tc ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü uluslararası ilişkiler anabilim dalı uluslararası

342 Pages·2007·3.62 MB·Turkish

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI

ULUSLARARASI TERÖRİZME KARŞI DEVLETLERİN ÜLKELERİ
DIŞINDA MÜNFERİDEN KUVVETE BAŞVURMA YETKİSİ

Doktora Tezi

Fatma Taşdemir

Ankara- 2005
T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI

ULUSLARARASI TERÖRİZME KARŞI DEVLETLERİN ÜLKELERİ
DIŞINDA MÜNFERİDEN KUVVETE BAŞVURMA YETKİSİ

Doktora Tezi

Fatma Taşdemir

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Sertaç H. Başeren

Ankara- 2005

2
T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI

ULUSLARARASI TERÖRİZME KARŞI DEVLETLERİN ÜLKELERİ
DIŞINDA MÜNFERİDEN KUVVETE BAŞVURMA YETKİSİ

Doktora Tezi

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Sertaç H. Başeren

Tez Jürisi Üyeleri

Adı ve Soyadı İmzası

Prof Dr Ayşe Füsun ARSAVA

Prof Dr Serap AKİPEK

Prof Dr Sertaç Hami BAŞEREN (Danışman)

Doç Dr Canan ATEŞ EKŞİ

Yrd Doç Dr Funda KESKİN

Tez Sınav Tarihi: 2 Mart 2005
3
İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER………………………………………………………….………………………....i
ÖNSÖZ…………………………………………………………………….…………..................ix
KISALTMALAR…………………………………………………………….……………………x
GİRİŞ…………………………………………………………………………….……..................1

BİRİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUK VE ULUSLARARASI TERÖRİZM
I. TERÖRİZMİN TANIMLANMASI SORUNU, KARAKTERİSTİK UNSURLARI VE
TERÖRİZM TÜRLERİ……………………………………………….…………………………10
A. Terörizmin Tanımlama Sorunu……………..…………………….…….…………..……..10
B. Terörizmin Genel Kabul Görmüş Bir Tanımının Yapılamamasının Siyasal ve Hukuksal
Nedenleri: Selfdeterminasyon Hakkı ve Ulusal Kurtuluş Hareketleri……….………………….12
C. Terörizmin İşlevsel Tanımları………………………………………….......……………...25
D. Terörizmin Karakteristik Unsurları ve Diğer Şiddet Eylemleri……....……….….……….31
E. Terörizmin Türleri……………..…………...…………………………………….………..37
1. Ülke İçi Terörizm……...…………………………………………………………..….…38
2. Devlet Terörizmi…………………......……………………………………………….....38
3. Uluslarötesi Terörizm…..……………………………………………………………….39
4. Terörizmin Uluslararasılaşmasının Nedenleri……….…...……………………..…........41
5. Uluslararası Terörizm…..…………………………..…………………..……….………49
II. ULUSLARARASI TERÖRİZME DEVLETLERİN KARIŞMA DÜZEYLERİ……….……50
i
A. Devletin Terörizme Sponsor Olması……………………………………………………....52
B. Devletin Terörizme Destekte Bulunması……….………………...………………………59
1. İdeolojik Destek…………………….…………………………….……………………..59
2. Mali Destek………………………….……………………….…………………………60
3. Askeri Destek………………………….………………………….……………………..61
4. Operasyonel Destek………………………………………………….………………….61
C. Devletin Terörist Faaliyetlere Tolerans Göstermesi…..………………………………….62
D. Devletin Terörist Faaliyetlerle Mücadele Etme Konusunda Yetersiz Kalması…….….....63

İKİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI TERÖRİZMLE MÜCADELEDE ULUSLARARASI HUKUK
YAKLAŞIMLARI………………………………………………………………………….……65
I. Hukuk Kurallarının Uygulanmasına Dayalı Yaklaşım………………………………………...68
A. Lockerbie Olayı……............................................................................................................73
B. Hukuk Kurallarının Uygulanmasına Dayalı Yaklaşım ve Devletlerin Ülke Dışında Kuvvet
Kullanması.....................................................................................................................................77
II. Silahlı Çatışmalar Hukuku (Uluslararası İnsani Hukuk )Yaklaşımı………………….……....80
A. Uluslararası Olmayan Silahlı Çatışmalar ve Terörizm…………...………………….…...81
B. Uluslararası Nitelikteki Silahlı Çatışmalar ve Terörizm………………………….………84
C. Ulusal Kurtuluş Savaşlarının İnsani Hukuka Etkisi……………………….………….…..89
D. Devletlerin Uluslararası İnsani Hukuku Uygulama İsteksizliği..………………...………94
ii
E. 11 Eylül Sonrası Uluslararası Silahlı Çatışmalar Hukuku (Jus In Bello)
Yaklaşımı..................................................................................................................................98

