tc balıkesġr ünġversġtesġ sosyal bġlġmler enstġtüsü tarġh anabġlġm dalı kaptan grover‟ġn the ...

239 Pages·2016·2.65 MB·Turkish

T.C
BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TARĠH ANABĠLĠM DALI

KAPTAN GROVER‟ĠN THE BOKHARA VICTIMS ADLI ESERĠNĠN
TÜRKÇE‟YE ÇEVRĠLMESĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Tülay UÇAK

BALIKESĠR, 2016
T.C
BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TARĠH ANABĠLĠM DALI

KAPTAN GROVER‟ĠN THE BOKHARA VICTIMS ADLI ESERĠNĠN
TÜRKÇE‟YE ÇEVRĠLMESĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Tülay UÇAK

Tez DanıĢmanı
Doç. Dr. Sebahattin ġĠMġĠR

BALIKESĠR, 2016

ÖNSÖZ
Toplumların demokratikleĢmesinde bilgi alma ve ifade özgürlüğü Ģüphesiz en önemli
faktörlerdir. Ġfade özgürlüğü sadece sözlü değil, yazın ve sanat gibi çeĢitli alanlarda
gerçekleĢtirilebilir. KiĢilerin bu hakları devlet tarafından da korunarak anayasa bazında yer
bulduğunda hayatın her alanında bireysel ve toplumsal özgürlük insan hakları çerçevesinde
meĢrulaĢır. Politik olması nedeniyle de otoritelerin baskılarından korunması elzemdir.
Kamusal olayların tartıĢılması, problemlerin çözülmesi ve halka daha nitelikli bir hayat
sağlanması için özgürce eleĢtiri yapma ve sorgulama ortamlarının oluĢturulması ortak akla
ulaĢmanın vazgeçilmez esaslarıdır. Otoritelerin gücünü aldığı halkın yeri geldiğinde kendi
sesini duyurması, yanlıĢlara dur diyebilmesi ve karĢıt ve hemfikir oldukları düĢünceleri her
alanda açıkça ifade edebilmesi bir ülkede kuĢkusuz her alanda geliĢmelerin önünü açar.
KiĢilerin düĢünceleri hiçbir zaman engellenemeyeceği için de toplumların birarada oluĢlarını
sağlamak bu düĢüncelerin özgürce ifade edilebilmesine bağlıdır. GeliĢen ve değiĢen dünyada
sınırı olmayan insan aklı üretmeye devam ettikçe bunların somut olarak ortaya konulması
kaçınılmazdır. Ülke meseleleri ile ilgili bilgi almak her vatandaĢın temel hakkıdır. GeliĢmiĢ
ülkelere baktığımızda göze çarpan en önemli ortak noktaları vatandaĢlarına sağladıkları ifade
özgürlüğüdür. Uygulamalarını, kararları ve yöntemleri kendisini otorite yapan halka
açıkladıkları, onları bilgilendirdikleri ve bunlarla ilgili eleĢtirilere ve çözüm önerilerine açık
kapı bıraktıkları görülür.
Çevirisini yaptığımız YüzbaĢı Grover‟ın “The Bokhara Victims” adlı eseri bize bilgi
alma ve ifade özgürlüğünün, Ġngiltere‟deki tarihi hakkında bilgi vermektedir. Ġngiltere ve
Rusya arasındaki çıkar mücadelesi olan ve tarihe “Büyük Oyun” tabiriyle geçen bu
mücadelenin iki kurbanı Albay Stoddart ve YüzbaĢı Conolly‟nin Buhara Hakanı Nasrullah
Han tarafından idam edilmesi ile ilgili olarak dönemin hükümetine ve yöneticilerin yönelttiği
eleĢtiriler geniĢ yer bulmaktadır. Yazarın bizzat kendisinin kaleme aldığı eserde Ġngiliz
milliyetçiliği göze çarpsa da kendi hükümetini alenen suçlamaktan geri kalmaz. XIX.
Yüzyılın Ġngilteresinde Kraliçe‟ye hitaben yazılan bu eser Buhara, Hive ve Hokand
hanlıklarıyla ilgili bilgi vermesinin yanı sıra ifade özgürlüğünün en güzel örneklerinden
biridir.
iii
Çeviri esnasında Latince, Rusça ve Fransızca kısımlara rastlanmıĢ ve bunlar
çevrilmeden aktarılmıĢtır.
ÇalıĢmam süresince bana her zaman her koĢulda destek olan, hoĢ sohbeti, güler yüzü,
samimiyeti ve güzel kalbiyle kendisinden çok Ģey öğrendiğim ve mücadelesiyle, hayata
bakıĢıyla, bilgisiyle kendime örnek aldığım çok değerli hocam Sayın Doç. Dr. Sebahattin
ġimĢir‟e tüm kalbimle teĢekkürlerimi sunuyorum. TanıĢtığım ve öğrencileri olduğum için çok
mutlu olduğum sayın hocalarım Doç. Dr. Nahide ġimĢir‟e ve Prof. Dr. Kenan Ziya TaĢ‟a bana
öğrettikleri her Ģey için, yol gösterdikleri ve yardımları için saygılarımı ve teĢekkürlerimi
sunuyorum.
Kıymetli oyun vakitlerimizden fedakarlık eden, minik bedenindeki kocaman yüreğiyle
bana ilham veren canım kızım Sevgi Nur‟uma, her zaman yanımda olup bana her koĢulda
destek olan annem Hicran Uçak ve babam Bahattin Uçak‟a, en iyi arkadaĢım kalbimin diğer
yarısı ağabeyim Turgay Uçak‟a, Arif Nihat Asya Ġlkokulu, Hamzabey Ortaokulu ve 5 Eylül
Anadolu Lisesi‟ndeki mesai arkadaĢlarıma, müdürüm YaĢar Karaoğlan ve müdür yardımcım
Ümran Durmaz‟a, bugüne kadar bana emeği geçmiĢ tüm öğretmenlerime, değerli
öğrencilerime, çocukluğumdan beri her an yanımda hissettiğim canım Begüm Ozan‟ıma ve
Mo Cushla‟ya saygı, sevgi ve teĢekkürlerimi sunuyorum.
Tülay UÇAK

