tc çukurova üniveristesi sosyal bilimler enstitüsü türk dili ve edebiyatı ana bilim dalı attila ilhan'ın kur

433 Pages·2009·1.4 MB·Turkish

TC
ÇUKUROVA ÜNİVERİSTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI

ATTİLA İLHAN’IN KURTLAR SOFRASI ADLI ROMANINDA GEÇEN
İKİLEMELER

Yasemin ÇÜRÜK

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA/ 2009
TC
ÇUKUROVA ÜNİVERİSTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI

ATTİLA İLHAN’IN KURTLAR SOFRASI ADLI ROMANINDA GEÇEN
İKİLEMELER

Yasemin ÇÜRÜK

Danışman: Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA/ 2009
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne,

Bu çalışma, jürimiz tarafından Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalında
YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Başkan: Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN
(Danışman)

Üye: Prof. Dr. A. Deniz ABİK

Üye: Yrd. Doç. Dr. Faruk YILDIRIM

ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
...../..../2009

Doç. Dr. Azmi YALÇIN
Enstitü Müdürü

Not: Bu tezde kullan ılan özgün ve ba şka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil
ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullan ımı, 5846 Say ılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
ii

ÖZET

ATTİLA İLHAN’IN KURTLAR SOFRASI ADLI ROMANINDA GEÇEN
İKİLEMELER

Yasemin ÇÜRÜK

Yüksek Lisans Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN
Şubat 2009, 418 sayfa

Bu çalışmada ikilemeler, çok yönlü olarak incelenmi ştir. Çal ışmanın amac ı,
Türkçenin her döneminde kullan ılmış olan bu anlat ım biçimi ile ilgili sorunlar ı tespit
edip çözümler üretmektir.
Giriş bölümünde, ikileme için kullan ılan terimler üzerinde durulmu ş ve
hangisinin tercih edildi ği belirtilmi ştir. Ayr ıca ikilemenin tan ımı yap ılmış, di ğer
araştırmacıların tanımlarına değinilmiş, tanımların ortak ve farklı noktaları belirtilmiştir.
Bu bölümde bu çalışmada yapılan tasnifle ilgili bilgi de verilmiştir.
Çalışmanın inceleme bölümünde, ikilemeler esas olarak yap ı, anlam, ses ve söz
dizimi bakımından incelenmiştir. Ayr ıca ikilemeleri olu şturan sözcüklerin türleri ve
kökenleri üzerinde de durulmuştur.
Çalışmanın sonuç bölümünde ise ikilemelerle ilgili elde edilen veriler hakk ında
saptamalar ve yorumlara yer verilmi ştir. Ayr ıca taranan metinden ç ıkan ikilemelerin
sayısı verilmiş ve bu sayılar oransal olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: İkilemeler, Yineleme, Yapı, Anlam, Söz Dizimi.
iii

ABSTRACT

REDUPLICATIONS USED IN 'KURTLAR SOFRASI' A NOVEL BY ATİLLLA
İLHAN

Yasemin ÇÜRÜK

Master Thesis, Turkish Language and Literature Department
Supervisor: Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN
February 2009, 418 pages

Within this study, reduplications have been researched and studied from various
aspects. The purpose of the study is to determine the problems of this phraseology and
to find solutions.
In the entry part, is focused on the terms which are used for reduplication duals
and remarked the ones which are preferred to be used. Besides, reduplication dual is
defined, the definitions of other reserchers are dealed with comparing the common and
different points. In this part, is also given information about classification created in
with this study.
In the investigation part, reduplication duals are investigated mainly by
structure, meaning, phonem and syntax. Additionally, the form and the roots of the
words which compose the reduplication duals are dealed.
In the conclusion part, is given place to the determinations and commentaries on
the data gained about reduplication dual. Besides, the number of the reduplication duals
used in the scanned text is given. The number is rated in proption.

Key words: Reduplication/ Reduplication Duals, Repetition, Structure, Meaning,
Syntax.
iv
ÖNSÖZ

Türkçede ikilemeler, hep kullanılan ancak buna ra ğmen tamamiyle
çözümlenmemiş sorunları olan bir anlat ım biçimidir. Bu nedenle de ikileme üzerinde
pek çok araştırmacı çalışma yapmıştır ve yapmaya da devam edecektir.
Bu çalışmanın amacı, bir eserin bütün örneklerinden hareket ederek, ikilemeler
konusunu bütün yönleriyle yeniden de ğerlendirmektir. Bu nedenle Attila İlhan’ın
Kurtlar Sofras ı adl ı roman ını, üslubunda yer alan ikilemeleri taramak suretiyle
inceledik. Tespit etti ğimiz ikilemeler, Attila İlhan’ın üslup özelliklerini yans ıtması
açısından da önemlidir. Neticede, ikileme konusunda böyle bir çal ışma ortaya çıkmış
oldu.
Sonuç olarak bu çalışma sırasında bana destek olan aileme, arkadaşlarıma ve en
önemlisi çıktığım bu yolda ç ıkmaza dü ştüğümde, yolumu kaybetti ğimde bana yol
gösteren danışmanım Prof. Dr. Mehmet Özmen’e te şekkürü bir borç bilirim. Ayr ıca
Çukurova Üniversitesi Ara ştırma Fonu, FEF 2007 YL 36 numaral ı bu çal ışmayı
desteklemiştir.
v
İÇİNDEKİLER