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ULUSLARARASI TERÖRİZME KARŞI KUVVET KULLANMA VE
ULUSLARARASI HUKUK
I. KUVVETE KULLANMAYA İLİŞKİN ULUSLARARASI HUKUK KURALLARININ
TARİHİ GELİŞİMİ………..…………………………………………………………………...103
II. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANDLAŞMASI ÇERÇEVESİNDE KUVVET
KULLANMA……..……………………………………………………………………………108
A. Genel Olarak BM Andlaşması’nın Kuvvet Kullanmaya İlişkin Sistemi…………….…108
B. BM Andlaşması’nda Öngörülen Kuvvet Kullanma Yasağının Normatif Statüsü………112
C. BM Andlaşmasında Öngörülen Kuvvet Kullanma Sistemine İlişkin Sorunlar…………114
D. BM Andlaşması Md. 2/4’teki Kuvvet Kullanma Yasağı ve Uluslararası Terörizm……120
III. TERÖRİZME KARŞI KUVVET KULLANMA VE ULUSLARARASI HUKUK
NORMLARININ ESNEKLEŞTİRİLMESİ…………………………………………………...123
A. Terörizme Karşı Kuvvet Kullanma Çerçevesinde Md. 2/4’ü Tahdit Eden Yaklaşım.....123
B. BM Andlaşması’nda Öngörülmeyen Sınırlı Bir İstisna Lehine Argümanlar……….....127
1. Zararla Karşılık………………………………………………………………………...127
a. Terörizme Karşı Silahlı Zararla Karşılık……………………………………………129
b. Devlet Uygulamaları………………………………………………………………...133
i. ABD’nin 1986’da Libya’ya Yönelik Saldırısı….………………………………….133
aa. Olay………………………………………….…………………………………133
bb. ABD’nin ve Libya’nın İddiaları…………….………………………………...133
iii
cc. Diğer Devletlerin Görüşleri………………….…………………………………135
dd. Yazarların Görüşleri………………………….………………………………..136
ii. İsrail’in 1985’te Tunus’ta Bulunan FKÖ Karargahına Yönelik Hava Saldırısı.…138
aa. Olay…………………………………………………………………………...138
bb. İsrail’in ve Tunus’un Görüşleri……………………………………………...139
cc. Uluslararası Toplumun Tepkisi……………………………………………….140
2. Deniz Haydutluğu Benzetmesi……………………………………………...……........141
IV. BM KOLEKTİF GÜVENLİK SİSTEMİ VE TERÖRİZM…………………….……...…142

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BM ANDLAŞMASI’NIN 51. MADDESİ ÇERÇEVESİNDE MEŞRU MÜDAFAA HAKKI VE
ULUSLARARASI TERÖRİZM
I. MADDE 51. ÇERÇEVESİNDE MEŞRU MÜDAFAA HAKKI VE ULUSLARARASI
TERÖRİZM…………………………………………………………………………………….147
II. TERÖRİZME KARŞI KUVVET KULLANMANIN MD. 51 ÇERÇEVESİNDE MEŞRU
MÜDAFAA HAKKININ KOŞULLARI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ………...150
A. Devlet Destekli Terörizmin “Silahlı Saldırı” Kavramı Çerçevesinde
Değerlendirilmesi…………………………………………………………………………….…150
1. BM Genel Kurul Kararları…………………………………………………………..…152
2. 1986 Nicaragua v. United States Davası ve Uluslararası Adalet Divanı’nın “Ölçü ve
Etki” Testi…………………………………………………………………………………....…157
B. Md. 51 Çerçevesinde Silahlı Saldırı Koşulu ve Devlet Dışı Aktörlerin Gerçekleştirdiği
Eylemler………………………………………………………………………...…………....…162
iv
C. 11 Eylül 2001 Tarihinde Amerika Birleşik Devletlerin’de Meydana Gelen Terörist
Saldırılar ve Afganistan’a Yönelik Müdahale………..………………………………………...164
1. 11 Eylül Saldırıları ve Amerika Birleşik Devletleri’nin Sonsuz Özgürlük
Harekatı…………………………………………………………………………………………164
2. 11 Eylül 2001 Terörist Saldırıların BM Andlaşması Md. 51 Çerçevesinde “Silahlı
Saldırı” Şartı Bakımından Değerlendirilmesi…………………………..……………………...169
a. BM Güvenlik Konseyi’nin 11 Eylül Terörist Saldırılarını “Silahlı Saldır” Olarak
Kabul Edip Etmediği………………………………………….……………………………......169
b. Uluslararası Toplumun 11 Eylül Saldırılarına ve Sonsuz Özgürlük Operasyonuna
Yönelik Tepkileri…….…………………………………………………………………………177
3. 11 Eylül Saldırılarının Md. 51 Çerçevesinde “Silahlı Saldırı” Kavramının
Yorumlanması Üzerinde Doğurduğu Etkiler……….…………………………………………179
a. Md. 51 ve Ağırlık Koşulu……………………………………………...……………179
b. Md. 51 ve Devlet Dışı Aktörlerin Eylemleri……………………………..…………183
i. Devlet Dışı Aktörler Tarafından Gerçekleştirilen Silahlı Saldırıların Devlete İzafe
Edilmesinin Gerekip Gerekmediği……………………………………………………………..183
ii. Terörist Eylemler Nedeniyle Devletlerin Sorumluluğunun Doğması Hakkında
Kabul Edilen Ölçütler…………………………………………….…………………………….187
iii. Etkin Denetim Testinden Barındırma Doktrinine Geçiş….……………………...193
c. Md. 51 ve “Silahlı” Kuvvet Kullanma………………..……………………..………198
d. Md. 51 ve Silahlı Saldırının Mağduru……………………….……………………..199
i. Devletin Kendisine Yönelik Silahlı Saldırılar………………….………………...200
aa. Doktrinde İleri Sürülen Görüşler…….……………………...………………….200
bb.Uygulamada Durum: ABD’nin 1998 Afganistan ve Sudan’a Yönelik
Saldırıları……………………………………………………………………………………….202
v
ii. Md. 51 ve Dışardaki Vatandaşlara Yönelik Terörist Saldırılar………………..…205
aa. Doktrinde İleri Sürülen Görüşler ………………………………………………205
bb. Uygulama: ABD’nin Irak İstihbarat Merkezine 1993 Yılındaki
Saldırısı…………………………………………………………………………………..……..208
e. 11 Eylül: Meşru Müdafaa Hukukun Sınırlı Berraklaşması……………………………..211
D. Terörizme Karşı Kuvvet Kullanma ve Meşru Müdafaa Hakkının Diğer Koşulları:
Gereklilik, Aciliyet ve Orantılılık Koşulları…………………………….……………………..214
1. Terörizm, Gereklilik ve Aciliyet İlkeleri……………...………………………………216
2. Terörizm ve Orantılılık İlkesi…………………………………………………………219
E. Terörizme Karşı Kollektif Meşru Müdafaa Hakkı…………………………………….…223