iv
ÖZET
KAPTAN GROVER’ĠN THE BOKHARA VICTIMS ADLI ESERĠNĠN TÜRKÇE’YE
ÇEVRĠLMESĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

UÇAK, Tülay
Yüksek Lisans, Tarih Anabilim Dalı
Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Sebahattin ġĠMġĠR
2016, 239 Sayfa

Buhara Emiri Nasrullah Han, 1843 yılında iki Ġngiliz subayı, Albay Stoddart ve
YüzbaĢı Conolly‟yi idam edince, YüzbaĢı Grover bu olayın tüm gerçeklerini ortaya
çıkarmaya çalıĢmıĢtır. Bu çalıĢmadaYüzbaĢı Grover resmi belgeleri ortaya çıkarmıĢ, kendi
bakıĢ açısını kaleme almıĢ ve hükümeti eleĢtirmiĢtir. Yazar ayrıca Türkistan‟dakiçekiĢmeler
hakkında bilgiler vermektedir.
Anahtar kelimeler: Ġngiltere, Buhara, Albay Stoddart, YüzbaĢı Conolly, Nasrullah Han, Dr.
Wolff

v
ABSTRACT
TRANSLATION OF THE BOKHARA VICTIMS BY CAPTAIN GROVER AND
EVALUATION
UÇAK, Tülay
Master Thesis, Department of History
Advisor: Assos. Prof. Dr. Sebahattin ġĠMġĠR
2015, 239 Pages

