tc gazi üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü el sanatları ana bilim dalı geleneksel türk el sanatları eği

138 Pages·2012·9.53 MB·Turkish

T.C
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EL SANATLARI ANA BİLİM DALI
GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI

EBRU SANATININ TEKSTİLDE KULLANIMI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan
Gözde UZUNCA

Ankara
Haziran, 2012
T.C
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EL SANATLARI ANA BİLİM DALI
GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI

EBRU SANATININ TEKSTİLDE KULLANIMI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Gözde UZUNCA

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Hatice TOZUN

Ankara
Haziran, 2012
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI

Gözde UZUNCA‘nın ‘Ebru Sanatının Tekstilde Kullanımı’ başlıklı tezi19.09.2012 tarihinde,
jürimiz tarafından Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans
Tezi olarak kabul edilmiştir.

Adı Soyadı İmza

Başkan: Yrd. Doç. Hatice DOĞRUOL …………………

Üye (Tez Danışmanı): Yrd. Doç. Dr. Hatice TOZUN .............................

Üye : Yrd. Doç. Dr. Meral BÜYÜKYAZICI .............................

i
ÖN SÖZ
Yüzyıllar boyunca geleneksel Türk sanatlarımıza Avrupa ve Dünya’da ilgi duyularak,
Türk sanatına ait olan bazı sanat dallarını da kendilerine mal etmeye çalışmışlardır. Özellikle
ebru sanatına olan ilgileri daha çok dikkat çekmektedir. Bizlerde Türk toplumu olarak bu
sanatlarımızın değerini yitirmeden ilerlemesi için gereken tüm özveriyi gösterip bu günlere
getirdik.
Gelişen ve değişen dünya şartları nedeniyle bazı sanat dalları yok olmaktadır. Ebru
sanatı, geleneksel Türk sanatları içerisinde renklerin su üzerinde dans edip insanın ufkunu
açarak geleneksel çeşitlerinin yanında günümüz koşullarına da uyarlanarak modern çalışmalar
yapılması açısından ayrı bir yere sahip olup, değişik materyaller üzerinde kullanılması
nedeniyle de yaygın bir şekilde kullanılan bir sanat haline gelmiştir.
Her insan daha rahat giyinip şık olmayı arzular. Tekstil ürünlerinde modanın sınırı
yoktur, ebru sanatı da son zamanlarda bu sektörde ki kullanımda yer almaktadır. Giyim eşyası
yanında ev eşyası ürünleri yapımında da ebrunun uygulandığı kumaşlar kullanılmaktadır. Bu
araştırma ile, ebru sanatının tekstil ürünlerinin hangi çeşitlerinde kullanıldığı ve uygulama
aşamasında nasıl bir yöntem izlendiği konusunda araştırmalar yapılarak, ebru sanatının
tekstilde nasıl kullanıldığı ve daha iyi olabilmesi için nelerin yapılabileceğine öncülük etmesi
hedeflenmiştir.
Bu araştırma süresi boyunca benden hiçbir bilgi birikimini esirgemeyen çok sevdiğim
tez danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Hatice Tozun’ a, görsel kaynak bulmamda ve ebru
ustalarına ulaşmamda bana yardımcı olan Sayın Hakan Çiloğlu, Yusuf Parlak ve Ali Rıza
Kara’ya, görüşmeyi kabul eden ebru ustalarına, sabırla yanımda olan arkadaşlarıma ve her
zaman yanımda olan aileme teşekkürlerimi bir borç bilirim.

Gözde UZUNCA

ii
ÖZET
EBRU SANATININ TEKSTİLDE KULLANIMI
UZUNCA, Gözde
Yüksek Lisans, Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Bilim Dalı
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Hatice TOZUN
Haziran-2012, 126 sayfa
Bu araştırmanın amacı, ebru sanatını tekstilde uygulayan ebru ustalarının, ebruyu
tekstile uygularken izledikleri yol, kullandıkları boyar maddeler, kumaş çeşitleri, tekstilde ki
kullanım alanları, renk ve kompozisyon özellikleri ve kumaşa uyguladıkları ebru çeşitlerini
incelemektir.
Bu araştırmada, betimleyici araştırma yöntemi kullanılmış ve veriler nitel yöntemlerle
(ebru ustalarının görüşlerinin alındığı görüşme formları) elde edilmiştir.
Araştırma, görüşmeyi kabul eden ebru ustalarına (N=6) görüşme formunda bulunan
soruların yöneltilmesi ile yürümüştür.
Araştırmacı tarafından hazırlanan görüşme formunda yer alan sorular, ebru ustaları ile
görüşme anında yöneltilerek veriler toplanmıştır. Ebru ustalarının tekstile uygulamış oldukları
ürünler hazırlanan gözlem fişi ile değerlendirilmiştir.
Bulgular, her ebru ustasının ebruyu tekstile uygularken farklı metodlar denedikleri,
farklı ebru çeşitleri, boyar maddeler ve kumaş çeşitleri kullandıklarını göstermektedir.
Boyaların kumaşa kalıcılığını sağlamak için çeşitli yöntemlerin geliştirildiği tespit edilmiştir.
Bu bulgular ışığında ebru sanatının çeşitli materyallerde yeniden hayat bulmasına ve
tekstilde kullanılmasının yaygınlaşmasına yönelik ve ileride yapılabilecek bilimsel
araştırmalara dair öneriler sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Ebru sanatı, tekstil, ebru ve tekstil

