tc çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü eğitim bilimleri anabilim dalı ana baba tutumları, aile

102 Pages·2009·0.66 MB·Turkish

T.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI

ANA BABA TUTUMLARI, AİLE SOSYAL ATOMU VE CİNSİYETE GÖRE
İLKÖĞRETİM ALTINCI SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖĞRENİLMİŞ
ÇARESİZLİK VE AKADEMİK BAŞARILARININ İNCELENMESİ

Erdal GELİR

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA, 2009
T.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI

ANA BABA TUTUMLARI, AİLE SOSYAL ATOMU VE CİNSİYETE GÖRE
İLKÖĞRETİM ALTINCI SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖĞRENİLMİŞ
ÇARESİZLİK VE AKADEMİK BAŞARILARININ İNCELENMESİ

Erdal GELİR

Danışman: Prof. Dr. S.Sonay GÜÇRAY

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA, 2009
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne

Bu çalışma, jürimiz tarafından Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi
olarak kabul edilmiştir.

Başkan: Prof. Dr. S.Sonay GÜÇRAY
(Dan ışman)

Üye : Doç. Dr. Rezan ÇEÇEN

Üye : Yrd. Doç. Dr. Filiz YURTAL

ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
...../..../2009

Doç. Dr. Azmi YALÇIN
Enstitü Müdür Vekili

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil
ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullan ımı, 5846 Say ılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
i

ÖZET
ANA BABA TUTUMLARI, AİLE SOSYAL ATOMU VE CİNSİYETE GÖRE
İLKÖĞRETİM ALTINCI SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖĞRENİLMİŞ
ÇARESİZLİK VE AKADEMİK BAŞARILARININ İNCELENMESİ
Erdal GELİR
Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimler Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. S. Sonay GÜÇRAY
Şubat 2009, 88 Sayfa

Bu aştırmanın amac ı; ilkö ğretim alt ıncı sınıfa devam eden ö ğrencilerinin
öğrenilmiş çaresizlik ve akademik ba şarı düzeylerinde ana baba tutumlar ı, aile sosyal
atomu ve cinsiyete göre anlamlı bir farkl ılaşma olup olmad ığını incelemektir.
Araştırmanın bir diğer amacı ise bu değişkenler arasındaki ilişkileri incelemektir.

Araştırmanın örneklemini Adana Büyük şehir Belediyesi sınırları içerisinde yer
alan, ilkö ğretim okullar ında eğitimlerine devam eden dörtyüzk ırk öğrenci
oluşturmaktadır. Bu örneklemin ikiyüzdokuzu k ız, ikiyüzotuzbiri erkek ö ğrencilerden
oluşmaktadır. Araştırmada, öğrencilerin algılanan anne-baba tutumlarını ölçmek amacı yla
Lamborn, Mounts, Steinberg ve Dornbush (1991) taraf ından geliştirilen ve kültürümüzde
geçerlik ve güvenirlik çalışması Yılmaz (2000) tarafından yapılan Anne-Baba Tutum Ölçeği
kullanılmıştır. Aile sosyal atom düzeyini ölçmek amac ıyla Dökmen (1993) taraf ından
geliştirilen Sosyal Atom Ölçe ği kullanılmıştır. Öğrenilmiş çaresizlik düzeyini ölçmek
amacıyla Seligman ve di ğerleri (1984) taraf ından geliştirilen, Türkçeye uyarlanmas ı ve
standardizasyonu Aydın (1985) tarafından yapılan Çocuklar İçin Yükleme Biçimi Ölçeği
kullanılmıştır. Ayrıca öğrencilerin kişisel özelliklerini belirlemek amacı yla Kişisel Bilgi
Formu kullanılmıştır.