BEŞİNCİ BÖLÜM
SİLAHLI SALDIRI SEVİYESİNE ULAŞMAYAN TERÖRİST SALDIRILAR KARŞISINDA
KUVVET KULLANILMASINI İÇEREN KARŞI TEDBİRLERE VE ÖNLEYİCİ MEŞRU
MÜDAFAA HAKKINA BAŞVURMA SORUNU…………………………………………...225
I. KUVVET KULLANILMASINI İÇEREN KARŞI TEDBİRLER…….……………………..226
A. Sıcak Takip Hakkı………………………………..……………………………………....228
B. Zorunluluk Hali Doktrini………………………………………………..……………….229
C. Md. 51 ve Kuvvet Kullanılmasını İçeren Karşı Tedbirler………………………...…….233
1. Bir Başka Ülkedeki Terör Üslerine Karşı Kuvvet Kullanma………………….………233
a. Bir Başka Ülkedeki Terör Üslerine Karşı Kuvvet Kullanma Meselesi Üzerine Genel
Bir Değerlendirme………………….………………………………………………………….233
b. Devlet Uygulamaları………………………………………………………………...235
vi
2. Md. 51 ve Şüpheli Teröristlerin Zorla Ele Geçirilmesi ve Öldürülmeleri…..…………241
a. Şüpheli Teröristlerin Zorla Ele Geçirilmesi……………..…………………………..241
b. Bir Başka Ülkede Teröristlere Karşı Suikast Düzenlenmesi…….…………………244
II. TERÖRİZM, KİTLE İMHA SİLAHLARI VE ÖNLEYİCİ MEŞRU MÜDAFAA……..…246
A. Md.51 ve Örf ve Adet Hukukunda Önleyici Meşru Müdafaa Hakkı………………....…247
1. Doktrinde İleri Sürülen Görüşler…….………………………………………………...248
2. Devlet Uygulamaları…………………..…………………………………………….…253
a. Küba Füze Krizi (1962-1963)…………………………………………………….…254
b. 1967 Arap-İsrail Savaşı…………………………...………………………………...255
c. Osirak Reaktörünün Bombalanması (1981)…………………………………………256
B. 11 Eylül Sonrası Dönemde Önleyici Meşru Müdafaa Hakkı……...………………….…258
1. Uluslararası Hukuk Açısından Amerika Birleşik Devletleri’nin Yeni Ulusal Güvenlik
Stratejisi……………..……...………………………………………………………………..…258
2. “Önleyici Savaş/Preventive War” ve “Önleyici Vuruş/Preemptive Strike” Kavramları
Arasındaki Fark……………………………………….……………………………………...…260
3. Amerika Birleşik Devletlerinin Irak’a Yönelik Müdahalesinin Uluslararası Hukuk
Açısından Değerlendirilmesi…………………………………………………………………...263
a. ABD’nin 20 Mart 2003’te Irak’a Yönelik Müdahalesi………………………...……263
b. Irak’ı Özgürleştirme Operasyonu ve “Önleyici Savaş” Doktrini…….….…….……265
c. Irak Sonrası Jus Ad Bellum ve BM Kolektif Güvenlik Sisteminin Geleceği…...…..273
i. Md. 2/4’ün Yeniden Alevlenen Yorum Sorunları…………….………...…………273
ii. Irak Sonrası BM Kolektif Güvenlik Sisteminin Geleceği ve Güvenlik Konseyi’nin
Rolü……….…………………………………………………………………………………….277
aa. BM Kolektif Güvenlik Sisteminin Yükselişi ve Çöküşü…..……………….…277
vii