tc istanbul kültür üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türk ve alman iş hukukunda işyeri, işletme ve i

141 Pages·2016·1.44 MB·Turkish

T.C. İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRK VE ALMAN İŞ HUKUKUNDA İŞYERİ, İŞLETME VE
İŞİN GEREKLERİ İLE FESİH VE ÖZELLİKLE
SOSYAL SEÇİM ÖLÇÜTLERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ
DİLEK ÜNLÜ
(1210030033)

Anabilim Dalı: Özel Hukuk
Programı: Özel Hukuk-Alman - Türk Uluslararası Ekonomi Hukuku

Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Yeliz Bozkurt Gümrükçüoğlu

OCAK 2016
T.C. İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRK VE ALMAN İŞ HUKUKUNDA İŞYERİ, İŞLETME VE
İŞİN GEREKLERİ İLE FESİH VE ÖZELLİKLE
SOSYAL SEÇİM ÖLÇÜTLERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ
DİLEK ÜNLÜ
(1210030033)

Anabilim Dalı: Özel Hukuk
Programı: Özel Hukuk- Alman - Türk Uluslararası Ekonomi Hukuku

Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Yeliz Bozkurt Gümrükçüoğlu
Jüri Üyeleri: Yrd. Doç. Dr. Cemil Simil
Öğr. Gör. Dr. Gizem Sarıbay Öztürk

OCAK 2016
1
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ……………………………………………………………………………………......7
KISALTMALAR.………………………………………………………………………….......8
GİRİŞ………………………………………………………………………………………....10
BİRİNCİ BÖLÜM
İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESİH YOLUYLA SONA ERMESİ
I. GENEL OLARAK İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERME HALLERİ
A. Ölüm………………………………………………………………………………….11
1. İşçinin Ölümü………………………………………………………………………11
2. İşverenin Ölümü………..…………………………………………………………..12
B. İkale…………………..………………………………….………………………………..13
C . Belirli Süreli İş Sözleşmesinde Sürenin Dolması……………………………...……14
D. Fesih………………………………………………………………………………….18
II. İŞ SÖZLEŞMESİNİN HAKLI NEDENLE DERHAL FESHİ
A. Genel Olarak Haklı Nedenle Derhal Fesih Kavramı ……………………………….…19
B. Haklı Nedenle Fesih Hakkının Kullanılması…………………………………………..22
1. Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkının Kullanılma Süresi…………………………22
2. Fesih Beyanının Karşı Tarafa Yöneltilmesi ve Beyan Şekli……………………….25
C. Haklı Nedenle Feshin Hüküm ve Sonuçları…………………………………………...25
D. Haklı Nedene Dayanmayan Feshin Hukuki Niteliği ve Hükmü (Haksız Fesih)...…….27
1. Haksız Fesih Kavramı……………………………………………...………………27
2. Haksız Feshin Hukuki Sonuçları…………………………………………………...28
a) Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Haksız Feshi………………………………...…28
b) Belirsiz Süreli İş Sözleşmelerinde Haksız Fesih ……………………………….29

2
III. İŞ SÖZLEŞMESİNİN SÜRELİ FESİH YOLUYLA SONA ERDİRİLMESİ
A. Süreli Fesih Hakkı…………………………………………………………….……….30
B. Bildirim Süreleri (İhbar Önelleri)……………………………………………………...32
C. Süreli Fesih Hakkının Kullanılması ……………………………………………….....37
1. Fesih Beyanının Özellikleri ve Şekli ……………………………………………37
2. Fesih Bildirim Süresi İçerisinde İş Arama İzni………..…………………………...39
3. Bildirim Süresine İlişkin Ücretin Peşin Ödenmesi Yoluyla Fesih…………………40
4. Bildirim Süreleri Kullandırılmaksızın Sözleşmenin Usulsüz Feshi……………….41
IV. İŞ GÜVENCESİ KAPSAMINDAKİ İŞÇİLERİN İŞ SÖZLEŞMESİNİN SÜRELİ FESHİ
A. Genel Olarak İş Güvencesi Kavramı ve Kapsamı…………………………………….44
1. İş Güvencesi Kavramı……………………………………………………………...44
2. İş Güvencesinin Kapsamındaki İşçilere Sağlanan Koruma…………………….….46
3. İş Güvencesi Hükümlerinin Kapsamı…………………………………………...…47
a) İş Kanunu Veya Basın İş Kanunu Kapsamında İşçi Olmak…………….…......47
b) İşyerinde Otuz Veya Daha Fazla İşçi Çalıştırılması…………………………...48
c) İşçinin En Az Altı Aylık Kıdeminin Olması…………………………………...52
d) Belirli Konumdaki İşveren Vekili Olmamak…………………………………..54
e) Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi ile Çalışmak……………………………………..56
B. İş Güvencesi Kapsamındaki İşçinin İş Sözleşmesinin Feshinde Uyulması Gereken
Fesih Usulü.………….………………………………………………………….……..56
1. Fesih Bildiriminin Yazılı Olarak Yapılması…………………………………….…57
2. Fesih Nedeninin Açık ve Kesin bir Şekilde Belirtilmesi…………………………..57
3. İşçinin Savunmasının Alınması……………………………………………………58
4. Fesih Hakkının Makul Bir Süre İçinde Kullanılması………………………………61

