................................1
Problem Cümlesi ..................................................................................................3
Denenceler ...........................................................................................................3
Önem ....................................................................................................................7
Sayıltılar ...............................................................................................................8
Sınırlılıklar ............................................................................................................8
Tanımlar ...............................................................................................................9

BÖLÜM 1: İLGİLİ LİTERATÜR
1.1. Eğitim ............................................................................................................10
1.2. Zekâ ve Zekâ’nın Tarihçesi ...........................................................................16
1.2.1. Zekâyı Etkileyen Faktörler .....................................................................23
1.2.2. Zekânın Ölçülmesi .................................................................................24
1.2.3. Üstün Zekâlı ve Yetenekli Çocuklar .......................................................25
1.2.3.1. Tarihimizde Üstün Zekâlılık ve Yeteneklilik ....................................31
1.2.3.2. Üstün Yetenekli Çocukların Eğitiminde Dikkat Edilecek Noktalar...33
1.2.3.3. Üstün Yetenekli Çocuklar İçin Öğretimsel Müdahaleler ................35
1.3. Düşünme .......................................................................................................41
1.3.1. Düşünme Becerileri ..................................................................................45
1.3.1.1.Yansıtıcı Düşünme ............................................................................45
1.3.1.2. Yaratıcı Düşünme .............................................................................46
1.3.1.3. Eleştirel Düşünme ............................................................................46
vii
1.3.1.3.1. Eleştirel Düşünmenin Boyutları ..............................................49
1.3.1.3.2. Eleştirel Düşünme ve Eleştirel Düşünür .................................51
1.3.1.3.3. Eleştirel Düşünme Öğretimi ....................................................59
1.3.1.3.4. Eleştirel Düşünmeyi Engelleyen Faktörler ..............................65
1.3.1.3.5. Eleştirel Düşünmenin Ölçülmesi .............................................68
1.4. Anadil ve Anadil Eğitiminin Önemi ................................................................69
1.4.1. Çocukların Dil Gelişimi.............................................................................70
1.4.2. Üstün Zekâlı ve Yetenekli Çocukların Dil Gelişimi ................................72
1.4.3. Ana Dili Eğitimi ve Öğretimi ..................................................................73
1.4.4. Türkçe Dersinin Hedef ve Amaçları........................................................77
1.4.5. Türkçe Dersinin Öğretiminin Etkinlik Alanları ........................................78
1.4.6. Türkçe Dil Becerileri ve Eleştirel Düşünme Etkinlik Alanları..................84
1.4.7.Eleştirel Okur, Yazar, Dinleyici................................................................90
1.4.8. Üstün Zekâlı Öğrencilere Dil Eğitimi ve Öğretimi....................................92
1.5. Konu İle İlgili Literatür ....................................................................................93
1.5.1. Eleştirel Düşünme İle İlgili Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar ..................93
1.5.2. Eleştirel Düşünme İle İlgili Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar ...............104
1.5.3. Yurt içinde Yapılan Türkçe Dil Becerileri ve Eleştirel Düşünme
Becerileri ile ilgili Araştırmalar.................................................................111

BÖLÜM 2: YÖNTEM
2.1. Yöntem Ve Desen..........................................................................................113
2.2. Araştırma Grubu ............................................................................................114
2.3. Veri Toplama Araçları ....................................................................................114
2.3.1. Cornell Eleştirel Düşünme Becerileri Ölçeği .........................................115
2.3.2. Türkçe Dersi Başarı Testi .....................................................................117
2.3.3. Türkçe Dersi Tutum Ölçeği ...................................................................118
2.3.4. Kişisel Bilgi Formunun Geliştirilmesi .....................................................119
2.4. Araştırma Gruplarının Kontrol Ve Deney Grubu Olarak Seçimi ....................119
2.4.1. Cornell Eleştirel Düşünme Becerileri Ölçeği Ön Test Puanları
Analizleri ............................................................................................... 120
2.4.2. Türkçe Dersi Başarı Testi Ön Test Puanları Analizleri .........................121
viii
2.4.3. Türkçe Dersi Tutum Ölçeği Ön Test Puanları .......................................121
2.4.4. Önceki Yılın Türkçe Not Ortalaması .....................................................122
2.4.5. Cinsiyet .................................................................................................122
2.5. Verilerin Çözümlenmesi ................................................................................. 124

BÖLÜM 3: BULGULAR
3.1. Birinci Denenceye İlişkin Bulgular .................................................................125
3.2. İkinci Denenceye İlişkin Bulgular ...................................................................130
3.3. Üçüncü Denenceye İlişkin Bulgular ...............................................................136
3.4. Dördüncü Denenceye İlişkin Bulgular ...........................................................140
3.5. Beşinci Denenceye İlişkin Bulgular ...............................................................146
3.6. Altıncı Denenceye İlişkin Bulgular .................................................................151
3.7. Yedinci Denenceye İlişkin Bulgular ...............................................................156
3.8. Sekizinci Denenceye İlişkin Bulgular .............................................................162
3.9. Dokuzuncu Denenceye İlişkin Bulgular .........................................................167