ii
ABSTRACT
THE ART OF MARBLING IN TEXTILE INDUSTRY
UZUNCA, Gözde
Master, Traditional Turkish Handicrafts Education Program
Advisor: Asst. Assoc. Hatice TOZUN
June -2012, 126 page
The aim of this study, implementing the textile art of ebru (marbling) by masters, to
investigate the method of applying to textiles, for which used in dyes, fabric types, the ebru
uses of textile area, different colour and composition of watering to the fabric.
In this study, descriptive research method was used and methods of qualitative data
(interview forms with full masters of watering) were obtained.
Research was carried out by the questions in the form of (N=6) interviews to ebru
masters who accepted to interview.
Data was collected by the questions in the interview form prepared by the researcher
which was asked to the masters. Ebru textile products applied by masters was evaluated by
observation card.
The findings shows that different method application, the various dyes used in,
different kind of ebru and various fabric were used by each master. Various methods were
developed for material to ensure the permanence on fabric.
In light of these findings, recommendations was presented to find new life to the art of
ebru and a variety of materials in order to expand use of Textile and for scientific research can
be done on the future.
Keywords: Art of ebru, textile, ebru and textile

iv
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Ebru Ustalarının Yaşı İle Sektördeki İş Deneyimi Arasındaki Karşılaştırmalı
Dağılımı……………………………………………………………………………..40
Tablo 2. Ebru Ustalarının Eğitim Durumuna İlişkin Dağılımı…………………………...…..41
Tablo 3. Ebru Ustalarının Kariyerlerine (Atölye Açış Tarihi) İlişkin Dağılımı….……….….42
Tablo 4. Ebru Ustalarının Kullandıkları Tekstil Ürünleri Dağılımı………………….…….…43
Tablo 5. Ebru Ustalarının Ebruyu Uyguladıkları Kumaş Çeşitleri Dağılımı……….…….…..44
Tablo 6. Ebru Ustalarının Ebruyu Tekstile Uygularken Kullandıkları Boyar Madde Çeşitleri
Dağılımı……………………………………………………………………….…….45
Tablo 7. Ebru Ustalarının Tercih Ettikleri Ebru Çeşitleri Dağılımı…………………….……46
Tablo 8. Ebru Ustalarının Çalışmalarında Kullandıkları Renk ve Kompozisyon Dağılımı….49
Tablo 9. Ebru Ustalarının Ebruyu Tekstilde Kullanım Nedenleri Dağılımı……………….…50

v
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Mesut Dikel’e Ait Battal Ebru.......………………………………………………….19
Şekil 2. Gel-git Ebru (İsmek)………………………………………………..………………..20
Şekil 3. Mustafa Esat Düzgünman’ a Ait Şal Ebru………………………….……………….21
Şekil 4. Mustafa Esat Düzgünman’ a Ait Taraklı Ebru………………....……...…………….21
Şekil 5. Mustafa Esat Düzgünman’ a Ait Bülbül Yuvası…………….…..………….……….22
Şekil 6. Edhem Efendi’ ye Ait Hatip Ebrusu ……………………………….…….…………23
Şekil 7. Mesut Dikel’ e Ait Akkase Ebru…………………………………..……..………….24
Şekil 8. Necmeddin Okyay’ a Ait Çiçekli Ebrular………………………..………...………..25
Şekil 9. Şaplanmış Kumaş………………………………………….……..………………….53
Şekil 10. Kitrenin Tekneye Boşaltılması…………………………………...………..……….54
Şekil 11. Boyaların Hazırlanması………………………………………..….……….……….54
Şekil 12. Battal Ebru Atımı………………………………………………..………………….55
Şekil 13. Orta Kısımlara Battal Ebru Atımı………………………………..……..…….…….55
Şekil 14. Biz ile Şekillendirme……………………………………………..……..………….56
Şekil 15. Papatya Yapımı…………………………………………………..……..………….56
Şekil 16. Gül Yapımı………………………………………………………..……..…………57
Şekil 17. Kumaşın Hazırlanması…………………………………………………..…………57
Şekil 18. Kumaşın Tekneye Daldırılması…………………………………....…...…………..58
Şekil 19. Kumaşın Yüzeye Değmesi………………………………………....…..…………..58
Şekil 20. Kumaşın Tüm Yüzeye Nüfuzunun Sağlanması…………………....….……………59
Şekil 21. Kumaşın Tekneden Çıkarılışı………………………………………..………..……59
Şekil 22. Kumaşın Açılışı……………………………………………………..…..………….60
Şekil 23. Ebrulanan Kumaş………………………………………………..……..….………..60