When Nasrullah Han, The Bokhara King, put two English officers, Colonel Stoddart
and Captain Conolly, to death in 1843, Captain Grover tried to bring out the facts about this
case. In this study, he revealed the offical documents, explained his point of view and
criticised her Majesty‟s government. He also gives us information about the rivalry in
Turkestan.
Keywords: England, Bokhara, Colonel Stoddart, Captain Conolly, Nasrullah Han, Dr. Wolff

vi
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖNSÖZ ................................................................................................................ iii
ÖZET ..................................................................................................................... v
ABSTRACT ......................................................................................................... vi
ĠÇĠNDEKĠLER ................................................................................................... vii
1. GĠRĠġ
1.1. Problem .......................................................................................................... 1
1.2. Amaç .............................................................................................................. 1
1.3. Önem .............................................................................................................. 1
1.4. Sınırlılıklar ..................................................................................................... 2
1.5. Tanımlar ......................................................................................................... 2
2. ĠLGĠLĠ ALAN YAZIN
2.1. Kuramsal Çerçeve ......................................................................................... 7
2.2. Ġlgili AraĢtırmalar .......................................................................................... 9
3. YÖNTEM
3.1. AraĢtırmanın Modeli ...................................................................................... 9
3.2. Bilgi Toplama Kaynakları ............................................................................ 10
3.3. Bilgilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi ................................................ 10
4. BULGULAR VE YORUMLAR
4.1. Ġngiltere- Rusya Arasındaki Büyük Oyun ................................................... 10
4.2.YüzbaĢı Grover‟ın “The Bokhara Victims” adlı Eserinin Türkçe‟ye
Çevrilmesi .................................................................................................. 13
4.3. Genel Hatları ile Buhara Kurbanları ..................................................... …214
4.4. XIX. Yüzyılda Ġngiltere, Rusya ve Türkistan Hanlıkları‟nın Durumu...... 215
5. SONUÇ VE ÖNERĠLER
5.1. Sonuçlar .................................................................................................... 218
5.2. Öneriler ..................................................................................................... 219
KAYNAKÇA ........................................................................................................... 220
EKLER ..................................................................................................................... 221
vii
1. GĠRĠġ

1.1. Problem
Bu çalıĢmanın problemini Albay Stoddart ve YüzbaĢı Conolly‟nin Buhara Hakanı
Nasrullah Han tarafından idam edilmesinin dönemin Ġngilteresi üzerindeki yankılarına,
hükümetin tutumuna ve idam edilmelerine dair değerlendirmeleri oluĢturmaktadır. YüzbaĢı
Grover hükümet tarafından terk edildiklerini düĢündüğü bu subayların idamına iliĢkin bilgi
talep etmesi, bu süreci nedenleriyle anlamaya çalıĢması ve hükümetin uygulamalarının bu
subayları idama götürdüğüne dair görüĢlerini, Kraliçe‟ye hitaben yazdığı kitabından
okuyucuya aktarmıĢtır.
ÇalıĢmamız süresince Albay Stoddart ve YüzbaĢı Conolly‟nin idamlarına dair çeĢitli
araĢtırmalar incelenmiĢtir. Dönemin hanlıkları arasındaki mücadelelere değinilmiĢtir. Böylece
tarihte küçük bir yer kaplayan bu olayın nedenleri, hem Ġngiltere‟nin hem de Buhara
Hanlığı‟nın bu dönemdeki siyasetlerinin ülkeler üzerindeki etkisi ortaya çıkarılmaya
çalıĢılmıĢtır.
Albay Stoddart ve Albay Shiel çevirisini yaptığımız eserde bazı yerlerde YüzbaĢı bazı
yerlerde Yarbay rütbeleriyle anlatılmıĢtır. Buhara‟da esirken Albay rütbesine yükseltildiği
için olayların gerçekleĢtiği zamanlardaki rütbesi ile anlatılmıĢtır. Eserin orjinaline sadık
kalarak çeviride bunu olduğu gibi aktardık.
Bazı yer ve kiĢi isimleri de olduğu gibi aktarılmıĢtır.

1.2. Amaç
ÇalıĢmanın temel amacı, bir Ġngiliz subayın gözünden kendi kalemiyle yazılan 1840‟lı
yıllarda gerçekleĢen Albay Stoddart ve YüzbaĢı Conolly olayının Ġngiliz toplumunda ve
hükümetinde nasıl algılandığı ve Türkistan hanlıkları ile Rusya münasebetlerini bir Ġngiliz‟in
gözüyle gün ıĢığına çıkarmaktır. Yazar, idam haberlerine uzun süre inanmadığı bu subayların
ihmal edildiklerine dair düĢüncelerini hükümeti eleĢtirerek ve resmi yazıĢmalarını ortaya
dökerek kamuoyunu bilgilendirmeyi amaçlamıĢtır.