BÖLÜM 4: YORUMLAR
4.1. Birinci Denenceye İlişkin Yorumlar ................................................................173
4.2. İkinci Denenceye İlişkin Yorumlar .................................................................176
4.3. Üçüncü Denenceye İlişkin Yorumlar ..............................................................179
4.4. Dördüncü Denenceye İlişkin Yorumlar ..........................................................181
4.5. Beşinci Denenceye İlişkin Yorumlar ..............................................................184
4.6. Altıncı Denenceye İlişkin Yorumlar ................................................................186
4.7. Yedinci Denenceye İlişkin Yorumlar ..............................................................188
4.8. Sekizinci Denenceye İlişkin Yorumlar ...........................................................191
4.9. Dokuzuncu Denenceye İlişkin Yorumlar ........................................................193
BÖLÜM 5: SONUÇLAR ve ÖNERİLER
6.1. Sonuçlar .............................................................................................................196
6.2. Öneriler ..............................................................................................................200
ix
KAYNAKÇA ..............................................................................................................203

EKLER
EK-1. Milli Eğitim 6.Tema Kazanımlar……………………………………………...........227
EK-2. Eleştirel Düşünme İle İlgili Türkçe 5. Sınıf Programında Yer Alan
Kazanımlar………………………………………………………………,,…………230
EK-3. Eleştirel Düşünmenin Alt Boyutları…………………………...……….…………...232
EK-4. Başarı Testi…………………………………………………………………….….....234
EK-5.Konuşma Bölümü Soruları..........………………………………….........................245
EK-6. Beceri Değerlendirme Ölçekleri………………………………..........................…246
EK-7. Deney Grubu Türkçe Dersi Eleştirel Düşünme Erişi Testi Uygulama
Öncesi ve Sonrası Puanları ………………………………................................…254
EK-8. Kontrol Grubu Türkçe Dersi Eleştirel Düşünme Erişi Testi Uygulama Öncesi ve
Sonrası Puanları…………………………………………….……………..…………255
EK-9. Cornell Eleştirel Düşünme Becerileri Ölçeği……………………………….......... 256
EK-10. Türkçe Dersi Tutum Ölçeği………………………………………………......…..280
EK-11. Deney Ve Kontrol Grubunun 4. Sınıf Türkçe Dersi …..…………........……….282
EK-12. Kişisel Bilgi Formu...........................................................................................283
EK-13. Açık Uçlu Sorular ….…………………………………..………...………………...284
EK-14. Ders Planları Ve Çalışma Yaprakları………………………….…………....……285
EK-15. Sınıf Öğretmeninin Araştırma Hakkında Görüşleri………….………………….316
EK-16. Çalışma Yapraklarından Örnekler …………………………………………….…317
. .
x
TABLO ve ŞEKİL LİSTESİ
Tablo 1: Düşünme Becerileri ...................................................................................44
Tablo 2: Eleştirel Düşünmenin Bileşeni ..................................................................49
Tablo 3: Taksonominin Her Düzeyine İlişkin Anahtar Sözcükler Ve Her
Düzeyde Sorulabilecek Sorular .................................................................62
Tablo 4: Boyut-Tüm Test Toplam Puan Korelasyon Değerleri ...............................119
Tablo 5: Deney Ve Kontrol Grubunun Cornell Eleştirel Düşünme Becerileri Ölçeği
Ön Test Puanları Arasında Bagımsız Gruplar Mann Whitney Testi ..........124
Tablo 6: Türkçe Dersi Başarı Testi Ön Test Puanları Arasındaki Farkın
Anlamlılığını Test Etmek İçin Yapılan Non-Parametrik Mann Whitney- U
Testi Sonuçları ..........................................................................................125
Tablo 7. Türkçe Dersi Tutum Ölçeği Ön Test Puanları Arasındaki Farkın
Anlamlılığını Test Etmek İçin Yapılan Non-Parametrik Mann Whitney-
U Testi Sonuçları ......................................................................................126
Tablo 8: Sınıflar Arasında 4. Sınıf Notları Arasındaki Farkın Anlamlılığını Test
Etmek İçin Yapılan Non-Parametrik Mann Whitney-U Testi Sonuçları .....126
Tablo 9: Kontrol Ve Deney Gruplarındaki Öğrencilerin Cinsiyete Göre Frekans
Analizi .......................................................................................................127
Tablo 10: 5-B Ve 5-C Sınıflarının Üstün Ve Normal Frekans Analizi ........................127
Tablo 11: Grupların Türkçe Başarı Testi Dinleme Becerileri Puanlarının Tanımlayıcı
Değerleri…………………………………………………………………...........129
Tablo 12: Gruplarının Türkçe Başarı Testi Dinleme Becerisi Ön Test Puanları
Arasındaki Farkın Anlamlılığını Test Etmek İçin Yapılan Mann Whitney -
U Testi Sonuçları ......................................................................................130
Tablo 13: Deney Ve Kontrol Grubunun Türkçe Başarı Testi Dinleme Becerisi Son
Test Puanları Arasındaki Farkın Anlamlılığını Test Etmek İçin Yapılan Mann
Whitney-U Testi Sonuçları ........................................................................131
Tablo 14: Grupların Dinleme Erişi Puanı Arasındaki Farkın Anlamlılığını Test
Etmek İçin Yapılan Mann Whitney U Testi Sonuçları ...............................131
xi