ÖZET……………………………………………………………………………………….ii
ABSTRACT……………………………………………………………………………….iii
ÖNSÖZ……………………………………………………………………………………..iv
KISALTMA LİSTESİ…………………………………………………………………...xiii
GİRİŞ……………………………………………………………………………………….1

BİRİNCİ BÖLÜM

İKİLEMELERİ OLUŞTURAN SÖZCÜKLERİN YAPILARI

1.1. Basit Kelimelerden Oluşan İkilemeler…………………………………………...........12
1.2. Türemiş Kelimelerden Oluşan İkilemeler…………………………………………......22
1.2.1. +lı / +lu İle Kurulmuş Olan İkilemeler…………………………………….......22
1.2.2. +sız / +suz İle Kurulmuş Olan İkilemeler……………………………………...27
1.2.3. Biri +lı Diğeri +sız İle Kurulmuş Olan İkilemeler……………………………..30
1.2.4. –k Yapım Ekiyle Kurulmuş Olan İkilemeler …………………………………..32
1.2.5. Diğer Yapım Ekleriyle Kurulmuş Olan İkilemeler…………………………….34
1.3. Eski Türkçede İşletme Veya Yap ım Eki Alm ış Olup Günümüzde Basit Olarak
Algılanan Yapılardan Oluşan İkilemeler……………………………………………38

İKİNCİ BÖLÜM

İŞLETME EKİ ALMIŞ İKİLEMELER

2.1. İsim İşletme Eki Almış İkilemeler………………………………………………….....43
2.1.1. Belirtme Durumu Eki Almış İkilemeler………………………………………...43
2.1.2. Yönelme Durumu Eki Almış İkilemeler………………………………………..46
2.1.3. Bulunma Durumu Eki Almış İkilemeler………………………………………..49
2.1.4. Çıkma Durumu Eki Almış İkilemeler…………………………………………..50
vi
2.1.5. Çokluk Eki Almış İkilemeler…………………………………………………...51
2.1.6. İyelik Eklerini Almış İkilemeler………………………………………………..51
2.1.7. Tamlama Durumu Eki Almış İkilemeler……………………………………….54
2.2. Fiil İşletme Eki Almış İkilemeler…………………………………………………......54
2.2.1. İsim-fiil Eki Almış İkilemeler………………………………………………….54
2.2.1.1. –Iş/-Uş Ekiyle Kurulmuş İkilemeler…………………………………...55
2.2.1.2. –mA Ekini Almış İkilemeler…………………………………………...56
2.2.2. Sıfat-fiil Eki Almış İkilemeler………………………………………………….55
2.2.2.1. –Ar….-mAz Ekiyle Kurulmuş İkilemeler.……………………………56
2.2.2.2. –An Ekiyle Kurulmuş Olan İkilemeler………………………………..60
2.2.2.3. –mAz Ekiyle Kurulmuş Olan İkilemeler……………………………….61
2.2.2.4. –mIş/ -mUş Ekiyle Kurulmuş Olan İkilemeler………………………..61
2.2.2.5. –r Ekiyle Kurulan İkilemeler………………………………………….61
2.2.3. Zarf-fiil Eki Almış İkilemeler…………………………………………………..62
2.2.3.1. –A zarf- fiil Ekini Almış İkilemeler…………………………………...62
2.2.3.2. –Ip/ -Up Zarf- fiil Ekini Almış İkilemeler…………………………......68
2.2.4. Fiil Çekimi Şeklinde Olan İkilemeler…………………………………………...70
2.2.4.1. Geniş Zaman Eki Almış İkilemeler …………………………………...70
2.2.4.2. Şimdiki Zaman Ekini Almış İkilemeler…………………………….….71
2.2.4.3. Belirli Geçmiş Zaman Eki Almış İkilemeler…………………………...71
2.2.4.4. Belirsiz Geçmiş Zaman Eki Almış İkilemeler………………………….72
2.2.4.5. Emir Çekiminde Olan İkilemeler……………………………………....72
2.2.4.6. Şart Eki Almış İkilemeler………………………………………………73
2.2.4.7. Ek-fiil Almış İkilemeler……………………………………………......73

