tc balıkesir üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türk dili ve edebiyatı anabilim dalı orta asya ve PDF
Preview tc balıkesir üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türk dili ve edebiyatı anabilim dalı orta asya ve
T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI ORTA ASYA VE GÜNEY SİBİRYA TÜRKLERİNİN KAHRAMANLIK DESTANLARINDA YARDIMCI TİPLER YÜKSEK LİSANS TEZİ Pınar ZALOĞLU Balıkesir, 2011 T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI ORTA ASYA VE GÜNEY SİBİRYA TÜRKLERİNİN KAHRAMANLIK DESTANLARINDA YARDIMCI TİPLER YÜKSEK LİSANS TEZİ Pınar ZALOĞLU Tez Danışmanı Prof. Dr. Mehmet AÇA Balıkesir, 2011 ÖN SÖZ Destanlar, milletlerin yaratılıştan itibaren hayatı yorumlama biçimi olmaları ve milletlerin ortak bilincinde derin izler açan tarihî, toplumsal ve doğal olayların nesilden nesle aktarılmasında önemli bir rol oynamaları nedeniyle, halk kültürü içerisinde önemli bir yer edinmiştir. Bilinen en eski edebiyat ürünlerinden olan destanlar, ilk çağlardan itibaren insanlara, hem üzerinde yaşadıkları dünyayla ilgili algılamalarını, dünya görüşlerini, maddi ve manevi değerlerini, hem de toplumsal olaylara ait bilgi ve yorumlarını sonraki kuşaklara aktarma imkânı vermiştir. Destanlar, bir toplumun tarihinin gelecek kuşaklara epik bir tarzda aktarılmasını da sağlamıştır. Toplumlar, destanlar aracılığı ile kimi zaman mitolojik olayları anlamlandırmaya çalışırken kimi zaman da geçmişlerindeki kahramanlıklarını anlatmışlardır. Destanlar, yine bu toplumlar için geçmişlerinde önemli yerleri olan tarihî, sosyal, dinî olayları ve aşk uğruna yapılan mücadeleleri anlatmak için de bir araç olmuştur. Ortak bir geçmişe sahip bütün milletlerde olduğu gibi Orta Asya ve Güney Sibirya Türklerinin de sözlü kültür ürünleri içerisinde destanların önemli bir yeri vardır. Bu Türk toplulukları, geçmişte yarattıkları kahramanlık destanları ve bu destanlardaki başkahraman aracılığı ile yurtlarını korumak uğruna iç düşmanlar ve yabancı istilacılarla, bazen de doğaüstü varlıklarla yaptıkları mücadeleleri; kahramanın ailesini, yurdunu korumak adına yaptığı alplıkları çağlar ötesine aktarmışlardır. Söz konusu topluluklar, geçmişteki kahramanlıklarını destanlar aracılığıyla günümüze aktarırken bu destanlarla birlikte o günün toplumuyla sonraki kuşaklara örnek olacak ideal kahramanlar da yaratmışlardır. Destanların merkezinde bulunan başkahraman, kimi zaman düşmanlarıyla vuruşarak kimi zaman da mitik özellikleri olan kötü varlıklarla mücadele ederek ailesini ve yurdunu korumayı başarmıştır. Ancak bu başkahraman, mücadelesini tek başına vermemiştir. Olayların merkezinde bulunmakla birlikte, mücedelesinin başından sonuna kadar başkahramanın yanında olup, iii ailesini ve yurdunu korumak uğruna girdiği mücadelelerden başarıyla çıkmasını sağlayan yardımcı tipler de yer almıştır. Bu çalışmanın konusunu da bu yardımcı tipler oluşturmaktadır. Yardımcı tipler hakkındaki tespit ve değerlendirmeler, Güney Sibirya ve Orta Asya kahramanlık destanları üzerinden yapılmıştır. Bu çalışma, Giriş, İlgili Alanyazın, Yöntem, Bulgular ve Yorumlar (Ana Tartışma) ve Sonuç olmak üzere beş bölümden oluşmuştur. Çalışmanın Giriş ve İlgili Alanyazın bölümlerinde tip ve yardımcı tip kavramlarıyla ilgili bilgiler verilmiş, Orta Asya (Kazak, Kırgız, Özbek, Türkmen) ve Güney Sibirya Türkleri (Altaylar, Hakaslar, Şorlar, Tıvalar) ile bu Türk topluluklarının destancılık gelenekleri hakkında bilgiler aktarılmış, çalışma konusuyla ilgili destan konulu çalışmalar (kitaplar, makaleler, tezler) tanıtılmıştır. Çalışma konusuyla ilgili çalışmaların tanıtımı, Türkiye’de yapılan çalışmalarla sınırlı tutulmuştur. Söz konusu Türk toplulukları arasında yapılan destan konulu çalışmaların tanıtımı, geniş bir taramayı ve buna bağlı olarak geniş bir zamanı gerektirdiği için bu tür bir yola başvurulmamıştır. Çalışmanın Bulgular ve Yorumlar bölümünde, Orta Asya ve Güney Sibirya Türklerinin kahramanlık destanlarından beş adet (Metinlerin hacimli olması sebebiyle Hakas Türklerinin üç adet destan metni incelenmiştir.) belirlenerek, bu metinler özetlenmiş ve yardımcı tipleri tespit etmek, sınıflandırmak ve yardımcı tiplerin başkahramana yaptıkları yardımların metnin oluşumuna katkısını değerlendirmek üzere incelenmiştir. Yardımcı tipler, her bir metin esasında kendi içerisinde sınıflandırılmış ve başkahramana yardımları ve metnin oluşumuna katkıları bakımından değerlendirilmiştir. Bu tespit ve incelemelerden çıkarabilecek sonuçlar, tezin “Sonuç” kısmında ana hatlarıyla ifade edilmiştir. Çalışma sırasında yararlanılan