Belirtilen amaca uygun olarak öncelikle öğrencilerin okul, cinsiyet, yaş ve anne-
baba durumunu gösteren frekans ve yüzde analizi yap ılmıştır. Değişkenlerde meydana
gelen farklılaşmayı görmek için faktöriyel ANOVA uygulanm ıştır. Farklılığın hangi
gruplar arasında olduğunu bulmak amacıyla Tukey HSD testi yapılmıştır.
ii

Araştırma sonucunda ö ğrencilerin anne baba tutumlar ına göre ö ğrenilmiş
çaresizlik düzeylerinin farklılaştığı belirlenmiştir. İhmalkar anne baba tutumlarına sahip
öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik düzeyi daha yüksek bulunmu ştur. Öğrencilerin
akademik ba şarılarının cinsiyet ve cinsiyetle birlikte aile sosyal atomuna göre
farklılaştığı belirlenmiştir. Kız öğrencilerin erkek öğrencilerden akademik başarılarının
daha yüksek olduğu bulunmu ştur. Ayr ıca öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik
düzeylerinin aile sosyal atomuna ve cinsiyete göre farklılaştığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Anne-baba tutumları, öğrenilmiş çaresizlik, öğrenilmiş iyimserlik,
sosyal atom, akademik başarı
iii

ABSTRACT
AN ANALYSIS OF LEARNED HELPLESSNESS AND ACADEMIC
ACHIEVEMENT OF THE 6th GRADERS IN ACCORDANCE WITH
PARENTAL ATTITUDES, FAMILY SOCIAL ATOM, AND GENDER
Erdal GELİR
MA Thesis, Department of Educational Sciences
Supervisor: Prof. S. Sonay GÜÇRAY
February 2009, 88 pages

This study aims at investigating whether there is statistically significant difference
in the levels of learned helplessness and academic achievement of the 6 th Graders in
accordance with parental attitudes, family social atom, and gender. The study also aims at
analyzing the relationships between these variables.

The population of this study consists of 440 students being educated in the
Province of Adana. Two hundred nine of them are girls, and 231 are boys. In the study, a
Parental Attitudes Instrument was used. It was developed by Lamborn, Mounts, Steinberg
and Dornbush (1991) in order to measure the students’ perceived parental attitudes, and
Yılmaz (2000) carried out its validity and reliability studies in our culture. In order to see
the level of family social atom, a social atom instrument by Dökmen (1993) was used. An
Attribution Style Questionnaire for Children developed by Seligman et al. (1984) and
adapted and standardized in Turkish by Aydın (1985) was used so as to measure the level
of learned helplessness. In addition, a Personal Information Form was administered to
determine the personal features of the students.

In order to achieve the related aims, first, frequency and percentage analysis
related to the students’ schools, gender, age, and parental status. In order to see the
differences between the variables factorial ANOVA employed. The test of Tukey HSD
was used to find out between which groups are the differences.
iv

The study results in that the students’ levels of learned helplessness differ in
accordance with parental attitudes. The learned helplessness level of the students with
ignoring parental attitudes is observed to be higher. The students’ academic
achievement differs in accordance with gender and family social atom with gender.
Girls are more successful academically than boys. Also, the learned helplessness level
of the students differs in accordance with family social atom and gender.

Keywords: Parental Attitudes, Learned Helplessness, Learned Optimism, Social Atom,
Academic Achievement
v

ÖNSÖZ

İlköğretim alt ıncı sınıf öğrencilerinin öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri ve
akademik ba şarılarının ana baba tutumlar ı, aile sosyal atomu ve cinsiyete göre
incelendiği bu araştırmada şüphesiz birçok kişinin katkısı olmuştur.

Başta Dan ışmanım Prof. Dr. S. Sonay GÜÇRAY’a katk ı ve ele ştirilerinden
dolayı teşekkür ediyorum. Ayr ıca Jüri Üyelerim Doç. Dr. Rezzan ÇEÇEN’e ve Yrd.
Doç. Dr. Filiz YURTAL’a tez analizi esnas ında bana destek veren Ar ş. Gör. E.
Ercüment YERLİKAYA, Mehmet Boynu arkada şıma, Eğitim Bilimleri Bölümü’nde
görev yapan tüm hocalarıma, araştırmaya katılan tüm öğrenci arkadaşlara, araştırmanın
yürütülmesi sırasında yard ımcı olan tüm okul müdürleri ve psikolojik dan ışman
arkadaşlarıma, öğretmen arkada şlarıma, Çukurova Üniversitesi Bilimsel Ara ştırma
Projeleri Birimi’ne (EF 2007YL 33) teşekkür ederim.

