tc gazi üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türk dili ve edebiyatı ana bilim dalı eski türk edebiyatı b PDF
Preview tc gazi üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türk dili ve edebiyatı ana bilim dalı eski türk edebiyatı b
T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI ESKİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI ‘AYINTABLI HÂFIZ VE DİVÂNI İNCELEME-METİN-DİZİN YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Rabia Derya TUYAN Tez Danışmanı Doç. Dr. İsmail Hakkı AKSOYAK Ankara-2007 2 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI ESKİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI ‘AYINTABLI HÂFIZ VE DİVÂNI İNCELEME-METİN-DİZİN YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Rabia Derya TUYAN Tez Danışmanı Doç. Dr. İsmail Hakkı AKSOYAK Ankara-2007 i ÖNSÖZ Ayntablı Hâfız divanı bugüne kadar Tuhfe-i Naili, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi gibi önemli kaynaklarda ve diğer küçük çaplı eserlerde hep “Ali Emiri manzum 92” şeklinde verilmiştir. Bugüne kadar tek nüsha olarak kabul edilen Hâfız'ın divanının iki yeni nüshasını , Konya İl Halk Kütüphanesi 3375 nolu kaydı ve Süleymaniye Kütüphanesi numara 27 manzum kayıtlarını tespit ettik. Hafız Divanı’nın bu iki nüshası Türkiye Yazmaları Toplu Katoloğunda hala farklı bir isme, Hâfız Mezidzade Mehmet adına kayıtlı bulunmaktadır. Yanlışlıkla Hâfız Mezidzade adına kayıtlı bu iki divanın, farklı bir divan şairine ait olmayıp Ayntablı Hâfız Abdü’l-mecîd-zâde'ye ait olduğunu tespit ettik. Ayntablı Hâfız'ın divanını çalışırken elimizdeki bu üç nüshayı karşılaştırıp tenkitli metin çalışmasına gittik. Elimizdeki en eski tarihli ve en düzenli nüsha olan Ali Emiri nüshasını esas nüsha kabul edip bu nüshada okunmayan bölümleri diğer iki nüshadan tamamlama ve karşılaştırma yoluna gittik. Diğer iki nüshanın Ali Emiri nüshasından farklarını dipnot olarak düştük. Kimi zaman, diğer iki nüshadan uygun gördüğümüz farkları metnimize aldık. Ali Emiri nüshasında olmayıp diğer nüshalarda olan şiirler, bu nüshalardaki yerleri korunarak kafiye sıralamasına da uygun olarak tenkitli metne yerleştirilmiştir. Süleymaniye Kütüphanesi numara 27 manzum nüshası, elimizdeki ilk nüshadan yüzyılı aşkın bir zaman geçtikten sonra istinsah edilmiş bir nüshadır ve bu nüshanın son taraflarında eksik sayfalar vardır. Konya İl Halk Kütüphanesi 3375 nolu nüsha düzenli bir nüsha olmasına karşın Ali Emiri nüshasına göre, bu nüshada eksik şiirler çoktur. Nüshaları yazıların okunaklığı bakımından karşılaştırdığımızda üç nüsha da oldukça rahat okunabilmektedir. ii Hâfız'ın divanını üç ana bölümde ele aldık: İnceleme-tenkitli metin- dizin. Birinci bölümde şairin hayatını, eserlerini, edebi kişiliğini şairin kendi anlatımından ve kaynaklardan yararlanarak aktardık. İkinci bölümde nazım şekillerini, kullanılan vezinleri, kafiyeleri ve redifleri, dil özelliklerini değerlendirdik. Üçüncü bölümde, divanın tenkitli metnini verdik. Son olarak, çalışmamızda başvurduğumuz kaynakları sıralayıp, divan metninin dizinini yaptık. Ayntablı Hâfız Divanı’nın metnini baştan sona kontrol eden Doç. Dr. İsmail Hakkı Aksoyak’a en içten teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca bu çalışmaya katkıları olan diğer hocalarıma, dostlarıma, aileme ve eşime teşekkür ederim. R. Derya TUYAN ÖZKARA Ankara-2007 iii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ....................................................................................... i İÇİNDEKİLER ............................................................................ iii KISALTMALAR ......................................................................... v BİRİNCİ BÖLÜM AYNTABLI HÂFIZ’IN HAYATI, ESERLERİ ve EDEBÎ KİŞİLİĞİ 1. AYNTABLI HÂFIZ’IN HAYATI .............................................................. 1 1.1. Adı ve Mahlası ........................................................................ 1 1.2. Doğum Tarihi .......................................................................... 2 1.3. Doğum Yeri ............................................................................ ..3 1.4. Öğrenimi ................................................................................. 3 1.5. Şairin Öğreniminden Sonraki Hayatı ...................................... 4 1.6. Tarikatı .................................................................................... 4 1.7. Mesleği ................................................................................... 5 1.8. Ailesi ....................................................................................... 6 1.9. Şairin Fizîkî Özellikleri ............................................................ 6 1.10. Şairin Hayatına Ait Diğer Bilgiler .......................................... 