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

FARKLI OLUŞUMLU İKİLEMELER

3.1. Bağlaçlı İkilemeler…………………………………………………………………….75
3.2. Sorulu İkilemeler………………………………………………………………………76
vii
3.3. Üçlemeler……………………………………………………………………………...76

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

SIRALAMA KURALLARI

4.1. Ses Düzeni Bakımından Sıralama Kuralları……………………………………….78
4.1.1. Ünlü Kuralları…...…………………………………………………………..78
4.1.1.1. a/e ……u/ü Yapısında Olan İkilemeler…………………………….78
4.1.1.2. u/ü……a/e Yapısında Olan İkilemeler…………………………….83
4.1.1.3. a/e...….a/e Yapısında Olan İkilemeler………………………….......84
4.1.1.4. a/e……ı/i Yapısında Olan İkilemeler…………………………….....89
4.1.1.5. i…….a/e Yapısında Olan İkilemeler………………………………..91
4.1.1.6. a/e……o/ö Yapısında Olan İkilemeler……………………………..92
4.1.1.7. ı/i..…ı/i Yapısında Olan İkilemeler……………………………...…95
4.1.1.8. u/ü…..u/ü Yapısında Olan İkilemeler……………………………….96
4.1.1.9. i……ü Yapısında Olan İkilemeler………………………………….98
4.1.1.10. ö……..a/e Yapısında Olan İkilemeler………………………….....99
4.1.1.11. o…..u Yapısında Olan İkilemeler………………………………...100
4.1.2. Ünsüz Kuralları…………………...………………………………………..101
4.1.2.1. İkinci Sözcüğü p- Veya b- İle Başlayan İkilemeler……………….101
4.1.2.2. m’li İkilemeler……………………..……………………………....106
4.1.3. Ünlü- Ünsüz Kuralları……………………………...………………………107
4.1.3.1. Say ıca Eş Heceli Sözcüklerden, Ünlüyle Ba şlayandan Ünsüzle
Başlayana Doğru Sıralanan İkilemeler……………….…………...108
4.1.3.2. Sayıca Eş Heceli Sözcüklerden Kurulu İkilemelerden Son Sesi Ünlü
İle Biten Sözcüğün Ünsüz İle Bitenden Önce Gelmesi…………...113
4.1.4. Hece Sayısı Bakımından Sıralama Kuralları……………………………....115
4.1.4.1. Az Heceliden Çok Heceliye Doğru Sıralanan İkilemeler…………115
4.1.4.2. Çok Heceliden Az Heceliye Doğru Sıralanan İkilemeler…………120
4.2. Anlam Bakımından Sıralama Kuralları……………………………………………...120
viii
4.2.1. Olumludan Olumsuza Doğru Sıralanan İkilemeler………………………….121
4.2.2. Anlam Bakımından Azdan Çoğa Doğru Sıralanan İkilemeler………………126
4.2.3. Anlam ı Çok Bilinenden Az Bilinene Veya Unutulana Do ğru Sıralanan
İkilemeler…...................................................................................................127
4.2.4. Temel Kavramdan Yardımcı Kavrama Doğru Sıralanan İkilemeler………..131
4.2.5. Öncekinden Sonrakine Doğru Sıralanan İkilemeler………………………....133
4.2.6. Bir İşin İlk Evresinden Son Evresine Göre Sıralanan İkilemeler…………....134

BEŞİNCİ BÖLÜM

SES DÜZENİ BAKIMINDAN İKİLEMELER

5.1. Ön Sesin Tekrarıyla Oluşan İkilemeler……………………………………………....137
5.2. Son Ses Benzerliği Olan İkilemeler.…………………………………………………141
5.3. İç Ses Benzerliği Olan İkilemeler…….……………………………………………...143
5.4. Ses Benzerliği Olmayan İkilemeler………………………………..………………...146

ALTINCI BÖLÜM

İKİLEMELERİ OLUŞTURAN SÖZCÜKLERİN TÜRLERİ

6.1. Adlardan Oluşan İkilemeler…………………………………………………….........149
6.2. Sıfatlardan Oluşan İkilemeler………………………………………………………..164
6.3. Eylemlerden Oluşan İkilemeler………………………………………………………176
6.3.1. İsim-fiil Eki Almış İkilemeler…………………………………………………176
6.3.1.1. Iş/- Uş Ekiyle Kurulmuş İkilemeler………………………………….176
6.3.1.2. –mA Ekini Almış İkilemeler……………………………………...….177
6.3.2. Sıfat-fiil Eki Almış İkilemeler………………………………………………....177
6.3.2.1. –Ar….-mAz Ekiyle Kurulmuş İkilemeler…………….……………..177
6.3.2.2. –An Ekiyle Kurulmuş Olan İkilemeler………………………………..182
6.3.2.3. –mAz Ekiyle Kurulmuş Olan İkilemeler……………………………...182