1.3. Önem
Dünyanın kaynadığı bir dönemde ajanların, misyonerlerin ve seyyahların keĢif gezileri
hükümetlerin bilgi alması için son derece önem kazanmıĢtır. HaberleĢme ve ulaĢım zor
olduğundan farklı amaçlarla seyahat eden kiĢiler tecrübelerini diğer insanlara aktarmak için
çoğu zaman yazıya dökmüĢlerdir. Günümüze kadar gelen bu eserler bizlere o dönemler
1
hakkında kimi zaman Ģahsi görüĢler, önyargılar veya belgeler aktarırken, aynı zamanda da
tarihi olaylar hakkında birebir yaĢanmıĢ bilgiler vermektedir. YüzbaĢı Grover‟ın “Buhara
Kurbanları” adlı eserinde idam edilen Albay Stoddart ve YüzbaĢı Conolly‟nin yanı sıra o
dönemdeki Ġngiltere‟nin Asya‟daki durumu, Buhara, Hive ve Hokand hanlıklarının Rusya ile
olan iliĢkileri ve siyasi durumları ile ilgili bilgi vermesi açısından önemlidir.

1.4. Sınırlılıklar
Bu çalıĢma YüzbaĢı Grover tarafından yazılan Albay Stoddart ve YüzbaĢı Conolly‟nin
idamları ile ilgili giriĢimler, hükümetin tutumuna yönelik eleĢtirileri, kendi değerlendirmeleri
ve Buhara Hanlığı ile sınırlıdır. ÇalıĢma zaman olarak XIX. Yüzyılın ilk yarısı ile
sınırlandırılmıĢtır.

1.5. Tanımlar
YüzbaĢı John Grover:Ġngiliz ordusunda görev yapan YüzbaĢı Grover Albay
Stoddart‟ın arkadaĢıdır. Aynı zamanda bu iki subayın akıbetini öğrenmek üzere kurulan
Albay Stoddart ve YüzbaĢı Conolly Komisyonu‟nun baĢkanıdır. Kendisi konuyla ilgili
DıĢiĢleri Bakanlığı ile resmi yazıĢmalarda bulunmuĢ ve bunlara da eserinde yer vermiĢtir.
Tarafsız davranmaya ve olaylara herkesin açısından bakarak düĢüncelerini dile getirmeye
çalıĢmıĢtır. Kendisi ile ilgili eleĢtirileri de yayınlamaktan çekinmemiĢtir.

Albay Charles Stoddart ve YüzbaĢı Arthur Conolly:Buhara‟ya görev için
gönderilen Charles Stoddart aylarca mahkum edildikten sonra onu kurtarmaya gelen YüzbaĢı
Conolly ile birlikte idam edilmiĢtir.

Dr. Joseph Wolff: Dr. Wolff aslında bir papazdır. YüzbaĢı Conolly onun cemaatinde
olduğundan kendisini bizzat tanır. Bu yüzden Albay Stoddart ve YüzbaĢı Conolly‟nin
akıbetlerini öğrenmek için Buhara‟ya gitmeye gönüllü olur. “The Travels and Adventures of
the Rev. Joseph Wolff” adlı eserde Dr. Wolff‟un Buhara‟daki yolculuğu dahil seyahatleri,
gözlemleri ve tecrübeleri kaleme alınmıĢtır. Pek çok yeri gezen ve Hristiyanlığın yayılması
için çabalayan Dr. Wolff‟un tecrübeleri, çevirisini yaptığımız “The Bokhara Victims” adlı
eseri tamamlar niteliktedir. Yola çıkmadan önce hala hayatta olduklarına inandığı Ġngiliz
subaylarının ölümüne, Tahran‟da iken ikna olduktan sonra bile yoluna devam etmiĢtir ve bu
düĢüncesini Ġngiltere‟de haber bekleyen Komite ile paylaĢmamıĢtır. Neden idam edildiklerini
öğrenmek üzere yoluna devam etmiĢtir. Merv‟de eski bir arkadaĢı olan Abdurrahman ile
2