vi
İÇİNDEKİLER
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI…………………..………………………….…………i
ÖN SÖZ……………………………………………………….……………………….………ii
ÖZET…………………………………………………………………………………….……iii
ABSTRACT…………………………………………………………………………......…….iv
TABLOLAR LİSTESİ……………………………………….………………………...………v
ŞEKİLLER LİSTESİ…….……………………………………………………………...….…vi
İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………………….vii
1. GİRİŞ……………………………………………………………………………….....1
1.1. Problem…………………………………………………………………………..5
1.2. Amaç……………………………………………………………………………..5
1.3. Önem……………………………………………………………………………..6
1.4. Varsayımlar………………………………………………………………………6
1.5. Sınırlılıklar……………………………………………………………………….7
1.6. Tanımlar………………………………………………………………………….7
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE……………………….......................................................9
2.1. Ebru ‘nun Tanımı ve Tarihçesi…………………………………………………..9
2.2. Ebru Yapımında Kullanılan Malzemeler……………………………………….12
2.2.1. Kağıt…………………………………………………………………….12
2.2.2. Tekne……………………………………………………………………13
2.2.3. Fırça……………………………………………………………………..13
2.2.4. Su………………………………………………………………………..14
2.2.5. Boyalar………………………………………………………………….14
2.2.6. Öd………………………………………………………………………15
2.2.7. Kitre…………………………………………………………………….16
2.2.8. Yardımcı Aletler………………………………………………………..17
2.3. Ebru Yapımı İçin Gerekli Hazırlık……………………………………………..18
2.4. Ebru Yapımı……………………………………………………………………18
2.5. Ebru Çeşitleri…………………………………………………………………..19
vii
2.5.1. Battal Ebru………………………………………………………………19
2.5.2. Gel-git Ebru……………………………………………………………..20
2.5.3. Şal Ebru……………………………………………………………........21
2.5.4. Taraklı Ebru………………………………………………….………….21
2.5.5. Bülbül Yuvası…………………………………………………………...22
2.5.6. Kumlu-kılçıklı Ebru.…...……………………………………………….22
2.5.7. Neftli Ebru……………………………………………………………....22
2.5.8. Hafif Ebru…………………………………………………….…………22
2.5.9. Çift Ebru……………………………………………………….………..23
2.5.10. Hatip Ebru……………………………………………………….……...23
2.5.11. Akkase Ebru (Yazılı Ebru)………………….…………………………..23
2.5.12. İspanyol Ebru…………………………………………………………...24
2.5.13. Çiçekli Ebrular (Necmeddin Ebrusu)……….…………………………..24
2.6. Ebru Ustaları……………………………………………………………………25
2.7. Ebru Yapımında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözümleri…….…………………….29
2.8. Ebru Uygulanan Kumaşların Hammaddelerine Göre Sınıflandırılması..............32
2.8.1. Hammaddesi Pamuk Olan Kumaşlar…………………………………….32
2.8.1.1. Pamuklu Kumaşlar (Amerikan Bezi)…….…………………………32
2.8.1.2. Krep Kumaşlar/İplikler………………………………………….….33
2.8.2. Hammaddesi İpek Olan Kumaşlar…………………………….………….33
2.8.2.1. Saten Kumaşlar……………………………………….………….....33
2.8.2.2.İpek Saten…..………………...……………………………………..34
2.8.2.3. Tafta………………………………………….……………………..34
2.9. Ebru Uygulanan Tekstil Ürünlerinin Sınıflandırılması…………………………..34
2.9.1. Giyim Eşyası Olarak Kullanılanlar……..……………………………...34
2.9.2. Ev Eşyası Olarak Kullanılanlar…………..…………………………….35
2.10.İlgili Araştırmalar……………..………………………………………………….36
3. YÖNTEM……………………………………………………………………………38
3.1 Araştırmanın Modeli……………………………………………………………...38
3.2. Evren ve Örneklem………………………………………………………………38
3.3. Verilerin Toplanması…………………………………………………………….39
viii