6 1.11. Ölümü ................................................................................... 11 2. ESERLERİ ........................................................................................... 12 2.1. Divan ...................................................................................... 12 2.1. Divanın Yazma Nüshaları ......................................... 12 2..2. Nazmü’l-Ferâyîd .................................................................. 17 3. EDEBÎ KİŞİLİĞİ .................................................................................... 18 3.1. Şairliği Üzerine Kaynaklarda Söylenenler .............................. 18 3.2. Kendi Sanatı Hakkındaki Düşünceler .................................... 18 3.3. Şiir Tenkitçiliği ........................................................................ 18 3.4. Edebî Kişiliğine Etkisi Olanlar ve Yazdığı Nazireler ............... 19 3.5. Şairliğinin Etkileri .................................................................... 25 İKİNCİ BÖLÜM DİVANIN DEĞERLENDİRİLMESİ 1. DİVANIN ŞEKİL ÖZELLİKLERİ .......................................................... 26 1.1 Nazım Şekilleri ....................................................................... 26 1.1.1. Mesnevî ................................................................... 36 1.1.2. Gazeller ................................................................... 38 1.1.3. Bentler ..................................................................... 42 1.1.4. Müfretler .................................................................. 43 1.2. Vezin ..................................................................................... 43 1.3. Kafiye ve Redif ...................................................................... 45 2. DİLİ ..................................................................................................... 46 iv 2. DİLİ ..................................................................................................... 46 2.1. Atasözü ve Atasözü Hükmünde Söyleyişler ......................... 47 2.2. Deyimler ............................................................................... 47 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AYNTABLI HÂFIZ DİVANININ METNİ 1. AYNTABLI HÂFIZ DÎVÂNI .................................................................51 2. SONUÇ .............................................................................................252 3. KAYNAKÇA .......................................................................................253 4. DİZİN .................................................................................................258 5. ÖZET .................................................................................................321 6. ABSTRACT .......................................................................................322 v KISALTMALAR AE : Ali Emirî Nüshası a.g.e : Adı geçen eser AN : Ali Nihat Tarlan .nüshası B : Bent b. : beyit C. : Cilt G. : Gazel H. : Hicri Haz. : Hazırlayan K : Kaside KN : Konya Nüshası Ktp : Kütüphane M : Miladi Müs : Müstezad Mes : Mesnevi Müf : Müfret NF : Nazmü’l-Feraîd nr : nomero ö. : ölümü s. : sayfa S. : Sayı v. : Varak vb. : ve benzeri y. : yaprak [.] : açık hece eksik [-] : kapalı hece eksik BİRİNCİ BÖLÜM AYNTABLI HÂFIZ’IN HAYATI, ESERLERİ VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ 1. AYNTABLI HÂFIZ’IN HAYATI 1.1. Adı ve Mahlası Hâfız’ın ismi kimi kaynaklarda Abdü’l-mecîd-zade, kimi kaynaklarda da Abdü’l-mezîd-zade diye geçmektedir. Hafız’a ait elimizdeki divan nüshalarından birincisi Ali Emiri, manzum 92’de “Ayntablı Hâfız Abdü’l- Mecîd-zade”, Ali Nihat Tarlan 27 nolu nüshada “Hâfız Mezîd-zade”, Konya Bölge Kütüphanesi 3375 nolu nüshada “Hâfız Mezîd-zade” diye kayıtlıdır. Bu nüshanın içindeki mühürden once Gaziantep İl Halk Kütüphanesi’ne kayıtlı olduğunu, sonradan Konya Bölge Kütüphanesi’ne aktarıldığını anlıyoruz. Hâfız’ın Arapça manzum sözlüğü “Nazmü’l-Feraîd”‘in dış yüzünde de Hâfız’ın ismi “Mezîd-zade” diye kayıtlıdır. Hâfız’ın elimizdeki sözlüğü, yazı ve vezin olarak sağlam bir nüshadır. Yalnız AN, KN, NF’deki bu üç kaydın bizi doğru sonuca götürmediğini Nazmü’l-Ferâ’îd’in giriş manzumesini dikkatlice okuyunca anlıyabiliriz. Hâfız Nazmü’l-Ferâ’îd adlı manzum sözlüğünün girişinde bir muammaya işaret eder ve kendi ismini muamma şeklinde verir. “Hat-ı ruhlarla teshîr itdi kâmım Yazup vefk-i mu’ammâ üzre nâmım”1 (Uygun bir muamma ile ismim yazıp, yüzünün yazısının güzelliğiyle arzularımı ele geçirdi.) Şairin bu beyti, bize onun kendi ismini muamma şeklinde verdiğini haber verir ve şair okuyucudan bu muammayı çözmesini ister. Şairin şiirinde 1 Ayntablı Hafız, Nazmül Feraid, 50.b.
Description:The list of books you might like