yazılı kaynakların künyelerine de “Kaynakça” kısmında yer verilmiştir. iv Tezin hazırlanması sürecinde varlıklarıyla bana her daim güç ve destek veren aileme; danışmanlığımı kabul ederek konu tespiti de dâhil olmak üzere kaynak temini ve inceleme sürecinde karşılaştığım zorlukları aşmamda benden yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Mehmet AÇA’ya teşekkürlerimi sunuyorum. Pınar ZALOĞLU BALIKESİR / 2011 v ÖZET ORTA ASYA VE GÜNEY SİBİRYA TÜRKLERİNİN KAHRAMANLIK DESTANLARINDA YARDIMCI TİPLER ZALOĞLU, Pınar Yüksek Lisans Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mehmet AÇA 2011, 305 sayfa Bu çalışmada Orta Asya ve Güney Sibirya Türklerine ait kahramanlık destanlarından tespit edilen yardımcı tipler, destanın merkezinde bulunan başkahramana yaptıkları yardımlar açısından ele alınmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Orta Asya ve Güney Sibirya Türklerinin kahramanlık destanlarının yardımcı tiplerin tespiti açısından incelenmesi, yardımcı tiplerin destan oluşumundaki rollerinin belirlenmesi, sınıflandırılması ve başkahramana yaptıkları yardımlar açısından değerlendirilmesidir. Çalışmanın İlgili Alanyazın bölümünde tip ve yardımcı tip kavramlarıyla ilgili bilgiler verilmiş, Orta Asya (Kazak, Kırgız, Özbek, Türkmen) ve Güney Sibirya Türkleri (Altaylar, Hakaslar, Şorlar, Tıvalar) ile bu toplulukların destancılık gelenekleri hakkında bilgiler aktarılmış, çalışma konusuyla ilgili destan konulu çalışmalar (kitaplar, makaleler, tezler) tanıtılmıştır. Çalışma konusuyla ilgili çalışmaların tanıtımı, Türkiye’de yapılan çalışmalarla sınırlı tutulmuştur. Orta Asya ve Güney Sibirya Türklerinin kahramanlık destanlarından beş adet (Metinlerin hacimli olması sebebiyle Hakas Türklerinin üç adet destan metni incelenmiştir.) belirlenerek, bu metinler özetlenmiş ve yardımcı tipleri tespit etmek, sınıflandırmak ve yardımcı tiplerin başkahramana yaptıkları yardımların metnin oluşumuna katkısını değerlendirmek üzere incelenmiştir. vi Bu çalışmada Orta Asya ve Güney Sibirya Türklerinin kahramanlık destanlarındaki yardımcı tipler ele alınmıştır. Yardımcı tiplerin, destanın başkahramanın mücadelesinin başarıyla sonuçlanmasında etkili bir rolü olduğu görülmüştür. Yardımcı tiplerin, kahramanlık destanlarındaki olayların işlenişinde başkahraman kadar önemli bir yere sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Sözcükler: Kahramanlık Destanı, Yardımcı Tip, Orta Asya Türkleri, Güney Sibirya Türkleri. vii ABSTRACT THE HELPING CHARACTERS IN HEROIC EPOSES OF MIDDLE ASIAN AND SOUTH SIBERIAN TURKS ZALOĞLU, Pınar MA Thesis, Department of Turkish Language and Literature Thesis Advisor: Prof. Dr. Mehmet AÇA 2011, 305 pages In this study, the helping characters who were identified from the heroic eposes that belong to Middle Asian and South Siberian Turks were handled in terms of their helps for the hero in the centre of the eposes. The aim of this study is the examining the heroic eposes of the Middle Asian and South Siberian Turks in terms of the helping characters, identifying and classifying the roles of the helping characters in the formation of the eposes, and evaluating their doings in terms of the helps for hero. The informations about characters and helping characters were given in the literature part of the study, the information about Middle Asian (Kazach, Kirghiz, Uzbek, Turcoman) and South Siberian Turks (Altay, Khakas, Shors, Tıvas) and about these societies’ epos traditions were transferred and studies on the subject of study on the epos (books, articles, thesis) were introduced. Introduction of the studies about the thesis were limited with the studies in Turkey. Five from heroic eposes of the Middle Asian and South Siberian Turks’ (because of the texts’ being so voluminous, three epos texts of Khakas Turks were examined) were identified and these texts were summarized and they were examined to determine, to classify the helping characters and to evaluate the helps of the helping characters for the hero in terms of the contributions to the formation of the text. viii In this study, the helping characters in the heroic eposes of the Middle Asian and South Siberian Turks were handled. It is understood that the helping characters had a great effect on the successful ending of the hero’s struggle in the epos. As a result, the helping characters have a role as important as a hero’s in the processing of the events. Key words: heroic epos, the helping characters, Middle Asian Turks, South Siberian Turks. ix
Description:The list of books you might like