3
İKİNCİ BÖLÜM
“İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİNDE GEÇERLİ NEDEN KAVRAMI”
I. GENEL OLARAK …………………………………………………………………………63
II. İŞÇİDEN KAYNAKLANAN GEÇERLİ FESİH NEDENLERİ……………...……….…64
A. Türk İş Hukukunda İşçiden Kaynaklanan Geçerli Nedenler …………….…………..64
1. İşçinin Yetersizliğinden Kaynaklanan Geçerli Nedenler………………………………64
a) Fiziki Yetersizlik……………………………………………………………………66
aa) Sık Sık Hastalanma……………………………………………….…………..67
ab) İşçinin Yaşlılığı ve Emekliliği ……………………………………………….67
b) İşçinin Mesleki Yetersizliği ………………………………………………………...…..69
ba) Performans Düşüklüğü……………………………………………………….69
bb) Yetersizliğin Değerlendirilmesi……………………………………….……..70
2. İşçinin Davranışlarından Kaynaklanan Geçerli Nedenler……………...……………….72
B. Alman İş Hukukunda İşçiden Kaynaklanan Geçerli Nedenler………………………...74
1. İşçinin Yetersizliğinden Kaynaklanan Geçerli Fesih Sebepleri……………………74
2. İşçinin Davranışlarından Kaynaklanan Geçerli Fesih Sebepleri ……………..……79
a) Geçerli Fesih Sebebi Teşkil Eden Davranış……………………………………80
b) İhtar (Abmahnung)………………………………………………………...…..84
C. İşçinin Yetersizliği Ve Davranışlarından Kaynaklanan Fesih Nedenlerinin Ayrımı.…85
III. İŞLETME GEREKLERİNDEN KAYNAKLANAN FESİH SEBEPLERİ….…………..86
A.Genel Olarak…………………………………………………………………………..86
B. Türk İş Hukukunda İşletmenin, İşyerinin veya İşin Gereklerinden Kaynaklanan
Geçerli Nedenler…….………………………………………………………………86
1. İşletme Dışı Sebepler………………………………………………………………87
a) Genel Olarak …………………………………………………………………..87
4
b) İşletme Dışı Geçerli Fesih Nedenlerine Örnek Haller…………………………87
2. İşletme İçi Sebepler………..………………….…………………………...……….89
a) Genel Olarak ……………………………….………………………….………89
b) İşletme İçi Fesih Nedenlerine Örnek Haller…………………………………90
ba) Çalışma Yöntemlerinde Değişiklik……………………………………….90
bb) İşyerinin Küçülmesi, İş Türlerinin Azaltılması veya Bazı Bölümlerin
Kapatılması…………………………………………………………………..91
bc) Yeni Teknoloji……………………………………………………………91
c) İşçinin İşinin Ortadan Kalkması Veya İşgücü Fazlasının Ortaya Çıkması……92
3. İşletmesel Karar………….……….…………………………………………..…….92
4. Feshin Geçerliliğinin Denetimi……………………………………………………93
5. Feshin Son Çare Olması İlkesi (Ultima Ratio)………….………….………………95
a) Genel Olarak ……………………………..…………………………………...95
b) Fesihten Önce Başvurulabilecek Önlemler……………………………………97
C. Alman İş Hukukuna Göre İşyerinden Kaynaklanan Geçerli Fesih Sebepleri ...….……….98
1. Acil İşletmesel İhtiyaç (“Dringende betriebliche Erfordernisse”)………..………99
a)İşletmesel Karar……………..…………………………………………………99
b) İşletme İç ve Dış Sebepleri…………………………………………………100
2. Sosyal Seçim Kriterleri…………………………………………………………...101
3. Haksız İşten Çıkarılmaya Karşı Açılan Davalarda Açıklama Ve İspat
Yükümlülüğü……………………………………………………………………...102
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
“TÜRK VE ALMAN İŞ HUKUKUNA GÖRE SOSYAL SEÇİM ÖLÇÜTLERİ”
I. SOSYAL SEÇİM ÖLÇÜTLERİ…………………………………………………….105
A. Türk İş Hukuku Açısından Genel Olarak Sosyal Seçim Ölçütleri…………………..105
B. Alman İş Mahkemelerinde Yerleşmiş Olan Uygulama.……………………………...106
5
1. Genel Olarak ……………………………………………………………………..106
2. Sosyal Seçime Başvuru İhtiyacı ve Sosyal Seçimin İşlevi…..…………………...108
3. Sosyal Seçimin Aşamaları………………………………………………………..109
a) Genel Olarak ………………….……………………………………………...109
b) Karşılaştırılabilir İşçilerin Seçimi ………………………………. ………….110
c) İstisna Tutulanlar……………………………………………………………..112
ca) Başarılı İşçiler……………………………………………………………….113
cb) Dengeli Bir Personel Yapısının Sürdürülmesi …..…………………………114
II. İŞ SÖZLEŞMESİ FESHEDİLECEK İŞÇİNİN BELİRLENMESİNDE SOSYAL
SEÇİM ÖLÇÜTLERİ………………………………...…….……………………………….115
A. Alman Feshe Karşı Koruma Kanunu’nda Düzenlenen Sosyal Seçim Kriterleri .....115
1. Kıdem……………………….…………………………………………………….116
2. Yaş……………………..…………………………………………………………117
3. Bakım Yükümlülüğü ..……………………………………………………………118
4. Ağır Sakatlık/Engellilik…………………………………………………………..120
B. Türk İş Hukukunda” Sosyal Seçim Ölçütleri”ne İlişkin Değerlendirmeler………….121
1. Yargıtay’ın Konuya Yaklaşımı ..…………………………………………………121
2. Öğretinin Görüşü ve Değerlendirme ..……………………………………………125
C. Türk İş Hukuku Açısından “Sosyal Seçim Ölçütlerine” Öneriler..…………………..129
1. Karşılaştırılabilir İşçilerden Oluşturulacak Bir Grup .……………………………130
2. Sosyal Seçim Ölçütleri ……...……………………………………………………131
3. İspat Yükü ve Sosyal Seçime Aykırılığın Yaptırımı ...…………………………..133
III. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME …..…………………….……………………………134
KAYNAKÇA ………………………………………………………………………………135
6
ÖNSÖZ