Çalışma boyunca bana sürekli destek olan ve yard ımcı olan eşime ve oğluma,
aileme teşekkür ederim. Çalışmamı oğlum Ömer ’e armağan ediyorum.

Erdal GELİR
vi

İÇİNDEKİLER
ÖZET ……………………………………………………………………………………i
ABSTRACT …………………………………………………………………..…….....iii
ÖNSÖZ ……………………………………………………………………..……...…...v
TABLOLAR LİSTESİ ………………………………….………………….…...……..x
EKLER LİSTESİ……………………………………………………………..………xii
BÖLÜM I
GİRİŞ
1.1. Problem …………………………………………………………………………….1
1.2. Araştırmanın Amacı ………………...……………………………………………..5
1.3. Araştırmanın Önemi ve Gerekçesi ………………………...………………………6
1.4. Varsayımlar ………………………………………………..………………………8
1.5. Sınırlılıklar ………………………………………………...……………………….8
1.6. Tanımlar …………………………………………………………………................8
BÖLÜM II
KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
2.1. Kuramsal Açıklamalar ……………...……………………………………………..10
2.1.1. Öğrenilmiş Çaresizlikle İlgili Kuramsal Açıklamalar …………..….…..…..10
2.1.1.1. Gözden Geçirilmiş Öğrenilmiş Çaresizlik Modeli ……..…………15
2.1.1.2 Öğrenilmiş İyimserlik ……………………..……………………… 21
2.1.1.3. Öğrenilmiş Çaresizliğin Depresyonla İlişkisi ……….…………… 22
2.1.2 Anne Baba Tutumları ile İlgili Kuramsal Açıklamalar …………………… 24
2.1.2.1 Anne-Baba Tutumuna İlişkin Öne Sürülen Modeller……..………..25
2.1.2.1.1. Psikodinamik Model……………………………………..25
2.1.2.1.2. Davran ışçı Model………………………………….....…..25
2.1.2.1.3. Baumrind’in Sınıflaması…………………………………25
2.1.2.1.4. Maccoby ve Martin’in iki boyutlu bakış açısı modeli…...26
2.1.2.2. Ülkemizde Sıklıkla Rastlanan Anne Baba Tutumları……..………..27
vii

2.1.2.2.1 Baskılı ve Otoriter Tutum ……..…….……………....…..27
2.1.2.2.2 Müsamahakar Tutum ………………………..………….29
2.1.2.2.3 Dengesiz ve Karasız Tutum …………………………..…30
2.1.2.2.4 Aşırı Koruyucu Tutum …………………………...……...30
2.1.2.2.5 İlgisi ve Kayıtsız Tutum ……………………………...…31
2.1.2.2.6 Güven verici, Destekleyici ve Hoşgörülü Tutum …… ....31
2.1.3. Sosyal Atom ile İlgili Kuramsal Açıklamalar ……..……….……………...34
2.2. İlgili Araştırmalar ……………………………………………..………………...35
2.2.1. Öğrenilmiş Çaresizlik ile İlgili Araştırmalar………………………………..35
2.2.1.1 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar ……………………………...35
2.2.1.2 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar……………………..…………39
2.2.2 Anne Baba Tutumları ile İlgili Araştırmalar………...………………………41
2.2.2.1. Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar……….……………………..41
2.2.2.2. Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar ……………….…...……………43
BÖLÜM III
YÖNTEM
3.1. Araştırma Modeli ……………...…………………………………………………..45
3.2. Evren ve Örneklem…………...……………………………………………………45
3.3. Veri Toplama Araçları………………………………...…………………………...48
3.3.1. Kişisel Bilgi Formu ……………………..……………...………………….49
3.3.2 Çocuklar İçin Yükleme Biçimi Ölçeği …………..………...……………….49
3.3.3. Ana Baba Tutum Ölçeği …………………………..……………………….50
3.3.4. Sosyal Atom Ölçeği ……………...…………………...……………………51
3.4. Verilerin Toplanması ……………………………...………………………………53
3.5. Verilerin İstatistiksel Analizi …………...…………………………………………53