“Türk ve Alman İş Hukukunda İşyeri, İşletme Ve İşin Gerekleri İle Fesih Ve Özellikle
Sosyal Seçim Ölçütleri” isimli bu çalışma, T. C. İstanbul Kültür Üniversitesi’nin “Türk,
Alman ve Uluslararası Ekonomi Hukuku Yüksek Lisans Programı kapsamında hazırlanmıştır.

Öncelikli olarak İş Hukukundaki iş sözleşmesinin sona erme halleri ve fesih türlerine ilişkin
genel açıklamalarda bulunulmuş, ardından işyeri, işletme ve işin gerekleri ile fesih
nedenlerine ve bu sebeplerin geçerli fesih nedeni teşkil etme özelliklerine değinilerek
mukayeseli olarak Alman Feshe Karşı Koruma Kanunu’ndaki “Sosyal seçim ölçütleri” ne
dair düzenlemelere yer verilmiştir.

Dilek Ünlü
18.01.2016

7
KISALTMALAR

Abs. : Absatz (Fıkra)
AGG : Allgemeines Gleichbehandlungsgesetz
(Eşit Muamelede Bulunma Yasası)
AP : Arbeitsrechtliche Praxis (İş Hukuku Uygulaması)
ArbG : Arbeitsgericht (İş Mahkemesi)
Aufl. : Auflage (Baskı)
BAG : Bundesarbeitsgericht (Federal İş Mahkemesi)
BAGE : Entscheidung des Bundesarbeitsgerichts
(Federal İş Mahkemesi Kararı)
BetrVG : Betriebsverfassungsgesetz (İşletme Kanunu)
BGB : Bürgerliches Gesetzbuch (Medeni Kanunu)
BVerfG : Bundesverfassungsgericht (Anayasa Mahkemesi)
EMRK : Europäische Menschenrechtskonvention
(Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi)
EU : Europäische Union (Avrupa Birliği)
EzA : Entscheidungssammlung zum Arbeitsrecht
(İş Hukukuna ilişkin karar toplaması)
GG : Grundgesetz (Federal Anayasa)
ILO : International Labor Office (Uluslararası İş
Örgütü)
KSchG : Kündigungsschutzgesetz (Feshe Karşı Koruma
Kanunu)
LAG : Landesarbeitsgericht (Eyalet İş Mahkemesi)
8
NJW : Neue Juristische Wochenzeitschrift
(Haftalık Yeni Hukuk Dergisi)
Nr. : Nummer (Sayı)
NZA : Neue Zeitschrift für Arbeitsrecht (Yeni İş Hukuku
Dergisi)
Par. : Paragraph (Madde)
Rn. : Randnummer (Kenar numarası)
S. : Satz (Cümle)
SchwbG : Schwerbehindertengesetz (Engellilik Yasası)
SGB : Sozialgesetzbuch (Sosyal Güvenlik Kanunu)
TzBfG : Teilzeit- und Befristungsgesetz (Kısmı ve Belirli
Süreli Çalışma Kanunu)
9